4Exota-flessen
ploften niet vanze
Kam
Koerden in Turkije zwijgen omdat ze bang zijn
-de stent
de stem
Vertrekkende Van Agt
vindt Amerika 'te ruw'
Erfgenaam Stan van Tuyn: Marcel van Dam hielp limonademerk bewust om zeep
Politieke m<
Zonder koer:
r
DE STEM
BINNENLAND BUITENLAND
BEZORGKLACHTEN
LEZERSSERVICE
ABONNEMENTENADMINISTRATIE
BEL LEZERSCONTACT
Toinmel en PvdA
zoeken compromi
huur minima
uit." Vooral jonge mannen DE PVDA houdt terecht hardn
DONDERDAG 30 MAART 1995
Dries van Agt
foto anp
Door Mare de Koninck
Washington - Oud-premier mr. Dries Van Agt heeft zijn
ambassadeurschap van de Europese Unie in Washington
erop zitten en keert eind deze week terug naar Berg en
Dal bij Nijmegen.
In september zal hij voor mo
gelijk maar één jaar naar Ja
pan gaan, om er te doceren
aan de universtiteit van Kyo
to. Daarna wil Van Agt zich
permanent in Nederland vesti
gen.
„Ik zou de rest van mijn leven
niet hier in de Verenigde Sta
ten willen blijven wonen," zei
de voormalige minister-presi
dent gisteren in de Ameri
kaanse hoofdstad. „De samen
leving is me hier te ruw."
Van Agt, die ruim 5 jaar EU-
ambassadeur in Washington is
geweest, en zijn echtgenote
beschikken thans in Neder
land alleen nog over een klei
ne flat in Berg en Dal. Hun
eerdere huis in de Heilige
Landstichting hadden ze al in
1984, toen Van Agt commissa
ris van de koningin werd in
Noord-Brabant, verkocht. Wat
hun meer definitiéve woon
plaats in Nederland wordt we
ten ze nog niet. „We zijn nu
virtueel dakloos in Neder
land," aldus Van Agt.
Over zijn Amerikaanse erva
ring zei hij nog: „Ik wil niet
als hooghartige Europeaan
neerkijken op het zogenaamd
naïeve, ongeciviliseerde Ame
rika. Maar ik ken in Europa
geen steden waar mensen bij
duizenden als vuil langs de
straten liggen".
Hij sprak over de 'knallende
waanzin' in de VS, waar meer
dan honderd miljoen vuurwa
pens in particuliere handen
zijn en tienduizenden mensen
jaarlijks worden doodgescho
ten.
Als oud-minister van Justitie
ziet Van Agt in Amerika ook
'een volstrekt bankroet van de
strafrechtspleging', zoals dat
zichtbaar zou zijn in het pro
ces tegen O.J. Simpson. En een
vervolging als tegen de au pair
Anna Corina Peeze zou het
volgens Van Agt in Nederland
nooit tot een rechtszaak bren
gen.
„Ik ben nog nooit zo dankbaar
geweest als nu dat wij in Ne
derland geen juryrechtspraak
kennen. Dat wij het vonnis
overlaten aan welopgeleide,
zorgvuldig gekozen rechters
die ontoegankelijk zijn voor
alle manipulatieve technieken
die advocaten hier uit de psy
chologische boeken halen," al
dus Van Agt.
De oud-premier en oud-CDA-
leider wilde niet praten over
de Nederlandse politiek en zei
zulks straks terug in Neder
land ook niet te zullen doen.
Wel gaat hij in de zomer een
bedevaart per fiets maken
naar Santiago de Compostela,
maar dan niet zoals eigenlijk
behoort vanaf Den Bosch doch
vanaf Parijs.
„Vanaf Den Bosch haal ik 't
niet in de maand die ik ervoor
heb. Ik troost me met de ge
dachte dat ik tientallen jaren
geleden al eens naar Parijs
ben gefietst. Dus dat stuk heb
ik al gedaan."
Van Agt gaat gedurende twee
semesters van ongeveer vier
maanden 'Europees recht en
instellingen' doceren aan de
universiteit in Kyoto. In een
laatste lezing deze week in
Washington wil de scheidende
Europese ambassadeur een
pleidooi houden voor een vrij
handelsverdrag tussen de Ver
enigde Staten en de EU.
