Weekend
DE STEM
DËSTEM
'Wat hier in zee
ligt, is ook voor
Nederland een
serieus probleem'
Onvoorstelbare
hoeveelheid gifgas
ligt vlak voor de
Belgische kust
van eer
aantal zi
toe. Opti
om de 1;
samenlei
zuimd n
dat ze in
ten zorgt
Maar er
stemmen
komst v;
Amerika
row stel
drastiscl
nomisch
terse sar
een ecoi
weerga
verband
van goe<
fen doo
economi
Ik gee
dat k
uit. O
van d<
opgeb
waars
als de
sterda
echte
Het is
ook fi
vreug
snelw
wijd c
puSer
gelijk
nucht
de vo
die er
te kor
Erko:
kaans
maar
les m
zinne
Een i
Servd
in hi
Trans
oudst
joen
benat
ve, ze
plete
ook o
gesur
toega
word
tocol
Comj
klap
zijn
drie i
in de
Uittil
ZATERDAG 22 APRIL 1995 £2
Vorig jaar berichtte De Stem over de
aanwezigheid van grote hoeveelhe
den mosterdgas-granaten voor de
kust van Knokke. Naar aanleiding
van die berichten verzocht het Knok-
se gemeentebestuur de verantwoor
delijke ministers met spoed om een
afdoende oplossing. Meer dan de me
dedeling dat de granaten geen gevaar
vormden, werd uit Brussel echter niet
vernomen. Een jaar later ligt het
mosterdgas er nog steeds en lijkt de
situatie alleen maar dreigender te
zijn geworden.
Door Rob Ruggenberg
S ~r ertrouwelijk' en 'Be-
fa^ perkte verspreiding'
staat er op vrijwel aï-
jj» le officiële Belgische
documenten die be-
W trekking hebben op
een onvoorstelbare hoeveelheid gif
gas die vlak voor Knokke in zee ligt.
Op enkele honderden meters van het
strand. Op 2 meter diepte.
Vertrouwelijk - daarom weet het
provinciebestuur van Zeeland van
niets. Beperkte verspreiding - daar
om heeft Rijkswaterstaat er nog
nooit over gehoord. Belgische amb
tenaren schrikken, melden zich ziek,
of nemen de telefoon niet meer op
als er vragen worden gesteld.
„Het is spijtig dat dit vlak voor het
toeristenseizoen voor den dag
komt," zegt de vroegere burgemees
ter Manu Desutter van Knokke, die
nu parlementslid is. Hij Weet vari het
De badgasten, op het strand van Knokke hebben nooit geweten aan welke gevaren ze waren blootgesteld. Er hoeven volgens deskundigen maar restanten van het mosterdgas aan te
spoelen en de gevolgen zullen rampzalig zijn. foto archief de stem
gifgas, maar hij vreest voor de effec
ten van publiciteit daarover op de
toeristenindustrie langs de kust.
„Alles wordt angstvallig stil gehou
den, meneer," erkent de baas van de
VVV in Knokke. Aan nieuwsgierigen
die informeren waar die gele bakens
in zee voor dienen, vertelt hij dat die
een gebied met drijfzand aangeven.
Senator Michael Maertens (57) uit
Diksmuide is een van de weinigen
die openheid wil: „Voor mij staat
vast dat daar miljoenen tonnen mu
nitie op de zeebodem zijn gedumpt.
Een geheim rapport van het leger
dat ik u helaas niet mag laten zien,
duidt bovendien aan dat een groot
deel daarvan gifgas bevat."
Dat legerrapport is niet de enige in
formatiebron. In het 'Bulletin of the
De dood loert op
het strand van Knokke
Granaat uit de Eerste Wereldoorlog. De lege ruimte werd gevuld met mosterdgas, ver
mengd met wat paraffine. Daardoor bleef de vloeistof aan de scherven kleven als de gra
naat in duizend stukken explodeerde.
Atomic Scientist' becijfert weten
schapper J.P. Zanders van de Bel
gische Vrije Universiteit dat hier on
geveer 1,1 miljoen liter zuiver gifgas
moet liggen: vooral mosterdgas.
Ook de Gentse toxicoloog prof. A.
