Rijlessen populair in Sarajevo ondanks risico China's ruggegraat op knappen Ergste landbouwcrisis in vijftien jaar dreigt Faraograf bewijst: 'Mozes leefde zeker in Egypte' KOP MUNT Daewoo (2) ONOMIE KORT chrijving Vendex Stichting ALDI New Zealand aanse dochter »or rijscholen supermarkten geen succes DESTEM BUITENLAND A7 Verzamelaar van blikjes verdient beter dan boer Rode beddesprei NSDAG 30 MEI 1995 /\C Door Willem Reijn maken. Hij eindigde op de tweede plaats met 54 punten een aantal dat in het verleden regelmatig genoeg was voor het kampioenschap. Nu kun je zo'n prestatie op twee manieren bekijken, zo Ie- ren de maandagkranten ons De sponsor van de eredivisie PTT Telecom, adverteerde met een grappig bedoelde tekst, die wat de kantoorhu- mor bij de telefonisten betreft het ergste doet vermoeden: Twee rijtjes, waarvan het lin ker begint met •gefeliciteerd', vervolgens zestien keer 'jam mer' en het rechtse onder af sluit met 'heel jammer'. Dat is wel een onthullend enge op- vatting van sportieve succes sen. Een complete misser, die doet afvragen wat PTT Tele- com bij sport te zoeken heeft. Daewoo liet zien hoe een sponsor op sportieve wijze kan profiteren van zijn rol. De bo ven aangehaalde tekst met ste den is natuurlijk geïnspireerd door het Europese avontuur dat de Limburgse ploeg ko mend seizoen ingaat. Daaron der een grote foto van het Ro- da JC-shirt. Met vervolgens de felicitaties aan de eigen ploeg en een koppeling aan de eigen Europese ambities. Niks jammer, PTT Telecom! Of Daewoo het gaat redden op de markt is natuurlijk een an dere vraag. Dat hangt meer van de auto's zelf af, van de concurrentie en van het dealernetwerk. Het is te vroeg om iets te zeggen over het suc ces van het merk. Maar er is op dit moment geen andere voet balsponsor te bedenken die de afgelopen tijd op zo'n slimme manier de naambekendheid heeft weten te vergroten. den voor aandelen Vendex wor- gelijk per post ingelicht hoeveel gekregen. Dit heeft een woord gisteren gezegd. Zondagavond, erd bekendgemaakt, verklaarde in de loop van woensdag bekend digt woensdag om 12 uur. Dat aar. Over de belangstelling van htend konden inschrijven, doet delingen. lgemeen directeur van TopLea- ter van de Stichting Auto Lease gt de heer T. Leijten op. ALDI is steem voor autodealers en lease- en onderhoudswerkzaamheden samenwerken met Air New Ze- ppijen gaan hierover gesprekken "erking op het gebied van onder ok zouden de dienstregelingen mar kunnen worden afgestemd. Zeeland, maar wel op bijvoor- en dan snel kunnen overstappen nd. verkoopt zijn Amerikaanse mark Corporation. De transae- de Haarlemse uitgever (waartoe ïzienlijke boekwinst van ruim ee zijn positie op de zakelijke in laten te kunnen versterken. 1 van financiële informatie. VNU Marketing Information Services, tnmunications. VNU kiest ervoor uitgever goed op elkaar aanslui- en is er eindelijk een erkennings- ijscholen. Vier vooraanstaande saties hebben gisteren in Hilver- senteerd. Scholen die zich willen oldoen; zo moet het lesgeven het aan. esovereenkomst ontwikkelen die aangesloten scholen. Daarin lig- school en leerling vast. Een ge en bindend adviseren. Ook komt :n schadeloos stelt bij een faillis- iet de dienstenbonden van FNV e" supermarkten dicht te krijgen- De maar de deuren van de vijf uitge- i'NV Dienstenbond staakten bij 1000 in Rotterdam en bij een Eda» ,Maar je ziet dan toch steeds W® om de zaak open te houden," rliep de actie 'moeizaam' en bij ee" alleen de kassières het werk neer- sleden of de acties in hun huidig® ilazen worden. „Het valt tegen dat •ijgen," aldus de vakbondswoord' :ijn: of uitbreiding of anders maat volgens hem een uitbreiding inre' DINSDAG 30 MEI 1995 poor George Jahn (ap) Sarajevo - Bij zijn laatste rij les laat