Hij acht dat niet zozeer nodig
om economische redenenen als
wel om politieke. „De politie
ke verhouding tussen Amerika
en Europa hangt er tegen
woordig maar slapjes bij en
Amerika dreigt zich steeds
meer in zichzelf terug te trek
ken. De uitdaging van een
Amerikaans-Europese vrij
handelszone zou nieuwe ener
gie brengen in de politieke
verhouding tussen de twee
continenten."
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader en D.H. Ahles (adjunct).
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-23^405. Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren in Hulst, Terneuzen, Goes, Bergen op Zoom, Roosendaal, Etten-
Leur en Oosterhout. Zie voor meer informatie het colofon in het editie-deel van
deze krant.
Abonnementsprijzen:
via automatische incasso
29.8'
(via acceptgiro)
(n.v.t.)
tf 89.40)
177,80)
345,75)
maand
kwartaal 86,90
halfjaar 172.80
jaar ƒ335,75
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882 en bij Teuben,
Ginnekenweg 7, Breda.
Grote advertenties uitsluitend ffi 076-236881Fax 076-236405.
Geboorte- en overlijdensadvertenties
maandag t/m vrijdag tot 16.00 uur 076-236881fax 076-236405
zondag van 18.30 tot 20.30 uur 076-236242/236911
Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd onder toepassing van de Algemene
Voorwaarden van Uitgeversmaatschappij De Stem B.V. alsmede de Regelen voor
het Advertentiewezen.
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
De Stem op band: Centrum voor gesproken lektuur a 08860-82345.
06-0226116
Ma. t/m vrij. 8.00-17.00 uur/zat. 8.00-12.00 uur
(Opzegtermijn abonnementen: 4 weken voor het eind van de betaalperiode)
Stan van Tuyn met een fles Exota in de hand. Het merk verdween van de Nederlandse markt na uitzendingen van het ombudsprogramma van Marcel van Dam,
waarin een exploderende fles getoond werd. foto ton toemen
MARCEL van Dam heeft
Exota bewust om zeep
geholpen. Dat zegt Stan
van Tuyn, één van de
erfgenamen van de be
denker van de befaamde
Exota-gazeuse. De
59-jarige Tilburger was
begin jaren zeventig
nauw betrokken bij de
Exota-affaire die de on
dergang inluidde van de
Dongense limonadefa-
briek. Vandaag hoort hij
hoeveel miljoen de Vara
aan hem en de andere
erfgenamen moet beta
len.
Door Hans van Alebeek
OPMERKELIJK genoeg wist
Stan van Tuyn (59) niet eens dat
het hof in Amsterdam vandaag
uitspraak doet in de al bijna 25
jaar slepende Exota-affaire. „Ik
had niet eens gedacht dat er nog
zo'n uitspraak zou komen," zegt
hij in zijn Tilburgse villa. „Ik
moet nog zien dat er geld komt,
want er zijn zoveel gegevens on
der de tafel gestopt dat het zeer
moeilijk zal worden om de mil
joenen te verdelen."
Stan van Tuyn is één van de elf
kinderen van Harrie van Tuyn,
grondlegger van Van Tuyns Li-
monadefabrieken en Destilleer-
derijen nv in Dongen. Na de
Tweede Wereldoorlog begon in
dit familiebedrijf de opmars van
Coca Cola (waarvoor Van Tuyn
de bottel-licentie verwierf) en
Exota, uitgevonden door Van
Tuyn zelf.
Monopolie
Van Tuyn: „Exota was een
enorm succes. Eind jaren '60-had
Exota het limonadermonopolie
in Nederland. Iedereen dronk
het en overal kwam je het merk
tegen. Het logo heeft mijn vader
overigens zelf ontworpen. Ter
wijl hij met een reclameman zat
te praten krabbelde hij het
woord Exota op papier. Die re
clameman vond dat zo goed dat
hij het meteen uitgewerkt heeft."
