Zomer drukt de bloeddruk
's Werelds
meest
miserabele
continent
scoort
alleen met
horror
ziektes
Het voorhoofd
van Walcheren (2)
tappil enige
r problemen'
I
Zwemmers in zwemplassen
riskeren een oorontsteking
Fysieke klachten achter de
computer zijn te voorkomen
öESTEM
LIJF LEVEN
E3
INFORMATIE
Griezelgehalte
Niet bang
Wijde bloedvaten
Alcohol
m
m
SDAG 21 JUNI 1995
WOENSDAG 21MUNI 1995
lal Nederlanders naar de tropen
Irschuwen voor hepatitis B
Ir wereld, die jaarlijks twee'milJ
lereiding voorkomt veel ellendel
biedt bescherming. De vaccinal
vereenvoudigd met het op dj
tix 1440. Bij Inside Travel NeWs
Verkrijgbaar: Postbus 869
snel en veilig bruin te worden,
Ls heet het pakket, bestaande uitl
V èn capsules. Volgens het in AU
tedt Phyto Bronz Plus een van de
linen. Zonnebaders in de VS enl
I zweren. Het bijzondere van het!
I bedrijf juist in de capsules, dief
Irtelconcentraat bevatten. 'DeJ
be en natuurlijke bruining (pj».
leschermen tevens tegen alle on-|
I (de zogenaamde anti-oxydanten
Irbeeld langer 'jong' door'.
fen we geen genoeg krijgen, moet:
lleerhugowaard hebben gedacht.!
|t het boekje dat het bedrijf ver-
pebanken welteverstaan. In het.
pelde vragen over zonnen en zon-l
em in het ziekenhuis Rijnstate L
Irs uit het gehele land bezochten
lli in het eerste jaar van haar be-|
Jant) volledig genezen en hebben
I totaal zijn in het afgelopen ja
Ie kappers-organisaties zijn zeef
Jsultaten, omdat de behandelde
advies kregen het kappersvak te
iDetam moet jaarlijks miljoenen
It ziekteverzuim door kappersec-l
pdrag van 4,8 miljoen gulden.
dat ze weinig effectief zijn.
vendien zijn er vaak goedkope]
alternatieven. Bij benzodiazep
nen treedt vrij snel gewennij
op. Borst vindt dat wie ze desoij
danks langdurig wil gebruikd
zelf voor de kosten moet oj]
draaien.
Het Nijmeegse onderzoek 'Prati
in plaats van slikken' betreft
groep vrouwen, die via een zei]
hulpgroep uiteindelijk van
verslaving is afgekomen. Uit i
onderzoek komt naar voren
de meeste gebruiksters zelf w|
weten dat ze verslaafd zijn. 1
aanvankelijke tevredenheid wfl
den de vrouwen ontevreden ov
deze afhankelijkheid. Het blijl
echter erg moeilijk om de pilla
helemaal op te geven. Zelfhuld
groepen bewijzen hier goe
diensten, stellen de onderzoekei
Het tweede onderzoek is
seerd op 600 brieven van vel
slaafde vrouwen.
Hieruit blijkt dat vrouwen
slaap- en kalmerende middele]
gebruiken in het algemeen
verklaringen hebben voor hit
verslaving: medische noodzaa
slachtofferschap of bewuste
gen keus. De vrouwen die gf
hulp zoeken om van de pillen t
te komen, hebben ook geen L"
hoefte om te stoppen
Het Centrum voor Vrouwensti
dies wil op basis van deze tiva
onderzoeken nader onderzoa
doen naar het verband tussen
gebruik van benzodiazepiner
huwelijk en gezin.
gramma's mee willen werken. I
Kwade tongen beweren dat ze I
zich daarmee commercieel wil-1
len profileren in deze hevig con- j
currerende tijden: het AMC op I
de buis?, dan wij, het VU-zie-l
kenhuis, ook op de buis! Maar
nee hoor. „Wij leggen met deze
programma's een stuk verant-
woording af naar het pub'ie
toe," zegt de woordvoerder van l
het VU-ziekenhuis vroom. Maar
welke verantwoording?
wordt selectief gekozen voor fl
sensationele kanten van het me-
dische vak. Lekkere televisi
dat wel, maar 'echt gebeurd I
niet altijd waar.
