ider vim
Al eeuwen lang liggen de enclave-
grenzen in het Nederlandse
Baarle-Nassau en het Belgische
Baarle-Hertog te wachten op de
officiële verheffing tot rijksgrens.
I M Buitenlandse Zaken opgedragen
'wee Koninklijke Commissies in
'e stellen die met de uitvoering
belast.
Gigantische
klus die bijna
tien jaar
heeft geduurd
Grenzen Baarle
na acht eeuwen
eindelijk
rijksgrenzen
De laatste Nederlanders op Irian Jaya
De vrouw aan top in het nieuwe Iran
lel houdt
ïN VAN HOOF
werving en selectie
De Singel in Baarle-Nassau. Waar de grens loopt is niet te zien maar de kerk staat in België.
foto cor viveen
Geen streep in het landschap
Die commissies hebben op
12 mei in een gezamenlij
ke vergadering besloten
dat het proces verbaal in
oktober van dit jaar moet
worden ondertekend. Op
een nog nader te bepalen plaats en
datum. Tien jaar hebben de Neder
landse en Belgische kadaster-ambte-,
naren dan gewerkt aan de beschrij
ving. Want grenzen vaststellen, dat is
meer dan een eenvoudige pen-
nestreek.
I De beide souvereine monarchen
hebben besloten dat het er nu maar
eons van moet komen. Ze hebben
hun ministers van Binnenlandse
Door Peter Schouten
De grens is geen streep in het land
schap. „Het is een virtuele lijn. De
grens is een denkbeeldige verbinding
tussen coördinaatpuhten die als het
ware in de lucht hangen. Eenmaal in
coördinaten berekend en in kaart ge
bracht is die grens echter wel tot op
de millimeter te reconstrueren."
Directeur W. van den Thillart van
Kadaster Noord-Brabant in Breda
zegt het belerend, bijna berispend.
Dat mag ook wel, want Van den Thil
lart heeft ervoor doorgeleerd en is op
grond van die deskundigheid door
Hare Majesteit benoemd tot commis
saris van de 'Commissie voor de af
bakening van de nog niet vastgestel
de rijksgrens tussen de gemeente
Baarle-Nassau en de binnen de ge
meente Baarle-Nassau gelegen en
claves van de gemeente Baarle-Her
tog'.
Het is in de loop van de merkwaar
dige enclavegeschiedenis al weer de
derde commissie die zich met de
vaststelling van de rijksgrenzen ter
plekke bezig houdt. „Maar de eerste
twee commissies hebben hun werk
vanwege de complexiteit 'van de
Baarlese situatie niet behoorlijk af
gemaakt", zegt technisch hoofdamb
tenaar Ing H. Herben van het Kadas
ter die vooral de laatste tijd druk be
zig is met het verzamelen en bereke
nen van allerlei meetgegevens en het
vertalen daarvan in een beschrijving
van de enclavegrenzen. Geen verha
lende beschrijving, maar een be
schrijving volgens genummerde
grenspunten en de daarbij behorende
coördinaten. Visueel is deze beschrij
ving voorgesteld op 'de kadasterkaar-
ten van Baarle-Nassau „De vorige
commissie heeft tussen de grenspalen
214 en 215 alleen het 'Gat van Neder
land' gedicht en de eclavegrenzen la
ten liggen."
Dat gat, beter gezegd al die gaten lig
gen er al sinds het jaar 1198, toen de
Hertog van Brabant in Baerle gron
den ging uitgeven. Een deel van de
gronden gaf hij aan de heer van Bre
da (Baarle onder Breda), een deel
bleef onder zijn eigen beheer (Baarle
onder den Hertog). Eeuwen lang zal
die twee-herige opdeling op kleinere
schaal grootschalige internationale
ontwikkelingen trotseren. Of het nu
de Tachtigjarige Oorlog is, de inlij
ving van de zuidelijke Nederlanden
bij Oostenrijk, de Franse revolutie,
de splitsing tussen de noordelijke en
zuidelijke provincies in 1830, steeds
weer laat de Internationale politiek
de Baarlese puzzel onaangeroerd.
Heel wat pogingen zijn er sedertdien
ondernomen om gronden staatkun
dig 'uit te ruilen' en de grenssituatie
onder Baarle te normaliseren. Maar
steeds tevergeefs. Zo lag er in 1789 al
een voorstel om de gehuchten Castel-
ré en Ulicoten aan de Oostenrijkse
keizer te geven in ruil voor Baar
le-Hertog.
Maar daarvan wilden de Belgische
Baarlenaren niets weten. „Men kan
een stad of een dorp en de inwoners
niet vergelijken met een pachthoeve
en een kudde vee, waarvan de eige
naar zich naar believen kan ont
doen", protesteerden ze in een ver
zoekschrift aan de Staten van Bra
bant. Van Hollandse zijde kwam de
tegenwerping: „De in Baarle-Hertog
gevestigde handelaars en fabrikan
ten zijn slechts aan deze gemeente
gehecht om er te kunnen frauderen."