Enver Lilic zich niet afleiden door sluipschutters en een mogelijk verdwaalde mortiergranaat. Hij drinkt een kop koffie en rookt een si garet terwijl hij wacht totdat hij aan de beurt is om examen te doen. „Aan sluipschutters hen ik inmiddels wel gewend, ik maak me meer zorgen over het halen van het rijbewijs," aldus Lilic. Zoals de 18-jarige Lilic zijn er velen. Sinds de rijscholen in Sa rajevo zes maanden geleden weer open gingen, na een onderbre king vanwege de gevechten, heb ben honderden mensen rijlessen genomen, ondanks de gevaren die er aan het rondrijden op straat verbonden zijn. Voor veel mensen in de stad is het halen van het rijbewijs een van de weinige normale dingen in hun zo hectische leven. Voor an deren is het een manier om aan de kost te komen; de banen worden steeds schaarser naarmate de oorlog voortduurt. Rij instructeur Sead Tabakovic zegt dat velen een baan ambiëren bij de Verenigde Naties en daar voor een rijbewijs nodig hebben. Anderen willen een rijbewijs om goederen per vrachtwagen van en naar Sarajevo te rijden, ook al wordt de enige toegangsweg naar de stad regelmatig door Serviërs gebombardeerd. Lilic wil niet langer wachten met het halen van zijn rijbewijs: „Ik kan morgen wel dood zijn." Maar het halen van het rijbewijs in oorlogstijd is niet makkelijk: de lessen kosten 8 tot 11 gulden, drie keer een gemiddeld maand salaris. De dieselolie, twee liter per uur, moeten de cursisten zelf meebrengen. Dit komt op nog eens 8 gulden. Bij gebrek aan openbaar vervoer is het vaak een probleem van en naar de rijschool te komen. Lilic moet 20 kilometer lopen om van zijn woonplaats naar het plein te gaan waar zijn instructeur hem ophaalt. Hier komt nog 10 kilo meter bij als hij door sluipschut ters gedwongen wordt een om weg te maken. Lilic's rijinstructeur, Hasib Zor- klak, heeft nog niet meegemaakt dat een van zijn leerlingen tijdens de lessen gewond raakte. Als de motor van de oude auto bijna afslaat bij een haarspeld bocht op een heuvel, krijgt Lilic te horen dat hij moet opschieten. De aanwezigheid van sluipschut ters maakt dit een gevaarlijke plek. Het gevaar wordt nog ver groot doordat de wegen sinds het uitbreken van de oorlog drie jaar geleden niet meer onderhouden zijn en vele gaten vertonen. Ook de auto's verkeren niet meer in al te beste staat. Hoewel slechts een fractie van de inwoners het zich nog kan ver oorloven om auto te rijden, vin den er per week meerdere ernsti ge verkeersongelukken plaats in Sarajevo. Bij het laatste ongeluk waren twee Ierse politie-agenten van de VN betrokken. Een van hen werd gedood en de ander raakte zwaar gewond toen ze met hun auto tegen een elektriciteits- mast reden terwijl ze met hoge snelheid over de zogenaamde 'sluipschutterslaan' raasden. Rijinstructeur Tabakovic zegt dat zijn vrouw iedere avond bidt dat hij veilig thuiskomt: slaagt hij erin aan de sluipschutters te ontsnappen, dan loert er nog het gevaar van de mede-weggebrui ker. Droogten en overstro mingen bedreigen Chi na's zomeroogst. Samen met natuurlijke rampen hebben afname van land- bouwland, een wanorde lijk prijsstelsel en desin teresse van boeren China op de rand van de groot ste landbouwcrisis in vijftien jaar gebracht. „Landbouw is de rugge graat van de economie," maar China's ruggegraat staat op knappen. Door Jan van der Made Zhengzhou - Fei Guobang, voor malig boer, verdient zijn eten door met een krakende driewiel- kar langs de restaurants van Pe king te trekken om flessen, lege bierblikjes en plastic zakken op te halen. Die verkoopt hij op een van de vuilnisbelten in de buitenwijken van de Chinese hoofdstad voor een paar cent per kilo, verorbert een bak kippekoppen met rijst en trekt zich terug in zijn hut, een gammele structuur van bordkar