Briljant militair die houdt van daden
Leider van Bosnische-Serviërs wordt steeds meer in het nauw gedreven
Voor hem is
er geen weg
meer terug
DE STEM
YN-bevelhebber in Bosnië luitenant-generaal Rupert Smith
DONDERDAG 15 JUNI 1995
jeSTEM
'President'
Radovan
Karadzic
psychiater of psychopaat
Door Ton Loots
DE BOSNISCH-SERVISCHE 'president' Radovan Ka
radzic wordt op 19 juni vijftig. Hij heeft weinig reden om
zijn verjaardag uitbundig te vieren. De wereld kan zijn
bloed wel drinken. Zelfs de Servische president Milosevic
heeft de handen van zijn voormalige beschermeling afge
trokken. Diplomaten in Belgrado beweren zelfs dat Mi
losevic de Bosnisch-Servische bevelhebber generaal Mla
dic bij zich ontboden heeft om een coup tegen Karadzic te
organiseren.
Hij heeft het dan ook wel erg
bont gemaakt. Het internationaal
Joegoslavië tribunaal gaat hem,
en Mladic trouwens ook, vervol
gen wegens oorlogsmisdaden.
Hem worden de meest afschuwe
lijke misdaden als volkeren
moord, marteling en systemati
sche verkrachting aangewreven.
De massale moordpartijen onder
het mom van etnische zuivering
laten Karadzic zien als een eigen
tijdse Hitier.
Met de gijzeling van VN-perso-
neel, het stelen van wapens en
uniformen en het misbruik ma
ken daarvan, heeft Karadzic de
burgeroorlog in Bosnië een nieu
we dimensie gegeven. Hiermee
worden alle internationale over
eenkomsten geschonden en
plaatst de Bosnisch-Servische
leiding zich buiten het geldende
volkerenrecht.
Onlangs zegde Karadzic formeel
alle banden met de Verenigde
Naties op. Hij verwijt de Navo en
de VN partijdigheid in het con
flict en verklaart alle overeen
komsten nietig. De gegijzelde
waarnemers en militairen be
schouwt hij als krijgsgevangenen
in de door hemzelf uitgeroepen
'republiek Srpska'. Hij werkt
zich steeds verder in de nesten.
Voor hem is er geen weg meer te
rug; Karadzic moet vrezen voor
zijn leven.
De laatste tijd omringt hij zich
met maximale veiligheidsmaat
regelen. Hij verlaat zijn bunker
in Pale bijna niet meer en dan
nog uitsluitend vergezeld door
een grote schare lijfwachten. Wie
een afspraak wil maken moet dat
doen met de humeurige dochter
Sonja, eem struise blondine, die
zich zeer bewust is van haar sta
tus als dochter van de zichzelf tot
'president' uitgeroepen hebbende
Bosnisch-Servische leider.
Tijdens de recente Navo-aanval-
len kwamen de bommen op nog
geen twee kilometer van Pale te
recht. Volgens ingewijden zou
Karadzic gelaten hebben zitten
wachten op de verlossende klap.
De druk op Karadzic wordt bijna
met het uur groter. Niet alleen
moet hij het Westen vrezen, ook
met de Kroaten en de moslims is
hij nog lang niet klaar. De mos
lims hebben het staakt-het-vuren
dat de Amerikaanse oud-presi
dent Jimmy Carter vijf maanden
geleden wist te bereiken, ge
bruikt om zich te herbewapenen.
Steeds vaker voeren zij aanvallen
uit die de moraal van. de Bos
nisch-Servische troepen onder
mijnen. Een moraal dat toch al
tanende is door achterstallige be
taling. Al negen maanden hebben
zijn troepen geen soldij ontvan
gen. Karadzic biedt om de haver
klap zijn excuses aan, probeert te
Tol van de waanzinbij een aanslag met een mortier-granaat op
Tuzla, waarschijnlijk uitgevoerd door de Bosnische-Serviërs van
Karadzic, kwamen in mei meer dan 70 burgers om het leven.
FOTO EPA
sussen maar is niet geloofwaar
dig.