Een ander aardig voorbeeld: de pas
toor van Ulicoten had al in 1876 met
veel pathos een persoonlijke brief ge
schreven aan koning Willem III: „Si
re, ontneem me alles, ontneem me
mijn geld, ontneem me mijn goede
ren, ontneem me mijn leven, maar
laat me mijn vaderland!"
Het zijn door de eeuwen heen
dus vooral de Baarlenaren
zelf geweest die zich verzet
hebben tegen het van de kaart
gummen van de enclaves en die aan
drongen op de status quo. En met
succes. Want de uniekste enclavedor
pen van Europa liggen er nog steeds.
De uiteindelijke overeenkomst met
betrekking tot de grensscheiding tus
sen de beide koninkrijken is op 8 au
gustus 1843 in Maastricht tussen Ne
derland en België gesloten en gaat
dus als het 'Verdrag van Maastricht'
door het leven. Bij de beschrijving
van de grens wordt in paragraaf 5
van artikel 14 van dat verdrag mel
ding gedaan van een hiaat in de grens
bij Baarle-Nassau en Baarle-Hertog
en van het vooralsnog handhaven
van de status quo aldaar tot 'een en
ander later zal worden uitgewerkt'.
Dat laatste unieke stukje rijksgrens
wordt nu dus eindelijk vastgesteld.
„Feitelijk worden de gemeentegren
zen tussen de beide Baarles nu verhe
ven tot rijksgrenzen", leggen Van den
Thillart en Herben uit. „Ze verande
ren niet. Maar staatkundig klopt de
zaak alleen als ze ook nauwkeurig
beschreven staan in een proces ver
baal. En dus moesten die grenzen
exact 'ingemeten' worden. Dat is een
gigantische klus geweest. De beide
kadasters hebben daar bijna tien jaar
overgedaan."
Hoewel op sommige grootschalige
kaarten de Hertogse enclaves simpel
weg met twee of op zijn hoogst drie
slordige vlekken zijn ingetekend, is
de in acht eeuwen historie ontstarie
werkelijke legpuzzel heel wat com
plexer. Zo liggen er in Baarle-Nassau
22 enclaves van Baarle-Hertog (die
voor België dus 'exclaves' zijn) en in
Baarle-Hertog 8 enclaves van Baar-
le-Nassau. Volgens de meest recente
opmetingen beslaan ze bij elkaar een
oppervlakte van 249 hectaren, 55
aren en 74 centi-aren en hebben ze
samen een omtrek van exact 35,208
km.
Zeven van de acht Nassause enclaves
liggen weer binnen twee enclaves van
Baarle-Hertog en één Nassause en
clave ligt ten zuiden van de normale
Nederlandse grens, dus echt in Bel
gië. Op zich is daarmee de Baarlese
situatie al volstrekt uniek op de hele
wereld. Maar de eigendomsverhou
dingen in het malle grondpatroon
van Baarle zouden niet zo spectacu
lair zijn, ware het niet dat veel encla
vegrenzen'zonder pardon dwars door
huizen, tuinen, bedrijven, gelagka
mers, slaapkamers en schuurtjes lo
pen.
Ga daar als eenvoudig landmeter van
het kadaster maar aanstaan. Ga dat
maar e.ens 'inmeten'. Herben laat ons
in de kadastrale keuken kijken wan
neer hij uitlegt hoe dat'inmeten' pre
cies in zijn werk is gegaan. „Van elk
mikpunt, in totaal zijn dat er maar
liefst 960, moest de ligging in onder
ling overieg met de Belgische colle
ga's worden vastgelegd op een groot
aantal kaarten, zo'n twintig Neder
landse en veertig Belgische kaarten.
Dat is echt monnikkenwerk geweest.
Temeer omdat de Belgen er ook nog
een ander coördinatenstelsel op na
houden."
Grenzen zijn grenzen. Maar die -in
Baarle krijgen pas in oktober de sta
tus van 'rijksgrens'. „Het formalis
eren van de status quo", legt Van den
Thillart uit. „Opdat ze niet meer be
twist kunnen worden."
De geschiedenis heeft geleerd dat
grenzen voor de in- en omwonenden
belangrijk kunnen zijn. Want aan de
ze en gene zijde van die 'virtuele lijn
tussen twee schijnbaar in de lucht
hangende coördinaten gelden name
lijk andere regels en wetten. Veel
verschillen zijn er, sinds we samen
met de Belgen deelnemen aan het
verenigde Europa, inmiddels 'welis
waar verdwenen. En gesmokkeld
wordt er ook nauwelijks meer.
