De doden moeten een naam hebben Turii VN- in Ri moet Samen-op-Weg in de greep van hervormde angst F raiiki gedod< iSts" Poolse bevrijders krijgen toch nog veteranenpas Psychische vermoeidheid door arbeid onderzocht DE STEM BINNENLAND Gravendienst Koninklijke Landmacht: Vermist erger dan dood Thuisbankiers weten waar ze aan POSTBANK toe zijn. nESTEM Turkse geme voSSeenFrontNati0^ Wereld Stnlezichvaak DONDERDAG 4 MEI 1995 V Vandaag, 4 mei, staat hij er weer. Op de erebe graafplaats Loenen. Met eerbied voor de gesneu velden en vervuld van enige trots. Want ook de afgelopen twaalf maan den wist zijn dienst een aantal naamloos begra ven geallieerde militairen hun identiteit terug te geven. Daarna zijn de stoffelijke resten herbe graven in Loenen, Bergen op Zoom of een van de andere militaire erevel- den. De Gravendienst Ko ninklijke Landmacht maakt op die manier een einde aan de martelende onzekerheid bij nabe staanden over de vraag wat precies met hun man, (groot)vader, zoon, klein zoon, broer, oom of neef is gebeurd. Er kan alsnog een rouwproces begin nen. „Iedere dode moet een naam hebben, want vermist tijdens actie is erger dan dood," zegt eerste luitenant H. Jon gen, hoofd van de Gra vendienst. Door Rein van der Helm Onder twee smetteloze lakens liggen op tafels in de kraakhelde re werkruimte van de dienst in de Kolonel Palmkazerne in Bussum, de stoffelijke resten van twee ge sneuvelde soldaten. De lakens worden weggehaald en de nagenoeg complete skeletten van - in dit geval - Duitse mili tairen zijn zichtbaar. Naast de ene zijn uit de Eerste Wereldoor log daterende grendelgeweer. 'Gott mit uns' is op de koppelgesp van de ander te lezen. Genadeschot „Kijk," zegt Jongen, wijzend. „Deze man was bijna twee meter en kreeg een schotwond in het bekken. Een verwonding die tot een zeer pijnlijke dood leidt. Een geallieerde militair heeft hem kennelijk het genadeschot gege ven," en wijst op een rond kogel gaatje in het linker schouderblad. „In het hart geschoten. Wij von den in het veldgraf, zo noemen wij de plaats waar gesneuvelde militairen tijdens acties werden begraven, ook de lege huls van het Engelse wapen. Die past pre cies in het gat. De identificatie was in dit geval niet zo moeilijk, bij het bergen troffen wij een me talen naamplaatje." Aan de andere tafel is adjudant Fred Bolle druk bezig met het op stellen van een gebitsregistratie van de tweede gesneuvelde. „Ge bitten zijn net zo goed als vinger afdrukken. Heb je eenmaal de kaart te pakken die indertijd door de tandarts is ingevuld dan is het dikwijls bingo. Maar daar gaat soms wel het nodige zoek werk aan vooraf. Je moet weten wat voor onderdeel indertijd op de plek heeft gevochten, waar wij het stoffelijk overschot hebben gevonden. Kijken wie er vermist zijn en dan maar vergelijken." Het begint meestal met een tele- Op 16 juni 1993 vonden vier bemanningsleden van een Engelse Wellington, die in juni 1943 neerstortte in een polder bij het Noordhol landse Schagen, hun laatste rustplaats op de erebegraafplaats in Bergen op Zoom. Dank zij de Gravendienst van de Koninklijke Land macht kon hun identiteit worden vastgesteld. foto de stem/ben steffen foontje ergens uit het land. Tij dens werkzaamheden, graven of ploegen, zijn stoffelijke resten met militaire uitrustingsstukken boven aarde gekomen. En dan is het de Gravendienst van de Ko ninklijke Landmacht die in het geweer komt. Het is het onder deel van het Nationaal Territo riaal Commando dat is aangewe zen om alle in Nederland gesneu velde militairen (geallieerden en Duitsers), die