Zijn manschappen weten ook dat
hij regelmatig tienduizenden dol
lars verspeelt in de casino's van
Belgrado. Als hij in Genève gaat
onderhandelen, neemt hij altijd
zijn vrouw Liljana mee om haar
juwelencollectie aan te vullen.
Het echtpaar heeft nog een vol
wassen zoon die vrijwilliger is bij
de militaire politie en daar aller
lei privileges aan denkt te ontle
nen. Zo vorderde hij eens een he
likopter om zijn zieke hond naar
de dierenarts te laten brengen.
De piloot weigerde overigens.
Het internationale isolement eist
zijn tol. De schatkist is leeg in
Srpska, zoals de Bosnische-Ser
viërs hun zelf uitgeroepen repu
bliek noemen. Wapenleveran
ciers geven geen kredieten meer
en ten einde raad jatten Karadzic
en de zijnen zware wapens en
munitie bij de VN.
Karadzic ondertussen lijkt de
uitputting, nabij. Een internatio
naal onderhandelaar zei vartide-
week dat: de Bosnisch-Servische.
leider op het punt staat in te stor
ten. Hij praat over niets anders
meer dan hoe historisch juist en
gerechtvaardigd de Servische
strijd is. Waarnemers menen dat
het slechts een kwestie van tijd is
voordat Karadzic van zijn voet
stuk valt. Een harde klap voor
een man die geen ander doel heeft
dan de geschiedenisboeken te ha
len als de man die de Servische
staat in Bosnië heeft gesticht.
De basis voor zijn verheven Ser
vische ideeën is notabene gelegd
in Montenegro. Pas op vijftien ja
rige leeftijd verlaat hij de bergen
om in Sarajevo te studeren. Na de
middelbare school studeert hij
medicijnen en filosofie, promo
veerde in de psychiatrie en dreef
samen met zijn vrouw, die even
eens psychiater is een bloeiende
praktijk. Wat heeft de als een
filmster ogende, geslaagde psy
chiater ertoe gebracht om zijn le
ven in enkele jaren zo te verande
ren dat hij door de internationale
gemeenschap wordt aangeklaagd
als oorlogsmisdadiger?
Narcisa Kamberovic, psychiater
uit Sarajevo en sinds enkele jaren
in ons land werkzaam in de op
vang van getraumatiseerde
Bosnische vluchtelingen, heeft er
wel een verklaring voor. Volgens
haar heeft de ommekeer plaats
gevonden in de gevangenis. Hal
verwege de jaren tachtig heeft
Karadzic bijna een jaar in de ge
vangenis gezeten. Naar eigen
zeggen wegens verzet tegen het
communisme dat toen het voor
malige Joegoslaviëbeheerste.
Maar Kamberovic weet wel be
ter.
Karadzic en Kamberovic raakten
in 1966 bevriend. Tijdens hun
studententijd behoorden ze tot
een vriendenclub, waarin etni
sche afkomst geen enkele rol
speelde. Later volgden ze samen
een jaar lang supervisie. Ze be
schrijft haar voormalige vriend
als een energieke, uiterst char
mante man, die wat schuw is in
privé-contacten.
Hij ontwikkelt in de loop der ja
ren een omstreden manier van
werken. Zo verrichtte hij een ex
periment met twee groepen pa
tiënten, neurotici en psychotici,
die hij een uiterst bloederig ver
haal vertelt. Hij stelt vast dat de
tekst op psychotici geen enkele
invloed heeft en bij neurotici
angstgevoelens oproept.
Trots maakt hij de resultaten op
een congres bekend. Maar vol
gens Kamberovic is deze directie-
ve werkwijze wetenschappelijk
onverantwoord en zijn superieu
ren op de universiteitskliniek
waar hij werkt, geven hem dan
ook een fikse uitbrander.
In 1985 raakt Karadzic opnieuw
in opspraak. Hij wordt tot elf
maanden gevangenisstraf veroor
deeld wegens het aannemen van
steekpenningen en het vervalsen
van papieren. Achter de tralies
ontmoet hij Serviërs die inmid
dels hoge functies bekleden in de
Bosnisch-Servische hiërarchie.
