DE STEM
Het stilzwijgen van Pina Bausch
m
h
Sobere enscenering en
vocale hoogstandjes
Kinderjury kiest drie leukste boeken
er
Rechtstreeks verslag vanuit Centraal Boekhuis in Culemhorg
- rÉl
É-
lolland Festival brengt dans en film van Duitse choreografe
lri
[ianovirtuoos
pchelangeli
Verleden
Midas Ensemble
Feel The Jazz
Nederland en Rusland vieren
samen Peter de Grote-feest
Barok-opera 'Orlando' in Vlaamse Opera
|G 13 JUNI 1995 CS
„Ik zie gauw het leed
van de hele wereld
in de kleinste dingen."
Jan Rot, zanger
■■HHi
Gids
DINSDAG 13 JUNI 1995
DEEL D
Van onze rtv-redactie
Frank du Mosch brengt van
avond vanuit het Centraal
Boekhuis in Culemborg
rechtstreeks verslag uit van
de Nederlandse Kinderjury
1995. Het om 19.30 uur uitge
zonden op Nederland 3.
Drie leeftijdscategorieën kiezen
één boek om te bekronen. Het
Presentator Frank du Mosch
foto dijkstra
gaat om kinderen tussen 6 en 9
jaar, 10 en 12 jaar en tussen 13
en 16 jaar.
Het kinderboek De Griezelbus
2, geschreven door Paul van
Loon, is een van de kanshebbers
uit de totaal 15 genomineerde
werken. Via een stembiljet heb
ben ruim 38.000 kinderen laten
weten welke kinderboeken van
afgelopen jaar zij het mooist
vonden.
Door de uitzending heen volgt
de camera Jeroen Kramer, die
op de lagere school, in de bibli
otheek, de winkel en de middel
bare school met kinderen praat
over hun favoriete boeken.
Het is de achtste keer dat de
Stichting Nederlandse Kinder
jury de voorkeur van de jonge
lezers peilt.
De jury is een initiatief van het
CPNB, het NBLC en de NPS.
Vorig jaar deden er 31.000 kin
deren mee.
'De Nederlandse Kinderjury',
Nederland 3, 19.30 uur
B I
mkeer tegen gesproken.
Id's en reprodukties wim koovmak
111
eet
jrAnne-Marie Vervelde
ia Bausch staat centraal op het Holland Festival en dat bete-
nt dat zij en haar eigenzinnige Tanztheater Wuppertal na bij -
tien jaar weer naar Nederland komen. Van de Duitse choreo-
afeen artistiek directeur staan negen dansvoorstellingen op
[programma. Daarnaast draait het Nederlands Filmmuseum
i reeks dansfilms en zijn er lezingen. Er is zelfs een ontmoe-
15 tussen publiek en choreografe gearrangeerd. En dat is heel
zonder voor de vrouw die liefst zo weinig mogelijk woorden
araikt om te communiceren.
ai i
;en
kd
na Bausch was als kind veel al-
1. Haar ouders runden een café
Solingen, hardwerkende hore-
lensen. Vanonder het biljart
iisterde de kleine Philippine de
fa. Misschien vroeg zij zich
al af hoe de relaties tussen
msen tot stand komen en wat er
der binnenin hen leeft. De toen
licht gestarte ontdekkings-
itnaar hoe het leven in elkaar
en vooral waarom lijkt nog al-
haar werkwijze te bepalen,
aties tussen mannen en vrou-
11 krijgen daarbij haar speciale
dacht.
iartgallig
die zij oproept, de ge-
ilens en emoties dienen om de
ortkomingen, de onvervulde
langens en de machtsverhou-
g te uiten, op zwartgallige en
essieve manier. Daarbij be
kt Bausch zich niet tot dans.
ar nodig gebruikt zij lichame-
en mondeling geweld,
tr dan vroeger relativeert zij
u- droefgeestigheid tegen woor-
'door humor. Maar La Bausch
1 zichzelf niet zijn als onder
ir komische scènes niet steeds
1 dubbele bodem lag. Humor
ibij haar slechts cynisch zijn,
iform de bittere werkelijkheid.
