De wegwerpcultuur van Rotterdam in beeld
ÈKEN
Wandelen van Wederopbouw naar de toekomst op expositie in loods
ii mooie liefde I
Een kille
moraliteit
IN BEELD
De Stoel van
Doorenweerd
PESTEM
GROTE GIDS
D3
het Amstel Hotel in AmsterH
omma van 100.000 gulden uit?!!
s Literatuur Prijs. Speculeren
ilaties vaak zeer uiteen lopen r!
brt, waarin de vijf genomineerd
jrsvoorzitter Rinnooy Kan, noem
een zoektocht naar het vèrlede
boek dat een belangrijke plJ
d
.ate Dorrestein een roman van in
op een klassieke misdaadroman
in een min of meer van de buiter
is en er valt een dode. Toch is k
te weten wie het heeft gedaan
lans, over een 11-jarig jongetj,
de 'originaliteit, de volgehoud
compositorische vindingrijke
y een verrassende, intrigerende
huis, dat de gebeurtenissen be.
an de schrijver, noemt de jury ee,
doordachte en fraai geschrevei
Gewassen vlees van Thomas Ho:
en opvallend en gedurfd karakt!
nschap, literaire bevlogenheid e
Willem van Toorn gaat over ee
met de waarheid achter het ver
subtiele roman is volgens de jur
beheersing en het ontbreken va
ineerde het boek vooral wegens c
ng van het thema; de fundament!
communicatie,
omdat haar boek als enige 'interj
dot van rekening de enige vrout
vaarschijnlijk een wat toegankelijJ
vorig jaar met het niet gemakkelij
verd uitgeroepen,
ruimschoots aandacht aan de Lij
trlandse Programma Stichting) w
net Passages Extra, waarin bek
één minuut hun favoriete boek mi
'ova de officiële bekendmaking
nog een aflevering van Passage
undigen uit binnen- en buitenlani
juryberaadslagingen.
tatie moet Daan het portret schil]
deren van Liliane, de zus van IcaJ
rus. Eerlijk zegt Icarus waaronf
hij graag met Daan optrekt:1
komt van een eiland, en je hand
aan mijn lippen als ik onzin uit]
kraam. Ik weet wat het waard isj
maar jij geeft me het prettige ge]
voel dat ik superieur ben.'
Daan wordt wanhopig verliefij
op Liliane, de Mata Hari vand'
Oudemanhuispoort, zoals hij i
deel twee verliefd werd op Jettl
die door sommigen
schappelijk bezit werd genoemd]
Met Liliane wordt het natuurlijk
niets, maar zijn wanhopige ver
liefdheid geeft Daan de mogelijk
heid om met zijn grote liefde af t('
rekenen, Reina Bor, die liever il
Leiden ging studeren dan Daas
naar Amsterdam volgen. D
nam hij haar zo kwalijk dat t
het heeft uitgemaakt.
Toch schrijft hij haar brieven,
hij overigens niet verstuurt. Wm
dende brieven, zonder hoofdlet-j
ters, als voortmalende gedachten]
waaruit duidelijk blijkt hoe bej
langrijk Reina nog steeds is. Deze
brieven vormen het verhaal naast
het verhaal, een ontroerends
aanvulling van Daan op Daanj
De liefde voor Liliane en de lief
de voor Reina zijn de kern var
het verhaal. Als Daan het geheii
van Icarus en Liliane ontdekt, in
direct weer door Wubbe, k
tot rust. Hij kiest voor Reina en
kan voortaan op eigen krach)
verder. Daarmee bewijst Daal
dat de wet van meneer Weever
de hoedenmaker, uitkomt: hel
gaat niet om de hoed die mei»
vraagt, maar de hoed die pastj
Van deze meneer Weever schets!
Dros en passant een mooi melanj
choliek beeld.
Zelden zal een titel de lading z
perfect dekken als in dit gev
Daan zegt het zelf: '^ereel!^j
uren doorzagen over ongelukkig
liefdes, over een liefde die geluk]
kig is, zo'n ongecompliceerde rj
-f-
humorist
tintel
iHet beeld van Zadkine in het Rotterdam van 1966.
De Hema, produkt van de Wederopbouw, bezwijkt nu al weer onder de slopershamer om plaats te
maken voor ultramoderne bebouwing. foto de jong van es
Door Janny Kok
„Rotterdam is geen stad die laag
over laag legt, maar oude dingen
weggooit en er nieuwe voor in de
plaats brengt. Het is een voort
durende vernieuwende stad. Als
je er vijf jaar niet bent geweest
ben je weer een nieuwe omge
ving." Dat zegt projectleider ir.