Werkelijkheidstelevisie rukt P i
Als je door een auto geselnep
aan de rand van de weg lig1
het zijn dat de televisie er eer I
bij is dan de ambulance. U no
niet meer verbaasd te zijn
een patiënt door het ziel
ziet lopen met een camera n
bola is nieuws, diarree niet
Inonze verslaggever
Lenlang was de ebola-epi-
Lje in de Zaïrese stad Kik-
Lgroot nieuws. Niet vanwe-
het grote aantal slachtof-
.het waren er enkele
Éntallen- maar de horror-
dor van het virus was hoog
i om een leger journa-
'naar Zaïre te lokken,
gj'erin Afrika jaarlijks drie
j]j0en kinderen aan diarree
en haalt allang de krant
meer. Waarom eigenlijk
jurt Wolgate, woordvoerder
u Je Wereld Gezondheids Or-
.„satie in Genève, weet het
Ctwoord: „Ebola was hot news
L de internationale media. Er
Leurde iets uitzonderlijks. Het
Iwaar dat diarree in de Derde
Leid oneindig veel meer
Iichtoffers eist. Maar diarree is
L nieuws: het gebeurt name-
L voortdurend. Dat maakt het
Interessant voor de media,
"estmaar begrijpelijk."
fcttemin is Wolgate blij met ie
dere blijk van belangstelling voor
b vergeten ziektes van Afrika,
lehalve diarree zijn dat bijvoor-
tld malaria (doodt jaarlijks
„i miljoen Afrikaanse kinde-
m), de slaapziekte, cholera, bil-
azia, mazelen en Aids. Hoewel,
Je laatste ziekte telt eigenlijk
letmee. aids in Afrika krijgt be-
skkelijk veel publiciteit. Aids is
jtals ebola erg eng. Ook in het
lesten is nog geen medicijn
norlianden. En het leest lekker
egdat sommige Afrikaanse lan
en geen rubber hebben voor
«looms, omdat de hele rubber-
Jicrraad voor de produktie van
Itobanden wordt gebruikt.
apziekte
I's Wereld meest miserabele con-
pent (Afrika) kan alleen nog de
indacht van het Westen vangen
tor het presenteren van nieuwe
[atastrofes die in superlatieven
tnen worden beschreven",
hreef de krant New York Times
felangs. aids en ebola lenen zich
|aar uitstekend voor. De dodelij-
slaapziekte blijkbaar niet,
kwel honderdvijftigduizend
■airezen er aan lijden. De we-
pldpers -massaal aanwezig in
fikwit om de griezelige gehei-
i van ebola te ontsluieren -
eg over de slaapziekte. Ter-
|rijl er wel degelijk een verhaal in
:t De aandoening is te genezen:
|t Zaïrese Bureau voor de Be-
van Slaapziekte heeft
let bestrijdingsprogramma
gen. Maar het Westen
|omtniet met geld over de brug.
e media negeerden tijdens de
«la-epidemie eveneens de po-
fcjolf enkele honderden kilome-
k oostelijk van Kikwit. Ook de
nolera die Mali teistert bleef on-
fcpgemerkt. Cholera was alleen
pn wereldnieuws toen Ruande-
i vluchtelingen er vorig jaar
Bssaal aan bezweken. En de
(temden die onlangs in West-
i aan hersenvliesontsteking
preken, hadden al helemaal
Jfflattentiewaarde.
Een malaria-epidemie? Tegen
woordig een non-event van de
eerste orde. De pest-epidemie vo
rig jaar in India was vreemd ge
noeg het schrijnende bewijs.