1 de dansers zich hieraan volle-
over dienen te geven, mag
dtlijk zijn. Maar Pina Bausch
hen dan ook voornamelijk
mi vanwege hun persoon-
rad. Deze is voor haar van
Ier belang dan hun kwalitei-
als danser.
inbreng is een vereiste bij
I creëren van een choreografie.
anderhalve maand kan er
gaan, in het begin van het
"leve proces, waarin Pina
Mi haar dansers slechts vra-
1 stelt. Over wat liefde is, hoe je
effect van de wind nadoet,
le ®et een zakdoek kunt doen
ever leven en dood.
an zitten we daar allemaal, ie-
en denkt na over zo'n vraag
ffl kom je naar voren. Dan
BJ z'en wat je daarbij hebt be-
a' 's altijd heel persoon-
jMeier niet de echte Sojoez sto
Imaar wel de versie uit een a
Itic impression' zoals die een P
Ij aar voor de historische vi
feS™ een ffê
'schotel-profeet' kopte het L
schrift, maar zover is het .(j
lang niet. Er blijven namehj
alleen zijn ufo-foto's, die
maar niet als trucage kan 71
maskeren. Er is ook een ge I
band die zelfs de beste ge J
specialisten niet kunnen ,7
brengen. Tenslotte to*?® J
ook nog en stukje metaal m
zijn vriendin Semjase. He
analyseerd en doorgelien'
renommeerde Amerikaans
ratoria. De conclusie: Ret® s tel-j
fragment was van een saffl jJ
ling die we hier op aar
kennen. „ie «4
„Dat zijn toch feiten waar 11
om heen kunt," zegt Tot11 t(].|
per, die bereid is voor bel 6 jj
lenden dia-lezingen over A
nomeen Eduard Meier te ^1
gen. „En tja, wat is e^nIederee»J
maal precies van waar.
haalt er voor zichzelf
waar is. Je kunt er van erk»'i
wat je wilt, maar in al rij
len heeft Meier zich nog .jAgf-l
keer tegen gesproken, he
zegd, ik vertrouw hem ee ^n.' I
sommige van mijn fanuh
CÏP^-Oeïtaliaanse
EJ'i Benedetti Miche-
I™ js gisteren op 75-jarige
L „ln,een ziekenhuis in het
Lugano overieden. Hij
teen rB tljd aan hartPro"
Bcsim'|t'a»rjS?Jle en exentrieke
taaalftü t°! Paarde een bijna
kte beheersing van de
fcn,iu!aileen uiterst gevoelig
lak ma vPian°eoloriet.
PMicbo?11 i 8 diva omschre-
om„ lan8eh was met legen-
list 3?™' Zo zou de Perfec-
&dLSonate «Pus 11 van
Jiben O j eetb°ven zolang
Pziinhr ifd dat de V0Sels
m ws haar meefloten. De
K tam ^art»emees-
hmZ^.«"«ftadeoro-
S> rti*gasenpubliek-
iFaanS-T, concentreerde
10110 nwnaniti-
8t0hren' Schumann,
IT Chopm' Lat« kwa-
fay RavTPOni5ten als °e-
ij.Z n inwent Ra°hmaninoff
F. ChnnP leS Vatl Schu"
kakPin en Debussv wor-
fuitvoeSepUnten in de Pia"
fcbouwd Van deze eeuw
lijk", vertelde danser Ed Kort-
landt ooit aan de Haagse Post.
„Na verloop van tijd vraagt Pina
of je het nog een keer wil laten
zien. Dan blader je in je boekje
om op te zoeken wat je ook weer
deed en je laat het nog een keer
zien. Dan probeert Pina het te
combineren met iets anders, of
het in een bredere context te
plaatsen."
Gissen
Wat de choreografe zelf beweegt,
wat ze mooi vindt, daar kunnen
zelfs haar dansers slechts naar
gissen. Ook aan die hechte club
mensen van haar Tanztheater
Wuppertal geeft zij zich niet
bloot. „Ze verzet zich uit alle
macht tegen het moeten afleggen
van verklaringen over het hoe en
het waarom. Wat ze maakt is van
haar. Ze durft ook tegen ons niet
te zeggen wat ze mooi vond. Uit
angst om het kapot te maken",
zegt danser Lutz Förster in het
zelfde artikel.