Na zijn vrijlating beweegt. Ka
radzic hemel en aarde om zijn
baan terug te krijgen. Dat lukt
hem na een jaar, maar in dat jaar
van werkloosheid ontwikkelt hij
voor het eerst politieke activitei
ten en ontpopt zich als een cha
rismatisch ideologisch leider. Op
1 januari 1992 gaat hij op vakan
tie om nooit meer terug te keren.
Zijn salaris krijgt hij nog drie
maanden overgemaakt.
Wie met Karadzic te maken heeft
gehad als politiek leider, weet dat
hij absoluut onbetrouwbaar is.
Hij ondertekent documenten en
beweert later doodleuk dat ze
niet bestaan hebben. Met grote
regelmaat drijft hij VN-onder-
handelaars Vance en Owen en la
ter Owen en Stoltenberg tot grote
wanhoop.
Kamberovic is nog altijd verbijs
terd door de complete gedaante
verandering van Karadzic in de
gevangenis. Na zijn vrijlating
was hij er lichamelijk en psy
chisch beter aan toe dan ooit te
voren. Het leek alsof hij zijn cri
mineel gedrag niet had verwerkt,
maar zich verongelijkt had ge
voeld en dat juist had omgezet in
een van grootheidswaanzin. Hij
Door Ton Loots
Sarajevo - VN-militairen die
dienen in Bosnië voelen zich
in het algemeen zeer gefrus
treerd door het geringe man
daat, waardoor ze geen mili
taire vuist kunnen maken.
Voor de bevelhebber van de
VN-troepen, luitenant-gene
raal Rupert Smith moet zijn
commando een ramp zijn.
Smith is een ijzervreter van de
oude stempel, met een fantas
tische carrière als beroepsmili
tair en meerdere malen onder
scheiden voor betoonde moed.
Een 'soldaat voor de soldaten'
noemen zijn ondergeschikten
hem. Maar het conflict in het
voormalige Joegoslavië is geen
oorlog voor soldaten, het is een
oorlog voor politici.
Erop af
En dat is Smith in geen enkel
opzicht. Hij voelt zich ongemak
kelijk bij de gebeurtenissen van
de laatste dagen; Navo-lucht-
aanvallen, die slechts spelde-
prikken blijken, de slachtpartij
in Tuzla en vervolgens de gij zei
neming van VN-waarnemers,
die vastgeketend zitten bij mu
nitieopslagplaatsen, het is hem
allemaal een gruwel.
Hij wil erop af in plaats van te
onderhandelen. Als hij de kans
krijgt drukt hij zijn snor tijdens
besprekingen. Hij is sowieso een
man van weinig woorden en be
waakt zijn privacy als een
leeuw. Toch weten we dat hij is
geboren in 1943, toen de gealli
eerden Rommel uit Noord-Arika
verdreven.
Zijn vader, een boer uit Nieuw-
Zeeland, was Hurrican-piloot
bij de RAF. Zijn oom Frank was
een ontdekkingsreiziger, die de
tocht met Scott naar de Noord
pool overleefde.
Zoals veel natuurlijke leiders
blonk Smith niet uit op school.
Men verweet hem gebrek aan
discipline. Smith, wilde militair
worden en zodra hij de kans
kreeg ging hij van school en nam
dienst. Na zijn opleiding tot
commando kwam hij in 1964 bij
de parachutisten. Hij diende op
veel plaatsen, onder meer in Ke
nya, Brits-Guyana, Australië,
Malta, Libië, Frankrijk en
Duitsland.
In het curriculum vitae dat door
het ministerie van Defensie is
verstrekt wordt, op Smith eigen
verzoek, geen melding gemaakt
van zijn detachering in Noord-
Ierland. Tijdens een patrouille
ontplofte een autobom van de
IRA vlakbij zijn mannen.