Heyndrickx, een internationaal ex
pert op het gebied van gifgas, is op
de hoogte. Hij zegt: „Het Belgische
leger wil ons wijsmaken dat dit mos
terdgas vlug door het zeewater
wordt afgebroken, maar dat is abso
luut niet waar. Het blijft dodelijk.
Als een van de granaten breekt,
komt het mosterdgas vrij en kan het
op het strand aanspoelen in de vorm
van kleine klompjes."
Senator Maertens wil dat zwem
mers, duikers, surfers en strandge-
bruikers tegen dit gevaar worden
gewaarschuwd. Hij wil duidelijke
borden op de stranden. Dat moet
volgens hem 'zeer snel' gebeuren.
„Er mag met het nemen van maatre
gelen niet worden gewacht tot kin
deren of zwemmers op het strand op
een mosterdgasklomp gaan trap
pen."
Maertens doelt hier op de Belgische
stranden, maar hoe zit het met de
Nederlandse? Bergingsexpert Roel
Donker legt uit hoe het zit met de
zeestroming in dit gebied: „De
vloedstroom duurt korter en is
krachtiger dan de eb. Daardoor
drijft alles dat in België te voor
schijn komt rechtstreeks naar het
noordoosten."
Wie op de kaart kijkt ziet: slechts
enkele kilometers ten noordoosten
van de Paardenmarkt strekken zich
de stranden van Zeeuws-Vlaande-
ren en Walcheren uit. Daar liggen
drukbezochte badplaatsen als Cad-
zand, Zoutelande, Westkapelle,
Domburg.
Paardenmarktzo luidt de naam van
de smalle zandplaat die, vlak voor
de kust, reikt van Zeebrugge tot aan
de Nederlandse grens. De zeekaart
geeft hier diepten aan van 1,2 tot
maximaal 4 meter. Zeekaart Dll
onthult alles wat sommigen liever
verborgen willen houden: op de
zandplaat is - vlak voor het strand
van Knokke - met stippellijntjes een
vijfhoek aangegeven.
In die vijfhoek staan een visje en een
ankertje met een streep er door: dat
betekent dat in dit gebied niet gevist
of geankerd mag worden. Het gebied
meet nog geen twee bij twee kilome
ter. Bakens (die vanaf het strand van
Knokke duidelijk zichtbaar zijn) ge
ven de hoeken aan.
Op ten minste zeventien plaatsen
binnen dit gebied liggen gifgasgra
naten en andere munitie, gedeelte
lijk bedekt onder een laag rottend
slib. Het gifgas ligt er al 75 jaar. Het
stamt uit de Eerste Wereldoorlog.
Het werd pas in 1971 bij bagger-
werkzaamheden ontdekt. De vondst
is daarna slechts in kleine kring be
kend geraakt.
En in Nederland weten nog minder
mensen ervan. De afdeling van de
provincie Zeeland heeft er nog nooit
van gehoord, meldt woordvoerder
Patrick Windels. Ook de diverse af
delingen van Rijkswaterstaat in
Zeeland en bij de directie Noordzee
in Rijswijk zeggen van niets te we
ten.
In november 1918, toen de soldaten
het Westelijk Front in Vlaanderen
verlieten en naar huis gingen, bleven
daar ontzagwekkende hoeveelheden
ongebruikte munitie achter. Miljoe
nen granaten van Franse, Britse en
Duitse makelij.
De Britten waren de eersten die hun
overgebleven gifgas-munitie hier in
zee dumpten. In het Public Records
Office in Londen ligt een dossier
over deze transporten: in de periode
juni tot september 1919 lieten de
Britten ten minste 1.600 spoorwa
gons met munitie naar de havendam
van Zeebrugge rijden.
Daar werd de munitie overgeladen
op onderlossers, die het spul even
ten oosten van de havenmond in zee
lieten vallen. De stortplaats wordt
in dat Britse dossier niet nauwkeu
rig omschreven, maar was vrijwel
zeker: de zandplaat genaamd Paar
denmarkt.
In november van datzelfde jaar 1919
begon het Belgische leger met dum
pingen op de Paardenmarkt. Dit
maal ging het om de Duitse munitie
die op het slagveld was achtergeble
ven, vaak nog in de 'fabrieksverpak-
king': in kisten en kratten.
