Van prinsen en baronnen en kastelen van weleer
DE STEM
GIDS
PESTEM
Ze vormen de echo
van een roemrijk
verleden: de meer
dan 2000 kastelen
in Tsjechië. En nu
de communisten -
die er brandweer
kazernes van
maakten, of vuil
stortplaatsen, of
schoollokalen - ver
dwenen zijn, komt
dat verleden lang
zaam maar zeker
weer tot leven.
Adellijke families
keren terug uit bal
lingschap en nemen
hun vroegere eigen
dommen, of wat
daar nog van over
is, weer in bezit.
Zwitsers
Afgeschaft
Vlucht
Manager
SUSKE EN WISKE: DE t
HAMBONE
BORD O
-ZUURKOOL -
DONDERDAG 20 APRIL 1995 [J
Nederland 1
Jjp Jjleuws voor doven
J^Wild, Wild World of Anim
Tamen op 't eiland Zeekr;
Sö^Bogg'e. spelletje
Ï33 Flipper, jeugdserie
02 Natuur in eigen land, dc
entaire: De Hooge Platen
29 Filmspot, magazine
100 (TT) Journaal
i24 (TT) Weeroverzicht
S,31 Kenmerk, actualiteiten
jl05 (TT) Het laatste glas mi
tv-spel
,219 Wilde Ganzen
22 27The Untouchables, misdaadsi
2215 De toekomst, gesprekken
„ensen die hun sporen hebben
jjend in hun vakgebied
„44 journaal
NEDERLAND 2
De Tsjechische republiek telt meer dan tweeduizend kastelen, burchten en landgoederen op een op
pervlakte die te vergelijken is met die van Nederland. foto's stevo akkerman
„Weet je wat het is met die kastelen,zegt Jiri Lobkowicz, „je droomt van ze zolang je ze nog niet
hebt, maar zodra je ze krijgt worden ze een nachtmerrie.
5700 Journaal
11.06 Lingo
0 Ontbijt tv
1 u28 Journaal
1133 Boggle
3300 Journaal
,305 pp: Uitzending RPF
1 ,308 Kook tv
09.29 Nederland zingt
1,19 Vrouw-zijn, magazine
1109 Noorderlicht
1,35 Ja natuurlijk: Bloemen
planten
,2.03 Tussen kunst kitsch
13,00 Journaal
1307 (TT) Studio Sport
14.39 TV-nomaden
15.09 Die 2: Nieuwe koeien
15.34 Judge Roy Bean, serie
16,00 (TT) Journaal
16.10 Nature on track, serie
15.40 Samson, kindermagazine
17.15 Mega Top 50
17.58 (TT) 2 Vandaag, actualiteit
19,00 De buurtsuper, comedy
19.30 (TT) Onderweg naar mori
soap
20.00 Tour of Duty, serie
20.50 (TT) Achter het scherm,
medy
21.20 Head Office, speelfilm
22.50 Red Shoe Diaries, eroti
serie
23.20 Exporteren
23.50 Journaal
23.55 Nieuws voor doven
slechthorenden
knoedels en vers-geschoten wild
zwijn - en moet dan weer snel
aan het werk. Hij heeft zojuist
een nieuwe zaag gekocht voor de
houthandel en laat met volle
mond weten dat hij dit jaar
120.000 tulpebollen heeft ge
plant,' dat hij ook veel tjloefïizaad
verkoopt en dat hij 21 werkne
mers heeft.
Hij had gedacht toeristen onder
te kunnen brengen in het kasteel,
maar dat was nog voor ook het
bos en de landerijen aan hem
werden teruggegeven (dat wil
zeggen: aan zijn in Zimbabwe
wonende moeder, de wettelijke
erfgename, die het vervolgens
aan Jiri overdroeg). Het runnen
daarvan vergt zoveel, dat de re
novatie van het kasteel vertra
ging heeft opgelopen; het is nog
grotendeels onbewoonbaar.