buiten de officiëlé begraafplaatsen worden aange troffen, zo mogelijk te identifice ren en hun resten over te laten brengen naar de diverse erevel- den. Vlak na de oorlog begonnen mili tairen, in samenwerking met het Rode Kruis, geallieerde gesneu velden - begraven over het gehele land - zoveel mogelijk te identifi ceren en vervolgens te concentre ren op erevelden. In 1947 werd de dienst Identifi catie en Berging opgericht die zich vanaf 1948 ook bezighield met het overbrengen van Duitse gesneuvelden naar een centrale begraafplaats, in IJsselstijn in de Peel. In 1954 werd deze dienst omgevormd tot Gravendienst van de Koninklijke Landmacht, waarbij voornamelijk dienst plichtigen werden ingedeeld. De ze 118e Gravendienstcompagnie werd in 1972 opgeheven, omdat er niet voldoende werk meer was. Twee beroepsmensen bleven nog over. Gelijktijdig bleven er toch opleidingsmogelijkheden be staan. „Het is heel dankbaar werk, ik zit nu 26 jaar bij de dienst en werk er nog met hart en ziel," zegt Jon gen. „Het zijn vooral de betrok ken families die ons werk op prijs stellen." Die hebben sinds hun familielid is gesneuveld en 'ergens' begra ven, nooit geen gelegenheid ge had afscheid te nemen, een graf te bezoeken, want men wist niet waar hij lag. „Wij maken dan een einde aan hun onzekerheid, vul len een lege plek in de familiege schiedenis. Ook kleinkinderen blijken dikwijls heel blij dat ze eindelijk weten waar hun opa is gesneuveld. Die nabestaanden zijn ons echt dankbaar." Vriend of vijand Het maakt de Gravendienst niet uit of een geallieerde dan wel een Duitse soldaat moet worden geï dentificeerd. „Vriend of vijand, wij maken geen onderscheid. Na de dood is iedereen gelijk, wat ze ook daarvoor gedaan hebben. El ke gesneuvelde soldaat had een vader een moeder en andere fa milieleden. En die hebben, voor zover zij nog leven, het recht om met zekerheid te weten waar hun verwant is gestorven. Heel dik wijls brengen wij opluchting. Ze kunnen ophouden met zoeken, ze weten het. En dan kan het rouw proces beginnen, waarbij toch re gelmatig veel emoties loskomen." Het vaststellen van een identiteit is een zeer specialistisch werk. Een deskundige van de Graven dienst moet van alles een beetje zijn: archeoloog, detective, histo ricus, tandarts en anatoom. Het menselijk skelet telt 214 botten en botjes, zij herkennen die blin delings. Soms gaat de identifica tie gemakkelijk als er nog naam plaatjes zijn. De lakens liggen weer over de stoffelijke resten. „Is de identiteit vastgesteld dan gaan de resten in een kist. Nabestaanden krijgen die resten nooit te zien. Er is ove- rigens nog maar twee keer om ge vraagd, en beide keren door Duitse nabestaanden. Typisch. Die mensen hebben nog een beeld van de gesneuvelde, zoals ze hem voor het laatst gezien hebben. Dat mogen we niet verstoren door ze deze botten te laten zien. De kist wordt aan de betrokken autoriteiten overgedragen, waar na een officiële begrafenis plaatsvindt. „Met uitzondering van de Amerikanen, die hun ge sneuvelden naar eigen land ha len, worden alle in Nederland ge sneuvelde militairen ook begra ven op Nederlandse erevelden. Dat is internationaal afgespro ken." De rijke ervaring van de Neder landse Gravendienst wordt ook elders ingezet. Zo was luitenant Jongen met zijn ploeg in Joego slavië om een internationale commissie, die oorlogsmisdaden onderzoekt, bij te staan. Daar kwam de ervaring van Jongen goed van pas. Want om oorlogs misdaden aan te tonen moet je wel stoffelijke overschotten heb ben. „Ik gebruik bij het lokalise ren van vermoedelijke