Het stilzwijgen van Pina Bausch
is onderdeel van de mythe die de
choreografe inmidels is gewor
den. Maar vooral haar doorbre
ken van taboes, waardoor toe
schouwers ofwel woedend de zaal
verlaten ofwel een langdurige
staande ovatie geven, maken haar
onsterfelijk.
Zij is daarmee de schrille tegen
pool van die andere grootmeester
van dit moment, Jirl Kylian. Zo
vederlicht, vloeiend, ja bijna eso
terisch als de balletten van de ar
tistiek leider van het Nederlands
Dans Theater kunnen zijn, zo
ruw, tegendraads en aards is het
werk van zijn Duitse collega. Zij
ontwikkelt een andere taal, opge
bouwd uit herinneringen van
haarzelf en haar dansers, samen
gevoegd in fragmentarische stuk
ken. Recensenten reageerden
voorheen - voordat het in raakte -
tegenstrijdig. Of ze keurden haar
werk radicaal af: 'krankzinnigen
gesticht waarbij vooral cho
reografe Pina Bausch het in haar
onverholen droomgestalten ern
stig te kwaad had met seks' (Con
rad van de Weetering) óf ze put
ten zich uit in woorden als 'geni
aal', 'magnifiek' en 'gruwelijk
knap'. Daar kon niets tussenin
zitten.
Kurt Jooss
Pina Bausch bouwt voort op het
Duitse expressionisme aan het
begin van de eeuw. Mensen als
Rudolf von Laban, Mary Wigman
en Kurt Jooss zochten in die tijd
naar manieren om gevoelens en
verlangens te uiten in beweging
staal. Van de laatste is Pina Baus
ch een artistieke afstammeling.
Op haar beurt beïnvloedt zij jon
gere collega's.
Tijdens het Holland Festival
voert het Tanztheater Wuppertal
enkele van haar belangrijkste
werken uit, zoals Café Muller en
Das Frühlingsopfer. In het eerste,
een rechtstreekse verwijzing naar
haar jeugd, danst zij zelf. Na Die
sieben Totsünden en Fürchtet eu-
ch nicht op 15 juni is er een nage-
sprek met de choreografe.
Wuppertaler Tanztheater met
choreografieën van Pina Bausch
in het Holland Festival. 'Die sie
ben Todsünden' en 'Fürchtet euch
nicht' op 13, 14 en 15 juni, 'Café
Muller' en 'Das Frühlingsopfer' op
19, 20 en 21 juni, 'Nelicen' op 27,
28 en 29 juni.
Alle voorstellingen in Theater
Carré, Amsterdam, aanvang tel
kens 20.15 uur. Het Nederlands
Filmmuseum in Amsterdam toont
'De dansrevolutie van Pina Bausch
en haar voorgangers' in veertien
filmprogramma's, tot 28 juni,
steeds om 21.30 uur.
Pina Bausch kreeg in 1991 een hoge Franse onderscheiding van Jack Lang, destijds minister van Cultuur.
De cd Sehnsucht van het (Ne
derlandse) Midas Ensemble be
gint met een klarinettoon die uit
het niets geboren wordt en zich
ontroerend mooi ontpopt tot de
melodie van Der Hirt auf dem
Felsen. Dit lied van Franz
Schubert, het laatste werk van
de componist, is geschreven
voor de combinatie sopraan,
klarinet en piano.
Het Midas Ensemble (sopraan,
klarinet, piano) ontstond een
paar jaar geleden na een succes
volle uitvoering van juist dit
speciale Schubert-lied. Beslo
ten werd de eenmalige samen
werking te consolideren. Het
ensemble is overigens organisa
torisch en administratief in
Breda gevestigd.