Als het een beetje tegenzit, als
het regent en stormt, als het don
ker is en koud, dan is Brezina,
met zijn gehavende gevels, afge
brokkelde muren en verhalen
over ijzeren kruizen die jaren
lang op hun kop boven de deuren
hingen, het perfecte decor voor
een horror-film. Dan verbaast
het je niet dat Barbara Homolka
zegt dat ze soms het gevoel heeft
te leven in een wereld vol heksen
en dwergen. Maar wie met haar
door de tuin loopt en haar hoort
praten over waar het paviljoen
zal komen en waar het terras, ziet
even gemakkelijk voor zich hoe
hier in de komende jaren een
kleine lusthof zal ontstaan.
Vladimir Reisky en Jiri Homolka
zijn in Tsjechië geboren en geto
gen en de restitutie van het fami
liebezit betekende voor hen min
of meer een thuiskomst. Prins Ji
ri Lobkowicz daarentegen, te
genwoordig eigenaar van vier
kastelen in Tsjechië, was tot voor
1990 nog nooit in het land ge
weest. Hij was in Zwitserland ge
boren, sprak geen woord Cesky
en wist niet meer dan zijn vader,
Otakar Lobkowicz, hem had ver
teld en dat was heel weinig.
De familie Lobkowicz, behorend
tot de 'grootste namen' van de
Tsjechische adel, bestaat uit drie
takken, die elk profiteerden van
de restitutie; in totaal kregen ze
zeventien kastelen terug, plus het
nodige land, bos en wat dies meer
zij. Dat het daarbij soms om twij
felachtige genoegens gaat, heeft
ook koningin Beatrix met eigen
ogen kunnen aanschouwen; tij
dens haar staatsbezoek aan Tsje
chië bezocht ze verleden jaar een
Lobkowicz-kasteel in noord-Bo-
hemen dat pal aan de rand van
een open bruinkoolmijn staat en
elk moment naar beneden kan
storten. „Weet je wat het is met
die kastelen," zegt Jiri Lobko
wicz, „je droomt van ze zolang je
ze nog niet hebt, maar zodra je ze
krijgt worden ze een nachtmer
rie."
Jiri en zijn vrouw Bettina gaven
in 1992 allebei hun carrières in
het internationale bankwezen op
en verhuisden naar Tsjechië om
Door onze correspondent
Stevo Akkerman
Praag - Er hangt geen naam
bordje op de poort van het
kasteel van baron Vladimir
Reisky de Dubnic en er lopen
wel drie honden op het mod
derige erf. Dat brengt de be
zoeker aan het twijfelen. Is dit
wel het juiste kasteel, en zo ja,
is hij wel welkom?
Hij kijkt om zich heen, maar
Vilémov (honderd kilometer ten
zuidoosten van Praag) is niet
meer dan een dorp en een ander
kasteel is er niet. Hij stapt dus uit
zijn auto, groet de honden, en
gaat een geopende deur binnen.
„Goedemorgen!"
Het blijft stil.
„Meneer Reisky?"
Geen antwoord.
Een brede houten trap voert naar
boven, naar een gang met een
stuk of acht deuren. De bezoeker
probeert er een paar, maar ze zit
ten allemaal dicht. Hij klopt,
maar er wordt niet opengedaan.
Hij roept, maar niemand hoort
hem. Hij gaat een volgende trap
op, klopt weer op verschillende
deuren, ziet er een openstaan en
werpt een blik naar binnen: er
staat een grote ronde houten
badkuip. Maar geen spoor van de
baron noch van diens dochter
Molly. Een beetje ongerust gaat
de bezoeker weer naar beneden,
bekijkt nog eens alle deuren en
ontwaart dan een bel, die blijkt
te functioneren. Een rijzige man
doet open: Vladimir Reisky, hier
geboren in 1923, verjaagd in
1948, teruggekeerd in 1991.
De Tsjechische republiek wordt
wel beschreven als het 'dichtst
met kastelen bezaaide' land van
Europa en dat zal wel kloppen,
met meer dan tweeduizend kas
telen, burchten en landgoederen
op een oppervlakte die te verge
lijken is met die van Nederland.