In een kranteverslag van een parle
mentair debat in België in 1919 staat
dat de regering het dumpen in zee
toen de enige oplossing vond. De
motivatie luidde: „omdat de bevol
king bijzonder bang is voor het gif
gas, nadat op tientallen plaatsen in
het land munitieopslagplaatsen wa
ren ontploft, wat vele tientallen le
vens had geëist."
Hoeveel de Belgen er dat jaar
dumpten, weet niemand. De
kranteberichten van die tijd
spreken over het dagelijks af
en aan rijden van 'een paar honderd'
spoorwagons. In een Belgisch mari
ne-rapport uit 1972 wordt geschat
dat het ging om 300 ton per dag. De
operatie - die onder leiding stond
van de artillerieofficier De Ridder -
duurde een half jaar.
Een ander regeringsrapport dat da
teert van 17 juli 1990, onthult nog
dat de Belgen destijds hoofdzakelijk
Duitse 77 mm-granaten in zee gooi
den. 'Uitgaande van de uitrustings-
gegevens over het Duitse leger, schat
men dat eenderde van die munitie
giftig zou kunnen zijn, waarbij het
vooral zou gaan om mosterdgas. Eén
obus bevatte driekwart liter mos
terdgas,' aldus dat rapport.
Obus is het Vlaamse woord voor
granaat.
Senator Maertens schat dat hier in
zee honderd maal zoveel gifgas ligt
als in het bos Houthulst. In dat
Westvlaamse bos liggen achttien
duizend gifgasgranaten opgeslagen,
allemaal blindgangers die de laatste
jaren bij ploegen en bouwwerk
zaamheden boven de grond zijn ge
komen. Die granaten in Houthulst
liggen in de open lucht door te roes
ten en worden ze nauwelijks be
waakt.
Maertens: „Als die partij in Hout
hulst zou ontploffen zou het gas
plaatselijk in een omtrek van onge
veer negen kilometer alles vernieti
gen en doden. Vanuit Nederland zou
ik me dus daar geen zorgen over ma
ken. Maar wat hier in zee ligt, dat is
een ander verhaal. Dit is ook voor
Nederland een serieus probleem."
Maertens wijst er op dat de Paar
denmarkt vlak naast het haven
hoofd van Zeebrugge ligt. Hij 'durft
er niet eens aan te denken' wat er
zou gebeuren als een schip op de
zandplaat zou stranden.
Maertens vreest ook dat er nu al wat
aan de hand is. De Paardenmarkt is
biologisch geheel dood, terwijl in de
omgeving nog wel plantaardig leven
is. „Of dit komt door bijvoorbeeld
verfresten of chloriden uit de haven
van Zeebrugge, of dat er reeds gifgas
vrijkomt, weet niemand. Het wordt
niet eens onderzocht."
Over het gevaar dat het gifgas voor
de mens oplevert, verschillen de me
ningen aanzienlijk. Manu Desutter,
lid van de senaat voor de Christelij
ke Volks Partij, denkt dat het geen
kwaad kan. Hij verwijt zijn collega
Maertens (die senator is voor de
Groenen) demagogie en paniek-
zaaierij. „Ik heb dertig jaar in de ge
meentepolitiek van Knokke gezeten
en ik heb nog nooit gehoord dat op
ons strand iemand onwel is gewor
den." -
Desutter vindt nietsdoen de beste
oplossing. „Af en toe zal dan mis
schien zo'n granaat of bom door
roesten. Er komt dan een luchtbelle
tje op het water, maar dat is toch een
héle kleine hoeveelheid in verhou
ding tot ons heelal. Daar maak ik
mij niet echt zorgen over."
Toxicoloog prof. dr. Heyndrickx, de
Belgische gifgas-expert die nu in
Tokyo de Japanners assisteert bij de
sarin-affaire, maakt zich wel zor
gen. „Het chloorgas en het fosgeen
lossen op in het water, maar het
mosterdgas absoluut niet. Dat blijft
zeer gevaarlijk en actief."
Prof. Heyndrickx vindt het 'abso
luut noodzakelijk' dat in het betrok-
ken zeegebied meetstations worden
gebouwd, die kunnen waarschuwen
zodra mosterdgas vrijkomt. Hij
heeft daar in het verleden telkenma
le - tevergeefs - op aangedrongen,
zegt hij. Hij is dan ook verheugd
over de aandacht die deze krant
voor de zaak heeft. „Alleen als de
pers er bij komt zal er in België iets
gebeuren."
