|e stem
Deoud-Bredanaars Carin en Dolf
feteegh hebben het helemaal ge
it, zo lijkt het. Op Bali wonen
Bin een van de meest fascine-
itnde streken op dit betoverende
tiland. Twee tuinjongens houden
(«paradijselijke tuin op orde. De
huishoudelijke taken worden ver-
richt door een vaste staf huisper-
litneel. Zo kunnen ze hun aan-
t voor honderd procent rich
ten op hun bedrijf 'Mondirama',
[gespecialiseerd in stalen meubelen
huisdecoraties in glas-in-lood.
Het bedrijf met 120 man personeel
keft inmiddels wereldwijd faam
mvorven. Het leven van Carin en
Dolf lijkt net een sprookje, maar
■ÜWi
v
Sf
TUSSEN INDIE
EN INDONESIË
Bredaas echtpaar
runt eigen
'kunstbedrijf'
op Indonesisch
droomeiland
'Door het leven
hier zie je de
betrekkelijkheid
van het bestaan
meer in'
Succes in strijd tegen geweldvideo's
Speurtocht naar de Yeti
Gemma Mertens wil geen priester zijn
Weekend
ZATERDAG 10 JUNI 1995 DEEL I
Een Hollands sprookje op Bali
De ontvangst is allerhar
telijkst en héél Hol
lands met een lunch
van erwtensoep en pan-
nekoek. „We eten hier
bijna altijd Neder
lands," zegt Carin Versteegh. Zo
wil Dolf minstens één keer per
week zijn favoriete gerecht van g
draadjesvlees met rode kool. Al- t
leen bij bezoek van familie en
vrienden uit' Nederland wordt een
uitgebreide rijsttafel bereid.
Hun huiselijk leven op Bali speelt
zich voornamelijk af in de 'bale- jg
bale', de Indonesische benaming
voor het grote en overdekte terras,
hun eigenlijke huiskamer op Bali.
In deze open ruimte staan de eetta
fel, de rustbanken, de zitjes, radio,
televisie en boekenkast. Het huis
wordt alleen gebruikt om te sla
pen.
ItarMathieu Kothuis
- -
-
-
Carin en Dolf Versteegh in hun tuin met het theehuisje en op de achtergrond de grote expositieruimte van hun bedrijf.
De bale-bale ligt centraal
achter het huis in de' grote
en paradijselijke tuin. De
toegang tot het terras voert
over een stalen trapconstructie en
over een met kippegaas bedekte
kooi met apen en inlandse vogels.
Carins favoriet is Jantje, een neus
hoornvogel die duidelijk niets
moet hebben van bezoekers.
In en rond de waterpartijen in de
tuin zwerven wat mini-varanen
(een klein soort krokodil) rond. De
tuin wordt verder bevolkt door
kippen, ganzen en een tam hertje
dat door Carin (hoe kan het ook
anders in deze omgeving) Bambi
wordt genoemd.
De overweldigende bloemen
pracht, de' door Dolf zelf ontwor
pen vijvers, het theehuisje, de
aparte tuinzitjes, een luxueus gas
tenverblijf en een uitgebreide ex
positieruimte voor de door het be
drijf geproduceerde meubelen en
glas-in-lood-voorwerpen, maken
dit Balinees sprookje compleet.
Vijf jaar draait 'Mondirama' nu en
Carin en Dolf Versteegh hebben
hun droom waargemaakt. Hun be
drijf, een van de weinige grotere
buitenlandse bedrijven op Bali,
wordt door het Balinese provincie
bestuur zelfs ten voorbeeld gesteld
om zijn goede sociale personeels
beleid.
Carin (50) en Dolf (54) hadden al
lebei al een lang huwelijk en een
heel leven achter de rug voordat ze
elkaar in het midden van de jaren
tachtig in Kaatsheuvel ontmoet
ten. Na een werkkring bij de WV
en het Novotel in Breda trad Carin
in dienst bij het Curiosahuys van
Dolf Versteegh. Na die kennisma
king met Dolf liep haar huwelijk in
Breda op de klippen.