Het is de weerslag van een eeu
wenlange historie, deels puur
Tsjechisch, deels ingevoerd door
de Habsburgers en het verwijst
zowel naar de vroegere rijkdom
van Tsjechië als naar de sociale
verhoudingen van toen waarbin
nen de adel en de grootgrondbe
zitters de bevoorrechte klasse
vormden.
In 1948, toen de communisten de
macht in Tsjechoslowakije over
namen, was de maatschappelijke
rol van de aristocratie al enorm
gereduceerd, als gevolg van de
industrialisatie, de invoering van
de democratie en het vertrek van
de Habsburgers. Bovendien wa
ren in 1918 alle adellijke titels of
ficieel afgeschaft en had er een
jaar later een landhervorming
plaatsgevonden. Toch waren er
nog genoeg adellijke en niet-
adellijke families met aanzienlij
ke privé-bezittingen waar de
communisten hun agressie op
konden botvieren. De familie
Reisky was daar een van.
„Mijn familie behoort tot de oud
ste adel van Tsjechië," vertelt
Vladimir Reisky, terwijl hij een
glas bier aanreikt.
„De Reisky's waren boeren uit
Dubnic, niet ver van Pilsen.In
1449 werden ze door de keizer
van het Heilige Roomse Rijk in de
adelstand verheven. Via een hu-
welijk met de Italiaanse Savona-
familie kregen ze in 1852 dit«ba-
rok-kasteel in Vilémov in han
den. Het is voortgekomen uit een
Dominicaans klooster uit 1131,
maar daar zijn alleen de funda
menten van overgebleven.
Kasteel Vilémov, dat 35 kamers
telt, werd in 1942 in beslag geno
men door de nazi's die er hun re
gionale hoofdkwartier vestigden.
Het Russische leger, dat de nazi's
in 1945 verdreef, deed hetzelfde.
Het laat zich raden wat Vladimir
en zijn vader Alfred aantroffen
toen ze na de oorlog terugkeer
den in Vilémov: een beestenben
de. En net toen ze het kasteel en
de bijbehorende landerijen en
bossen weer enigzins op orde
hadden, kwamen de communis
ten zich melden. Het was het
voorjaar van 1948 en van de ene
op de andere dag verloren de
Reisky's al hun bezittingen.
Reisky senior werd door een boer
met paard en wagen naar het
dichtstbijzijnde station gereden,
vanwaar hij de trein naar Praag
zou nemen. Onderweg werd hij
staande gehouden door een
plaatselijke communist, die de
schoenen van de baron confis-
ceerde. Vladimir, die al in Praag
woonde vanwege zijn studie,
vluchtte in mei het land uit. Zijn
vader bleef.
„Ik heb Hitier overleefd, ik zal
ook Stalin wel overleven," zei hij.
Hij stierf in 1963 in Praag. Zijn
zoon die hij na 1948 nooit meer
gezien had, kreeg geen toestem
ming om voor de begrafenis over
te komen uit Amerika.
Na een lange en succesvolle loop
baan als hoogleraar politieke we
tenschappen aan de universiteit
van Virginia, keerde Vladimir
Reisky (die zich voorstelt als pro
fessor, niet als baron) vier jaar
geleden terug naar Vilémov. Het
communisme was gevallen en de
nieuwe, democratische regering
van Tsjechoslowakije wilde via
de wet op de restitutie althans
iets van het onrecht uit 1948 on
gedaan maken.
Een van de eerste dingen die de
dorpelingen Vladimir vertelden
toen hij terugkwam, was dat de
communist die zijn vaders schoe
nen in beslag had genomen, niet
lang daarna een ongeluk had ge
kregen waarbij hij beide voeten
had verloren.
Het was, zegt Reisky, uit plichts
gevoel dat hij besloot zijn be
staan als emeritus hoogleraar te
Charlottesville, USA, te verrui
len voor dat van kasteelheer te
Vilémov, Tsjechië.
Hij heeft inmiddels negen mil
joen kronen (bijna 600.000 gul
den) geïnvesteerd in de renovatie
van het kasteel, en het is nog
steeds niet zoals hij het hebben
de bezittingen te gaan behere
die vader Otokar had teruggekr
gen en aan zijn zoon overgedaai
Het accent ligt daarbij op slo
Melnik, 35 kilometer ten noorde
van Praag, gelegen op de hem
die uitkijkt op het samenvloeie
,r„vi Ac i? 11".,1n'virln
i de Elbe èffWiïdldau.
