De verloren gewaande erfenis van Glenn Miller Hans Vonk: de 'maestro' van St. Louis Ans Markus heeft haar eigen museum DE STEM GIDS Radio-opnamen uit 1944 van wereldberoemd dansorkest ontmoedigden nazi's Hoe een kunstenares aan de man wordt gebracht X „deren beantwoord 133 Cartoon Club met hambone VRIJDAG 7 APRIL 1995 Vijftig jaar lang waren de historische radio-opna men die het orkest van Glenn Miller maakte in het najaar van 1944, ver loren gewaand. Enkele maanden geleden werden ze teruggevonden. Ze la gen opgeborgen in een Londens archief, echter op de verkeerde plaats. Nu zijn ze samenge bracht op de historische dubbel-cd 'Glenn Miller - The Lost Recordings'. Een reconstructie van muziek in oorlogstijd. Door Rinus van der Heijden Wat zullen de nazi's gelachen hebben, die vijftiende december 1944. Aartsvijand Glenn Miller spoorloos verdwenen boven Het Kanaal. Een fikse aderlating voor de propaganda-oorlog, die de Amerikaanse bandleider voer de via de radio van BBC. Zijn vliegtuigje vermoedelijk gebom bardeerd door nota bene een ge allieerde Lancaster-bommen werper, de wraak kon niet zoeter zijn voor de oorlogszuchtige Duitsers. Glenn Miller was wekenlang we reldnieuws. Eerst was er de treurnis om de plotselinge dood van 's werelds beroemdste dans- orkestleider. En toen kwamen de vragen. Hoe kon dit gebeuren? Waar was het kleine C-84 trans portvliegtuig gebleven, nadat het was opgestegen vanaf de gealli eerde luchtmachtbasis Twin Food Farms nabij Bedford in En geland voor een vlucht van nau welijks honderd kilometer? Waarom had majoor Glenn Mil ler, terwijl hij al dagen had ge wacht om naar Parijs te vliegen, uitgerekend die vijftiende de cember uitgekozen, toen het zicht nog geen zestig meter bedroeg? Waarom werd het wrak van het eenmotorige vliegtuigje plus in zittenden niet gevonden? Allemaal vragen, die in korte tijd ontaardden in geruchten. Glenn Miller zou niet dood zijn, maar ondergedoken, omdat hij de rol van dubbelspion had gespeeld. Een ander gerucht: hij was ge vlucht, omdat hij achter het be staan was gekomen van een syn dicaat, dat zich met zwarte han del bezig hield. En weer een an der: hij was overleden in een bor deel in Parijs. Maar de feiten logenstraffen alle geruchten: Glenn Miller ver dween die vijftiende december van het oorlogsjaar 1944 met één klap van de aardbodem, samen met het vliegtuig en overste Nor man Beassel, die Miller had aan geboden hem over te vliegen. Hoogtepunt Majoor Alton Glenn Miller was toen hij stierf op het hoogtepunt van zijn roem. Dat was vijf jaar eerder heel anders. De sappelen de orkestleider toerde al vanaf 1935 met een eigen band door de Verenigde Staten met zo weinig succes, dat hij aan de rand van een faillissement verkeerde. Op 1 augustus 1939 echter nam het Glenn Miller Orchestra In The Mood op. Binnen twee weken kende de hele wereld Glenn Mil ler en nog datzelfde jaar mocht de Amerikaan zich miljonair noe men. De successen regen zich aaneen, schijnbaar zonder enige moeite: de makkelijk in het gehoor lig gende melodieën Moonlight Sere nade, Pennsylvania Six-Five Thousand, American Patrol en Chattanooga Choo Choo namen bezit van de danszalen en de ge hele wereld lag aan de voeten van Glenn Miller. Hij was de onbe twiste leider van een dansorkest dat in populariteit de swingfor maties van Benny Goodman, Ge ne Krupa, Red Nichols en Jimmie en Tommy Dorsey verre overtrof. De faam duurde tot 1942, toen de vaderlandslievende Glenn Miller vrijwillig dienst nam in het Ame rikaanse leger. Een jaar later zet te hij de Army Air Force Band op. En een tweede ronde van succes kondigde zich aan, toen Miller leider