ton, geteerde platen en ijzerdraad vlak naast de belt. Twee jaar geleden kwam Fei uit de provincie Henan in Centraal- China. Z'n gezicht, met een huid van gelooid leer, staat somber. „Het was onmogelijk om daar nog langer een bestaan als boer te hebben," vertelt hij. „Er is daar steeds minder land. Mijn kinde ren zijn allemaal naar de kustste den getrokken om in de bouw te werken." „Ik had weinig keus, want mijn land werd opgeëist door een on- roerend-goedbedrijf en er was niemand om me te onderhouden." Nu verdient Fei tweehonderd gul den per maand, drie keer zoveel als een fabrieksarbeider, en pro beert geld te sparen voor zijn ou de dag. Die hoopt hij te slijten in Henan, waar hij werd geboren en getogen. Henan, de 'graanschuur van Chi na', waar boer Fei opgroeide, is de tweede dichtstbevolkte provincie van China met 80 miljoen inwo ners, twaalf uur met de trein ten zuiden van de Chinese hoofdstad. In de eerste eeuw na Christus was hier China's politieke centrum. China's militaire kracht en cultu rele verfijning evenaarde die van het oude Rome, waarmee het via de legendarische zijderoute han del dreef. Henan ontwikkelde zich dankzij het regenachtige kli maat en de ligging aan China's Gele Rivier tot de 'graanschuur van het land', maar haar status als politiek centrum is verloren gegaan door tweeduizend jaar ge schiedenis vol burgeroorlogen, revoluties, systematische ver woesting van cultuurmonumen ten en uitputtende landbouw. Betontaart Zhengzhou, de huidige hoofdstad van Henan, is een grijze beton- taart van woonkazernes, afgewis seld door stoffige parken. Boer fiu Xianzhang, 50, is partijsecre taris van het dorpje Xigang, even huiten Zhengzhou. Vermeende welvaartssymbolen zijn promi nent aanwezig in zijn uit grijs be- 'Eigenlijk wil niemand meer op het land werken. Het levert te weinig op. Maar toch zijn die mensen nodig,' zegt een boer. China zal van een graanexporteur verworden tot een importeur, is de verwachting. foto norman webster ton opgetrokken woonhuis: een klok die elke vijftien minuten (in het lokale dialect) de tijd vertelt via een krakerig luidsprekertje, een uitklapsofa met rood-plastic bekleding waar gasten de benen op kunnen strekken en een mini- hifitoren met Karaoke-micro- foon. Liu, die in tarwe en bladgroente doet, denkt er niet over om weg te gaan, maar makkelijk is het niet. „Prijzen van kunstmest gaan ie der jaar met minstens 20 procent omhoog. En door de vrije markt krijgen we steeds minder geld voor graan dat we verkopen. Ei genlijk wil niemand meer op het land werken; het levert te weinig op. Maar er zullen toch mensen nodig zijn om het land te bebou wen en het volk te voeden." Landbouwgrond neemt ook nog eens af doordat veel dorpen 'ont wikkelingszones' creëren om bui tenlandse investeringen aan te trekken. Deze 'ontwikkelingszo nes' vreten aan het landbouwland 'als zijderups aan een moerbij- blad,' maar slagen er meestal niet in om buitenlanders te interesse ren. Het resultaat: hectares met prik keldraad afgezet, braakliggend land met vergeelde posters die een utopisch industrieterrein schilderen. „Slechte infrastruc tuur, bureaucratische obstakels, en vooral geen geld. Dat moeten wij binnen brengen," aldus een Japanse zakenman die door de provincie reist. Na inspectie van een aantal zones in Henan had hij afgezien van zijn plannen voor een investering voor een fabriek voor keukenmessen. Hongersnood Misoogsten door overstromingen vormen een permanente bedrei ging. De provincie Henan wordt doorsneden door 'China's Zor genkind', de Gele Rivier. In 1975 zorgde een dijkdoorbraak van twee dijken bij Banqiao en Shi- mantan volgens een recent rap port van Asiawatch voor min stens 200.000 doden. Burgemeester Wang Zhiye van Zhengzhou, die destijds na