Weekend
chter M/v
1 iA
INSTEM
WEERIJS
"RATIEF-
I
^K(ST)ER
België was er vorig jaar helemaal
kwam echter geen afstel: vanmiddag
reist de paus - bij leven en welzijn
zeggen we er nu maar bij - naar
Brussel, enkel en alleen om er mor
gen pater Damiaan De Veuster zalig
te verklaren. Toch zijn zalig- en hei
ligverklaringen niet bijzonder meer.
Ze zijn onder het pontificaat van de
Poolse paus zelfs bijna lopende-
bandwerk geworden.
Johannes Paulus II
vandaag naar
België voor
zaligverklaring
pater Damiaan
Zalig- en
heiligverklaringen
in dit pontificaat
bijna lopende-
bandwerk
klaar voor. Maar toen gleed paus Jo
hannes Paulus II uit in zijn badka
mer en brak zijn heup. Van uitstel
Zaligen en heiligen zouden in de ogen van de huidige paus weer hun idool-functie moeten gaan vervullen, voorbeelden aan wie mensen zich op kunnen trekken.
De idolen van de kerk
FOTO CHRIS HEIL
ZATERDAG 3 JUNI 1995
en rondom Breda en strekt!
- daarvan en heeft een opT
ior het waterkwantiteitsbe i
[pecten.
ren administratieve en eenl
'an de Technische dienst is|
i belast met:
anisch en elektrisch onder-1
jwen, materiaal en gereed
genoemd onderhoud
van het telemonitoringsys-1
rictsopzichters 2orgdragen|
eur werktuigbouwkunde
bden
aardigheden
I gebruikelijke rechtspositie-1
ferprovinciale Ziektekostenre-1
ijner tijd vastgesteld in het
frzoek. in afwachting van dit
i van aanstelling in salarisni-
;.142.- en een maximum van I
]/an opleiding, leeftijd en er-1
ag.
fctie kan tijdens kantooruren I
.P. van Hal, directeur techni-
agen na het verschijnen van
aten aan het Voorlopige be-
prijs, Postbus 123, 4850 AC te
yan een toename van de werk-
op de afdeling Volkshuisves-
Ordening en Milieuhygiëne een
Bteld voor een
dewerk(st)er zal worden belast
n -uitvoerende werkzaamheden
alkshuisvesting, bijzondere wet-
i en openbare veiligheid;
n -uitvoerende werkzaamheden
minaliteitspreventie;
jnumentenwet;
voorkomende werkzaamheden.
mbtenaar-differentiatie VROM of
en schriftelijke uitdrukkings-
igenschappen;
andig en in teamverband te func-
is afhankelijk van leeftijd, oplei-
edraagt maximaal f 4.257,- bruto
De definitieve functiewaardering
nt nog plaats te vinden.
arsonen uit etnische minderheids-
rtegenwoordigd in de gemeente-
idaten uit deze voorkeursgroepen
unctie-eisen te voldoen, worden
verzocht te solliciteren,
kinderopvang is aanwezig.
iitatie:
functie kunt u verkrijgen bij de chef
heer W. Goudzwaard, tel. 01155-
binnen 14 dagen na verschijning
:e worden gericht aan burgemees-
In Axel, Postbus 17,4570 AA Axel.
Door Jan Bouwmans
De paus die speciaal voor
een zaligverklaring het
vliegtuig neemt: dat oogt
in elk geval bijzonder.
Meestal komt de paus er
immers het Vaticaan niet
voor uit. Zalig- en heiligverklaringen
vinden gewoonlijk in de Sint Pieter of
op het Sint Pietersplein plaats.
Zo niet, dan vormen ze een onderdeel
van een uitgebreider pastoraal be
zoek dat de paus aan een bepaald
land brengt en dan dienen ze vaak als
een spiritueel cadeau.