werd van de American Band of the Supreme Allied Command, waarmee hij de Ame rikaanse troepen in Europa een hart onder de riem ging steken. Naast live-optredens verzorgde majoor Glenn Miller met zijn or kest, dat inmiddels American Band of the Allied Expeditionary Force heette, propaganda-uit- zendingen voor de BBC-radio. Duits Dat gebeurde niet alleen om de geallieerde troepen moed in te blazen, maar ook en vooral om de Duitse Wehrmacht na het deba cle van D-Day nog verder te ont moedigen. Daarbij werd geen middel ge schuwd. Toen Glenn Miller en zijn orkest tussen 16 september en 27 november 1944 in de Abbey Road Studios in Londen zes pro gramma's opnamen, werd de Duitse presentatrice Ilse Wein berger ingehuurd, sprak Glenn Miller in het Duits over de in vloed van muziek in het alge meen, over vrijheid en natuurlijk over de Amerikaanse way of life en zongen gerenommeerde voca listen als de toen op handen ge dragen Amerikaanse actrice/zan geres Irene Manning, Artie Mal- vin en Johnny Desmond in de Duitse taal. Dit allemaal om de nazi's dwars te zitten, die jazz, swing- en dansorkesten hadden uitgebannen. Of het aan de chaos na de plotse linge dood van Glenn Miller heeft gelegen is niet bekend, maar na zijn verscheiden raakten de ge luidsdragers met deze opnamen zoek in een Londens archief. En kele maanden geleden werden ze bij toeval terug gevonden en nu zijn ze op een dubbel-cd uitge bracht: Glenn Miller - The Lost Recordings. Dik een halve eeuw na zijn dood en vijftig jaar na de bevrijding, het toeval had geen beter handje kunnen helpen. Uniek The Lost Recordings is echter niet alleen door die toevallighe den een uniek document gewor den, maar veel meer door de in houd en uitvoering van de 36 composities die het album telt. Natuurlijk zijn er de meedeiners als In The Mood, American Pat rol, Tuxedo Junction, A String Of Pearls en Moonlight Serenade. Maar The Lost Recordings brengt ook nieuw leven voor composities die door andere uitvoerders be kend werden, zoals Body And Glenn Miller: Amerikaanse 'way of life' pest door de commerciële opvat tingen van de zakenman Glenn Miller, maar zijn de composities waardige representanten van het unieke Glenn Miller-geluid. Want daar staat ook dit album bol van. De fraaie, op vioolklan ken of saxofoonlijnen gelegde melodieën stijgen dwingend op. Soul, Stardust, Summertime, Stormy Weather, Begin The Beguine en Swing Low, Sweet Chariot, enkel door de gouden aanraking van componist/arran geur Glenn Miller. Er is praktisch niemand meer die de radio-opnamen kent, omdat ze nooit op plaat zijn vastgelegd. Bovendien is de muziek niet ver- Tijdens die 'beklimmingen' ver tragen ze nauwelijks hoorbaar en het zijn juist deze compositori sche vondsten die Glenn Millers muziek zo geliefd maakten. Uitbundig De kopersectie, die in de swing orkesten uit de jaren dertig zo'n prominente plaats kreeg, staat ook hier vaak op de voorgrond. Dat het koper daarbij nogal eens wat tè uitbundig tekeer gaat, werd voorgeschreven door de mode van die tijd. Daar tegen over staan de rietinstrumenten, die met hun omfloerste geluid de fondantzoete Glenn Miller-melo- dieën omarmen. Opvallend voor beeld op The Lost Recordings is de uitvoering van Smoke Gets In Your Eyes, waarvan het spiegel gladde oppervlak The Platters tien jaar later goud bezorgde. Aan een halve eeuw oude opna men zou je geen kwaliteitsnor men mogen verbinden, maar de digitale mastering die er voor de ze cd op los is gelaten, zorgt soms voor adembenemende resultaten. Dynamische contrasten kwamen op de vroegere 78-toerenplaten nauwelijks voor, omdat het kra kende oppervlak van de