Honderdduizenden mensen sloe
gen op de vlucht toen in de India
se stad Surat longpest uitbrak.
De wereldpers ging uit de bol.
Pest! India haalde wekenlang de
voorpagina's. 'De zwarte dood
komt', kopte een Belgische krant
met chocolade-letters.
Nog geen jaar later is nog steeds
niet duidelijk hoeveel mensen in
India aan de pest zijn gestorven.
Enkele tientallen, volgens serieu
ze schattingen. Niet lang na de
pest-epidemie werd de deelstaat
Rajasthan - niet ver van Surat -
getroffen door een moordende
malaria-golf. Duizenden lieten
het leven, maar de westerse me-
dia negeerden de catastrofe. Ook
malaria 'gebeurt voortdurend' en
is dus geen nieuws.
Epidemioloog Peter Kok begrijpt
waarom ebola wel scoort en ma
laria niet. Kok, werkzaam voor
Memisa, deed in 1983 in Kenya
onderzoek naar een uitbraak van
ebola. Kok: „Toen al waren aller
lei onderzoeksinstituten in een
geweldige race verwikkeld om de
drager van het virus te vinden.
Dat zag je in Zaire opnieuw ge
beuren. Het is een wetenschappe
lijke uitdaging van jewelste. Dat
trekt de aandacht van de media."
Ook het griezelgehalte van ebola
- inspiratiebron voor de film
Outbreak- speelt een rol, zegt
Kok. „Het is een angstwekkend
virus dat tot een snelle dood leidt.
Er bestaat een theoretische kans
dat een drager met het vliegtuig
naar Europa komt. Zo krijgt ebo
la ook een politieke dimensie."
Met de enorme media-aandacht
voor het 'killervirus' heeft de epi
demioloog op zich geen moeite.
Wel betreurt hij dat journalisten
veel grootschaliger plagen als
malaria en tuberculose negeren.
„Er wordt gedaan alsof ebola een
grote bedreiging is voor het Wes-
Ebola in Zaïre. De media-aandacht voor ebola en de pest is deels sensatie en wordt ingegeven door de angst dat westerlingen er last
van zouden kunnen krijgen. foto anp
ten. Dat is niet zo."
Professor dr. P. Kager, hoogle
raar tropische geneeskunde aan
de Universiteit van Amsterdam,
bevestigt dat. „De media-aan
dacht voor ebola en de pest is
deels sensatie en wordt ingegeven
door de angst dat westerlingen er
last van zouden kunnen krijgen,"
laat Kager weten. Die angst is
volgens hem ongefundeerd. „De
aandacht die deze ziekten krij
gen, is overdreven en staat in
geen verhouding tot de invloed
van deze epidemietjes op de
volksgezondheid en de sterftecij
fers." Waarschijnlijk, zegt de
hoogleraar, overleden in de dor
pen rond Kikwit in de tijd dat
kenhuis
in zijn
z-iv v lojjcii j,nt i/ ecu vvI
kielzog. Wat te doen als je W j
penibele situatie een cam
team tegenkomt? „Wij 'aJent'i
tijd de behandelende arts
stemming vragen," zegt een
de twee bovenvermelde wo
voerders. tiMt
Maar hoe vrij ben je als P
om 'nee' te zeggen tegen je
dokter, de dokter die je b I
dien zo buitengewoon gP- -,je i
holpen heeft? (Want d„jen.
hun patiënt niet naar tevr
heid helpen vertonen I
terst zelden in dit s0°r,:a ,e
gramma's.) Hoe verde
daar tegen? Hiermee. He „j
de hoogste tijd dat (naas
de Uzi in het basispanet
opgenomen. Uit te reiken
ke ziekenhuisopname.
Zodat u, als een earner nieop I
ongevraagd uw ziekenza
komt lopen, te allen tij
uw ziekenfonds-Uzi ku n
pen. Maak geen gevang
Schiet. En schiet raak.