Nagenoeg alle kinderen Van
Tuyn kwamen in de fabriek te
recht, met uitzondering van de
broers Serge en Stan. Stan werd
later apotheker. Beide broers
werden echter bij de fabriek be
trokken toen vader en moeder
Van Tuyn hun onderneming aan
de kinderen wilden overdragen.
Binnen de familie zorgde dat
voor de nodige fricties en de
twee broers moesten bemidde
len. „Uitgerekend op dat mo
ment begon Marcel van Dam,"
vertelt Van Tuyn. „Ongelukkiger
kon het niet."
Van Tuyn: „De hele affaire be
gon met een jongetje dat een
scherf in zijn oog had gekregen
van een exploderende fles. Mar
cel van Dam belde mijn vader en
zei dat die 25.000 gulden aan de
familie moest betalen, anders
zou hij de zaak op tv brengen.
Dan komt er heel veel negatieve
publiciteit over uw bedrijf,
dreigde Van Dam. Mijn vader is
toen naar die familie gegaan en
daar bleek dat het om een bruine
flus ging. Dat kon dus geen Exo-
- trifles zijn want die waren wit.
Sherryfles
Toen werd het verhaal veran
derd en was het in een keer
bruine Exota (de zogeheten
champagne-pils, HvA) in een ex
ploderende fles. Mijn vader is
dus niet op die eis ingegaan."
In vier uitzendingen besteedde
Ombudsman Marcel van Dam
vervolgens aandacht aan het ge
vaar van de zogeheten 'plof-fles-
sen'. „En heel bewust heeft hij
daarbij Exota om zeep gehol-
pen," zegt Van Tuyn. „Ja, wil
lens en wetens, dat durf ik te
zeggen." Van Tuyn leidt dat ook
af uit de verklaring van de TNO-
prof die voor Van Dam het ge
wraakte filmpje van de explode
rende fles heeft gemaakt. „Dat is
dus een gewone sherryfles en
geen Exota-fles. In de herhaling
kun je dat duidelijk zien," zegt
Van Tuyn.
Kort daarna was het definitief
gedaan met de populaire fris
drank in de zuurstokkleurtjes
geel, groen, rood, bruin, wit en
oranje. Van Tuyn: „Niemand
kocht meer Exota en het beroer
de was dat iedereen ook zijn
flessen inleverde. Het hele fles-
senpark, toen al met een waarde
van zeventien miljoen gulden,
kwam terug en daardoor kwam
de liquiditeit van het bedrijf in
gevaar. We raakten in een wurg
greep waar we niet meer uitkwa
men."
Het dreigende faillisement van
het familiebedrijf kon worden
afgewend door de verkoop aan
zakenman J. Leutscher. Op zijn
beurt verkocht die de aandelen
door aan Allied Breweries, Een
uitzondering maakte hij voor de
merknaam Exota vanwege de
daarmee verbonden juridische
procedures. Via de rechter werd
namelijk de Vara aangepakt en
dat leidde in 1986 tot de uit
spraak van het hof dat de om
roep een onrechtmatige daad
had begaan door het tonen van
de exploderende fles.
Na bemiddeling door een onaf
hankelijke commissie van wijze
heren werd bepaald dat de Vara
zo'n achttien miljoen gulden
moest betalen. Beide partijen
hebben daar commentaar op
kunnen geven, vandaag laat het
hof weten hoeveel geld er voor
de Exota-erfgenamen vrijkomt
Mistig
„Maar hoe dat geld verdeelt
gaat worden is volstrekt mistig,'
zegt Van Tuyn. Dat zakenmj
Leutscher een deel krijgt is ze
ker, evenals een aantal broes
van Van Tuyn en hijzelf. „Ma
in totaal gaat het wel om zo'n j,
mensen. Ik wacht de uitspraak
wel af," zegt de Tilburger geit
ten. „Daarna kijk ik wel of
de familie op één lijn kurnia
krijgen, want voor de verdelg
zal het wel uitdraaien op ets
gesprek tussen Leutscher, dels-
milie en de Vara."