schellak platen dat verhinderde. De aller nieuwste technieken van tegen woordig poetsen die beperking op deze cd weg, waardoor de lijf spreuk van vroegere opname technici werkelijkheid werd: 'Als de band en de ruimte goed zijn, dan wordt de opname ook goed'. Met andere woorden: hier hoor je de Glenn Miller-muziek voor het eerst zoals die in de oorlogsjaren live geklonken moet hebben. En daarbij doet de vraag er niet meer toe of Glenn Miller nu wel of niet tot de jazzhelden gerekend moet worden. Al in 1978, tijdens de oprichting van het nu toon aangevende tijdschrift Jazz-Nu, voerde de redactie een verhitte discussie over de betekenis van Glenn Miller, precies zoals dat enkele jaren eerder bij voorgan ger JazzPress gebeurde. Gil Evans met zijn big-band kon wel, Glenn Miller niet, zo luidde het eindoordeel. Maar met het uitkomen van The Lost Recordings is die slotsom achterhaald. De cd is een histo risch document, die in de ge schiedenis van de big-bandjazz een eigen plaats verdient. Glenn Miller: 'The Lost Recor dings' (BMG Records) Door Jace van de Ven Kort geleden opende op Prin seneiland 14A in Amsterdam het Expo-atelier Ans Markus, een museum dat geheel ge wijd is aan het werk van deze kunstenares en society-fi- guur. U bent er welkom als kunstliefhebber, maar ook als toerist die een dagje Amster dam doet. Het was weer een idee van Wybe Tuinman, een zakenman met een drukkerij in Den Bosch en twee beleggingsmaatschappijen in Amsterdam, iemand met een ei gen kunstverzameling vol Picas so's en Lupertzen en last but not least levenspartner van de kun stenares Ans Markus. Vijf jaar geleden stelde hij voor dat Ans op de PAN-kunstbeurs in de RAI zelfstandig en niet via een gale rie een stand zou huren. Later bracht hij haar in contact met rijke opdrachtgevers in het so- ciety-leven en nu stelde hij haar voor om zelf een museum te be ginnen. Wybe Tuinman: „Er kwamen steeds meer groepen het atelier van Ans bezichtigen. Dat is wel iswaar groot, maar het was geen doen meer. Toen kwam tegen over ons een oude houtzagerij vrij. Ik heb er bij Ans op aange dragen die ruimte te kopen en opnieuw te laten inrichten. Dat heeft ze gedaan, groot, leeg en kleurloos. De enige kleur die er is, is die van haar schilderijen". Werken van Ans Markus hangen er volop in Expo-atelier Ans Markus. Drie dagen was het er open huis en dat leverde een vracht aan vragen van mensen op die later met groepen terugkomen. Vaak gaat dat via een bijzonder arran gement: men reserveert telefo nisch en spreekt af dat men er gens in Amsterdam opgehaald wordt met een rondvaartboot. Daarna volgt een toeristisch vaartochtje dat eindigt bij Expo- atelier Ans Markus. Op de boot kan een lunch of diner gebruikt worden en een borreltje gedron ken. In het museum geeft iemand Ans Markus op een van haar eigen schilderijen uitleg bij de schilderijen en aan het eind verschijnt de kunstena res ook nog even zelf. Zij kan niet steeds aanwezig zijn omdat zij wekelijks zo'n 60 a 70 uur op haar atelier bezig is. Vriendelijk Wybe Tuinman: „Vijftien jaar geleden was ik het die het eerste doek van Ans gekocht heeft dat zij ooit heeft kunnen verkopen. Ik zag onmiddellijk de handels waarde van haar kunst. Die is zo vriendelijk. Dus gaandeweeg ben ik haar gaan coachen. We begonnen met een visitekaartje, daarna een ansichtkaart van een van haar werken, toen een folder en weer later een boekje. Vijf jaar gelden werd dat gevolgd door een heus kunstboek en nu beginnen we met een oeuvreca- talogus. Maar intussen is er ook dit mu seum voor Ans. De stap om dat te doen heeft ook te maken met het anti-beleid van museumdi recteuren die