graven mijn gezond verstand, ervaring, intuïtie en een prikijzer. Als ik ergens een graf vermoed prik ik in de grond. Soms is het mis soms raak. Ik haal het ijzer dan uit de grond en ruik eraan. Zo heb ik er veel gevonden, ze noemden mij in Joegoslavië Harry 'the Nose' (de neus). De ervaring van de Gravendienst. was ook nodig bij het identifice ren van bemanningsleden van een Nederlandse Dakota die in Nieuw-Guinea tegen een berg te pletter was gevlogen. De konink lijke Luchtmacht dacht dat ber ging onmogelijk was tot een zoon van een van de omgekomenen in 1989 na een eenmans expeditie aantoonde dat het wrak wel be reikbaar was. Harry Jongen wist met zijn ploeg de zes lichamen te bergen. Een klus die hij nu, achteraf, toch wel als levensgevaarlijk beschouwt. „Maar we hebben ze kunnen ber gen en ook die mannen vonden een plaats op de erebegraafplaats in Loenen." De know-how van de Graven dienst is ook bij de Nederlandse justitie en politie bekend. Jongen werd ingeschakeld bij de ge ruchtmakende incest-zaak in Epe 'helaas vonden we te weinig om er iets mee te kunnen doen' en de geruchtmakende reeks moorden in Venlo. „Ik heb ook een keer in Rotter dam gewerkt, vond uiteindelijk het slachtoffer van een moord on der een laag beton op een indus trieterrein. Hoe ik die plek vond? Kijken, prikken, ruiken en je ver plaatsen in de ander. Je afvragen waar zou ik zo'n lijk verstoppen. En we vonden het." Ergernis Hoe dankbaar het werk ook is, er leeft ook ergernis bij de Graven dienst. Ergernis over onbevoeg den die zich met opgravingen be zighouden, om hun verzameling militaire uitrustingsstukken uit te breiden en zich daarbij dan niet bekommeren om de stoffelij ke resten. „Er zit een leemte in de Wet op de Lijkbezorging. Een stoffelijk overschot wordt na tien jaar niet meer als lijk beschouwd en daar door kunnen 'schatgravers' onge straft hun gang gaan. Maar ei genlijk dient iemand, met enig gezond verstand, die zoiets aan treft de politie te waarschuwen. Die nemen dan contact met ons op." „Verder moet men van de vind plaats afblijven, want als die is verstoord zijn er voor ons belang rijke aanwijzingen verdwenen. En zeker geen persoonlijke bezit tingen meenemen, zoals soms ge beurt. Want dat vermindert de kans dat wij iemand - figuurlijk gesproken - aan zijn familie kun nen teruggeven." Door Paul de Schipper Breda/Den Haag - De Poolse militair Fred Wieliszek land. de in juli '44 in Normandië. Hij trok naar het noorden en hielp op 29 oktober 1944 Breda te bevrijden. Dat werd zijn nieuwe woonplaats. Het stads bestuur benoemde hem tot ere burger. Mooi, maar één erger nis bleef: nooit kreeg hij een veteranenpas omdat hij des tijds geen Nederlander was. Net voor de vijftigste herden king van de bevrijding heeft minister Voorhoeve van Defen sie die bron van wrevel opge ruimd bij enkele honderden van oorsprong buitenlandse veteranen, voornamelijk van Poolse afkomst. Net als Fred Wieliszek mogen ze met de begeerde pas in de toekomst vrij reizen naar reü nies en herdenkingen.' „We hebben er hard genoeg voor gevochten," reageerde de verheugde Bredanaar gisteren op het besluit van de minister. De kortingskaart was tot nu toe alleen bestemd voor oud strijders die in de oorlog de Ne derlandse nationaliteit hadden. Anderen die in geallieerd ver band de Duitsers uit Nederland hebben verjaagd en daarna hier zijn blijven wonen, kwa men niet in aanmerking. Minister Voorhoeve heeft ech ter over zijn hart gestreken, omdat hij niet wilde dat een kleine schare veteranen zo kort voor de vijftigste 5e mei in d, kou