Maar toch. Albert II, Koning der Bel
gen, zegt in zijn besluit tot instelling
van de Belgische grenscommissie van
16 december van het vorig jaar niet
voor niets: „...overwegende dat het
noodzakelijk is dit tracé op te maken
vooral met het doel om de nationale
administratieve bevoegdheden te
verduidelijken..."
Uit de merkwaardige historie van de
beide grensdorpen kunnen in dat
verband dan ook enkele vermakelij-
ke anecdotes worden opgelepeld.
Zo is er het verhaal van de Bdarle-
naar Nijs die tijdens de Eerste We
reldoorlog (België was bezet, Neder
land neutraal) door een' Hollandse
patrouille wordt aangehouden met
een kruiwagen vol steenkool. De Hol
landse grenswachters beweren dat
hij op him territoir is, Nijs houdt bij
hoog en laag vol dat hij nog in België
is en posteert zich op zijn kruiwagen.
Na eqn half uur arriveren er nog wat
gezagsdragers die de kadastrale
kaarten ontvouwen en beginnen te
meten. En warempel, Nijs heeft ge
lijk: de kruiwagen staat wel veertig
centimeter over de grens!
De anecdote vemeldt niet of de Ne
derlandse grenspatrouille daarna ge
duldig is blijven wachten tot Nijs met
zijn kruiwagen steenkool de grens
alsnog overstak.'
Bij het ontbreken van officieel vast
gestelde grenzen hebben de Neder
landse en Belgische gezagsdragers in
de beide Baarles de afgelopen eeu
Van den Thillart (links) en Herben buigen zich over de kadastrale kaar
ten van het uniekste grensdorp van Europa. foto de stem dick de boer
wen overigens in een allerbeste ver
standhouding zaken héél praktisch
opgelost. Loopt de grens er bijvoor
beeld dwars door een perceel, dan is
er geen sprake van verdeelde fiscale
verplichtingen naar rato van het aan
tal Nederlandse' en Belgische vier
kante meters, maar is de plaats van
de voordeur van het pand bepalend.
Zo zijn er ook bestuurlijke af
spraken gemaakt over de nuts
voorzieningen, de huisnumme
ring, de telefoon, de riolering,
de brandweer, het onderhoud van
wegen en over de plaats waar je te
recht moet voor het aanvragen van
een bouwvergunning.
„In diezelfde goede verstandhouding
hebben ook wij ons werk willen
doen", zegt Van den Thillart. „Hier
en daar water in de wijn, geen staat
kundige heisa maken. De twee voet
balveldjes bij Withagen - de 80-roe-
den-kwestie - zijn in het licht van de
rijke enclave-historie en op grond
van de van Belgische zijde aange
voerde argumenten uiteindelijk de
tweeëntwintigste enclave van Baar
le-Hertog geworden. We vonden het-
niet nodig onze ministers te advise
ren om daar een oorlog over te gaan
voeren", lacht hij.
Voor het overige zullen de bejde ko
ninklijke commissies geen wijzigin
gen aanbrengen in de sedert acht
eeuwen gegroeide lappendeken. „De
gemeentegrenzen worden verheven
tot rijksgrenzen, opdat ze niet meer
betwist kunnen worden", zeggen Van
den Thillart en Herben. „De 'onzin'
wordt formeel bestendigd zodat die
voortaan geen onzin meer is."
Met die laatste woorden herinnert
het tweetal aan een voorval bij de
laatste vaststelling van de grenzen in
1974 (tussen de grenspalen 214 en
215), toen een journalist aan de toen
malige Baarle-Nassause burgemees
ter Högenbosch vroeg: 'Wanneer
houdt die enclave-onzin nu eindelijk
eens op?' Waarop Hogenbosch hem
antwoordde: „Om te ervaren dat het
geen onzin is, moet je in Baarle wo
nen en leven."
En de Baarlenaren zelf? Die vinden
het zeker geen onzin. Integendeel, ze
hebben geleerd dat de bijzondere
grensfolWore wekelijks heel wat toe
ristenverkeer op de been brengt.
Want ook al vormen ze denkbeeldige
verbindingen tussen coördinaatpun-
ten, ook al zie je ze niet, die grenzen
lijken voorlopig nog steeds een ge
weldige aantrekkingskracht uit te
oefenen op kooplustig en nieuwgierig
publiek.
- ZIE WEEKEND 2
ZIE WEEKEND 3
bamberger polymers (europe) b,v
slagvaardige en uiterst energieke persoon-
kcessen (herjkent. Communicatief zijn uw
I werkt in een internationale omgeving,
Jvertuigingskracht, inventiviteit, stressbesten-
J kernwoorden. U spreekt de moderne talen
St Italiaans of Spaans. Scoren en het sluiten
1 waarbij u niet snel opgeeft. U heeft enige
orkeur in de internationale handel waarin u
1 tebreid curriculum vitae in het Engels naar
Irving en selectie, Postbus 4271, 5004 JG
'tulemeijerweg 19. Voor nadere informatie
pn: 013-686669.