vies zijn van rea lisme". Zoals zij zich vroeger een gretig leerling toonde van de mensen die haar iets over schilderkunst bijgebracht hebben, zo was Ans Markus even vlijtig om de mar keting adviezen van Wybe Tuin man te volgen. En dat heeft haar geen windeieren gelegd. Ze ver koopt nu voor een paar ton per jaar, terwijl het gemiddelde vrije inkomen van Nederlandse schil ders blijkens onderzoek ergens tussen de 60 en 70 gulden per maand ligt. Opdrachten Ans zou nog wel meer kunnen verdienen. Aan de PAN-kunst- beurs vijf jaar geleden hield ze wel vijftig aanvragen voor het maken van portretten over. Zij nam er maar enkele van aan. „Die opdrachten," legt ze uit, „zijn weliswaar lucratief, maar ik zie ze alleen als bron van in komsten. Daardoor kan ik zon der geldproblemen verder wer ken aan vrij werk". Dat werk kent iedereen in Ne derland, zo vaak wordt het gere produceerd. Blijvend kenmerk zijn de vrouwen - meestal Ans zelf - in wikkels gehuld, inge- doekt en gebonden, of met trans parante sluiers en lappen om hangen, geblinddoekt of met een masker voor. Vrouwen alleen: besluiteloos, angstig, verlan gend, eenzaam, rakend aan de tragiek van het menselijk be staan, maar daar op raadselach tige wijze niet voor capitulerend. Het werd haar handelsmerk. Naast dat werk, schilderde Ans deze vrouwen ook enige tijd te gen achtergronden van moderne klassieke schilderkunstige wer ken van Picasso en anderen. Daarna, na het zien van een Bé- jart-ballet samen met haar dochter Sigrid, eind 1990, kreeg ze de inspriratie voor een hele reeks schilderijen van vrouwen gevangen in cirkels. Na die pe riode heeft Ans twaalf schilde rijen gemaakt die betrekking hadden op het wereldkerstcircus en de laatste tijd is zij bezig met de integratie van heel typische oersymbolen in haar werk, die van de Christusfiguur en de Ma donna. Zij verschijnen op doe ken in afwijkende langerekte maten: meer dan twee meter lang en nog geen vijftig centime ter breed. „Nee, ik ben niet religieus," ver klaart Ans, „ik denk dat deze symbolen opduiken als stil pro test tegen alle geweld en lijden dat dagelijks op de wereld plaatsgrijpt. Ze hebben mis schien te maken met mijn eeuwi ge zoektocht naar houvast". Als een zoektocht naar houvast zou men het totale werk van Ans Markus kunnen karakteriseren. Als Ans haar dochter Sigrid niet schildert, staat zij bijna steeds zelf model voor de mensfiguren in haar vrije werk, vaak tegen de achtergrond van het interieur van het afgebroken instituut voor psychiatrisch patiënten Voorburg. In dat gebouw heeft zij rondgelopen om de sfeer op te doen en van het interieur talloze foto's gemaakt. Met grote tus senpozen blijft zij doeken maken van zichzelf tegen dat decor. Kwetsbaar „Het ligt voor iedere mens zo dichtbij," legt zij uit: „Van de ene op de andere dag niet meer zijn wat je geweest bent. Er hoeft maar iets te gebeuren wat je niet aankan. Die bezinning wil ik de kijker mee laten beleven en voor mezelf komt erbij dat, als je die dingen uit gaat leggen, jezelf de zaken ook weer op een rijtje krijgt, ruimte, licht en rust". Zo gaat onder invloed van Wybe Tuinman de kwetsbaarheid van Ans Markus gepaard aan zake lijk inzicht. Iets wat soms nogal verwaaring zaait. Zou de kun stenares wel oprecht zijn? „Ik heb gewoon geleerd dat ik als kleine zelfstandige moet in vesteren," verklaart Ans, „ver der is er bij mij niets veranderd". En Wybe Tuinman: „De wereld moet natuurlijk wel weten wat je te bieden hebt. Dat is in de kunstwereld nog veel te weinig ontdekt. Als iedere ondernemer in Nederland één kunstenaar zou promoten, dan was er geen overheidsbemoeienis met de kunst