Weekend Doe de telefoon de deur maar uit FJJESTEM E3 v ïn in INTERFACE 'Buiten wordt het straks knokken, elke dag opnieuw' Diep in de bossen bij Oirschot probeert het In stituut voor Verslavings zorg Roderheyde jongeren van hun drugsverslaving af te helpen. Soms met onorthodoxe, therapeuti sche maatregelen. „Maar wij zijn ook een stel etter bakken als we hier bin nenkomen", zegt een be woner. „We moeten weer zindelijk leren worden, net als een jonge hond." 'Wie hier uit Roderheyde weg loopt, geeft zichzelf op' ZATERDAG 6 MEI 1995 ZATERDAG 6 MEI 1995 p t' f »AH FOTO DE JONG EN VAN ES elt' ;e de >n jij'- :amp'. l, heel lat je Iwordt je af. Jmdat ■bent." Boor de Jr. Daar duidt - deci- genoeg i zie je bopster gassen! I onder st min- heid die ik mijn kinderen niet zoJ gunnen. Ellende..." Ze bladert onrustig door haar tijd schriften. De middag vordert. John i met de tweede kan koffie ka men aanzetten. Grauwe rej gensluiers sluipen buitel voorbij de met kant omzoomd' woonwagenvensters. Uit haar boe. lees ik hardop een passage. Over ds oorlog. 'Maar aan de andere kant', zei zj meer tegen zichzelf dan tegen Rola 'zijn het niet de moeders die al difi zinloze geweld kunnen voorkomen Wanneer zij massaal hadden gewei gerd hun zonen in het leger te latei gaan en hun mannen hadden gl dwongen niet aan deze krankzinniÈ slachting mee te doen, was er mil schien een vreedzame oplossing g4 komen voor de geschillen tussen ui betrokken landen'. Ze glimlacht. „Je herkent er mij tt hè." Dan: „Ja, ik ben er van overtuig dat de moeders het in de hand heb ben. Vrouwen hebben de macht. leen gebruiken ze die niet. Als vrouj wen wat meer gebruik zouden mal ken van hun macht die ze, misschiej onwetend, bezitten, dan zou de we] klimaat (rentig is hs om je lidden in an de be ier moes- ra er hier s moeten lopt zo'n inwagen- istaan we oeten nu n asocia- ntegratie. looi demo- |de onder- Zoals het hter een elt, langs isen overi- jene in het Ij Blokker, leratie kon de bemid- ist ging het [ik ga even dteren'." ;n heb ik er om kinde- ioeders aan En nu zeg [erste plaats >ud zou zijn kt ik tussen teleboel na men. Narig- reld er echt heel anders uitzien. D zou mijn zoon nooit in een oorlog ti recht komen, al moest ik hem a doodschieten. Bij wijze van spi ken." Ze schudt haar hoofd. Zegt: grijp me goed, als ik aangevallen» worden, zou ik m'n aanvaller prol ren een oog uit te krabben. Il- gaat het niet om. Het gaat over eq oorlog. Oorlog is waanzin. En hfj zijn altijd mannen die met een o"1 log beginnen. Ze zeggen dat we een beschaving leven, maar zoli er nog conflicten met wapens wol den opgelost zijn we nog niet schaaf d." „Luister. Een vader heeft het WJ over zijn zoon die soldaat is- ZeKJ als die zoon ook nog een rang j)ee Majoor! Kolonel! Maar vraag j een moeder. Die interesseert j niet. Een moeder wil gewoon Jj haar zoon blijft leven. Dat is V'°T een moeder prioriteit numtoet 'J Haar kind wil ze groot zien worn j Haar kind wil ze volwassen worden. Ze wil kleinkinderen2 1 Ze wil geen dood kind.m Dan, in onvervalst Rotter „Want wat heb ze daaraan?' Henny Clemens: Margriet Keuze Afkicken tussen de dennebomen De 24 drugsverslaafden moeten zelfzorgen voor onder meer de dieren rondom het gebouw. FOTO JAN VERHOEFF ga U alweer een hoop geld bespa n-Hoe ditmaal? Door U aan te ra ta de telefoon de deur uit te doen, modem te verpatsen, en vervol fis een keer in de maand een paar «Mputerbladen te kopen. Mijn laat- telefoonrekening bedroeg, en dat Mnt alleen maar door al dat gesurf zevenhonderd gul- En de maandelijkse naheffing CompuServe moet nog komen! «teren ben ik een boekhandel bin- heb ik daar voor bijna I reventig gulden vier computertijd- "hen gekocht, die ongeveer een )er stuk wegen. Van iedere kilo is Wddeld acht ons reclame. Bijvoor- pi het Engelstalige ComputerS- pper, dat liefst 586 pagina's hoog teend papier bevat, waarvan er '•alleen maar door advertenties in p'ag worden genomen. Bovendien op een gedeelte van de reste- 1 "1 hier en daar ook nog wat -[.iaat. Meestal staan er in zo'n maar een paar verhalen die de jpitevan het lezen waard zijn, en de p; die overdosis reclame, kan zo de ?