Een pelotonscommandant kreeg
een douche van brandende pe
troleum en stond in een mum
van tijd in lichterlaaie. Smith
bedacht zich geen moment,
wierp zich op zijn collega en
doofde met zijn eigen lichaam de
vlammen, en redde hem zo het
leven.
Verwondingen
Smith kreeg een hoge onder
scheiding, maar belangrijker
vond hij de reputatie van een
commandant te zijn die zijn
manschappen nooit in de steek
liet. Zelf liep hij zware verwon-
dingenop, zo zwaar dat hij dacht
dat het leger hem zou ontslaan.
In het ziekenhuis overwoog hij
even zich te vestigen als kleine
boer. Gelukkig won zijn gezonde
verstand en hij besloot ondanks
zijn gehavende lichaam carrière
te gaan maken in het leger.
Vanaf 1982 stond het derde ba
taljon van het regiment para
chutisten onder zijn bevel. Hij
werd regelmatig gepromoveerd.
Kolonel en stafchef van de 3e ge
wapende divisie in 1985 en com
mandant van de 6e luchtmobiele
brigade in 1986. Smith was de
minst bekende van de Britse le
gercommandanten in de Golf
oorlog. Sir Peter de la Billière
stal de show en wentelde zich in
de publiciteit.
Onmogelijk
Smith klaarde ondertussen een
klus die vrijwel iedereen voor
onmogelijk had gehouden. Hij
vormde het als los zand aan el
kaar hangende Britse Rijnleger,
dat in Duitsland was gestatio
neerd, om tot een geoliede vecht
machine waarmee hij de Iraakse
troepen overtuigend terugdreef
in de woestijn.
Als hij zich al eens vertoonde op
een persconferentie was zijn
verweerde gezicht bescheiden
verborgen achter een grote zon
nebril. Een van zijn ondercom
mandanten zei na de overwin
ning zijn generaal overal te wil
len volgen.
Hij staat bekend als een keihar
de, maar rechtvaardige man die
goed kan luisteren naar onder
geschikten. Zijn stijl van lei
dinggeven is gebaseerd op het
geven van eigen verantwoorde
lijkheid en daarop ook te ver
trouwen. Daar gaan zijn mannen
voor hem door het vuur.
Het verbaasde niemand dat
Smith in 1992 benoemd werd tot
assistent-chef van de defensie
staf, met operaties en planning
in zijn portefeuille. Zijn heldere
denken en gevoel voor detail viel
Navo- en VN-officieren op naar
mate hij meer betrokken raakte
bij de Britse militaire activitei
ten in het voormalige Joegosla
vië.
Michael Rose
In december vorig jaar volgde
hij sir Michael Rose op als bevel
hebber van de VN-troepen. Niet
alleen een nieuw gezicht maar
ook een nieuwe stijl. Smith heeft
meerdere keren gezegd gericht
te willen terugschieten op de
Bosnische Serviërs.
Voor zolang het nog duurt blijft
ook hij met handen en voeten ge
bonden aan de vredebewarende
taak van de Verenigde Naties.
Maar we kunnen het tandenge
knars van luitenant-generaal
Smith hier horen.
Generaal Rupert Smith
Radovan Karadzic
FOTOPJ
gedroeg zich steeds ween*
kleedde zich extravagant en dsj
er soms een kwartier over om rf
handschoenen aan te trekken.
Op grond van haar
ervaringen meent Kambera
dat hij lijdt aan een monosyi
tomatische krankzinnigheid. Zi
eigen grootheid ziet hij
Servische archetype. Daai
bruikt hij zijn professioneler
ring als groepstherapeut on i
massa te bespelen en een
hoogd zelfgevoel op te 1
Hij is zich nog wel bewust ra
hetgeen hij doet, maar 1
strekt geen geweten meer. Ij
stelt zijn eigen persoonlijkheid]
stoornis in dienSPX&ti eënk
zinnig ideaal, is haar concha
Als we Karadzic zelf mogen jd
ven zijn de Bosnische mosli]
onder aanvoering van
Izetbegovic verantwoord
voor het zaad voor de burgen»
log in Bosnië-Hercegovina 1
hun streven naar een islamite
staat. Izetbegovic heeft
daad een jaar of vijfentwintig
leden een dergelijk tractaalff
schreven, waar hij overigens tl
stand van heeft genomen. Toll
de dag van vandaag roept Kafli
zie dat hij niet met de moslias
een staat wil leven, maart'
het zelf die de oorlog in g
Als Karadzic in 1990 deS
sche Democratische Partij (SU]
opricht, is hij een onbeduids
politicus. Het uitbreken van]
oorlog in Kroatië betekent
hem de grote doorbraak. Hets
van het extreme geweld doft]
oude garde twijfelen, maar 6
radzic koerst trefzeker
doel aan: het ontmantelen ss
Bosnië-Hercegovina en c
ting van een Bosnisch-Serv
staat.