nodig". Expo-Atelier Ans Markus, Prin seneiland 14A Amsterdam, alleen toegankelijk via afspraak 'Nederland is de kampioen van het nivelleren i Washington (anp) - „De top vijf van de Amerikaanse ork« ten zijn Chicago, New York, Philadelphia, Boston en Cleve land. Maar onofficieel behoort St. Louis ook bij die cM St. Louis is voor mij internationaal een stap vooruit, Het3 een geweldig orkest, een mooie zaal, een goed manage J en een prettige stad." Hans Vonk is een tevreden man. Vanaf volgend jaar is hij chefdirigent van het Symfonie orkest van St. Louis. Na het Residentie-Orkest, de Staats- kapelle Dresden en het Radio orkest van Keulen beschouwt hij dat als het voorlopige hoog tepunt in zijn carrière. Vonk (52) is zeer te spreken over de manier waarop de Amerikanen hem hebben be handeld maar zal Europa niet verwaarlozen. „Ik dirigeer drie tot vier maan den per jaar in St. Louis, ver der blijf ik in Amsterdam wo nen. Ik blijf vaste gastdirigent van het Radio Philharmonisch Orkest en ook vaste gastdiri gent in Keulen", aldus Vonk in Washington tussen enkele gastoptredens door. Ze noemen hem maestro in St. Louis. „Vroeger was alleen Toscanini de maestro, nu is ie dereen het. Maar ik zou liegen als ik zeg dat ik die behande ling niet prettig vindt. In Ne derland ben je allemaal gelijk. Nederland is de kampioen van het nivelleren." Het verschil tussen Ameri kaanse en Europese orkesten zit volgens Vonk vooral in de manier waarop ze aan geld ko men. „In Europa is dat subsi die, hier bestaat dat helemaal niet." Met de kwaliteit zit het ook in de VS wel goed. „Amerikaanse orkesten zijn technisch fantas tisch. Fenomenaal. In Ameri kaanse orkesten bestaat een cultuur van hard werken. Er is een enorme sociale controle. Men accepteert niet van elkaar dat je niet presteert. Het is on zin dat Europese orkesten be ter zouden zijn. Wat ze wel eens een beetje missen is een ei gen kleur, maar die orkesten zijn zo goed, dat je dat gemak kelijk kunt invullen." Gezellig Vonk heeft geen al te hoge pet op van de prestatiedrang bij Nederlandse orkestmusici. „Nederlanders streven er niet naar om te winnen. We hebben te veel relativeringsvermogen. Dat is natuurlijk wel leuk, maar je schiet er niet veel mee op. Een tweede plaats is goed genoeg, al moet ik direct een uitzondering maken voor het Concertgebouworkest. Maar bij ons speelt toch altijd de ge dachte: als je gewoon doet, doe je al gek genoeg. Het moet al tijd gezellig zijn. Ik hou erg van gezelligheid, maar als ik voor het orkest sta moet er gewerkt worden." De dirigent signaleert nog een ander probleem, de te ruime se lectiecriteria bij de Nederland se conservatoria. „Wij laten te veel mensen toe die het niet gaan maken. Dat wekt irreële verwachtingen. Ze dromen eerst dat ze solist kun nen worden. Als dat niet lukt, denken ze aan een kamermu- ziekcarrière, en als dat ook niet lukt, dan maar een orkest. Maar ook dat zit er vaak niet in." In Amerika zijn de toelatings eisen veel strenger. Studenten aan de topinstellingen zoals Curtis en Julliard krijgen altijd werk. „Nederland is het land van de gelijke kansen, maar waarom moet je zoveel mensen opleiden NEDERLAND Lo Tekst tv «00 Koekeloere C'«5 Binnenkort thtingspr°gramma "27! Nederland en Ij de N voor doce bij het w M.50) s uit de n< waar je niets mee kan t waar is dat goed voor?" Dweperig Uitblinken is in Nederland J gens Vonk een zonde maarj de andere kant heeft NederJ land iets dweperigs. „Als ere bepaalde trend is dan men er mee weg en verliest t proporties uit het voorbeeld noemt Vonkde5 thentïeke uitvoeringspraktiikj „Als je daar aan doet dan k'ai je geen kwaad