Klarinettist Gerard Zuyderhof,
pianiste Margaret Krill en so
praan Clara de Vries beschik
ken momenteel voor hun onalle
daagse samenstelling over een
repertoire dat berust op twee
pijlers: puur romantisch werk
enerzijds, 20e-eeuws repertoire
anderzijds (mede door het ge
bruik van de bas-klarinet). Het
trio presenteert zich. tijdens
concerten ook in duo- en solo
formaties.
Deze eerste cd van het Midas
Ensemble biedt uitsluitend aan
trekkelijk romantisch repertoi
re. Behalve genoemde Schubert
- met een sublieme klankver
menging van sopraan en klari
net - horen wij drie Fanta-
siestücke (klarinet, piano) van
Schumann, en drie liederen
opus 39 (sopraan, piano) van
dezelfde componist. Sluitstuk
zijn de onbekende maar verras
sende Sechs Deutsche Lieder
(1837) van Louis Spohr, voor
klarinet, sopraan en piano.
Hoewel het Midas Ensemble
hoorbaar een geoefend en op el
kaar ingespeeld trio is springt
toch klarinettist Gerard Zuy
derhof eruit als de 'held' van de
ze cd.
Luister eens naar Spohrs Wie
genlied of het intieme Das
Heimliche, met overigens sub
tiel pianospel van Margaret
Krill. Binnen de Nederlandse
kamermuziek heeft het Midas
Ensemble een speciale plaats
verworven. En deze cd is zo
mooi dat geen enkele liefhebber
hem mag missen. (Erasmus
WVH 165)
HANS ROOSEBOOM
De ed-serie Feel The Jazz (FTJ)
van Muziekhandel Spronk heeft
met het uitbrengen van drie
nieuwe cd's het aantal van 33
bereikt, en mag daarmee een
der meer respectabele jazz-la-
bels van Nederland genoemd
worden. En middels een over
eenkomst met EMI bestrijkt
Spronk nu ook de internationa
le markt.
Als FTJ nr. 31 is verschenen
Boomerang van de Bredase for
matie Dirty Dozen. Dit succes
orkest was ook al goed voor de
nrs. 1 en 16 van de FTJ-reeks.
Echte verrassingen hoor je niet,
wel een prachtige altsax-solo
van Ben Coenraads in Indian
Love Call, een gevoelvol gebla
zen trompetsolo van Henk van
Belkom in Snowy Mornin'
Blues en gewoon lekker swin
gende nummers als That's My
Home en Pennies from Heaven.
Het volgende nummer in de
reeks, FTJ 32, heet Rhythm Is
Our Business en wordt volge
speeld door het Dutch Palla
dium Orchestra, een 14(!)-per-
soons professioneel jazz-ensem-
ble. De samenstelling is 3 rieten,
2 trompetten, trombone, piano,
banjo, bas, drums, 4 vrouwen
stemmen en (incidenteel) 2
mannenstemmen. Daar kun je
wat mee, en daar doen ze dan
ook wat mee.
Deze geolied lopende maar niet
temin doorvoeld muzikaal ope
rerende combinatie (voorheen
onder de naam Het Fluite-
kruidt) won in 1994 met verve
het concours tijdens het Jazz
Festival Breda, en tevens de Pu
blieksprijs en de Vocalisten-
prijs.
Voor het repertoire van het
Dutch Palladium Orchestra zij
verwezen naar de namen die op
hun cd vermeld staan: o.a.
Fletcher Henderson, Jimmy
Lunceford, Duke Ellington,
Fats Waller. De overrompelend
inventieve arrangementen zijn
geschreven door leider Pierre
Lafay en Bert Brandsma, bei
den rieten-spelers. Deze vlekke-
Rob Cremer: pleitbezorger van de 'two beat'. foto cor viveen
loze cd roept eigenlijk maar één
bezwaartje op: bij deze muziek
kan in plaats van een banjo be
ter een gitaar ingezet worden.
Dat swingt lekkerder, maar dat
is natuurlijk een kwestie van
persoonlijke smaak.
En dan FTJ nr. 33: Two BEAT
or not two BEAT, that's the
question, volgespeeld door een
conglomeraat van Bredase for
maties: The Pharmacy Five Plus
Three, The Noisy Oysters, Duo
Brooks Doodah, The Bob
Doodah Band, and guests... als
of het allemaal nog niet genoeg
is.