~emand in. Slecht voor het milieu, ik ook wel, maar ik moet die ,«ffl nou eenmaal kopen, anders 1 lh van de tijdschriftenboer de W kr mee ^ie oms'a® stuk in het plastic verpakt, maar geen schijfje te zien. En ook niet te voelen, want je kon ze allemaal oprollen, dus hij zat ook niet tussen de pagina's. 'Misschien zit er een bestelbon in' op perde de verkoopster. Kan best, maar als dat zo is vind ik dat toch niet zo slim van de redactie van PCM. Ze moeten toch intussen zelf ook weten dat bijna niemand die bladen nog koopt voor wat die makkers erin schrijven, maar dat het alleen maar om die CD-Rom gaat. Die moet dus duidelijk in zijn doosje op de voorpa gina prijken, net zoals bij het kwartet andere bladen dat ik daarom wél ge kocht heb. Drie Britse bladen springen er met hun presentatie uit, en zijn bovendien zo slim om, voordat al dat zinloze re clamegeweld losbarst, bijna helemaal staande formats en compressieme thoden ondersteunt, en waarmee je geweldige effecten op foto's los kan laten. Zo verander je een foto met twee muisklikken in een afdruk die met een peperdure fish-eye-lens ge nomen lijkt te zijn. Je kunt er een scherpe foto onscherp mee maken en een wazige plaat haarscherp. Je kunt met de kleuren doen wat je verzinnen kan, je kan een foto afdrukken alsof hij aan de binnenkant óf aan de bui tenkant van een denkbeeldige cylin der staat, alsof het hard waait en weet ik veel wat nog meer. Fantastisch, en voor hog geen honderd piek is het of ficieel van mij, krijg ik de handlei ding nagestuurd en houden ze me op de hoogte van de nieuwe releases. Had ik dat programma, vooropge steld dat het ergens geparkeerd is aan Door Léon Krijnen Reacties: E-mail: 100445.2062@compuserve.com iiteMninste ™et Sepikt is door Nd iv met te weinig zak- Kk'jf®a;fflgaande nog een tip: let k>l a's U een dure handlei- aaV°Pt van een of ander program- 8t z'' er achterin zo'n boek Jy^ordkaart waarmee je gra- Jiu 00r een paar dollar, een CD- üimrd M,flei 9°odies kriiët «age- ™aar heel vaak is die bon er al id 1*1 iviaryi.p- nlJ,„ aenbewoners^iirt Uitg. De Boekerij, thema woonwagenbev-«--- s1 mende maanden twee terit gen onder de titel 'Mensen etMu-| reis' te bezichtigen, zowel Ne(jer- r seon te Den Haag als in he ^erf- lands Openluchtmuseum m - door iemand die het "■NlvJt maar best wel ihad aar ket CD-Rommetje. teren erëens gelezen dat !eC?CM' iet Nederlandstali- it jut na' Computer Magazine ook Ssooi- ai J? 2011 liggen, mét een ^c- Er lag inderdaad een to- te wachten, stuk voor voor in het blad een paar pagina's met beschrijvingen van al het lekkers op de CD-Rom te plaatsen, of met ver wijzingen naar artikelen erderop. Die scheur je eruit, de rest aonder je weg, je stopt de CD-Rom in de com puter en spelen maar. Op de laatste schijf van PCPLus bijvoorbeeld, een ander Brits tijdschrift, staat een slor dige achthonderd megabyte aan soft ware, en wat maakt mij het uit dat het meeste shareware is. Over drie of vier weken, als de officiële proefperiode is verlopen, liggen er immers weer nieu we bladen in de winkel. Al moet ik toegeven dat sommige software mij zo goed bevalt dat ik toch wat geld over ga maken voor de officiële versie en de handleiding. Zoals PaintShopPro, waarvan de vol ledige versie bij de vorige uitgave van PCPlus zat. Een topper van een gra fisch programma, dat bijna alle be de elektronische snelweg, willen downloaden, dan had ik minstens een uur of wat de bloemen water moeten geven terwijl mijn modem en de tik- kenteller overuren maakten. Multi