doen, dan slaai alle stoppen door. Dat is ha bizar. Ik heb veel van de thentieke benadering Men speelde Bach en Mos., als Mahler en TsjaikowsB Maar je moet het niet verklaren. Dat gebeurt eens in Nederland, vooral b| muziekcritici." De dirigent die vele wereldprej mières van nieuwe muziek J zijn naam heeft staan zal in St] Louis een stapt terug de tijd. „Het repertoire zal wil behoudender zijn. Mijn voor) ganger Leonard Slatkin veel moderne Amerikaan muziek gedaan, het orkest publiek zijn nu toe aan een wal traditioneler programma. Hi verschil met Nederland is m) tuurlijk dat je hier wat de pro grammering betreft meer reke ning moet houden met de office." Toevallig Vonk erkent dat er in de nieu-| we generatie dirigenten weinig toptalent te ontdekte! is en dat jonge Nederlandsedi) rigenten internationaal niet meetellen. „De vraag of je htj maakt, hangt ook van toevall ge factoren af. Talent won ook gecreëerd door omstandig, heden. Je kan de vraag wat er van Haitink gew was als hij niet door het Conj certgebouworkest was gead teerd. Natuurlijk moet er1 doende basis en inhoudelijk^ kwaliteit zijn, maar omstan-| digheden spelen een rol." „Ik weet niet waarom jong rigenten nu niet doorbreken.! Het is trouwens geen 1 Nederlands probleem, Duitsland zie je hetzelfde.! hadden in Keulen en heus wel een Duitser genomel als die er was geweest. En datl geldt natuurlijk ook voor St| Louis, hoewel men in Amerikr altijd een Europese dirigenten-J traditie heeft gehad." Toen Vonk hoorde dat bij het St. Louis Symfonie 0r-| kest wegging was hij kandidaat voor zijn opvolg»}! „Er kwam een commissie vaal 24 man om een opvolger te zoe-J ken. Zo'n commissie grondig te werk. Zo'n zou Nederland niet m: In Nederland wordt vaak isl een opwelling gehandeld <4 dan achteraf ontdekken ze duf ze misschien toch niet verstar j dig hebben gedaan en komt®! kritiek." Vonk wil geen voorbeelden ge-I ven. Het zoeken naar een nieu-l we dirigent heeft St. Louis nel gen maanden gekost. Dat is I kort, anderhalf jaar is normal I Toen ik daar in oktober vonj jaar was zeiden ze: Stop mef zoeken. We hebben hem. Hetsj een wonder dat dit orkest vootl mij op het juiste moment mij kwam." muse r doven Bl< vra Wo c< uiti (TT) Nieuws Terhalen fan in l"rBn ierdewerk (tot 10.40) lïi 00 (TT) Schooltv-WeekjE ,130 Tekst tv Nieuws voor ;jf 34 (TT) Ja natuurlijk: iSflwillem Wever' panter, Popeye, Woody en Datfy DLick L01 Boggle, spelletje i o 30 A Different World, Prettig weekend, l... I,»28 (TT) Stedentrip: Gran inOO (TT) Journaal Lieve Martine, vrage kers behandeld bi 2i Brandpunt, actualiten Si 58 NYPD Blue, politieseri 148 Sporen: Eb en vloe fnentaire-serie over schrijfsters Ernstige chronische ziekte: Ki Eenschrijfster Veronica Hazelh 12331 Journaal S336 Nieuws voor doi slechthorenden NEDERLAND 2 0700 Journaal 07 06 Lingo, spelletje |j; 29 Ontbijt tv met 07.30 lournaal 328 Journaal (8,33 Boggle, spelletje £00 Journaal 19.05 (PP): Groen Links Kook tv £29 Het zonnetje in huis, 1954 Chirurgenwerk, docu |l0.|9 Frans voor beginner Italiaans voor bc pronto III 19 Natuur in eigen lani [vande mosbeek 1148 (TT) All you Need dat i ng p rog ra m m a 113.00 Journaal (TT) Bureau Kruislaa Serie [13.58 (TT) 10 voor taal, taa 14.43 Aktua in bedrijf: de Jlieutechnologieprijs 1994 115.14 Alle dieren tellen m 115.38 America's funniest eo's 116.00 (TT) Journaal 16.07 Peppi en Kokki, kind 116.24 The Teenage Hero ltekenfilm 116.49 Bassie en Adriaan e Iheimzinnige opdracht, jeug' SUSKE EN WISKE: 1 Hoe Dirigent Hans Vonk: „In Nederland wordt vaak in ee welling gehandeld.1 fcl&Zss 1

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 20