Herman Kossmann van de ten
toonstelling '50 jaar Wederop
bouw - 50 jaar Toekomst', die
vanaf 18 mei te zien zal zijn in
een 120 meter lange Romney-
loods.
Daar kunnen bezoekers met een kopte
lefoon op het hoofd een
denkbeeldige wandeling
door de tijd maken en
hun blik op de toekomst
van de stad richten met
behulp van film, video en andere ge-
luids- en beeldopnamen, luchtfoto's en
kaarten. De Romneyloods staat tegen
over het nieuwe station Blaak en in de
buurt van de historische Oude Haven
met daarlangs 19e eeuwse (herbouwde)
panden en gebouwen uit de jaren ze
ventig en begin jaren tachtig. Daar
wordt de stelling van Kossmann al be
wezen. Het nieuwe spoorwegstation
mag dan voltooid zijn, de laatste werk
zaamheden zijn nog in volle gang aan
een 'aangeklede' tramhalte en het ver
wijderen van de laatste sporen van wat
eens het luchtspoor was.
Krap tien minuten lopen van station
Blaak is te zien hoe Rotterdam om
springt met de zogenoemde Wederop-
bouw-architectuur, zoals het gebouw
van het warenhuis van de Hema. Dat
wordt afgebroken om plaats te maken
voor ultramoderne bebouwing die past
bij het nieuwe winkelcentrum dat on
der het straatniveau van het Beursplein
voor het WTC-Beursgebouw wordt ge
bouwd.
Belangstellenden voor hetgeen Rotter
dam na het bombardement op 14 mei
1940 heeft gebouwd moeten - zo lijkt
het - snel zijn, want anders kunnen ze
alleen nog maar Wederopbouw-archi-
tectuur op foto en film bewonderen.
weer nieuw leven in te blazen.
De busritten worden vooralsnog alleen
op Open Momunentendag op 9 septem
ber gehouden, wanneer de architectuur
van de wederopbouw centraal staat bij
de dan ook te maken zogenoemde We-
deropbouw-wandelingen en te verto
nen -films. De busritten lijken nu al zo
succesvol te kunnen zijn dat coördina
tor Ger ter Haar van het ArchiCenter al
in gesprek is over prolongatie ervan.
De ritten voeren in ieder geval langs
het enige werkelijk uitgevoerde weder-
opbouwplan Wereldhaven van de toen
malige hoofddirecteur van de gemeen
telijke stedebouwkundige dienst ir.W.
Witteveen. Hij kreeg al op 18 mei 1940
de opdracht een nieuw stedebouwkun-
maar er veel haalde dat niet uit. De 144
gebouwen die zij als 'handhaafbaar'
aanmerkten, werden gesloopt, waar
mee de kaalslag compleet was. Dat ge
beurde 'om de wederopbouw van de
nieuwe stad mogelijk te maken en dat
kan niet op grond van het handhaven
van bestaande bebouwing'.
Ter Haar: „De snelheid waarmee Wit
teveen in de loop van 1941 zijn eerste
plan presenteerde bewijst dat hij er
voor de oorlog ook al mee bezig was.
Toen had Rotterdam een enorm pro
bleem met de dichte bebouwing in de
stad en de moeilijke verkeersafwikke
ling. In het plan van Witteveen zat dan
ook een verkeerswegenontwerp dat te
gemoet kwam aan het verwachte
uitvaardigde. Er was bovendien geen
geld meer voor. Ter Haar: „Toen kwam
er ruimte tot nadenken over Witteveens
plan. Daarover ging het verhaal dat
zijn plan te historiserend zou zijn, ter
wijl hij toch tamelijk veel had ingegre
pen in het historische ontwerp van de
stad. In feite was alleen zijn architec
tuur enigszins historiserend."
„De kritiek op Witteveens werk kwam
met name van een groep belangrijke in
dustriëlen, die de Club van Rotterdam
vormden. Daarin zaten onder andere de
toenmalige Kamer van Koophandel
voorzitter K.P. van der Mandele en di
recteur C.H. van der Leeuw van de Van
Nelle-fabriek, die zich tijdens de bouw
van de fabriek in de jaren '30 een voor-
Vast staat dat beelden uit het Rotter
dam van de jaren '50, '60, '70 en '80 te
zien zullen zijn op '50 jaar Wederop
bouw' en dat op deze tentoonstelling
zelfs een blik op de toekomst kan wor
den gericht.