de ramp moest zorgen voor reparatie van kapotte landbouwmachines, meent dat 'dit nooit meer kan ge beuren, omdat een combinatie van een extreme serie tornado's en een slecht geconstrueerde dam' niet meer voor kan komen. Maar Henans fragiele systeem van dammen, dijkjes en irrigatie kanalen (Henan is het Nederland van China, aldus het plaatselijke hoofd buitenlandse zaken) ziet er niet uit alsof het veel natuurge weld kan doorstaan. Overstro mingen in Henan zorgden vorig jaar voor misoogsten die de pro vincie op de rand van de hongers nood brachten. Op nationaal vlak wordt de graanproduktie (vorig jaar 445 miljoen ton) ook nog eens ontre geld door een 'dubbel prijzensys teem' van graan dat de staat van de boeren koopt en tegen kunst matig lage prijzen in de steden verkoopt, en de vrije markt. Het beproefde systeem van graancoupons werd in 1993 in al le steden afgeschaft, maar een enorme prijsstijging van graan op de vrije markt (in sommige steden maarliefst 100 procent) deed eind vorig jaar 29 van China's 35 grootste steden besluiten om het bonnensysteem weer in te voeren. Maar een staatsgraanwinkel in Peking verkocht haar goedkope graan onmiddellijk aan speculan ten. Het enige graan dat tot grote woede van de stadsbewoners die op deze winkel waren aangewe zen werd verkocht was graan van uiterst lage kwaliteit. Nu staat de herinvoering van graancoupons en staatsgraans- winkels weer ter discussie. „Het is een verschijnsel dat zal uitsterven zodra we een volwassen markt economie bereiken," aldus He Songsen, plaatsvervangend direc teur van het Bureau voor In- en Verkoop van de Staatsadmini- stratie voor Graanvoorraden. Op dit moment bevindt de Chine se graanvoorziening zich in een 'overgangsfase'. Maar uiteinde lijk zal China een volledig vrije markt hebben die bovendien in staat zal zijn de gehele bevolking te voeden, aldus He. Afscherming Dat betekent dat China in het jaar 2000, wanneer de bevolking het getal van 1,3 miljard zal heb ben bereikt, meer dan 500 miljoen ton graan moet produceren. Maar hier ligt een gevaar voor to tale economische ontwrichting. Voedselprijzen in China zijn het afgelopen jaar met gemiddeld 51 procent omhoog gegaan en heb ben daardoor gezorgd voor een totale inflatie van bijna 20 pro cent. Op dit moment liggen de prijzen van het Chinese graan zelfs boven de wereldmarktprij zen. Protectionisme vormt volgens professor Ross Garnaut van de Australian National University de grootste oorzaak voor China's stijgende inflatie. De enige oplos sing om dat probleem aan banden te leggen is: invoer van graan, en niet koppig vasthouden aan het aloude Maoïstische ideaal van 'Op Je Zelf Staan'. Op kleine schaal is inderdaad al begonnen met importeren van graan. Vorig jaar importeerde China bijna 9 miljoen ton; in de eerste helft van dit jaar hebben autoriteiten exporten van tarwe en mais aan banden gelegd; tege lijkertijd zijn importen van tarwe omhoog gegaan. Op dit moment exporteert China nog meer dan het importeert, maar professor Garnaut voorspelt dat China in het jaar 2000 omgekeerd zal zijn. En China lijkt daarin weinig keu ze te hebben, wil het haar snel groeiende stedelijke bevolking kunnen blijven voeden. En dat moet, want 'de buiken moeten vol zijn', aldus een intern rapport van de Partijschool. „Als ze leeg zijn, krijg je chaos en revo lutie. Als ze te vol zijn, worden de mensen decadent. Ze moeten vol doende hebben om een tevreden leven van te kunnen leiden." Londen - In hun streven terug Eskimo's blijven Navo-vluchten bestrijden 8eren naar hun oorspronke- O "jke nomadische leefwijze zten de Inuit in het noordoos ten van Canada de gebruike lijke obstakels op hun weg. Ze Z1]n afhankelijk geworden van Moderne produkten en heb- ben te lijden van 