Van Tuyn: „Ik hou nog stert
vol dat Exota-flessen niet ui
zichzelf explodeerden. Er zijne
ontploft, maar alleen nadat 1
fles gevallen was, want
komt het koolzuur vrij. In
pen Haag (anp) - De Haaj
politie heeft dinsdag de tw
•RaRa-verdachten' He
Krikke en Jan Müter aanj
houden en in verzekering g
steld.
Hun advocaten zijn overdondi
en verbaasd over de arrestati
pe verdachten zijn gisterochte
in Amsterdam op straat aanj
houden. Ze zitten in ieder ge1
Van onze Haagse redactie
Den Haag - De Tweede
commissie-Nijpels over
len naast zich neer.
maten in snackbars
op grote bezwaren.
Met
niet
Het druist in tegen een
meruitspraak voor een algeh
verbod van kansspelautoma
in deze zogenaamde 'droge ho
ca'.
De commissie-Nijpels wil
voor cafés vanaf 1 januari 11
een maximum van twee gokk,
ten gaat gelden. Snackba
sportkantines en club- en buu
huizen - de 'droge horeca'
mogen vanaf die datum
gokautomaten meer in huis he
ben, tenzij gemeenten al een
spraak hebben gemaakt met
automatenhandel waarin pla;
ge
gen hebben we indertijd zeka huurbeleid gaan voeren.
- juist haarnm waolh- ha t-ar
150 gevallen onderzöcht
mensen die schade claimden.
Ie scherven puzzelden we in
kaar en dan bleek steeds daté
fles geklapt was door het val
len."
Dan zal zo'n uitspraak, na
25 jaar, wel voldoening geven!
„Nee hoor," zegt Van Tuyn,
recht verbaasd.
Doet het dan geen pijn om t
zien hoe hoe zo'n succesvol md
ten onder is gegaan?
„Nee," zegt Van Tuyn opniem
„Weet u, Exota, dat was
vader. Ik heb niet zo'n emotion
le band met dat merk."
Door Aad Luymes (anp)
Adana - „Turkije is een de
mocratie en de Koerden en
Turken leven als broeders sa
men. Er is geen onderdruk
king," zegt de Turkse eige
naar van een theehuis in de
Zuidturkse havenstad Mer-
sin. 'Onder de tafel' maant hij
echter de buitenlandse bezoe
kers het onderwerp te laten
rusten.
Een Koerdische bezoeker knikt
bevestigend en kijkt daarbij
strak voor zich uit. Alsof hij
eigenlijk het tegendeel wil zeg
gen, maar verwacht elk moment
door de geheime politie in de
kraag te worden gegrepen.
Dit gesprekje in een theehuis in
een wijk waar zowel Turken als
Koerden leven, is tekenend voor
de situatie in het oosten en zui
den van Turkije: niemand durft
te praten. Sinds het Turkse leger
in zijn strijd tegen de Koerdische
Arbeiderspartij (PKK) in Oost-
Turkije duizenden dorpen heeft
platgebrand, zijn twee miljoen
Koerden verdreven naar de gro
te, van oorsprong Turkse steden
die buiten het Koerdische gebied
liggen.
De regering in Ankara probeert
deze 'schoonmaakoperatie' voor
het buitenland zoveel mogelijk
geheim te houden. Het gebied
aan de grens met Irak en Iran is
verboden terrein voor journalis
ten.
In het kantoor van de mensen
rechtenorganisatie IHD hangt
naast foto's van gemartelde
Koerden een kalender met een
verboden foto van een jeugdige
PKK-guerrillastrijder. „Als de
politie komt, halen we die snel
weg. Het is wel gevaarlijk om
zo'n foto op te hangen, maar het
is ook gevaarlijk om met jouma-
Een Koerdische jongen wordt gefouilleerd door de Turkse politie. Hij is op weg naar het
openlucht-theater van Adana, om daar het Koerdische nieuwjaarsfeest Newroz te vieren. foto anp
listen te praten," zegt een IHD-
lid, dat steeds zenuwachtiger
wordt naarmate het gesprek
voortduurt.
Het IHD-kantoortje in Mersin is
pas drie weken open. Anderhalf
jaar geleden werd het op last van
de politie gesloten.