Dat Rotterdam een 'weggooi-cultuur'
heeft, valt niet helemaal te ontkennen,
maar nadere beschouwing leert dat er
nog veel waardevolle net na-oorlogse
bebouwing staat. Het ArchiCenter Rot
terdam vond die 'architectuur-schat
ten' voldoende om de in de jaren '50 en
'60 zo populaire Wederopbouw-ritten
dig plan te maken voor een 'groot Rot
terdam' dat 1,5 miljoen inwoners zou
moeten kunnen huisvesten. De plannen
werden met instemming van de Duitse
bezetters gemaakt. Zij wilden van Rot
terdam de grootste haven van het Der
de Rijk maken.
Witteveen en zijn collega's hadden in
figuurlijke en letterlijke zin de ruimte.
Na het bombardement ging een groep
bouwpolitie-ambtenaren weliswaar de
stad in om te inventariseren welke ge
bouwen op economische en technische
gronden behouden konden blijven,
groeiende verkeer.
Behalve de Coolsingel, de Goudsesingel
en de Schiedamsesingel was er in zijn
plan geen enkele straat fysiek op de
zelfde plek als voor het bombardement
terug te vinden. Er zal opvallend veel
groen in zijn ontwerp voor de stad. Hij
had onder meer 'groene wiggen' in zijn
plan getekend, die de stad inleiden. Dat
idee vind je terug in zijn Wereldhaven
plan dat is uitgevoerd."
Tot verdere uitvoering van Witteveens
plannen kwam het niet door het bouw-
verbod dat de Duitse bezetter in 1942
uitstrevend bouwheer had getoond."
„Van Traa heeft de kritiek van de in
dustriëlen goed aangehoord en verwerk
in zijn plan dat in 1946 gereed kwam.
Hij kon heel cru gezegd nog geen pot
lood vasthouden, maar was een goed
organisator. Dat is wel duidelijk ge
worden."
De stedebouwkundige moet ook toe
komstvisie hebben gehad getuige het
ruimtelijke in zijn plannen. Dat heeft
Rotterdam de naam bezorgd ongezellig
en winderig te zijn, maar het gaf Van
Traa's opvolgers ook letterlijk de ruim
te tot het 'invullen van lege plekken'.
De eerste lege plekken werden al in
1949 opgevuld toen de bankgebouwen
aan de Rotterdamse 'Fleetstreet', de
Blaak, werden gebouwd en in 1951 toen
het Groothandelsgebouw bij het Cen
traal Station was verrezen. Het winkel
centrum Lijnbaan in het stadscentrum
kreeg in de jaren '50 gestalte.
Hoe Rotterdam de open wonden door
het bombardement heelde kon de be
volking al in 1946 zien. Toen werden de
eerste Wederopbouw-ritten van twee
uur langs de nieuwe bebouwing geor
ganiseerd, met in 1955 het absolute
hoogtepunt: 107.000 deelnemers. In
1964 werden de rondritten afgeschaft,
omdat ervoor nog maar een paar dui
zend belangstellen
den waren.
Dit jaar is de herkan
sing voor de rondrit
ten langs de Weder-
opbouw-architectuur. Intussen blikken
de échte Rotterdammers al in de toe
komst. Dat gebeurt niet alleen door
grote stedebouwkundige plannen te
maken - zoals het Integraal Plan
Noordrand en het Havenplan 2010 -
maar ze ook uit te voeren. De Kop van
Zuid en het nu al zichtbare deel van de
Erasmusbrug met zijn 139 meter hoge
pyloon zijn daar het bewijs.
'De Wederopbouw', Romney-loods in de
Oude Haven van Rotterdam, van 18 mei
tot en met 18 september
latie met een gewone hartelij J
vent of een gewoon lief meis)
daar valt niks over te zeggen.
Met Ongelukkig verliefd ne
Imme Dros ons getracteenML
een erg mooi verhaal over de 1 1
de, het verwarrende en het n 1
lijke daarvan. Ze schrijft er 1
rieus en luchtig over,
tisch en ontroerend, in een i
lend proza.
Imme Dros: 'Ongelukkig
Uitg. Querido, prijs 24,iw. 1
14 jaar
«K*
'mme D
Museum Boymans in Rotterdam
toont installaties van de Ameri-.
kaanse Cady Noland die met
haar verhaal over het geweld al
enkelen jaren aandacht trekt.
Voor haar zijn verval, geweld,
vernietiging krachten die onlos
makelijk deel uitmaken van de
Amerikaanse samenleving. En
niet bij toeval of mode. In haar
beleving van de Amerikaanse
werkelijkheid is die samenleving
ervan doortrokken.