Mosterdgas is een kleurloze, olie
achtige vloeistof die langzaam
dampt. Het gas is vooral vooi
ogen en de ademhalingswegen
vaarlijk. Wie een of twee graml
nenkrijgt, sterft. Het kan ookvi
huid binnendringen. Vijf gram 0
huid is dodelijk.
De Nederlandse bergingseJ
Roel Donker heeft zich in de prd
men met mosterdgas verdiept j
een granaat doorrot, gaat het a
terdgas in het water heel rustig 3
ven. Onder de 14 graden blijft
neutraal. Er vormt zich een
korstje omheen, net zoiets als
neer je een klompje vet een poos |3
liggen."
„Maar dan spoelt dat klompje s
Het zonnetje schijnt, het woj
warm, het korstje smelt... Ik wil J
cynisch klinken, maar een uur lij
is dat strand leeg. En het duurt i
schrikkelijk lang voor de autori
ten er achter komen wat er eigenl
aan de hand was. Want het gasl
dwijnt, het verprut als het ware]
lost langzaam op."
Het eerder aangehaalde Belgi
defensierapport vermeldt dat r,„
neduikers in 1972 enkele gas-oH
sen uit de Paardenmarkt boven fl
ter hebben gehaald. De granal
verkeerden in 'relatief go
Maar hoelang nog?
Senator Maertens haalt Deense r,
porten aan die suggereren datl
mantels van zulke granaten rondl
jaar 2000 zouden kunnen gaan dol
roesten, maar niemand weet datl
ker.
Weinigen voelen er voor]
de granaten te berf
Prof. Heyndrickx:
die obussen naar boj
brengt, zullen er onvermijdelijk
aantal ontploffen. Je gaat hier dat l'^et beleid t
grote miserie krijgen. Dat gevaar#
zo groot dat het volgens mij niet op
weegt tegen het risico van het te la
ten liggen. De zandtoevoer van de
Noordzee op die plaats is zodan
dat we toch een zekere beschuttii
krijgen."
Hij zegt enkele jaren geleden ben
derd te zijn door het Nederlani
bergingsbedrijf Smit Tak, dat int
resse had om de granaten te iichti
Maar Erik ter Haar Romeny v
Smit Internationale (waar Smit Tak
onder valt) zegt desgevraagd: „Hl
is levensgevaarlijk spul. We willej
het niet eens aanraken. Wat ons be
treft: laat maar liggen."
En berger Roel Donker zegt: „2
lang die granaten onder het z
blijven liggen rotten ze niet zo h
Als er maar geen zuurstof bij kon
Maar over paar jaar, of over tig
jaar, of twintig jaar is het toch zo
ver."
Senator Maertens zegt: „Het kan
daar niet eeuwig blijven liggen. We
moéten iets doen. En dat wordt i
duur, dat België die kosten niet ai-
leen kan dragen. Ik vind het eea
zaak van Europees belang."
Dat roept de vraag op wat buurlani
Frankrijk eigenlijk heeft gedaa
met het gifgas dat in het Franse de
van het Westelijk Front achterblee
Maertens wijst op de zeekaart. Vla
buiten de haven van Duinkerkfl
net op Frans gebied dus, liggen we
vier van die onheilspellende gebie
den met stippellijntjes en doorge
streepte visjes en ankers. „Maar c
Fransen zwijgen er nog dieper ovi
dan de Belgen."
Maertens heeft inmiddels wel et
idee hoe het gifgas kan worden op
geruimd: hij wil de Paardenmarl
inpolderen.
„In het bos Houthulst bouwt hl
Belgische leger nu een fabriek omd
gifgasgranaten die daar 1
schadelijk te maken. We kunnenna
tuurlijk niet die dingen bij Knokk
uit zee halen en dan naar Houthals
vervoeren. Dat is te gevaarlijk. Maa
als we de Paardenmarkt nu een
droogleggen, er een eiland van t
ken, zoals jullie in Nederland het
ben gedaan met Neeltje Jans? Dn
kunnen we op dat eiland net zo'n fa
briek bouwen als in Houthulst.
Erik ter Haar Romeny van Smith
ternationale reageert: „Een t
idee."
Britse fabriek in de Eerste Wereldoorlog waar (gifgas)munitie werd gemaakt. Talloze van deze granstt
gen nu bij Knokke in zee.