tasking, dus intussen gewoon door werken? U kunt me wat, dat leer je wel af na een paar pijnlijke ervarin gen. Afblijven van die kraan zolang de data binnenstroomt, anders vraag je om problemen. Ik krijg er deson danks af en toe toch al het apezuur van. Dat als ik een programma aan het binnenhalen ben dat ergens als één grote gecomprimeerde ZIP-file, zeg maar van anderhalf of twee me gabyte, klaar staat. Dat duurt al gauw een half uur, drie kwartier, soms vijftig minuten. Ik kan U een le lijke portie chagrijn garanderen als het om onnaspeurbare redenen fout gaat nadat de helft, of, erger nog, vijf entachtig of negentig procent binnen is. Kun je weer opnieuw beginnen. Waarom hakken ze die ZlP's niet in honderd kleine stukkies? Kun je ten minste nagaan wat er al binnen is als het fout loopt, en hoef je daarna al leen maar de ontbrekende taartpun ten te gaan halen. Vorige week ben ik het Louvre bin- nengesurft. Pas na drie pogingen slaagde ik erin om Mona Lisa via val se beloften te verleiden om naar Bre da te komen. Waarna ik haar, Judas die ik ben, met PaintShopPro van JPG naar BitMap geconverteerd heb, zodat ik die desondanks nog steeds glimlachende juf nu als wallpaper in het opstartmenu van Windows kan gebruiken. Verder heb ik dat Louvre maar links laten liggen, want het duurde me allemaal te lang, ondanks mijn state of the art modem van 28K8. Dat modem wil wel, maar als er ergens op de snelweg tussen Breda, Columbus en Parijs een file is kan het daar ook maar weinig meer aan doen dan geduldig wachten op de volgende hap. En wat lees ik in CD-Rom today, ook al Brits, en een lust om te zien? Later deze maand komt er een CD- Rom uit onder de naam Le Louvre waar alles opstaat. Geschiedenis in tekst, beeld en geluid, een rondlei ding, een dia-show, noem maar op. In Engeland gaat het ding 45 pond kos ten, dus dat zal hier om en nabij de honderd gulden worden. Daar valt qua telefoonkosten en ergernis niet tegenop te webben. Ga meer eens achthonderd megabyte downloaden, dan kun je intussen wel op en neer naar de Zuidpool fietsen voordat alles binnen is. Trouwens, als je dat CD-tje koopt, heb je meteen een honderd procent betrouwbare back-up, en waar zou ik die achthonderd megabyte anders moeten laten? Die nieuwe harddisk van 1280 megabyte is na een maand al driekwart vol. Minder bellen dus, en meer bladen kopen en CD-Roms kopen. Voor dank en beloningen ver wijs ik U naar bovenstaand E-mail- adres. Ruim drie meter hoog is-ie nu: de graduatiepaal. De winnaars hebben hier hun voornaam in mogen metse len, ter ere van hun terug keer in de maatschappij. Mannen-namen overheersen, veruit zelfs. En: hoe hoger de paal, hoe frivo ler de naamplaatjes. Walter, nog geen halve meter onder de top, heeft er een heel kunstwerk van gemaakt. En uit de naamplaat van Maarten steekt een douchekop: symbool voor een schone lei? Voor de 24 bewoners van de Thera peutische Gemeenschap in de bossen bij Oirschot is de paal niet zo maar een paal. De paal symboliseert het einde van de tunnel, het uitzicht op een Nieuw Leven. Wie zijn naamplaat in deze paal mag metselen, is gered uit de goot en mag een nieuwe poging gaan wagen in de boze buitenwereld. Die buitenwereld dringt hier alleen door via het geraas van de snelweg A 58. Maar in de zomer, als de bomen wat beter in het blad zitten, is het ver keer ook niet meer te horen. In een complex diep in de bossen, slechts be reikbaar via een ellendig zandpad, be zinnen 24 jonge mensen zich op hun leven. Een leven dat tot dusverre vooral een lijdensweg was, een ver schrikkelijk tranendal. Bij de meesten lag de oorzaak in de magische wer king van heroine, cocaine of andere drugs. Sommigen zijn verslingerd aan de fles, een handvol anderen weer aan het gokken. En een paar aan alles te gelijk. Hier, slechts omgeven door beuken en