Door Frits Stommels
Moed, het fascinerende vocht
to door onze aderen
stoomt, staat voortdurend
onder druk. Die is bij velen
verschillende redenen
vaak te hoog. Door roken en
®inken, overgewicht, zout,
tes en weinig beweging.
Maar niet alle invloeden zijn
negatief. Soms komt er iets
opwekkends als een duveltje
to een doosje.
to is het geval met een net af-
Stond onderzoek bij het RIVM
tothoven en de Landbouw-
vmversiteit in Wageningen.
f aaruit komt de zomer naar vo-
a's gunstig voor mensen met
°§e bloeddruk of hypertensie.
seizoen blijkt de bloed-
tok enkele punten lager te sco-
dan in de rest van het jaar.
ffl wetenschappelijke verkla-
J ®g is er nog niet voor gevon-
II Jgesties zijn er echter te over.
s!20u de temperatuur een gun-
Sj- werking op de bloeddruk
evenals het licht,
i jnn?n^ere suggestie is dat men
stii u Peri°3e met minder
vmÜu te maken en er meer
I SesPort dan in andere sei-
Silenen
2lȕ0nsta';ertog stoelt op onder-
Lan it,Van oulungs aan de
®ouwuniversiteit gepromo-
ditti wetenschapper dr. ir. E-
van toer Zij ging de trends
11"1 woeddruk, prev.alentie en
le in ï1® van hypertensie en
j bloedd^k Van h6t seizoen op de
ze hij 36.000 mannen
iaar jUWen tussen de 20 en 59
IIdie in de jaren 1987 tot
199 UI, Qe laren 1987
let»,, deelgenomen
jecm ®anaamde Peilstationspro-
Inart- en vaatziekten in Am-
sterrio vaatziekten in Am-
I nekt m' toinchem en Maast-
kaaM Z'j tojfertjes naast el-
aar legde bleek de bloeddruk in
de zomer 1 tot 2 mmHg (millime
ter kwikdruk) lager te zijn dan
in de andere seizoenen van het
jaar.
Van Leer houdt het bij de con
statering dat het zo is. Ze heeft
geen wetenschappelijke verkla
ring voor de zomer als gunstig
voor de bloeddruk. „Dat moet
nog worden onderzocht", zegt
ze. „Dat het zo is blijkt uit het
feit dat de bloeddrukmetingen -
die het hele jaar door zijn ge-
daan- in de zomer een lagere
druk vertonen dan in de andere
seizoenen. Je kunt wel wat rede
nen verzinnen waarom dat zo is,
maar wetenschappelijk is dat
niet."
De hoogte van onze bloeddruk
blijkt heel gevoelig voor invloe
den van binnen en buiten. Hij is
dan ook geen moment hetzelfde.
Volgens de Nijmeegse internist
en expert op bloeddrukgebied
prof. dr. Th. Thien is de druk in
februari het hoogst en in juli het
laagst. Het heeft te maken met
de hogere buitentemperatuur die
ervoor zorgt dat de bloedvaten
in en ook onder de huid zich ver
wijden, waardoor de druk ver
mindert.
Tussen die twee maanden kan in
bepaalde landen een verschil
van 15 mm bovendruk en 8 mm
onderdruk optreden. Thien,
werkzaam in het academisch
ziekenhuis Sint Radboud, liet
tijdens een open dag in 1993 zien
hoe de bloeddruk in feite van se
conde tot seconde verschilt. Dat
deed hij met een tv-toestelletje
dat via een manchetje aan een
vinger was verbonden.
Met name stress (spanning,
druk) blijkt voor enorme schom
melingen in de bloeddruk te
kunnen zorgen.
In de zomer zakt onze bloeddruk en we weten niet waarom. De temperatuur en het licht zouden
een gunstige werking kunnen hebben. Mogelijk heeft men in deze periode met minder stress te ma
ken en wordt er meer gesport dan in andere seizoenen. foto de stem/ben steffen
Het hevigst zijn deze als iemand
het mes op de keel krijgt gezet.