Ook Dolfs huwelijk had zijn beste
bjd gehad. Zakelijk ging het Ver
steegh echter voor de wind en zijn
PartyCompany, een horeca-onder-
neming met vestigingen in Kaats
heuvel (Curiosahuys), Baarle-Her-
tog (De Verboden Vrucht) en Am
sterdam ('t Breughelhuys, de Com
pagnie van Verre), groeide als kool.
Het ondernemen zit hem duidelijk
in het bloed.
Het klikte meteen tussen de twee
en samen begonnen Carin en Dolf
aan een nieuw leven en een serie
reizen naar India, Maleisië en In
donesië. Op Bali kwamen ze voor
het eerst in contact met de wereld
beroemde houtsnijkunst en die
kennismaking insprireerde hen bij
de inrichting van een tropische
tuin in de nieuwe Amsterdamse
zaak van Versteegh, de 'Compag
nie van Verre'.
Het succes dat ze met dat initiatief
boekten leidde uiteindelijk tot de
verwezenlijking van een nieuw za
kelijk idee, de opzet van een groot
handel voor Balinees houtsnij
werk, meubelen, gebruiksvoorwer
pen en snuisterijen. Langzaam
maar zeker trok Dolf zich terug uit
zijn horecazaken die werden
voortgezet door zijn beide kinde
ren en ex-echtgenote.
Het zoeken naar nieuwe uitdagin
gen zit Dolf in het bloed, vindt
Carin. Zelf is hij nogal zwijgzaam
over zijn verleden maar stukje bij
beetje wordt wel duidelijk dat hij
als Bredaas jongetje al op zoek was
naar het grote avontuur. Hij
droomde toen al van verre reizen
en exotische bestemmingen. Als
beginnend en kleine zelfstandige
maakte hij furore én een klein for
tuin met het opkopen en weer ver
kopen van antieke wagenwielen.
Met de verkoop van polyester
bootjes ging hij overigens weer
even snel failliet.
In augustus is het vijftig jaar geleden
dat Indonesië eenzijdig de onafhan
kelijkheid uitriep. Die onafhankelijk
heidsverklaring was het begin van
het einde van de kolonie Nederlands
Indië. De komende maanden beste
den we wekelijks aandacht aan het
toenmalige Indië en het huidige In
donesië.
In de oude molen van Kaatsheuvel
startte Dolf een antiekwinkeltje en
vervolgens, op verzoek van vrien
den en kennissen, een centrum
voor feesten en partijen. Dat werd
uiteindelijk de basis voor de Party
Company.
Vijf jaar geleden zetten Dolf en
Carin de grote stap in hun nieuwe
leven en vestigden zich definitief
op Bali. In de buurt van Ubud, het
kunstenaarscentrum op het eiland,
begonnen ze hun eigen zaak. Voor
de bevoorrading van dé groothan
del in Nederland werden Balinese
vaklieden aangetrokken en aan het
werk gezet om op grote schaal én
pp bestelling houtsnijwerk te leve
ren.
Zo introduceerden ze bij hun Bali
nese zakenpartners ook een voor
beeld van de Nederlandse tulp die
vervolgens op grote schaal in hout
werd uitgesneden om in alle maten
en kleuren op grote schaal in Ne
derland te worden afgezet. Het
produkt werd een enorm zakelijk
succes.
De zaak van Carin en Dolf bloeide
en groeide, maar gemakkelijk ging
het allemaal niet. Een visum voor
hun verblijf in Indonesië was
steeds slechts vier maanden geldig.