In feite is Bettina de manager?;
het kasteel, inclusief de bijbeho
rende wijnboederij en restai
rants. Jiri werkt in Praag,
partner in een internationaal bu
reau voor energie-consultant
Hij is een onderhoudende prate
zolang het over kastelen gaa
maar barst pas echt los als li
zijn gal mag spuwen over de pol
tiek van premier Vaclav Klaus.
Wat de kastelen betreft: het is;
goed als onmogelijk die tegen
woordig te onderhouden, la.
staan te renoveren, tenzij je zee
een zakelijke manier kunt ex
ploiteren. Dat is wat de Lobko
wiczen doen in Melnik; ze ver
bouwen er hun wijn, ze drijve
hun restaurants en ze verhure
het kasteel voor feesten en
tijen. Daarnaast is het ter bezich
tiging open voor het publiek, i:
sterk wordt aangeraden voor;
ook een flesje wijn aan te schal
fen. Wat hen bij deze zakeliji
activiteiten het meeste dwars zi
is de onbetrouwbaarheid en o
ongeïnteresseerdheid van hui
Tsjechische personeel.
„In juli 1993 waren tien van o
vijftig werknemers de gel»
maand ziek!," vertelt Bettini
Het duurt lang, zegt ze, voor d
Tsjechen begrijpen dat het
drijfsbelang ook hun belang u
maar het begint te komen: n
twee Lobkowicz-wijnen pnj»
hebben gewonnen, ontstaat!
een eerste vorm van voorzichtig
trots onder de werknemers.
zou willen dat dat ook op zijlij
restitueerde boerderij zo
maar moet voorlopig nog
stellen dat twintig procent van
oogst gestolen wordt, door z>]
eigen mensen. „In het restaur'®
is het net zo: alles verdwijnt 8
zen, messen, vorken, alles.
Wat Vaclav Klaus betreft:
druk doende het spirituele
cuüm dat ontstond na de val v
het communisme op te vullen»
een materialisme van de Puu a
vorm. „Dat is gevaarlijk
prins Lobkowicz. „WaanW
voor het gezin, de staat als
hisch voorbeeld, respect voo
wet, dat ontbreekt hier alle"1
Lenin zei openlijk dat hij de
raliteit offerde aan de klas
strijd en zo wordt hiernU
raliteit geofferd aan het kap
lisme. President Havel was nes
ne die daar het meest tegen
geweer kwam, maar hij w°r
genwoordig helemaal over
duwd door Klaus. Wat isj
nodig heeft, zijn nieuwe (e
den. En dan is het belang11?.,
wijzen op de historie. Mn
is dat wat wij als aris
kunnen doen: wijzen op o
telijke moraal die zich m
van de eeuwen heeft bewe
De terugkeer van
""id Gvubpv; "iitpjiji jhov
de Tsjechische adel
Adellijke families keren terug
wil. Als alles goed gaat is komen
de zomer de conferentiezaal
klaar - tot voor kort door de
plaatselijke school in gebruik als
gymnas- tieklokaal -, dan kan hij
conferenties gaan organiseren
over internationale betrekkin
gen; zijn wetenschappelijke pas
sie.
Ook zullen er op het kasteel zo
mercursussen worden gehouden
door het Institute for East-West
Studies, waarvan hij al meer dan
tien jaar directeur is.
En dan is er nog, dit jaar voor de
tweede maal in successie, het
croquettoernooi, want Reisky
heeft in de tuin van het kasteel
een croquetveld aangelegd. Voeg
daaraan toe het beheer over de
550 hectare bos en de 45 hectare
bouwland en het mag duidelijk
zijn dat de professor/baron uit
kijkt naar de komst van zijn 28-
jarige zoon Stanislav. Hij zal
vanaf het komend voorjaar op
treden als manager van de onder-
neming-Vilémov. Dochter Molly
(23), die al sinds een half jaar in
Vilémov woont, legt zich toe op
het fokken van paarden; ze hoopt
it ballingschap en nemen hun vro
mee te gaan doen aan de paarde-
races op de baan van Chuchle,
net buiten Praag.