Maar al bij gewoon praten kan
de druk met vijf tot tien streep
jes stijgen. Bij een heftige woor
denwisseling kan het, volgens
Thien, wel om dertig streepjes
gaan.
Het is dan ook niet voor niets dat
de huisartsen hebben afgespro
ken om de bloeddruk pas te me
ten bij volledige rust. Iemand die
er net twintig minuten fietsen op
heeft zitten wordt gevraagd om
vijf minuten ontspannen in een
stoel te gaan zitten of op een
bank te gaan liggen. Liefst zon
der dat arts of patiënt hun mond
opendoen.
Wat is bloeddruk eigenlijk?
Volgens Elseviers medische en
cyclopedie is het de druk die het
bloed op de binnenwand van de
vaten uitoefent. Die druk is het
hoogst in de slagaders. In de ge
neeskunde bedoelt men met de
bloeddruk de druk uitgedrukt in
millimeter kwik (mmHg) in de
middelgrote slagaders. Deze
druk is het hoogst als het hart
bloed in de slagaders pompt en
het laagst aan het einde van de
rustfase van het hart. De eerste
heet de systolische of boven
druk, de tweede de diastolische
of onderdruk. Normaal voor de
bovendruk is 120 mm kwik, voor
de onderdruk 80 mm kwik. De
WHO heeft de grens op 160/95
gesteld. Is deze hoger, dan dient
er wat te gebeuren: gewichtsver
mindering bij overgewicht, be
perking van het alcoholgebruik,
beperking van zout en verhoging
van kalium door groente en
fruit. Deze zelfbeperking is te
verkiezen boven het slikken van
pilletjes, die verlaging van de
potentie als nare bijwerking
hebben.
Naast een hoge bloeddruk be
staat er ook een, weliswaar veel
minder voorkomende, lage
bloeddruk. In zo'n geval is de
bloeddruk gedaald tot 75/60 met
als vervelende klachten duize
ligheid en flauw vallen. Uit het
promotie-onderzoek (uit 1992)
van dr. Derk-Jan ten Harkei van
het Academisch Medisch Cen
trum in Amsterdam blijkt de
druk met wat eenvoudige mid
delen op te krikken tot 95/70.
Ten Harkei ontdekte dat de hou
ding invloed heeft op de bloeds
omloop. Half rechtop slapen
- klossen van dertig centimeter
onder het hoofdeinde van het be-
d - bestrijdt naast een zoutrijk
dieet en een medicijn (fludrocor-
tison) de lage bloeddruk. De
bloeddruk stijgt dan voldoende
om de hele dag zonder haperin
gen door te komen. Bij mensen
met lage bloeddruk wordt min
der bloed rond gepompt waar
door er te weinig bloed naar het
hart terugvloeit. Het gevolg is
dat ze zwart voor de ogen gaan
zien.
Voor hen is het zomerseizoen dus
niet zo'n uitkomst.
LU
Van onze verslaggever
De mooiste wandeling van de wereld, schreef ik vorige
keer over dit traject op het voorhoofd van Walcheren.
Dat is natuurlijk maar betrekkelijk. Voor mij is het de
mooiste wandeling. Omdat ik hier ben opgegroeid, elk
bosje ken, met mijn kniëen vol schrammen op een oud
stuk zeil van elk zandhoogte ben afgegleden, hagedis
sen gevangen, hutten gebouwd, vuurtjes gestookt,
daarop geroosterde huismus gegeten (heerlijk) en
meisjes gezoend (ook heerlijk). Noem maar op. Wat
doen jongens in de duinen?
Vandaag wandel ik als stramme veertiger dus verder
door mijn jeugd. De start was in Oostkapelle, dan door
de Manteling op Domburg aan. Eventjes Nehalennia
aaien op de boulevard, en vervolgens sta ik aan de voet
van de Hoge Hil. Deze wonderlijke duinberg steekt be
hoorlijk af in de anders zo vlakke duinenrij van Dom
burg. Maar je moet hem beklimmen, want boven is het
uitzicht fenomenaal.