Het geweld is in die zin dood
normaal, vanzelfsprekend en in
het cynische geval dus ook amu
sement. Wat gewoon is, valt niet
meer op. Totdat, bij voorbeeld,
een verzengende autobom het
geografisch hart van Amerika,
Oklahoma, raakt en daarmee de
ziel van een maatschappij. Want
n't geweld overschreed de grens
van wat vertrouwd was. Jeugd
bendes, verkrachting, rituele
moorden, gijzeling, roofoverval
len: allemaal ingrediënten van
bet menu dat de media dagelijks
°P tafel brengen. En dat de
Amerikaanse burgers trouw en
gretig consumeren.
het nu werkelijk gebeurd is of
verzonnen in filmvorm doet er
met echt iets toe. Als ergens
erkelijkheid en fictie door el-
«r lopen dan is dat op het
ymerikaanse televisiescherm,
•e autobom was betrekkelijk
meuw; terrorisme was in Ameri-
a niet denkbaar, dachten de
™nenkanen. Dat was meer iets
or Europa. Dat een eerdere
m bij het World Trade Centre
"a ^eze kwetsbaarheid
j, samenleving aantonen,
reddert Amerika. En breekt
weer open voor wat ge-
u -e™f is. scheurt de plastic
welri Tla,rmee de media het ge
il hebben omspannen.
Jf wat Cady Noland (1956)
installaties zegt te be-
het !n .e, 's gefascineerd door
u,
Joelen. Ze
geweld in de Amerikaanse
samenleving. Ze verzamelt foto's
en kranteknipsels van criminal
facts die in de belangstelling
staan en die door de media pu
bliek bezit zijn geworden. Niet
zozeer de werkelijkheid dus van
het geweld, maar de virtuele
werkelijkheid, het beeld dat de
media van de werkelijkheid ma
ken en dat zo gretig en kritiek
loos voor de werkelijkheid
wordt aangezien.
Het is niet CNN dat de werke
lijkheid verslaat, maar een voor
stelling daarvan maakt naar de
eisen van de amusementsindus
trie en dat beeld de huiskamers
binnenbrengt. Op dat soort
schijnvertoning
legt Cady No
land haar vin
ger. Een morali
stische vinger,
dat moet ook
gezegd.
In Museum Boy
mans toont ze
een aantal re
cente alumini
um sculpturen
en enkele oude
re werken die
eigendom zijn
van het mu
seum. De presentatie past in een
reeks die de actuele kunst in
Amerika onder de Nederlandse
aandacht brengt in de vorm van
solotentoonstellingen van Ro
bert Gober, Christopher Wool,
Stephen Prina en Richard Prin
ce. Individuele presentaties die
geen ander verband hebben dan
dat ze laten zien wat er op het
ogenblik in de Amerikaanse
beeldende kunst gaande is.
Los van de kwaliteit is het be
langrijk om dat contact met
Amerikaanse kunst in stand te
houden, zeker nu het Europese
oog veel minder de neiging heeft
om die kant uit te kijken. Wat
Noland sculpturen noemt zijn
allerminst ruimtelijk. Het zijn
reprodukties van krantefoto's en
teksten betreffende geweld, die
overgebracht zijn op een stuk
aluminium en zo als platte zet
stukken tegen de muur leunen of
in de vloer verankerd zijn.
Daarnaast zijn er installaties als
een galg met een autoband (heel
Amerikaans, met een witte zij
kant), een schandpaal van hout,
een cowboyfiguur uitgezaagd uit
een multiplexplaat, een kooi
constructie van aluminium bui
zen waar een plastic kip, slach-
tens bereid, aan hangt te benge
len. Het geheel is kil, afstande
lijk, hard en eigenlijk ook on
werkelijk, zeker voor wie de ge
masseerde televisiewerkelijk
heid gewend is.
Maar ook in ander opzicht is de
ze presentatie
onwerkelijk.
Het werk van
Cady Noland is
verspreid over
een aantal
kleine ruimtes
in het museum
die zo'n duide
lijke eigen
sfeer hebben.
In die kleine,
oude, intieme
zalen vind je
verspreid, uit
elkaar gehaald
dus, de kille, morele aanklach
ten van Cady Noland. Aanklach
ten die zwerven door het mu
seum. Losse boodschappen, door
het redenerend verstand ingege
ven, met mechanische precisie
gemaakt. Daarbij ook van een
zekere overbodigheid.