Dat paus Johannes Paulus II dus spe
ciaal naar België reist om daar in het
geboorteland van pater Damiaan De
Veuster de 'held van Molokai' zalig te
verklaren, is niet uniek, wel bijzon
der. Maar de zaligverklaring zelf is
niet bijzonder meer. Zaligverklarin
gen en heiligverklaringen, ze waren
in de katholieke kerk ooit zeldzaam
heden, zeker de laatste eeuwen. De
Poolse paus heeft op dit gebied echter
het roer totaal omgegooid. Onder zijn
pontificaat lijken ze wel lopende-
bandwerk te zijn geworden.
In de periode 1958 -1989 (d.w.z. on
der Joannes XXIII, Paulus VI, Johan
nes Paulus I en gedurende 10 jaar Jo
hannes Pau
lus II) zijn er
313 personen
zalig ver
klaard en 349
personen hei
lig. Maar Jo
hannes Pau
lus II heeft in
zijn eentje
sinds zijn
aantreden in
1978 zo'n 300
heiligverkla
ringen en zo'n
600 zaligver
klaringen
voor zijn re
kening geno
men. Alleen al in de voorbije mei
maand zijn er weer vijf nieuwe zali
gen en twee nieuwe heiligen bijgeko
men.
Tot de nieuwe zaligen behoort de in
Duitsland geboren missiezuster Hele
na Stollenwerk (1852-1900) die in
1889 de zustercongregatie 'Dienares
sen van de H. Geest' in het Limburgse
Steyl mede heeft opgericht. Tegelijk
met haar werden nog vier andere
stichters van religieuze ordes zalig
verklaard: drie vrouwen en een man.
Hun namen zullen bitter weinig men
sen in onze contreien iets zeggen. Ze
leefden bijna allemaal in de vorige
eeuw in Romaanstalige landen. Al
leen Maria de San Jose Alvardo Car-
doza uit Venezuela is van deze eeuw:
zij stierf in 1967. De twee nieuwe hei
ligen vielen in Tsjechië: edelvrouwe
Zdislava van Lemberk die leefde in
de dertiende eeuw, en de jezuïet Jan
Sarkander die leefde van 1576 tot
1620.
Van de heiligverklaring van Jan Sar
kander op 21 mei j.l. in het Tsjechi
sche Olomouc kun je je afvragen of
het wel zo'n gelukkige greep is ge
weest. Sarkan
der leefde in de
tijd van de Re
formatie en de
Contra-Refor
matie. In 1859
werd hij zalig
verklaard.
Sarkander, ge
boren het in
huidige Poolse
plaatsje Skoc-
zow, werd in
1620 door pro
testantse edel
lieden doodge
marteld. Maar
niet zonder re
den, want Sar
kander was een drijvende kracht ach
ter de gedwongen terugkeer van Bo
heemse protestanten naar de katho
lieke kerk.
Geen wonder dat de protestantse ker
ken van Tsjechië kwaad zijn over de
ze heiligverklaring. Twee jaar terug
al had de leider van de protestantse
Boheemse Broeders, bisschop Pavel
Smetana, de paus verzocht van deze
heiligverklaring af te zien. Hij vrees
de namelijk dat de gewelddadige
dood van Sarkander gebruikt gaat
worden om de positie van de katho
lieken in de zestiende eeuw te verge
lijken met die onder het communis
me. De katholieken beschouwen zich
zelf dan in beide situaties als marte
laren, terwijl de protestanten met de
communisten zouden hebben ge
heuld. Op die manier legt de heilig
verklaring een doem over de huidige
oecumenische betrekkingen.
Maar Smetana's verzoek is aan dove
mansoren gericht geweest. De Tsje
chische kerk van de Boheemse Broe
ders heeft daarom de oecumenische
ontmoeting met de paus op 20 mei in
Praag geboycot. De paus heeft vlak
voor hij naar Tsjechië afreisde, in een
brief aan de Boheemse Broeders de
heiligverklaring nog verdedigd, daar
komen we nog op terug.