Uit protest tegen de
van president Izetbegovic o'l
Serviërs de controle te geven']
een deel van politie, de telfdj
en de kranten, instrueert bij]
SDS-afgevaardigden het
ment in Sarajevo te boycott]
Daarmee zette hij het hele®]
tutionele stelsel op losse sch
ven. Dat was er immers 0"
richt de verschillende bevo®-]
sgroepen een evenredige s
het landsbestuur te geven.
De als verdraagzaam I
staande Bosniërs hopen
burgeroorlog aan hun land vM
bij gaat, maar Karadzic h»
besloten niet met fundam®*!
tische moslims in een staat"
len leven. Hij voorspelt in
'92 dat er slecht een
nodig zijn om de 1
laten uitbreken.
Hij doet de voorspelling 2
vervulling gaan. Kort na
Bosniërs zich in een refer
hebben uitgesproken voor
hankelijkheid slaat Kara®11]
slag. Vanuit het Holiday
tel in Sarajevo beschieten h'1
zics mannen deelnemers a"
betoging tegen de barricat
Servische nationalisten op I
valswegen van Sarajevo t
opgeworpen. De oorlog is
nen. j
Nu zijn we ruim 200.00®
verder. Anderhalf milj°®J
sen zijn op de vlucht L-
van huis en haard verdrev 1
Verenigde Naties zijn door J
gijzelde waarnemers en
ren regelrecht partij ge'
voor Karadzic. Het West®
de handen ineen en st
maatregelen worden gen®® I
Of het helpt, moet de tijd
j nEDERLAND 1
Ï30 Sketches in English. Afl. 1
r30 Tekst tv
I557 Nieuws voor doven en
i7604thWiTd,d Wild World of Ani-
Lu natuurserie
K35' samen op 't eiland Zee
kraai jeugdserie
£o7 rhunderbirds, poppenserie
K ,3 The Cosby Show, comedy
Too Niet te geloven!, reportage-
rie 0ver wonderbaarlijke zaken. Afl.
i,30 (TT) Ja natuurlijk, magazine:
Ealligators in de Everglades in Flori-
boOO (TI) Journaal
|q 24 (TT) Weeroverzicht
L3I Kenmerk, actualiteitenru-
Irielc
Cl 05 Gene Hunters, documentaire
Lr het Human Genome Diversity
Iroject, waarbij genen van met uit
werven bedreigde volkeren in Zuid-
Enerika worden verzameld
|l 55 Wilde Ganzen
V02 The Untouchables, misdaad-
*51 De smaak van honing, por-
Lt Vlaamse schrijver, dichter en mys
ticus Erik van Ruysbeek
§3 45 Door het oog van de naald,
ïaargebeurde verhalen van mensen
L het slachtoffer zijn geweest van
een ongeval, misdaad of ziekte
0.37 Journaal
NEDERLAND 2
J700 Journaal
17,06 Tekenfilmfestival
1729 Journaal
17.33 Markant Nederland
3.00 Journaal
1.07 Lingo
.30 Journaal
.35 Karaoke
9.00 Journaal
1.05 PP: Uitzending Unie 55+
108 Kook tv
,3.29 Vrouw-zijn
10.19 EO-Jongerendag 1995
10.45 Overal en nergens: Mos
kou, station Koersk, reportage
I.10 Noorderlicht
II.41 De sollicitatieshow
12.33 Zo vader zo zoon
13.00 Journaal