'moderne' verschijnselen als sociaal ver- val en geweld. En er is een er gernis die aan geen enkele In- uk voorbij gaat: de overvlie gende Navo-gevechtsvliegtui- Canadese, Britse, Duitse en Ne- erlandse toestellen voeren jaar- t'Jks boven het leefgebied van de nuit 8.000 oefenvluchten uit. nlangs kondigde Canada plan nen.aan het aantal vluchten uit te en tot 15.000 per jaar. Italië, Frankrijk en België zijn uitgeno digd met hun luchtmacht even eens naar Canada te komen. „Het is zoiets als dynamiet in een rivier gooien om vis te vangen. We leven voortdurend onder stress," zei de voorzitter van de Inuit-natie, Peter Penashue, on langs op een bijeenkomst in Lon den. Penashue kwam naar Euro pa om te pleiten tegen de vele laagvluchten van de lawaaiige toestellen boven het land van de Inuit-voorouders. Een jaar geleden leken de Inuit zich te herstellen van de treurige gebeurtenissen in 1993, toen zes kinderen in het dorp Davis Inlet zichzelf in een schuur hadden op gesloten en probeerden zelf moord te plegen door hun hoofd in met benzine doordrenkte zak ken te steken. De Inuit schreven die ontsporing toe aan de ge dwongen vestiging in nederzet tingen in de jaren vijftig en zes tig, toen de autoriteiten aan het nomadenbestaan van wat vroeger eskimo's werden genoemd een einde wilden maken. Na het inci dent kwam aan het licht dat een kwart van de Inuit een zelf moordpoging had ondernomen. Ongeveer 4.000 van de 13.000 In uit hebben hun oude leven van jagen en verzamelen weer opge pakt. Het drama in Davis Inlet, in Labrador, bracht de regering er toe de gemeenschappen in de ge legenheid te stellen naar hun no madische bestaan terug te keren. Er werden daaromtrent althans beloften gedaan. In werkelijk heid is er nog niets gebeurd, ter wijl het bestaan van de Inuit ge kweld wordt door het regerings besluit het aantal Navo-vluchten te verdubbelen. „De trek van de rendieren verandert erdoor," stelt Penashue. „Deskundigen van de regering zeggen zelf dat het aantal rendieren met 30.000 is teruggevallen." Penashue is er tevens van overtuigd dat de vis stand door het vliegtuiglawaai afneemt. Sinds de vluchten in 1980 begonnen hebben de Inuit zich ertegen verzet. In 1989 be haalden ze een morele overwin ning toen een rechtbank Penas hue en drie andere Inuit ontsloeg van rechtsvervolging nadat zij uit protest de Navo-basis in Goose Bay waren binnengedrongen. De rechter erkende hun recht voor het behoud van hun voorouderlij ke gronden op te komen. Nadat het Canadese ministerie van Defensie in januari van dit jaar in een rapport had gesteld dat de schade door de oefen- vluchten minimaal is en het aan tal tot 15.000 per jaar kan wor den verhoogd, besloot Penashue zijn protest tot in andere Navo- landen uit te breiden. Hij ging onder andere naar Groot-Brit- tannië. De Royal Air Force zegde toe de klachten van de Inuit in overweging te nemen, maar zei er direct bij dat het aantal mensen dat van oefenvluchten last heeft in het noorden van Canada zeer laag is. Louise Lepine, woordvoerster van het departement van Indi aanse Zaken in Quebec, zei dat de Inuit waren uitgenodigd om hun klachten te laten horen toen het Canadese rapport werd opge steld, maar dat zij daarvan af hadden gezien. De Inuit beweer den dat de onderzoekers die het rapport opstelden, volkomen be vooroordeeld waren. Penashue wees erop dat de aankondiging over verdubbeling van het aantal vluchten extra pijnlijk is nu veel Inuit van de nederzettingen wil len terugkeren naar hun oude jachtgronden. De Navo-vliegtui gen scheren over de rivieren en meren waar de Inuit willen jagen en vissen. De Canadese regering wil op de klachten niet reageren. In het verleden zeiden de autori teiten dat de Inuit alleen maar klagen om concessies over grond gebied