zou blijven staan. Voor de Polen is de pas niet zo zeer een financieel gemak als- wel een erkenning van de Ne. derlandse regering voor hm krijgshaftig optreden van des- tijds. De kwestie kwam twee jaar ge. leden aan het rollen toen De fensie de aanvraag afwees, die enkele voormalige Poolse mili tairen die in september I9g het zuiden van het land hielpen bevrijden, hadden ingediend. Ze waren na de oorlog in Breda en Tilburg blijven wonen en la- ter genaturaliseerd. Bij die 'proefkonijnen' was ook Fred Wieliszek Ombudsman mr. M. Oosting veroordeelde de opstelling van Defensie, maar het departe ment gaf aanvankelijk geen krimp. „Zo bezien bestaat een wel erg scherpe scheidslijn tussen de heer P. (de voormalige Poolse militair) en zijn mede-oud- strijders die destijds wel de Ne derlandse nationaliteit hadden en die intussen al ruim 40 jaar zijn landgenoten zijn," schreef Oosting daarop. Uiteindelijk gaf dit argument de doorslag. Den Haag (anp) - Hoe komt het dat bijna de helft van de bevol king psychisch vermoeid raakt bij werkzaamheden binnen- buitenshuis en hoe is dit te voorkomen? Deze vraag is de inzet van een groot onderzoek van maatschap pij- en gedragswetenschappers en deskundigen uit de medische hoek. De Nederlandse Organisa tie voor Wetenschappelijk On derzoek (NWO) heeft er 6,5 mil joen gulden voor uitgetrokken. Acute en langdurige vermoeid heidsverschijnselen in het werk vormen een niet gering probleem, meent de onderzoeksorganisatie. Het zogenoemde 'opbranden' is een veel voorkomend verschijn sel. Bevolkingsonderzoek toont aan dat 45 procent van de bevolking, vooral vrouwen en ouderen, kampt met psychische vermoeid heid. De kosten van ziektever zuim en arbeidsongeschiktheid als gevolg van vermoeidheid 1* lopen volgens voorzichtige schat tingen 3,5 miljard gulden pt jaar. De NWO wijst er op dat psychi sche vermoeidheid in het werkri sico's met zich meebrengt, maakt eerder fouten en n niet de juiste beslissingen. Ht werktempo gaat omlaag en dl veiligheid kan in het geding ra ken. Om deze reden acht de NI het dringend nodig dat deskundi gen gaan kijken naar de oorzakei en gevolgen daarvan voor ha geestelijk en lichamelijk functio neren van de mens, niet alleen ii het werk maar ook in de vrije tijd. Het onderzoekprogramma 1 tot het jaar 2002. ADVERTENTIE Door Jan Bouwmans Kerkvoogden zijn in de Ne derlandse Hervormde Kerk de mensen die in de plaatselijke gemeenten over de centen gaan. Ze hebben dus de nodi ge macht. Maar ook landelijk is hun invloed niet te onderschatten, omdat ze al jaar en dag zijn verenigd in de Vereniging van Kerkvoogdijen, die beschikt over een bureau met medewerkers. Deze vereniging is niet gekant te gen de fusie van de hervormde, de gereformeerde en lutherse kerk. Maar ze heeft wel flinke kritiek op de voorgestelde organisatie van de gefuseerde kerk. Op de jongste algemene vergade ring van de vereniging heeft de voorzitter, mr. J. van Riessen, die kritiek nog eens onderstreept. Volgens Van Riessen ontbreekt in het concept-rapport 'Mensen en structuren', dat de beoogde bo venplaatselijke organisatie van de Verenigde Protestantse Kerk in Nederland ontvouwt, een doordenking van de plaats en de functie van de kerk in de komen de decennia. Ook wordt voorbijgegaan aan realiteiten als teruglopend leden tal, marginalisering van de kerk in de samenleving en verminder de kerkelijke inkomsten. Niet of nauwelijks is er in de beoogde or ganisatie winst geboekt wat be treft doelmatigheid, doelgericht heid en decentralisatie, aldus Van Riessen. Toch heeft de geza