dennebomen, willen ze er van af. Voorgoed. De tijden dat een drugs- of alcohol verslaving vooral werd gezien als het onvermijdbare resultaat van een on gelukkige jeugd, liggen ver achter ons. De tolerantie ten aanzien van ver slaafden neemt in recordtempo af. De gevangenissen zitten vol met drugs verslaafde criminelen, nagenoeg elke stad kampt met hardnekkige overlast van ronddolende junks. De doorsnee burger, voor de zoveelste keer besto len van zijn videorecorder of autora dio, is het zat. Verslaafden die in aanraking komen met justitie, worden steeds meer voor de keuze gesteld: een flinke tijd achter slot en grendel óf afkicken. Dwingen mag niet en zou bovendien niet wer ken, denken de meeste deskundigen. Een verslaafde moet er zelf van af wil len, alleen dan valt er resultaat te boe ken. Wie in Brabant wil afkicken, komt al snel terecht bij Ro- derheyde, het Instituut voor Verslavingszorg. Op de poli kliniek van het instituut in Eindhoven worden de intake-gesprekken ge voerd, wordt bekeken waar en hoe (poliklinisch, kortdurend of langdu rend) iemand het beste behandeld kan worden. De Therapeutische Gemeen schap in Oirschot is vooral bedoeld voor drugsverslaafden. Het lichame lijk clean worden gebeurt al in de Ro- derheyde-vestiging in Sint-Oedenro- de. In één week tijd. „Dat kan best", zegt Gerard van der Wielen, die als psycholoog in de therapeutische ge meenschap in Oirschot werkt. „Al die gruwelijke verhalen van verslaafden over hoe moeilijk dat wel niet is, klop pen niet. Dat zijn allemaal smoesjes, het kan echt in een week." Een verslaving zit vooral 'tussen de oren': het geestelijke afkicken is daar om veel en veel moeilijker. Bij de The rapeutische Gemeenschap in Oirschot trekken ze er maximaal twee jaar voor uit: eerst een jaar in de bossen, daar na, met nog een jaar lang begeleiding, terug in de maatschappij. En pas dan wordt de graduatiepaal weer een stukje hoger. De Therapeutische Gemeenschap (T.G.) in Oirschot vierde vorige week haar zestiende verjaardag. De scherpe kanten zijn er inmiddels afgeslepen, maar in grote lijnen werkt de T.G. nog steeds volgens de ideeën van Martien Kooyman, de psychiater die in 1972 de 'afkickboerderij' Emiliehoeve op richtte. Kooyman ontwikkelde een therapie die vooral leunde op de uit Amerika overgewaaide theorie dat verslaafden het beste geholpen kun nen worden door andere verslaafden. De Emiliehoeve werd geleid door ex- verslaafden, maar inmiddels heeft de reguliere gezondheidszorg allang een stevige voet tussen de deur gekregen bij de negen T.G.'s die er in Nederland zijn. En, zoals de zaken er nu voor staan, volgt er dit jaar ook nog een fu sie met het Consultatieburo voor Al- kohol en Drugs (CAD). Een ijzeren discipline en een enorme sociale controle zijn twee van de be langrijkste pijlers waar de T.G. op steunt. De huisregels zijn heilig; wie ze overtreedt, kan vertrekken. Drugs en alcohol zijn absoluut taboe. Seksu ele relaties worden afgeraden, maar als er écht iets moois bloeit tussen be woners, zegeviert de liefde over de huisregels. Wie geweld gebruikt, Door René van der Lee wordt zonder pardon terugverwezen naar de polikliniek, waar gekeken wordt of verdere behandeling nog zin heeft. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden, vond Martien Kooyman al. „Mensen die hier komen, zijn in prin cipe zeer gemotiveerd om van hun verslaving af te komen", zegt Ad van Dijk, socio-therapeut in Oirschot. „Voor een aantal is het erop of eron der, die hebben echt de dood in de ogen gezien. Dan wil je wel wat aan nemen van een ander." Aan het toeval wordt binnen de T.G. weinig overgelaten. Elke dag heeft een zeer minitieuze indeling en kent een aantal weinig jaloersmakende on derdelen. Zo moet er elke ochtend om tien over zeven gesport worden, om het geteisterde lichaam weer wat op te