Al deze namen cirkelen rond
één persoon: Rob Cremer, groot
pleitbezorger van de two beat -
vandaar de woordspelige titel
van deze cd. Cremer beoefent de
two beat (een vorm van klassie
ke jazz met een rigide ritmisch
kader) zoals die ooit gespeeld
werd door de orkesten van de
San Francisco Revival, vooral
de Firehouse Five Plus Two.
Cremers formaties gebruiken
daarbij dan ook nog eens arran
gementen van andere orkesten
die in de Revival-stijl spelen.
Zo is de muziek op deze cd ge
vangen in een voor buitenstaan
ders bijna niet te ontwarren
web van navolgingen en herin
terpretaties, en dat terwijl die
muziek zo buitengewoon plezie
rig klinkt en zo goed gespeeld
wordt. Er is aan deze productie
veel zorg besteed.
Speciale aandacht verdient 1
Love You Truly, starring stads-
beiaardier Jacques Maassen, en
een heel speciale zetting van het
Bredaas Volkslied, met alweer
die beiaard, plus het voltallig
Bredaas Mannenkoor.
Instrumentaal is er op deze cd
weinig aan te merken, maar vo
caal wel wat. En dat betreft de
uitspraak van het Engels. Jam
mer dat die 'Hollandse' uit
spraak zo veel verpest. Boys
spreke men bijvoorbeeld niet
uit als bois maar als boiz, cook
niet als koek maar als k-hoek,
en could niet als koet maar als
k-hoedEnzovoort. Ik zou er
iets aan doen. Met een paar
kleine verbeteringen klinkt het
al gauw een stuk beter.
HANS ROOSEBOOM
Den Haag (anp) - Nederland en Rusland vieren de goede
banden, die al driehonderd jaar tussen beide landen be
staan, volgend jaar met een Peter de Grote-manifestatie.
Dat hebben minister Van Mierlo van buitenlandse zaken
en zijn Russische collega Andrej Kozyrev afgesproken.
De manifestatie biedt een goede gelegenheid om de politieke
contacten tussen beide landen te intensiveren, besloten de mi
nisters. In het kader daarvan zal premier Kok, waarschijnlijk
volgend jaar, een bezoek aan Moskou brengen. De ministers wil
len de 'vanouds vruchtbare' betrekkingen tussen Den Haag en
Moskou een nieuwe impuls geven, aldus de ministers in een ver
klaring.
Nederland en Rusland vieren volgend jaar het driehonderd jarig
bestaan van de Russische vloot en in 1997 de 300e verjaardag
van het eerste bezoek van tsaar Peter de Grote aan Nederland.
In september 1996 jaar wordt het startschot voor de herdenking
sfeesten gegeven met een grote openingsmanifestatie die gelijk
tijdig in Sint Petersburg en Zaanstad plaatsvindt. Tot eind 1997
volgt dan een reeks kleine vieringen.
Antwerpen - Vlaamse Opera - opera Orlando van Handel. Door het
Symfonisch Orkest van de Vlaamse opera o.l.v. Paul Dombrecht en de
solisten: Patricia Bardon (Orlando), Lynne Dawson (Angelica), Ka
thleen Brett (Dorinda), Hilary Summers (Medoro) en Christophe Fel
(Zoroastro). Gezien op vrijdag 9 juni. Nog te zien in Antwerpen op 13,
15 en 17 juni om 19.30 en in Gent op 22, 25 (15.00 uur) 27 en 29 juni om
19.30 uur.
Door Jeanette Vergouwen
Orlando is door Handel in zijn
laatste operaperiode geschreven,
de tijd waarin de castraten hoog
tij vierden. Het is een magische
opera. Het libretto is gebaseerd
op het epos van L. Ariosto Orlan
do furioso.