menlijke synode besloten het rapport 'Mensen en structuren' te aanvaarden als organisatiemo del. De Vereniging van Kerk voogdijen laat het er echter niet bij zitten. Zij ontwikkelt zelf een alternatief. Het kerkvoogdelijke verzet is echter een peuleschil, vergeleken bij het verzet van de rechts-or- thodoxe Gereformeerde Bond dat de hele fusie afwijst. De Bonders vinden dat de in de vorige eeuw uit de hervormde kerk weggelo pen gereformeerden maar ge woon moeten terugkeren om dan met vereende krachten de her vormde kerk van binnenuit te vernieuwen in gereformeerde- bondsrichting. Hoe dan ook, de laatste tijd lijkt zich in de hervormde kerk echter het verzgt te hebben verbreed. Op het ogenblik moeten de 73 regio nale hervormde bestuursverban- den (classes) zich uitspreken over de ontwerp-kerkorde. Het her vormde opinieweekblad Woord Dienst kwam vorige maand op de gedachte om die besturen eens langs te bellen om te peilen hoe de stemming was. De publikatie van die peiling, hoe onnauwkeu rig die ook was, sloeg in als een bom. Weliswaar waren er maar zes classes echt tegen de fusie en 34 ervoor, maar niet minder dan 39 classes leken meer voorkeur te hebben voor een losser federatie- model. Dat idee van een federatie is in het verleden als geopperd door het bestuur van de Gerefor meerde Bond. Van de kant van het gereformeerde synodebestuur is een federatie steeds bestem peld als een lege dop. De redactie van Woord Dienst berekende hoeveel hervormde kerkleden die 39 classes verte genwoordigden. Dat bleek een krappe meerderheid te zijn van het totaal aantal hervormde kerkleden. En daarmee was de consternatie compleet. De spreekbuis van de Gerefor meerde Bond, dr. ir. J. van de Graaf, verkondigde onmiddellijk, dat het fusieproces volledig ge staakt behoorde te worden. Het bestuur van de hervormde kerk heeft inmiddels gedaan gekregen dat een geplande vergadering van de gezamenlijke synoden deze maand niet doorgaat. In plaats daarvan komt er intern hervormd nader beraad op het fusieproces, zoals door een aantal classes is afgedwongen. De peiling van Woord Dienst lijkt intussen een geheel eigen le ven te gaan leiden. Want de meerderheid van de 39 classes die voorzichtig opteerden voor een lossere federatie, gaf daarvoor als motief: angst. De angst namelijk dat de fusie, die ze eigenlijk wel wensten, zou leiden tot een nieu we kerkscheuring en wel de af scheiding van grote delen van de Gereformeerde Bond. Want syno deleden uit die kring hebben in het verleden op dramatische wij ze op de synode duidelijk ge maakt in geweten niet met de fu sie mee te kunnen gaan. Lang is gedacht dat de Bonders hun ver zet uiteindelijk wel zouden opge ven. Het is echter alleen maar sterker geworden sinds de Bonders zich realiseerden dat het menens was geworden met de fusie. De Bon ders speelden hard in op de angst van sommigen dat ze zich wel eens zouden kunnen afscheiden. Ze werden dan ook verschillende keren in hun eisen tegemoet ge komen. Maar, zoals de scheiden de gereformeerde synodevoorzit ter heeft opgemerkt, elke keer werd de concessie in dank aan vaard om vervolgens met nieuwe eisen te komen. Dat zijn de gere formeerde partners intussen meer dan beu geworden. Daarmee is het fusieproces 'Sa- men-op-Weg' in de hervormde kerk in de greep van de angst ge komen. En daarmee echt in de ge varenzone. Angst is nu eenmaal een hele slechte raadgever. De te genstanders van de-fusie zullen de angst die ze gezaaid hebben, volledig uitbuiten. Daar helpt maar één remedie tegen. Zoals in het geval van de kwestie van de homoseksuele