Cady Noland wil de manipulatie
door de media aan de kaak stel
len die van sekteleider en moor
denaar Charles Manson twintig
jaar geleden en recentelijk O.J.
Simpson mega-sterren maakt
waar anonieme anderen voor
veel mindere vergrijpen genade
loos geslachtofferd worden.
Dat is zo ongeveer de bood
schap. De beeldende kunst van
Noland wil opereren op het ni
veau van de media; het aardige
is dat ook die kritische funktie
door niets of niemand effectie-
Door Frits de Coninck
ver kan worden uitgevoerd dan
juist door die media zelf. Cady
Noland geeft een blik in de ge
manipuleerde ziel van de Ameri
kaanse samenleving die ons uit
andere bron al bekend moet zijn.
Museum Boymans-van Beunin-
gen. Museumpark 18-20, Rotter
dam; t/m 11 juni (maandag geslo
ten)
Zitten is in de opvatting van ar
chitect en meubelontwerper
Gerrit Rietveld een werkwoord,
letterlijk en figuurlijk. Zitten is
geen toestand van rust maar een
daad, een handeling waarbij het
lichaam in actie is. Het resultaat
van dat idee is dè Rietveldstoel
uit 1918 in rood, blauw, zwart en
geel, een stoel die zitten tot wer
ken maakt. De stoel is een van de
118 Nederlandse stoelontwerpen
die in De Beyerd te zien zijn.
Voor de gelegenheid is de bin
nenplaats van De Beyerd in be
slag genomen door een installa
tie van Jeroen Doorenweerd; in
derdaad vier stoelen maar van
heel andere orde en maat dan de
118 bijzondere stoelen die de
omliggende zalen vullen.
Die stoelen verhouden zich tot
de anatomie van het menselijk
lichaam en daar blijft het bij.
Doorenweerd gaat veel verder.
Voor hem is zitten een werk
woord in het kwadraat, een sa
menstel van samenhangende ac
tiviteiten die vertrekken vanuit
de stoel. OF eigenlijk, die ver
trekken vanuit het lichaam dat
op de stoel plaats neemt en die
alleen maar kunnen vanuit de
positie die het lijf op deze stoe
len in deze opstelling inneemt.
Zitten in deze installatie dwingt
het kijken en organiseert het
zien.
De vier brede, hoge, ruwhouten
stoelen in de open binnenruimte
hebben niks van doen met het
design waar het binnen om gaat.
Geen elegantie, geen schoon-
Werken van Cady Noland, opgesteld in Museum Boymans in Rotterdam
heid. Vier dezelfde grote stoelen,
schijnbaar slordig tegenover el
kaar gezet. Schijnbaar, want ge
concentreerd zitten en kijken in
elk van die grote stoelen legt het
proces bloot dat Doorenweerd
geraffineerd en doordacht tot in
alle consequenties heeft uitge
voerd. Dat is het proces van de
waarneming als middel om de
ruimte om ons heen te ontleden
en te organiseren.
De stoelen, eigenlijk tronen die
de mens naast een rugleuning en
een zitplaats ook een plankier
voor de voeten verschaffen,
staan in een vierkant tegenover
elkaar, maar wel zo dat je vlak
langs de overbuurman heen
kijkt. De stoel is geen plek om te
zitten praten maar een positie
vanwaaruit je kijkt. Vanuit dat
vierkant vertrekken vier ver
schillende kijklijnen in de rich
ting van de vier verschillende
wanden van de binnenplaats. In
drie van de vier posities boven
dien is de kijklijn niet precies op
het midden van de gevel gericht,
maar valt net uit dat saaie mid
den wat drie verschillende hoe
ken van waarneming oplevert.
De stoel die uitziet op de glazen
entreehal uitgezonderd: die
voert het oog in de richting van
de uitgang, naar buiten, het mu
seum uit, de wereld in.
De stoelen, verankerd in de
grond, maken het kijken tot een
foto jannes unders
bewustzijn en zorgen ervoor dat
je kijkend de vier verschillende
wanden samenvoegt tot één
plek, één ruimte. Dat is kijken
en zien tegelijk.
Doorenweerd slaagt erin, overal
waar hij ingrijpt, door een fan
tastische intensivering van
waarneming het leven in de fy
sieke ruimte te verdubbelen.
Voor wie het oog de arbeid gunt.
De Beyerd, Boschstraat 22, Bre
da; tot 19 juni (ma. gesloten)
JDAG 12 MEI 1995
VRIJDAG 12 MEI 1995