De tovenaar Zoroastro wil Orlan
do genezen van zijn onstuimige
liefde voor Angelica, koningin
van Cathay, die Medoro liefheeft
en deze op zijn beurt laat daar de
herderin Dorinda voor in de
steek. Het verhaal biedt onont
warbare verwikkelingen en een
prachtige schildering van diepe
menselijke emoties. De strijd tus
sen liefde en dadendrang die Or
lando voert biedt muzikaal rijke
mogelijkheden.
De aria aan het einde van het
tweede bedrijf waarin de door
waanzin verduisterde geest van
de krijger Orlando wordt uitge
beeld, is een van de hoogtepun
ten. Handel gebruikt hiervoor
een 5/8 maat, een voor die tijd
ongebruikelijke, die de oneven
wichtigheid en het labiele van
Orlando's karakter goed karakte
riseert.
Handels opera is een muziekdra
ma. Hij is zeker niet uit op de be
koring van de belcanto-weelde,
virtuositeit en bombastische de
cors. Ook zijn er geen massa-scè
nes en de toeschouwers moeten
het dus doen met de muziek als
enige voertaal. Handel gebruikt
ritme, melodie, harmonie en to
naliteit om de menselijke gevoe
lens muzikaal te vertalen.
Regisseur Robert Carsen heeft
samen met Anthony McDonald,
die decor en kostuums ontwierp,
het originele gegeven geplaatst in
de huidige tijd. Het gebruik van
de kleuren is functioneel en er
wordt veel gesuggereerd met wei
nig. Het magische element be
staat vooral uit het in en uit el
kaar schuiven van grote driehoe
kige panelen, het onnodig ten to
nele voeren van vrouwelijk naakt
en het plaatsen van grote zwaar
den die een hallucinerend beeld
oproepen. Tussendoor wordt er
nog veel gewerkt met water. De
effecten met strijkplank en ma-
ke-up spullen schieten, mijns in
ziens, hun doel voorbij.
Een sobere enscenering van een
dergelijke opera vergt het uiter
ste van de solisten. Zij moeten
met zijn vijven de dramatische
spanning 3,5 uur vasthouden.
Een onmogelijke opgave. Daarom
greep de regie naar enkele effec
ten die niet altijd gelukkig uit
pakten. De opera als geheel is een
hele brok en dreigt af en toe saai
te worden.
Wat Paul Dombrecht in korte tijd
heeft klaargespeeld, eist bewon
dering. De leden van het eigen or
kest worden aangevuld met con-
tinuo-spelers (luit, clavecimbel)
en blokfluitisten. Er wordt gemu
siceerd in de authentieke stijl,
doch vrij keurig. De begeleiding
is aan de droge kant maar over
heerst nooit. De schittering komt
van de vocale partijen. De mooi
ste momenten zijn deze waarin de
vocalisten samenzingen. De tim
bres kleuren prachtig en het is te
betreuren dat Handel zo weinig
van dit soort duetten en terzetten
verwerkt heeft in zijn opera.
De rol van Orlando wordt door
mezzo Patricia Bardon vakkun
dig en met veel gevoel ingevuld.
De weinige momenten dat er laag
geïntoneerd wordt, kunnen toe
geschreven worden aan de niet
perfecte balans tussen moderne
instrumenten en authentiek con
tinuo. De sopraan Lynne Dawson
zingt met heldere stem en heeft
net als de andere vrouwelijke so
listen geen moeite met de razend-
moeilijke versieringen en trillers.
Kathleen Brett zet een wervelen
de Dorinda neer, haar onstuimig
heid leidt echter wel tot vocale
tekortkomingen (valse lucht).
De rol van Medoro is tam en
wordt weinig kleurrijk, maar wel
mooi vertolkt door Hilary Sum
mers. De tovenaar is terugge
bracht tot een keurig in het pak,
stram rondlopende man die van
uit de zijloges de acties blijft vol
gen. Christophe Fel bezit een so
nore basstem, maar hij heeft
moeite met de barokversieringen.
Hij maakt teveel gebruik van fy
sieke middelen en mist de soepel
heid die wordt verkregen door
het losschudden van noten met
ademsteun.
WKÊêm/mim,
Patricia Bardon als Orlando in de opera Orlando van Handel.
foto annemie augustijns