kerkleden de her vormde synode op voorstel van het synodebestuur een streep heeft getrokken en ondanks ge wetensbezwaren van een deel van de kerk homoseksuelen volledig heeft aanvaard in de hervormde kerk, zo zal ook wat betreft Sa- men-op-Weg een streep getrok ken moeten worden. Of die moed aanwezig is, zal de toekomst uitwijzen. „Wanneer ik ook in het buitenland pint, zijn daar geen kösten aan verbonden. En datzelfde geldt voor geld opnemen aan de balie. opneem, het kost me niks." Omdat de Postbank niet houdt van mitsen en maren, weten thuis bankiers precie.s waar ze aan toe zijn. Dus als de Postbank zegt dat betalen en geld opnemen voor particu- Zonder één mits, zonder één maar. Neem nou geld opnemen met de gratis giromaatpas. Welke giromaat u ook gebruikt, het kost u niks. Overdag niet, 's nachts niet, in het weekend niet. Zelfs wanneer u met uw giromaatpas lieren gratis is, dan is het ook gratis. Of er nu wel of niet buiten een giromaat is, of u het nu op een binnen- of een buiten lands postkantoor doet, het is gewoon kosteloos. Zo is dat. En niet anders. Met uw hulp (^eel mogelijk gebruik maken van machtigingen, zoveel mogelijk opdrachten insturen in één envelop en uw girobetaalkaarten op zak houden als het contant kan of pinnen mogelijk is) willen we het graag zo houden. Zonder beperkingen, zonder voorwaarden, JÜlllD zonder maxima. Den Haag/Ankara (anp/1 ne Turken in Nederland1 g dat het aantal afpi door de Koerdisch beiderspartij (PKK) toe: door de recente opric] het Koerdisch „ent-in-ballingschap ii Haag- nat hebben vertegenwooJ van het Inspraak Orgaan Tv «jsteren in een gesprek m| Jister Dijkstal van Binnen Van onze Haagse redactie Den Haag - Nederland van de Verenigde Nat blauwhelmen moeten t grens met Zaïre bewak ding van het aantal ma regering zal dat niet toe Een uitbreiding van het daat, dat op 7 juni aflqf zeer onzeker. Frank pë zien niet veel in gi waking. Zij zijn bang dd door elders in het land te| soldaten overblijven. Del ters Van Mierlo van Buit| se Zaken en Pronk van 1 kelingssamenwerking i gisteren tijdens een overj de Tweede Kamer dat Nel van andere Westerse lanoT veel medewerking krijl een eventueel groter man> De Tweede Kamer was zeer kritisch over de rof VN-soldaten hebben gesp de slachting in het vlu genkamp Kibeho op 22 april. Volgens de fracties, aanwezigheid van de j 'zinloos' omdat zij alleef ken' hoe het Ruandese I vuur opende op vluch die uit het kamp wilder, ken. Verder hekelden zij handel' die na de moord het kamp ontstond overl tallen slachtoffers. Die s gen lopen uiteen van 30| dese regering) tot 8.000 j ganisaties). Van Mierlo erkende dal soldaten in Ruanda hui gezag' volledig zijn 1 raakt. Maar volgens niet de schuld van de V ontruiming van Kibeh hand is gelopen. „De e nier om het leger te stol zijn geweest om het vil Buandese soldaten te| Daarmee zouden de Vb voegdheden ver te bu gegaan." Dit stelde de Kamer eJ gerust. Volgens CDA-j Verhagen hadden de VI Parijs (afp/dpa/rtr) -i ™n 10.000 demonst: aan de Marokkaan skinheads in de rivi' ™nd plaats tijdens - "ont National (FN). Mitterrand nam aan Jan de Seine een minu acht. Daarna gooide h e lelietjes-van-dalen an de Dag van de Ar ter ter nagedachte: 'jarige Brahim Bou el grote pijn na dezl «et.was niet het lad «We maar een mindl slechte pad opgiï, ®e President. De 10.0 J "epen naar de Place 3 Aens dezelfde roil ^^,.5 van het| pj Franse politie arrI Is meer dan| het af \an onmacht' Sche cfel°Pen iaar' E hehh wereldl ^oorbeelden noe:

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 4