Mensenrechtenorganisaties die
aandacht vragen voor de Koer
dische kwestie worden geregeld
geïntimideerd. Advocaten en
journalisten worden gemarteld
en vermoord. Amnesty Interna
tional meldde onlangs dat vorig
jaar alleen al zeker vijftig men
sen zijn 'verdwenen'. Volgens
een rapport van een mensen
rechtenorganisatie zijn sinds
1989 al meer dan 1000 mensen
op mysterieuze wijze gedood.
Het IHD-kantoor in Adana, dat
anderhalf jaar geleden werd ge
sloten en vorige maand weer
open ging, wordt geregeld be
dreigd met sluiting. Als buiten
landse bezoekers het pand betre
den, posten geheime agenten
voor de deur. Voorzitter Huseyn
Yildirum voelt zich binnen de
muren van zijn kantoor betrek
kelijk veilig, hoewel hij in 1992
anderhalve maand in de gevan
genis heeft gezeten.
Wel zorgt hij ervoor niet alleen 's
avonds op straat te gaan en geen
details te bespreken over de tele
foon, omdat die wordt afgeluis
terd. Aan de muur hangen foto's
van zijn voorgangers en IHD-le-
den die bij een mysterieus auto
ongeluk op weg naar Diyarbakir
om het leven zijn gekomen.
Yildirum zegt te willen vechten
voor een democratisch systeem
met vrijheid van denken en res
pect voor de mensenrechten.
„Dat is wel gevaarlijk, maar dat
is het voor gewone mensen ook,
aldus Yilderum, een blauwogige
dertiger. „Er kunnen overal op
elk moment invallen worden ge
houden en mensen worden opge
pakt. Mensen die opkomen voor
hun eigen taal en cultuur wor
den onderdrukt. Als je bang
bent, los je helemaal niets op. Bij
opstanden zijn de laatste jaren
duizenden mensen gedood en ge
marteld."
De Koerden in Turkije willen
hun eigen taal spreken en hun
eigen identiteit bewaren. Onder
wijs en radio-uitzendingen in
het Koerdisch zijn verboden.
Ook zijn ze verbolgen over het
feit dat hun woongebied econo
misch blijft achtergesteld ten
opzichte van West-Turkije.
De meeste Koerden willen graag
praten met buitenlanders, maar
zijn bang door de politie te wor
den opgepakt. Een vluchteling
uit het dorpje Sanlurfa Sugug
wil wel praten, op voorwaarde
dat hij anoniem blijft.
Gezeten op een matras in een
armoedig achterkamertje in het
huis van een Koerdische familie
vertelt hij dat Sanlurfa Sugu? en
andere dorpen in een straal van
50 km anderhalf jaar geleden
door het leger werden verwoest,
nadat PKK-strijders een rege
ringsfunctionaris hadden ge
dood. Zijn hele familie is ge
vlucht en uiteengedreven.
De man durft niet terug te gaan
om te kijken of er nog mensen
wonen die de wraakactie hebben
overleefd. „Als ik terug ga, word
ik gepakt en misschien gemar
teld of gedood. Wij willen in
onze dorpen leven, er moet hulp
van buitenaf komen."
Sinds premier Tansu filler in
1993 de macht overnam, voert
het leger een groot offensief te
gen de PKK, dat sinds vorige
week een nieuwe hoogtepunt
kent in het Turkse offensief te
gen Koerden in Noord-Irak. De
genen die een dialoog voorstaan
om het conflict met de marxis
tische PKK op vreedzame wijze
op te lossen, wordt de mond
gesnoerd.
Dorpen die geen dorpswachters
hebben, worden beschouwd als
pro-PKK en worden vernietigd
om de guerrillastrijders te isole
ren. Er zijn nu circa J
dorpswachters die onder dn
van de overheid vechten
strijd tegen de Koerden.
„Als de premier en de militail
mensen waren, zouden ze
vechten en martelen," verzt:
de vluchteling, die pas 25
maar er zeker vijftien jaar oil
uitziet.
Hij vertelt dat zijn neven
zestien en negentien jaar
gemarteld. „Ze werden met
handen aan een autobuis
vastgebonden en door de si
gesleurd. Vervolgens druktei
agenten sigaretten op hun be
16 tot 25 jaar worden
en gemarteld, omdat ze
worden verdacht zich
PKK te willen aansluiten.