De verering van heiligen is vol
gens Emile Gemmeke o.carm.
het oudste gebruik in de kerk.
Andere gebruiken zoals
vroomheidsbelevingen rond kerststal,
de kruiswegstaties en de rozenkrans
zijn van veel latere, middeleeuwse
oorsprong. „Heiligen," aldus Gem
meke in zijn publikatie 'Vaderlandse
vromen. Over Nederlandse heiligen
en (kandidaat-)zaligen'(1993), „laten
zien dat het ideaal, dat Christus voor
houdt, geen ver en onbereikbaar ide
aal is, maar steeds weer bereikt wordt
door concrete, met name te noemen
mensen van allerlei leeftijd en capaci
teit, met hun eigen psychologie, sta
tus en functies, in alle culturen en we
relddelen."
Gemmeke stelt dat er nauwelijks on
derscheid is tussen de begrippen 'za
lig' en 'heilig'. „Beide betekenen dat
iemand goed geleefd heeft, dat hij 'in
de hemel' is. En de hemel is geen
plaats, maar een toestand, enigszins
in de trant van: ik voel me in de ze
vende hemel." Een zaligverklaring is
dan een kerkelijke verklaring die zegt
dat iemand zalig is, goed geleefd
heeft, soms als martelaar gestorven is,
en nu in de hemelse zaligheid ver
blijft.
Door een zaligverklaring verandert er
niets voor de 'zaüge overledene'.
Gemmeke: „Onze kennis van zo'n
overledene wordt erdoor verruimd en
verdiept. Bij wijze van spreken opent
de paus, namens de geloofsgemeen
schap, bij een zaligverklaring even de
gordijnen van de hemel en zegt: 'Als
je goed kijkt, zie je daarginds ook Ti
tus Brandsma (in 1985 zalig ver-
klaard-jb). Houd daar maar rekening
mee.' Zo'n verklaring betekent dat of
ficiële verering een goede zaak is, een
veilige weg naar eigen zaligheid."
Een zaligverklaring gaat elke heilig
verklaring vooraf, maar lang niet alle
zaligen worden ook heilig verklaard.
Een zalige komt voor heiligverklaring
in aanmerking wanneer de kerk het
vermoeden heeft, dat de persoon in
kwestie ook in vele toekomstige eeu
kandidaat-zaligen die leek zijn en af
komstig zijn uit andere werelddelen
dan Europa, een bepaald doel dient.
Zaligen en heiligen vervullen immers
een idool-functie.
Mensen kunnen het in hun leven
maar heel moeilijk stellen zonder gro
te voorbeelden, zonder idolen aan wie
ze zich kunnen optrekken. Dat psy
chologische mechanisme is de kurk
waarop de popmuziek en zijn indus
trie drijft, maar ook de filmindustrie
en de theaterwereld met zijn sterren,
de voetbalwereld met zijn vedetten.
In feite speelt dit mechanisme een es
sentiële rol in elke pedagogische si
tuatie: het gedrag van de ouderen is
maatgevender en invloedrijker op
jongeren dan alle mooie woorden en
verhandelingen bij elkaar. Vandaar
de behoefte aan het ideale voorbeeld,
in enkelvoud dan wel in meervoud.
Op het gebied van geloof en
kerk is het niet anders. Zali
gen en heiligen moeten dienen
als de ideale voorbeelden van
christelijk leven, ze zijn de idolen van
de gelovigen. Maar die gelovigen
moeten zich dan wel kunnen optrek
ken aan hun idolen en daarom moe
ten die herkenbaar zijn. Paus Johan
nes Paulus II begreep dat, wilde zijn
grote herevangelisatieproject kans
van slagen maken, er voor de mensen
van deze tijd meer herkenbare, dus
'eigentijdse' zaligen en heiligen als
voorbeeld, als identificatiefiguur no
dig waren. Vandaar de forse stijging
van het aantal nieuwe zaligen en hei
ligen tijdens zijn pontificaat en de
voorrang voor leken, vrouwen en
niet-Europeanen.