13.08 (ZW) Abilene Town, speel
film
14.47 S.O.S. ter plekke
J15.05 Plaza, magazine
|15.31 Judge Roy Bean, westernse-
l'e
16.00 (TT) Journaal
16.05 Als je durft
16.35 Samson, kindermagazine
17.10 Mega Top 50
17.58 (TT) 2 Vandaag, actualiteiten
|18.40 (TT) Studio Sport
*19.15 Hotel Malibu, serie
20.00 Tour of Duty, serie
20.55 (TT) Achter het scherm, co-
'nedy
I.25 And the Sea will tell, mini-
BELGIË FRANS 1
16.20 Dunia, magazine 17.20 Auf
Achse, serie 18.30 Info première
18.55 Maguy, serie 19.30 Nieuws
20.10 Autant savoir, magazine 20.45
(ZW) La grande illusion, Franse speel
film uit 1937 van Jean Renoir met
Erich von Stroheim, Jean Gabin en
Pierre Fresnay 22.40 Laatste nieuws
22.55 The Wizard of Oz, Amerikaanse
nusical uit 1939 van Victor Fleming
net Judy Garland, Frank Morgan en
Ray Bolger 00.35 24 H sur les marchés.
Beursberichten 00.40 Einde
BELGIË FRANS 2
]7.57 lei Bla-bla, kindermagazine
'18.59 Wielrennen: De Ardense Pijl
'9.30 Nieuws 20.00 Slotgala Konin
gin Elisabeth Concours 22.35 24 H s
marchés Dow Jones (tot 22.39)
DUITSLAND 1
(ZW) Klamottenkiste: Charlii
Inoic in 'Der Nachtschwarmer'
Br .Der Sommer des Falken, jeugd
ram 10.00 Das Geheimnis lasst un:
winden, eucharistieviering 11.05 Ri
,0 Muti - Probe und Konzert: 'Lc
™r van Debussy 12.15 Einfach irre
eportage over Luxemburg 13.00 Ta
jesschau 13.05 Mittagsmagazir
"•45 Wirtschafts-Telegramm 14.01
jagesschau 14.03 Schimpf - 19 7 17
platonische talkshow 14.30 Wuff -
i«ri°IV2'ietkr b'n ein Hund, jeugd
15M M55uPhil'PP 1500 Tagesschai
Kin M?body 's Perfect, spelletji
j All creatures great and small
Xk 00 Ta9esschau 16.03 Flieg
jtohow met actuele thema's 17.(
vsrHma^esscbau 17,10 Bnsant, boule
ina32'ne 1740 (ZW) Fronleich
L"! 1945. documentaire 17.50 Wild
1. Steppensee, documentair
Ispr' "^odienstadel: Die Wadlbeis
Traxlbach, Duitse komedi
sur
.01
le
I RADIO
'700 Si,» A RADIO RIJNMOND
(Vliet en M T°° Annie de Reuver-
Hen R,ak Tamming. 12.00 De
K'rj^WeGeeve..
telefoon Van vandaa9-18.00
10.01
middag
15.00 B
1-19.00
iNieuws- ,io d a OMROEP BRABANT
7.05 Actual* 1' 9evol9d
La. ,dual|teiten en
door region
3V,V,3U uuui icyiw
1,1311 Johan"w"C"i.en verkeersinformatie.
fo) SJ'trsthuuren- 8-10 r
man 9 07 M Ti6" verkeersir
Draaiha 1 uziekkiosk. 9.30 De
^ca' '130V1 °k° °e scheurkale
legenda 13,T^'^t'12-1
feiten en Nieuwsce
"05 Aetna!?™ V00r de regio.
,8-33Sama n'18'11Radi°N
"menvatting Brabantse nieuws
8.10 Radio Nieu
verkeersinformatie,
.e. 9.30 De scheurkale
scheurkalender. 11.07
der. 12.05 Actualite
Nieuwscentrale. 13
io. 14.08 M
Nieuwscem