Bovendien moest daarvoor, even
als voor andere papieren en ver
gunningen, grof geld worden be
taald. Carin: „De corruptie hier is
om wild van te worden,"
Indonesië staat ook niet direct ber
kend als een land dat nieuwkomers
meteen met open armen staat op te
wachten. Investeerders zijn van
harte welkom maar worden tege
lijk met de grootste argwaan beje
gend.
Inmiddels hebben Carin en Dolf
wel een zakenvisum dat een langer
verblijf op Bali mogelijk maakt;
zónder dat ze tussentijds het land
moeten verlaten. De grond voor
hun huis en onderneming hebben
ze voor een periode van 25 jaar van
een Indonesische partner kunnen
pachten. Buitenlanders mogen in
Indonesië geen grond kopen. De
Indonesische partner moet voor
zijn diensten uiteraard flink scha
deloos gesteld worden, in dit geval
jaarlijks vijf procent van de omzet
van de onderneming.
Langzaam maar zeker breidde
het succes en de bekendheid
van 'Mondirama' zich uit.
Een Nederlandse ontwerp
ster, op reis door Bali, bleef bij
Dolf en Carin hangen, evenals een
Zwitserse-avonturier. Beiden wer
ken nu samen met Dolf aan nieuwe
ontwerpen die door de 120 Baline
se werknemers worden geprodu
ceerd. Jeroen de Lange uit Waal
wijk, student bedrijfskunde aan de
Heao in Breda, loopt momenteel
vier maanden stage bij 'Mondira
ma' en ontwerpt voor de Neder
landse onderneming een aantal
nieuwe bedrijfsbrochures.
Aan de hand van wat schilderijtjes
van Carin en op advies van de al
jaren op Bali verblijvende Neder
landse kunstenaar Hans Snel
maakte Dolf zich een aantal jaren
geleden de techniek van het glas-
in-lood eigen.
Hij kocht in Nederland de benodi-
ge apparatuur, zette de Balinese
vaklieden aan het werk en schakel
de langzamerhand over op de pro-
duktie van huisdecoraties in glas-
in-lood (lampen, kamerschermen
e.d.) en ijzeren meubelen, al dan
niet ingelegd met gebrandschil
derd glas.
Het succes van deze architectural
designs werd overweldigend. In
korte tijd veroverde het bedrijf een
nieuwe consumentenmarkt. Opko
pers van grote en toonaangevende
woninginrichtingsbedrijven uit
Amerika, Azië en Europa hebben
de weg naar 'Mondirama' inmid
dels gevonden. In een grote show
room, achter in de tuin, staan de
door Dolf en zijn medewerkers uit
gedachte en uitgevoerde ontwer
pen. De kaartjes vermelden slechts
prijzen in US dollars.
Verder staan er voorbeelden van
specifieke handwerkprodukten
(aardewerk, poppen e.d.) uit ande
re delen van Indonesië die de grote
internationale opkopers direct bij
'Mondirama' kunnen bestellen.
Zo is de Nederlandse onderneming
op Bali langzaam maar zeker uit
gegroeid tot een bekend 'kunstbe
drijf' dat duidelijk aan respect
heeft gewonnen bij de provinciale
overheid. Bij een officieel bezoek
van de gouverneur van Bali, medio
vorig jaar, werd Mondirama gepre
zen voor zijn goede sociale perso
neelsbeleid. Zo betaalt het bedrijf
bijvoorbeeld de ziekenhuiskosten
Op bestelling levert het echtpaar 'architectural designs'.
FOTO'S MATHIEU KOTHUIS
voor het personeel, voor Indonesi
sche begrippen een wel héél uit
zonderlijke sociale verworvenheid.
Toch is het vrije ondernemerschap
op Bali geen gemakkelijke opgave.
Carin: „Je bent er nooit zeker van
of je mensen 's morgens wel komen
opdagen. Op Bali is alles onderge
schikt aan de religie en de religieu
ze ceremoniën. En die zijn er hier
nogal wat. Als een buurman over
lijdt dan gaat de hele straat bij die
betreffende familie op bezoek.