De Vlaamse pater Damiaan De Veus
ter past zeer wel in dat eigentijdse
perspectief, al leefde hij ook in de vo
rige eeuw (1840-1889). De held van
Molokai wordt hij genoemd en ook de
melaatsen-apostel. Melaatsheid was
in zijn tijd nog een besmettelijke en
ongeneeslijke ziekte. Molokai was het
eilandje waarheen de melaatsen van
Hawaï werden gedeporteerd en aan
hun lot overgelaten. Pater Damiaan
besloot, na een tijd als missionaris op
Hawaï gewerkt te hebben, zich op
Molokai te vestigen om er de op hun
dood wachtende melaatsen terzijde te
staan, geestelijk en lichamelijk.
Hij slaagde er ook in om enig sociaal
leven van de grond te krijgen in de le-
prozenkolonie waar tot dan toe anar
chie en het recht van de sterkste heer
sten. Zoals te voorzien was, liep hij
zelf de ziekte op en is eraan gestor
ven. Maar hij heeft door zijn volge
houden levenskeuze wel het geweten
van de toenmalige wereld wakker ge
schud. Hij is de enige niet-Ameri-
kaan, wiens buste staat in de eregale
rij van het Capitool in Washington.
Damiaan De Veuster staat dus model
voor een radicale keuze voor de me
demens in nood. Maar dat een jezuïet
als Jan Sarkander anno 1995 nog hei
lig wordt verklaard, is op zijn minst
dubieus te noemen. Andersdenken
den als protestanten het katholieke
geloof en het lidmaatschap van de ka
tholieke kerk door de strot wringen
met behulp van de harde hand van
wereldlijke machthebbers is toch niet
iets, dat wij vandaag de dag als een
verdienste waarderen. Dat de slacht
offers van Sarkander hem destijds
hebben vermoord, roept bij ons eer
der de reactie op van 'eigen schuld
dikke bult' dan van bewonderd mar
telaarschap. De boosheid van de Bo
heemse Broederschap, de grootste
protestantse kerk van Tsjechië, om de
heiligverklaring en haar boycot van
de geplande oecumenische ontmoe
ting met de paus stuiten beslist niet
op onbegrip.
Johannes Paulus H heeft een wèek
voor zijn komst naar Praag nog een
brief aan de Boheemse Broederschap
geschreven, waarin hij de heiligver
klaring van Sarkander rechtvaardigt.
Wie zijn argumenten overtuigend
vindt, mag het zeggen. De paus
spreekt van een „door God geschon
ken gelegenheid om zich op een be
langrijke plaats kritisch te uiten over
de godsdienstoorlogen van de zeven
tiende eeuw."
De heiligverklaring is zeker geen
rechtvaardiging van het vroegere ge
weld, aldus de paus die zegt juist te
willen benadrukken dat zulke zonden
tegen de liefde van Christus niet meer
voor mogen komen. Tenslotte ge
bruikt de paus als argument dat het
slechts gaat om een erkenning van de
persoonlijke verdiensten van Sarkan
der die „onder katholieke priesters en
leken zeer geliefd is. Zij allen be
schouwen hem niet als slachtoffer
van religieuze haat, maar als beschei
den en blijvend voorbeeld van chris
telijke liefde en trouw."
De pauselijke rechtvaardiging heeft
de Tsjechische protestanten niet kun
nen overtuigen. Johannes Paulus II
heeft tijdens de plechtige heiligver
klaring zelf in Olomouc namens alle
rooms-katholieken de protestanten
om vergeving gevraagd voor het on-
recht, hen door de R.K.Kerk aange
daan. Of dat het zeer grotendeels
heeft weggenomen, zal nog moeten
blijken.