Walcheren ligt aan je voeten en aan de achterkant de
Noordzee. Je ziet Schouwen bij helder weer, de Bel
gische kust, de Scheldekranen van Vlissingen, de Lan
ge Jan van Middelburg en de Dom van Veere. Ik kan
hier uren zitten en dat deden vroeger ook de Domburg-
se mannen, maar niet voor de lol. Dit was dè plek waar
je kon zien of er wat te jutten viel. Of er hout (want
daar ging het meestal om) op het strand aanspoelde.
De jutterskreet: 'dl komt an' (daar spoelt iets aan) is
hier geboren. Mijn voorvaderen, scheel van de armoe,
hebben hier jaren liggen loeren.
Ga maar eens in het helm liggen en verbeeld je dat je
jutter bent. Dat het van je ogen afhangt of je gezin de
ze week ordentelijk kan eten of de kachel warm kan
stoken. Tuur over die zee, op zoek naar een drijvend
plankje.
Aldus dus sta je op de Hoge Hil, dan zie je ook de stoe
re vuurtoren van Westkapelle, en die kant gaat het op.
Ik daal de heuvel aan de westzijde af (in september
even door 'het ravijn' waar je moeiteloos een hele em
mer zwarte bramen kan scoren als je je niet stoort aan
de verbodsbordjes) en wandel vervolgens over een
recht duinpad langs de golfbaan. Een echte met acht
tien holes en een hele oude. Zo elitair als de pest na
tuurlijk, Domburgse jongens mochten er alleen onder
betaald caddy spelen en het is nog een ballensport,
maar dat kan ik natuurlijk ook letterlijk bedoelen.
Maar het mooie van de golfbaan is dat-ie zo mooi is.
Een golvend graslandschap met dotjes struikgewas en
glooiende dalen begeleiden de wandelaar de komende
kilometers. Broer konijn woont hier bij honderden.
Rechts is de zee maar af en toe te zien. Westwaarts gaat
het en je ruikt het basalt van de zeedijk van Westka
pelle al.
Maar, wat hebben ze gedaan? De hele dijk is ver
nieuwd en het stuk tot het ijzeren vuurtorentje onder
zand bedolven en met helmgras en wilgentenen inge
plant. Een heel nieuw duin is geboren en daar kuier je
op je gemakje over tot de echte dijk bij Westkapelle
waar het monument de tank staat. Onderaan kun je de
bus weer terug naar Oostkapelle nemen, er is nu elf ki
lometer gewandeld. Pak een hele dag en je kunt het te-
rugwandelen ook.
Het is ook een hele beroemde wandeling. Duizenden
Duitsers komen hem elk jaar wandelen en denken dat
de zilte zeelucht zo gezond is. Snuivend en ingepakt in
de laatste elkweermode gaan ze als kleurige plaatjes
over de duinen. En ze komen er altijd weer voor terug.
Ik ook. Maar dat ligt wat anders.
Bilthoven (anp) - Zwemmers die de afgelopen warme zomer
gingen zwemmen in zoetwaterpiassen liepen een vijftien maal
zo hoge kans om oorontsteking op te lopen dan mensen die niet
gingen zwemmen.
daar ebola heerste veel meer
mensen aan cholera, diarree en
malaria dan er aan ebola stier
ven. Kager: „Maar die ziektes
zijn er altijd. Daar zijn we aan
gewend. Daar is het Westen niet
bang voor."
Dat blijkt uit een onderzoek dat
het Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieuhygiëne (RI
VM) in Bilthoven uitvoerde in sa
menwerking met de GGD en alle
huisartsen in Gelderland. De re
sultaten van het onderzoek wer
den bekendgemaakt tijdens de
presentatie van het jaarverslag
van het RIVM over 1994.