peppen. „Nee, dat is echt geen lolle tje", zegt bewoonster Patricia. „Maar je zult er iets voor over moeten hebben om clean te worden, het is hier geen Centerpares." Maar lang niet iedereen houdt het vol. Er zijn er die al na de eerste dag de be nen nemen. Patricia: „In het begin vroeg ik me ook af in wat voor gek kenhuis ik nou terecht was gekomen. Dit hou ik geen twee maanden vol, dacht ik." Iemand die per se weg wil, mag gaan. Want zonder motivatie is afkicken een kansloze onderneming. Eenderde van alle verslaafden houdt de behandeling vol en is na twee jaar volledig clean. Een score waarmee ze in Oirschot tevreden zijn, zegt Ad van Dijk. „Tweederde houdt het eerder voor gezien, maar dat wil niet zeggen dat dat allemaal weggegooid geld is. Misschien blijven ze toch clean. Als ze buiten op straat zouden lopen, richten ze vaak een hoop ellende aan. En in de gevangenis kosten ze de maatschappij ook een hoop geld." Tachtig procent van degenen die de behandeling vol brengen, is na vijf jaar nog steeds 'su perclean'. De 24 bewoners moeten zelf zorgen voor de huishouding, de tuin, de die ren rondom het gebouw en de admini stratie. Dat gebeurt via een ingenieus pyramide-systeem, waarbij ze de ene week de eindverantwoordelijke bewo ner kunnen zijn ('hoofd-opjutter') en de volgende week weer keukenhulpje. Op die manier leren ze zowel op drachten te geven als te gehoorzamen. En wie daarbij uit de pas loopt, kan daar tijdens een groepstherapie (drie keer in de week, onder leiding van een therapeut) op gewezen worden. Van Dijk: „Verslaafden moeten leren weer wat orde in hun leven te krijgen. Op straat zijn ze gewend geweest om alles te doen wat hen inviel. Hun leven werd bepaald door de drugs, niet door de normen en waarden van onze sa menleving. Hier moeten ze alles van tevoren aan de eindverantwoordelijke bewoner melden, zelfs als ze naar de wc gaan. Het is natuurlijk ook een spel. Er ontstaan allerlei spanningen, autoriteitsconflicten, mensen gaan zich irriteren. Daar moeten ze mee le ren omgaan." De groepstherapieën vormen een wezenlijk onderdeel van de behandeling. Daarnaast krijgen de bewoners sociale- vaardigheidstrainingen en lessen maatschappij-oriëntatie. Bovendien wordt de familie op intensieve wijze bij de behandeling betrokken. Van Dijk: „In 99 van de 100 gevallen wil len familieleden daar ook graag aan meewerken. Ze kunnen ons ook waar devolle informatie geven. Wie uit de maat loopt, kan rekenen op een aantal onorthodoxe maatregelen. Een van de ergste behandelingen is wel die waarbij iemand (figuurlijk ge sproken) in de wasteil komt te zitten. De bewoner die dat lot treft, komt met één been buiten de groep te staan en raakt alle privileges kwijt. Een thera peutische maatregel zijn ook de but tons die op iemands borst worden ge speld. 'Binnenwereld' staat daar bij voorbeeld op, als iemand zijn gevoe lens niet uit. Of 'grow or go', als ie mand zich te veel afzet tegen de groep. „Voor de buitenwereld komen dit soort dingen misschien absurd over", beseft Van Dijk. „Het is echter niet de bedoeüng om mensen te vernederen, maar om ze op hun slechte eigen schappen te wijzen. Een therapeuti sche maatregel werkt vaak beter dan een gesprek, daarin word je toch maar om de tuin geleid. Af en toe moet je wat forceren, eigenlijk zou het een jaar of zeven, acht kosten om van een verslaving af te komen. En eigenlijk is zelfs dan de behandeling nog niet af." Om de 'mystificatie' rond de thera peutische gemeenschap wat weg te nemen, zal nog dit jahr een aantal ter men (bijvoorbeeld 'opjutter') worden vervangen door wat vriendelijker klinkende termen. En ook de aandui ding 'commune', die nu nog op de voorgevel prijkt, is geen lang leven meer beschoren. „Dat wekt allerlei vreemde associaties en dat willen we niet", zegt Gerard van der Wielen. „We hebben het