De dringende oproep van de paus in
Tsjechië tot eenheid van alle christe
nen had tegen deze hele achtergrond
in elk geval een bijklank.
wen en in vele landen en culturen nog
betekenis zal hebben voor anderen.
Pas in de laatste eeuwen wordt on
derscheid gemaakt tussen zaligver
klaring en heiligverklaring. Het ver
schil tussen beide ligt volgens Gem
meke in de aard van de verering van
de overledene. „Een zalige wordt in
één of in enkele landen vereerd, in
landen waarin hij gewoond en ge
werkt heeft of gestorven is. Deze ver
ering vindt plaats op basis van vrij
willigheid en voorkeur. Een heilige is
echter geplaatst op de kerkelijke ver
jaardagskalender, die in de gehele
wereldkerk gevolgd wordt."
Wil een zalige ooit heilig verklaard
kunnen worden, dan moet er na zijn
zaligverklaring, aantoonbaar op zijn
voorspraak, een wonder gebeurd zijn
dat door de kerk ook als wonder er
kend wordt. Dat bleek in het verleden
een flinke drempel te zijn. De huidige
paus heeft juist op dit onderdeel de
zaak versoepeld.
Wat is echter volgens de aloude op
vatting van de kerk een heilige? Gem
meke: „Een heilige is iemand die con
stant, en niet zo nu en dan, zonder te
genzin en zonder humeurigheid meer
dan andere goede mensen de goede
menselijke en christelijke eigen
schappen tot ontwikkeling heeft ge
bracht."
Tot ontwikkeling brengen impliceert
een proces. Precies op dit punt dekt
de vrome beeldvorming over heiligen
de werkelijkheid niet altijd even
goed. Want, stelt Gemmeke: „Ook
heiligen hebben hun mankementen
en fouten. Hun heiligheid bestaat er
niet in, dat ze geen fouten hebben,
maar heeft te maken met de manier
waarop ze deze mankementen gefat
soeneerd hebben. Wisten ze excuus
aan te bieden als ze zich vergalop
peerd hadden? Verbeterden ze hun
kwalijke eigenschappen? Hoe gingen
ze om met onsympathieke mensen?
Werkelijk goede eigenschappen zijn
aangeleerd en verworven, eigen ge
maakt en nooit louter aangeboren.
Heiligheid heeft te maken met de
grondbedoeling (motivatie) en grond
houding (attitude) van een mens en
niet met zijn psychisch reageren of
met zijn voorkeur op kunstzinnig of
wetenschappelijk, huishoudelijk of
culinair gebied, met zijn handigheid
of vaardigheden."
Vijftig jaar geleden schreven mgr. dr.
Olav Smit en prof. dr. R. Post in een
boek over het Vaticaan, dat daar voor
ruim 300 jaar werk lag, indien alle in
geleverde dossiers voor zaligverkla
ringen bestudeerd zouden worden.
Twee jaar geleden bedroeg het aantal
aan het Vaticaan voorgedragen kan
didaten voor een zaligverklaring nog
ruim duizend.
Het is echter allesbehalve een fluitje
van een cent om iemand zaligver-
klaard te krijgen, laat staan heilig-
verklaard. Het vergt een uitgebreide
procedure, waarbij de kerkelijke au
toriteiten zich alle tijd van de wereld
gunnen. Bovendien kost zo'n proces
ook nog een lieve duit.
Paus Johannes Paulus II heeft de
strenge eisen en voorwaarden echter
wat versoepeld. Met name de erken
ning van het vereiste wonder heeft hij
wat gemakkelijker gemaakt. De paus
had met zijn versoepeling natuurlijk
een bepaalde bedoeling. Zoals ook de
actuele keuze van het Vaticaan om
voorrang te geven aan de dossiers van
Pater Damiaan de Veuster op zijn sterfbed gefotografeerd door Sidney Bourne Swift, de arts van de melaat
senkolonie op Molokai.