De hoofdinspecties voor Volksge
zondheid en Milieuhygiëne gaven
opdracht tot het onderzoek nadat
bleek dat artsen in de Achterhoek
te maken kregen met een groot
aantal oorklachten bij mensen
die in zwemplassen hadden ge
zwommen. Het water in deze
plassen voldeed vrijwel steeds
aan de Nederlandse normen voor
zwemwater.
Veroorzaker van alle ellende is de
zogeheten p.aeruginosa-bacterie.
Deze bacterie blijkt, ook in nau
welijks verontreinigd water, bij
warme temperaturen goed te ge
dijen. Vooral mensen die veel
zwemmen of chronische oor
klachten hebben hadden een ver
hoogde kans op een oorontste
king. Het RIVM wil op basis van
het onderzoek nog geen aanbeve
ling doen voor strengere normen
voor het natuurlijk zwemwater.
Daarvoor is volgens het instituut
nader onderzoek nodig. Wel ad
viseert de instelling zwemmers
voor te lichten over de gezond
heidsrisico's bij hogere water
temperaturen
Breda - Zit je constant achter het beeldscherm? Of in ieder ge
val een flink aantal uren per dag en dat zonder pauzes en in de
zelfde houding? Ja, dan kun je weieens in aanmerking komen
voor een RSI of zelfs voor CRD.
Dat zijn geen schouderklopjes
met of zonder financiële blijk van
waardering. RSI staat voor Repi-
titive Strain Injuries: lichamelij
ke klachten die kunnen ontstaan
als je voortdurend dezelfde be
wegingen maakt. RSI is'onder
deel van CRD (Computer Related
Disorder). Daaronder vallen alle
klachten die je kunt krijgen door
het werken met computers en
aanverwante apparatuur.
Die klachten zijn te voorkomen.
Het gaat overigens om meer dan
het beeldscherm alleen. Het gaat
om de hele werkplek, die in drie
delen is op te delen: de zitplek
(stoel en bureau), het computer
gebied (beeldscherm, toetsen
bord, muis) en de omgeving
(licht, geluid, klimaat).
Volgens deskundigen moeten al
die gebieden in orde zijn.
Voor een goede fysieke weerstand
tegen CDR's is nodig een goede
lichamelijke conditie. Met het re
gelmatig doen van oefeningen is
die zonodig te verbeteren. Neem
af en toe de tijd om op te staan en
hoofd, nek en schouders te bewe
gen.
Door naar de stoel. Die moet pas
sen bij lengte en vorm van het li
chaam en geschikt zijn voor acti
viteiten als typen, schrijven en
telefoneren. Het -bureau dient
voldoende ruimte te bieden aan
alle benodigde apparatuur en
plaats om comfortabel te schrij
ven. Dit zonder vreemde kronkels
naar links of rechts.
Tussen de bovenkant van de be
nen en de onderkant van het bu
reaublad moet minstens vijf cen
timeter zitten. Tevens is rekening
te houden met zaken die niets
met de computer te maken heb
ben. Als je rechts schrijft is het
bijvoorbeeld handig om de tele
foon links te zetten. De hoorn
tussen oor en schouders klemmen
is een te grote belasting voor de
nekspieren.
In het computergebied valt vaak
aardig wat te verbeteren. Hierbij
ontstaan van vragen als: is de
weerstand van de toetsen prettig,
is de helling van het toetsenbord
verstelbaar, is het aantal aansla
gen te verminderen door gebruik
van functietoetsen, zijn er moge
lijkheden om de apparatuur nog
gemakkelijker te bedienen, is het
licht van de monitor goed?
Voor de meesten is een omge-
vings-temperatuur van 20 graden
Celcius prima. Het gezoem van de
apparatuur dient binnen de per
ken te blijven. Dat laatste geldt
ook voor het geklets van de colle
ga's. Want ook daarvan kun je
(soms behoorlijk) last hebben.