Het visitekaartje van Jiri Homol
ka bevat een schitterend staaltje
van overtreffende trap. 'Zamek
Brezina', staat erop als zijn
adres, en dan: 'Per post Horep-
nik, Czech Republic, Europe'. En
daar vind ik hem: in Europa, om
precieser te zijn in Tsjechië, vlak
bij Horepnik, in kasteel Brezina.
In augustus 1991 kwam hij hier
wonen, samen met zijn Ameri
kaanse vrouw Barbara, na zeven
tien jaar voor een Westerse olie
maatschappij te hebben gewerkt
in Saudi-Arabië.
Toen hij in 1990 voor het eerst
poolshoogte kwam nemen in Bre
zina, was het nieuws als een
vuurtje door het gehucht gegaan:
Jiri Homolka is terug, Jiri Ho
molka is terug! Er was een me
vrouw, aan de overkant van de
straat, die het nauwelijks kon ge
loven. Haar hele leven had ze ge
zegd: och, als ik Jiri Homolka
toch nog eens terug mocht zien...
En nu was hij hier!
Niet dat iedereen blij was met
iere eigendommen, of wat daar n
zijn komst, helemaal niet.
De arbeiders van de collectieve
boerderij in Brezina en de com
munistische apparatsjiki uit Ho
repnik (het administratieve cen
trum van de regio) reageerden
bitter: veertig jaar lang hadden
zij gewerkt, keihard gewerkt, in
de bos- en landbouw van Brezina
en nu kwam die Homolka terug
na een comfortabel leventje in
het rijke Westen en kreeg alles zo
in zijn schoot geworpen. Schan
delijk! Ja, zo zien zij dat.
Maar Jiri Homolka ziet het an
ders. Toen zijn ouders hem in
1948 als 11-jarige jongen meena
men op hun vlucht uit het land,
lieten ze niet alleen een prachtig
kasteel achter, maar ook een flo
rerend bedrijf, met ondere ande
re visvijvers, boomgaarden, een
stokerij, een houthandel, een
graanmolen, en bovendien een
landbouwbedrijf dat aardappe
len teelde en varkers fokte. Dat
de communisten dat allemaal in
beslag namen, was illegaal. Dat
ze er vervolgens in veertig jaar
tijd een grote puinhoop van
maakten, was des te erger. Het
i van over is, weer in bezit.
zal heel veel tijd en geld vergen
voor de Homolka's die schade
hebben hersteld.
Het is sneu, maar het is niet an
ders: de Homolka's zijn niet van
adel. Er was een moment dat de
familie op het punt stond tot het
'baronnendom' te worden verhe
ven, maar vlak voordat het zover
was, besloot de Tsjechoslowaak-
se regering alle titels te schrap
pen. Hoe kwamen ze dan toch op
kasteel Brezina terecht? Gewoon,
door het te kopen. In 1908 kocht
Jiri's grootvader Antonin het
kasteel met toebehoren, in 1910
trok de familie erin.
Antonin overleed in 1941 en ligt
begraven in de tombe van de ka
pel. Een van de eerste dingen die
Jiri en Barbara in 1991 moesten
doen, was het opruimen van de
losliggende botten. Dat was in de
tijd dat ze zelfs geen bedden had
den om op te slapen en, behalve
een geleende elektrische kachel,
geen verwarming.
Het is Barbara die dit allemaal
vertelt; Jiri komt alleen even bij
de haard aanschuiven voor de
lunch - bestaande uit aardappel-
NEDERLAND 3
09.00 Nieuws voor doven
slechthorenden (ook 12.00)
17.40 All in the Family, comedy
18.10 De Fabeltjeskrant
18.15 Sesamstraat
18,30 (TT) Jeugdjournaal
18.40 (TT) Het Klokhuis
19.00 (TT) Lingo, spelletje
- <r -•