Farit (niet zijn echte naaml
slaggevers in contact te brei
met Koerdische vluchteliiï
krabbelt later terug. Hij wf
gezien worden met buiten!
ders, omdat hij geen zin heel
een bezoekje van de gehe
politie.
Wel is hij bereid vragen val
journalisten en de antwo#
van Koerden over te breng#
ruil hiervoor wil hij hulp
naar het buitenland te gaai
aan de dienstplicht te onts'
pen. „Ik heb geen zin om'
de PKK in Noord-Irak te11
ten. En als ik wel in het
kan ik niet meer thuis kol
omdat PKK-leden me
militair herkennen en will®
den."
Hij vertelt dat een oom gei'
zit, omdat bij hem een
van een vriend was gevonde'j
lid was van de PPK. Nadat
van de geheime dienst brat1
nylon op zijn gezicht W
gelegd en zo zijn oog verni'
verraadde hij de oom die
kinderen heeft. De PKK zoi
voor het gezin van de oom
Den Haag - Staatssecretai
Tommei van Volkshuisvesting
de PvdA zullen vandaag prol
ren hun geschil over het huurt
leid voor de minima bij te le
gen.
Het lijkt vooral aan te komen
de toonzetting en precieze fc
mulering van de reactie
Tommei op de motie die de Pvc
vorige week indiende over
huren van de minima. De Pvc
vreest dat de minima de du
worden van de financiële ve
zelfstandiging van de volkshui
vesting die Tommei voorbereid
Bij deze operatie, ter grootte vi
37 miljard gulden, wordt de
nanciële band tussen rijk en w
ningbouwcorporaties vrijw
volledig doorgesneden. De co
poraties kunnen bovendien
Juist daarom maak|t de Pvc
zich zorgen. Bij huurstijging
moeten de minima volledig wc
den gecompenseerd via de ine
viduele huursubsidie, vindt
partij. Is dat niet het geval, d;
dreigen de sociaal-democrat
hun steun aan het wetsvoorsl
voor de verzelfstandiging van
volkshuisvesting te onthouden.
Een schriftelijke reactie
Tommei vorige week al gaf op
PvdA-motie is volgens de
ciaal-democraten in 'watervc
geschreven.' „Hij biedt onv<
doende zekerheid voor de mii
ma. En voor hen maken wij o
sterk", aldus een vooraanstaa:
PvdA'er. „Wat wij nodig hebb
is de zekerheid dat het kabii
de zaak probeert te regelen."
Gisteren kwamen de drie fr:
tievoorzitters van WD, PvdA
D66 in het Torentje van premi
uit
praten. De premier liet Tomn
eerder weten dat die de we
van de PvdA serieus moet
men.
luurstijgingen voor de laag
lompenseerd moeten wordei
Rel van woningbouw zijn kot
_erm weten.
e door de sociaal-democral
aanvankelijk bereid was de1 /ve' te plaatsen. De PvdA
O'
kc
le
vanzelfsprekend opneemt v
samenleving. Het paarse rege
speelruimte. De achterban h
"pg, zo is tijdens de Satenver
,et verwonderlijk dat de Pv
juif heeft gezet,
ïisteren hebben de fractieleic
Indent Kok getracht de ploc
gevaar lijkt bezworen, maar i
E®m de eenheid in de coalitie t.
e partners moeten er wel u
!gen de bruteringswet te st
ïinarde garanties op tafel
_-vert de regering een miljard
■Je bruteringswet moet ertoe
bes zelfstandiger worden. D
voorbereid onder de voortvï
rUerÏI\a d,ie ziin plannen altijd
fezelfde Heerma heeft nu te
redenen de PvdA zal steur!
jPruteringswet uitspreekt. D<
ommezewaai die niet met goe
jf paitjihehiig mag bij politi
|e betekenis zijn. Wanneer
oat dei bruteringswet een goe
y. "far niet anders over
oedt de gedachte dat het Cl
artij is, zonder koers of richti
V