hier ook niet over junks, dat zien we als een scheld woord. Ex-verslaafden, zo noemen we ze." In de Oirschotse bossen moeten de be woners ook hun eerlijkheid hervin den. „Want een verslaafde heeft een leven opgebouwd van list en bedrog, die heeft alles en iedereen besodemie terd. Hier moeten ze weer open kaart leren spelen." In een kuil achter het gebouw van de T.G. worden de bewo ners in de gelegenheid gesteld al hun spullen te verbranden die ze niet op een eerlijke manier in hun bezit heb ben gekregen. Onder het toeziend oog van alle overige bewoners worden de ze 'taboespullen' (of 'niet-oké-spul- len) in de fik gestoken, alsof het om een ritueel gaat. „Het is wel eens ge beurd dat iemand daarna nog maar twee t-shirts en één onderbroek heeft", lacht Leo, die er nu bijna ne gen maanden op heeft zitten. De bewoners ervaren de thera peutische maatregelen nau welijks als straf, zegt Leo. „We zijn ook een stel etter bakken als we hier binnenkomen. Een harde hand is niet verkeerd. Wij moe ten weer leren zindelijk te worden, net als een jonge hond." En Patricia: „Als je in de keuken stiekem een stuk kom kommer opeet, hoe kun je dan ver wachten dat je later weer van de drugs af kunt blijven?" Waarbij, zo stelt Van der Wielen, het dan niet om dat onbenullige stukje komkommer gaat, maar om het principe dat je eer lijk moet zijn. In vergelijking met de drugsscene lo pen in het Oirschotse afkickcentrum relatief weinig allochtonen rond. De bevolking van de T.G. is wat dat be treft geen goede afspiegeling, beseft de leiding. „Maar dat zal gaan veran deren", denkt Ad van Dijk. „Bij de CAD's zie je nu al veel allochtonen. De volgende stap is dat ze hier komen. Dat het nu nog niet zo ver is, heeft te maken met de cultuur. Maar dat ze überhaupt verslaafd raken, is al een teken van assimilatie, dat ze afstand doen van hun eigen cultuur. In de Emiliehoeve, in de Randstad, lopen ook al wel twintig nationaliteiten rond." Abdul, van Marokkaanse komaf, is één van de weinige allochtonen in de T.G.. Al tien jaar gebruikt hij hard drugs. Bijna acht maanden geleden nam hij het initiatief om zich op te la ten nemen. Nog dezelfde week pakte de politie hem op als drugsdealer. Zijn straf heeft hij uitgezeten. Tijdens zijn behandeling in Oirschot is hij al een paar keer naar huis geweest. Dat ging goed, maar of hij er in slaagt om zijn verdere leven van de drugs af te blij ven, durft Abdul (30) niet te garande ren: „De kans dat je terugvalt, blijft volgens mij altijd bestaan. Ik krijg hier bijna niet de kans om aan drugs te denken, maar hoe is het als ik straks weer buiten ben? Dan wordt het knokken, vechten, elke dag opnieuw. Je moet er mee leren omgaan, daar gaat het om. Maar wie hier weggaat, geeft zichzelf op. Dan wordt het nooit meer wat." Eén dag in de week mag Leo al weer aan het echte leven ruiken, via de deeltijd-behandeling in het 'terug- keer-huis' in Eindhoven, midden in de stad. Drugs hebben hem tot aan de rand van de afgrond gebracht, maar ook hij steekt zijn hand niet in het vuur voor een happy end. „Ik ben een stuk opener geworden, dat heb ik hier geleerd. Natuurlijk was ik zwaar over de zeik toen ik met mijn 'Binnenwe- reld'-button moest gaan lopen. Ik dacht eerst 'val maar dood', maar la ter heb ik ingezien dat het nodig was." „Hier heb je een geborgen gevoel, een strakke structuur. Straks valt dat al lemaal weg, moet je het weer alleen doen. De belangrijkste les die ik hier geleerd heb, is dat je om hulp moet durven vragen, dat je moet accepteren dat je niet alles alleen kunt. Maar honderd procent garantie dat het goed blijft gaan, heb je nooit. Ik stap straks echt niet onder klaroengeschal naar buiten." Om redenen van privacy zijn de namen van de bewoners van de Therapeutische Gemeenschap verzonnen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 19