binnen te slepen. Een deel van de gasten in Soho's, ouderwet se, Italiaanse restau rant 'Leoni's Quo Vadis' komt voor die extra gang aan het einde van de maaltijd. Met een goede Parma con Me- lone, een sappige Medaglioni di Bue (Schots runderlapje) en een zeer aangename rode Amarone Recioto Valpolicel- la (ARV) achter de kiezen volgde ik dus signore Franco Figoni, de charmante Sardijn- se hoofdkelner, door een be denkelijk slecht onderhouden trappenhuis van Dean Street nummer 28. „Dit is het," zwaaide hij triom fantelijk de deur open. Er ach ter lag een kaal tweekamerap partement met een kort bed, een tafel waarop een kande laar met rode kaarsen, vijf stoelen, een zwartwit familie foto met een baardige vader streng kijkend, en veel schrif telijke uitleg op de muren. „Hier heeft hij bijna zes jaar gewoond, met zijn vrouw Jen ny, vier kinderen, het dienst meisje Helene, bij wie hij een kind heeft gemaakt toen zijn vrouw even naar, volgens mij, Nederland was om bij vrien den geld te bedelen. Dat kind hebben ze trouwens afgestaan aan een pleeggezin in Man chester -en dan hadden ze ook nog een kinderjuf in huis," doceert de ober wiens heerlijke accent doet verlan gen naar een video van The Godfather. Hij heeft het verhaal al 23 jaar verteld, maar speelt perfect een bijna-spontane verbijste ring. Dat „zo'n beroemd man, zo'n geleerd persoon, hier, midden in Soho, arm als een. luis... met zijn hele familie zat samengepropt in twee duiste re appartementen. Als me neer 'Inkels' ze niet af en toe wat geld had toegestopt zou den ze misschien zijn omgeko men van de honger." De hongerdood dreigde hier dus, in deze sombere kamers van een gevluchte Duitse theoreticus die met zijn boe ken tussen de luiers zat en het met de dienstbode deed, ter wijl hij en passant enige kapi tale hoofdstukken schreef van een wereldschokkend boek. En dat alles een paar meter boven de stemmige restau rantzaal waar, blijkens het gastenboek, onlangs nog kapi tein' Kirk (William Shatner) en Dracula (Christopher Lee) zaten te gaffelen. De ARV be zorgt mij nu Monty Python achtige visioenen. Wel meer bezoekers doen hier vreemd, weet signore Figoni. Hij herinnert zich een 'buiten landse' dame die meteen op het smalle eenpersoonsbed ging liggen, ondanks die be paald onappetijtelijke, alweer, rode sprei. Ze sommeerde haar dochter daarna hetzelfde te doen. Vervolgens was het alsof de vrouwen eik meubel stuk aftastten voor vibraties uit 1850-1856. Signore Figoni, een man met een gouden hart, moest de da mes helaas koud douchen. „Deze stoelen komen uit het restaurant dat pas veel later werd geopend. Afgezien van het bed waarover twijfel be staat is eigenlijk niets in deze kamer authentiek... behalve de muren natuurlijk," zo ont nuchterde hij de groupies. De ober-gids vertelt dat de vo rige eigenaar van het restau rant er een eer in legde au thentiek interieur van de be roemde bewoner terug te vin den. Maar in de jaren zestig, toen er hier nog veel bevlogen studenten kwamen kijken, kon Peppiono Leoni niet snel ler relikwieën verzamelen dan dat ze werden weggejat uit zijn kleine privé-museum. Het was proletarisch winkelen in oervorm. „Die ideeën die hij hier op pa pier heeft gezet, daar heb ik er wat van gelezen. Ik zou ze graag beter begrijpen, maar ik heb nooit verder geleerd, weet u. Wat moet ik verder zeggen; ik ben katholiek, en geen com munist. Maar ik vind het ver schrikkelijk dat ik hier 's avonds jonge mensen in dozen op straat zie slapen. De rege ring zou daar wat aan moeten doen. Mensen zouden elkaar moeten helpen, de rijkdom eerlijker verdelen." Iets onverwachts authentieks leek in signore Figoni geva ren. Wellicht de geest van ene Karl Marx, ooit woonachtig op dit adres. Hij voltooide er een groot deel van 'Het