Werken is er die dag dan niet meer
bij. Werken interesseert de mensen
eigenlijk ook geen moer. Er bestaat
in het Indonesisch niet eens een
woord voor werkloosheid."
Zo zijn er op Bali verschillende ce
remoniën waarbij de werkgever
maar moet afwachten of zijn werk
nemer komt opdagen. „We hebben
hier dan ook een absentielijst. Elke
morgen wordt afgestreept wie er
niet is. Het personeel wordt per
dag betaald." Met ruim vier gulden
per dag ligt het gemiddeld loon op
Bali ruim boven het Indonesisch
gemiddelde.
Die volstrekt andere arbeidsmo
raal en -mentaliteit in Indonesië
leggen een forse druk op het zelf
standig ondernemerschap. Carin:
„Onze klanten worden er wild van.
De levertijden staan immers nooit
vast."
Het plezier van het ondernemen op
Bali wordt bovendien flink vergald
door de corruptie en willekeur van
overheidsinstanties. „Omdat we
als een officieel werkend bedrijf te
boek staan, werden we in het begin
flink in de gaten gehouden omdat
we geacht werden 'pajak' (belas
ting) te betalen. Dat betekende re
gelmatig een complete overval van
politie en belastingdienst. In de
zaak, in huis en in de tuin stonden
ze dan met tientallen overal gepos
teerd. Heel bedreigend allemaal."
Om toch maar goede maatjes
met de autoriteiten te blij
ven, kopen Carin en Dolf nu
regelmatig Tootjes' van de
politie, een Indonesisch eufemisme
voor het betalen van steekpennin
gen. „De politie komt ook regelma
tig ons truckje lenen dat ze dan er
gens voor nodig schijnen te heb
ben. Het is zakelijk niet verstandig
om 'nee' te zeggen op zo'n ver
zoek." 's Lands wijs, 's lands eer,
het Balinees sprookje van Carin en
Dolf Versteegh heeft ook z'n keer
zijde.
Ondanks alle zakelijke beslomme
ringen en de moeilijkheden met de
zaak hebben de oud-Bredanaars'
het naar hun gevoel op Bali wel ge
troffen. Carin: „Door het leven met
de mensen hier ga je de betrekke
lijkheid van het bestaan meer in
zien. Daar hebben de Indonesiërs
meer kaas van gegeten dan wij. In
Nederland zijn we van de wieg tot
het graf verzekerd. Als er dan iets
onverwachts gebeurt, zoals een
overstroming bijvoorbeeld, dan
breekt.er grote paniek uit,"
Elke morgen luisteren ze via de
Wereldomroep naar het nieuws uit
Nederland. Steeds vaker kijken
Dolf en Carin elkaar dan hoogst-
verbaasd aan. „We zitten ons vaak
te bescheuren over de ophef en de
drukte die in Nederland over de
meest futiele dingen ontstaat."
Ondanks die verbazing over de
toestand in het vaderland blijven
ze op hun beurt op Bali echte Ne
derlanders. „We moeten ons elke
dag opnieuw weer vreselijk aan
passen aan de mentaliteit van de
Balinezen. Dat valt niet mee. Echt
contact met de mensen krijg je bij
na niet. Je dringt nooit echt tot de
Balinees door," vindt Carin.
Daarom leven ze op Bali ook heel
Hollands, inclusief de Nederlandse
maaltijden. Ze leiden een heel ge
regeld leven, werken hard en gaan
tweemaal per jaar, één keer samen
en één keer apart, naar Nederland
bij familie'en vrienden op bezoek.
Carin: „We krijgen hier veel be
zoek uit Nederland. Dat contact is
wat ik hier het meeste mis. Verder
is het Nederland zo schoon. Dat
valt me nu telkens weer op als ik
terug ben."
ZIE WEEKEND 2
-ZIE WEEKEND 3
-ZIE WEEKEND 4
V