Kapi taal'. Caïro - De kans is zeker aanwezig dat het grootste farao graf, dat bestemd was voor de zoons van Ramses II en kort geleden in Luxor is gevonden, het bestaan van Mozes in Egypte bevestigt. Dit denkt de Egyptische archeoloog Zahi Hawass. „Het is mogelijk dat men in dit graf bewijzen vindt voor de stelling dat de regeerperiode van Ramses II samenviel met het tijdvak waarin Mozes in Egypte verbleef," aldus Ha wass. Hij is directeur oudhe den bij de pyramides van Gi- zeh, niet ver van Caïro. Bijna alle graven in het Dal der Koningen, ten westen van Luxor in Opper-Egypte, zijn opengehaald en geplunderd. Het grafcomplex van de zoons van Ramses II, dat in het dal door een Amerikaanse archeo logische missie is ontdekt en uit 67 kamers bestaat, is aan vandalisme ontsnapt. Alleen de ingang tot dit graf is in de 19e eeuw ontdekt door buitenlandse amateurs. Zij kwamen niet verder omdat de gang die naar de rouwkamers leidde was geblokkeerd door ingestorte wanden. Volgens aannemelijke stellin gen die gebaseerd zijn op de egyptologie en de tijdsaandui ding van de bijbel, heeft het vertrek van de joden uit Egyp te onder aanvoering van Mo zes plaatsgehad onder het be wind van Ramses II (1298- 1235 voor Christus). Maar er zijn ook deskundigen die menen dat Mozes pas ten tijde van Ramses II door een lid van de koninklijke familie uit de Nijl werd gered. De uit tocht uit Egypte heeft dan plaatsgevonden tijdens het be wind van Ramses' zoon Me- renptah. Deze heeft zijn eigen graf in het Dal der Koningen. Jean-Pierre Corteggiani, een deskundige van het Franse in stituut voor Oosterse archeo logie, toonde zich gereserveer der dan Hawass. „De moge lijkheid bestaat, want nie mand kan raden welke gehei men het zand van Egypte in zich draagt. Maar de faraogra ven zijn doorgaans voorzien van inscripties ter ere van de overledene. Ze bevatten vooral meubelen, juwelen, beeldjes en kunstvoorwerpen." In ieder geval verwachten de archeologen dat het graf, dat niet ten prooi is gevallen aan plunderaars, een ware schat kamer van Ali Baba zal blij ken te zijn. „Wij denken na de opruimings- en herstelwerk zaamheden - die ongeveer tien jaar gaan duren - schatten op te graven als die we hebben ontdekt in het graf van Toe- tanchamon," zo zei de direc teur voor oudheden in de re- gio-Luxor, Mohammad al-Sa- ghir. De schatten uit het graf van Toetanchamon, dat in 1922 door Howard Carter werd ontdekt, zijn in het Mu seum van Cairo tentoonge steld. „Tot nu toe hebben wij pas vier kamers bij de ingang schoongemaakt en daar zijn beelden gevonden. Maar ge woonlijk bevindt het grafmeu- bilair zich dieper naar binnen in het graf," aldus Al-Saghir. Het graf kan mogelijk ook dui delijkheid verschaffen over hoeveel kinderen Ramses II nu eigenlijk had. Deskundigen schatten dat dat er zo'n hon derd waren. „Tot dusver ma ken de teruggevonden inscrip ties melding van vier namen: Méri Amon, Ramses, Amon- herkhepechef en Séti," aldus de directeur. „Het graf kan ons mogelijk ook leiden naar het graf van de dochters van Ramses II." De opvolger van Ramses II, Mineptah, kwam pas op de 13e plaats op de lijst van opvol gers. De omvang van het graf is uniek. „Ook al gaat het niet om een koningsgraf, elke ka mer is 80 vierkante meter," zo zei Al-Saghir. De enige kamer van deze omvang die eerder is ontdekt is die met de sarco faag van Séti I, de vader van Ramses II. Deze bevindt zich ook in het Dal der Koningen. Het graf is verder bijzonder omdat het het eerste is dat be stemd was voor meer dan één persoon. Ramses II, de bekendste farao van het Nieuwe Rijk, is be kend om zijn militaire slagen, waaronder die in Kades tegen Hittieten, maar vooral om zijn werk als bouwmeester.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 7