Mahler in het land van Droogstoppel Vara en NPS werken aan rubriek na Nova 4Phaedraoerdrama met heftige emoties Tom Hanks maakt kans op tweede Oscar in twee jaar DE STEM Grootscheeps Mahlerfeest 1920 in Amsterdam wordt herhaald ""nederland 2 suske en wiske: hambone ontdek de vers I MAANDAG 27 MAART 1995 DEEL Van onze rtv-redactie Hilversum - In het verleng de van Nova werken Vara en NPS hard aan een tweede gezamenlijk programma: een wekelijkse, actuele do cumentaire-rubriek. Deze moet in het nieuwe seizoen van start gaan en betekent tegelijk het einde van Im pact. Kees Driehuis, eindredacteur van Impact, bevestigt de verge vorderde plannen. „De rubriek gaat zeker door, tenzij er heel gekke dingen gebeuren." Vara en NPS zijn ook in ge sprek met de VPRO, maar die houdt volgens Driehuis de boot een beetje af. „Dat vinden we erg jammer. We kunnen niet op hen wachten, maar ze zijn na- tuurlijk altijd welkom." Een naam is nog niet bedacht voor de nieuwe rubriek. Even min staat vast wie de eindre dactie gaan doen. Het ligt voor de hand dat de Vara Driehuis naar voren schuift. De nieuwe rubriek maakt deel uit van de intensieve samen werking die in het nieuwe tv- seizoen vorm moet krijgen. De ze is ingegeven door de Media wet. Vara, VPRO en NPS heb ben zoals bekend een 'netcon- cept' bedacht voor Nederlan- d 3. Dat voorziet verder onder meer in een gezamenlijk sport- magazine, een dramaserie voor jongeren en een discussiepro gramma (in plaats van Het Cn- pitool). De VPRO staat scep tisch tegenover een ingrijpende krachtenbundeling. Eindhoven - Stadsschouw burg. Première 'Phaedra' van Hugo Claus door Het Zuidelijk Toneel. Regie: Dora van der Groen. Gespeeld door Elsie de Brauw, Steven van Watermeu- len, Jos Verbist en Katelijne Damen. Gezien op 24 maart. Op 29 maart in Tilburg, 13 april Bergen op Zoom, 15 april Terneuzen, 22 april Roosend aal, 2 mei Oosterhout. Door Marjan Mes Buitengewoon heftig laaien de emoties op in de Phaedra van Dora van der Groen. Een incestueuze passie van een vrouw voor haar stiefzoon, met haat, jaloezie, wraak en verdriet als gevolg. Het is een ontsporing van de goden, een gril van het noodlot, die drie mensenlevens verwoest. Een mytisch drama vol rauwe oerkracht van Hugo Claus, geba seerd op Seneca, dat op een vrij wel leeg toneel met grote intensi teit wordt uitgebeeld door drie jonge acteurs van Het Zuidelijk Toneel. In haar acteeronderwijs leert Dora van der Groen haar spelers om remmingen los te la ten want verstandelijk spel staat haar tegen. 'Het publiek komt voor het gevaar, de tril, de vibra tie' vindt ze. Het was indertijd ook deze Phaedra, vertolkt door haar leerlingen, die artistiek lei der Ivo van hove deed besluiten om Van der Groen Thyestes (eveneens van Claus naar Seneca) te laten regisseren. Het werd een grootse, visuele dramaturgie met verbijsterend heftig spel. Onder meer ook van Elsie de Brauw, een jonge Nederlandse actrice met een chique Wassenaarse achter grond, die ontroerde in het Vlaamse oergeweld. Nu speelt zij de titelrol in Phaedra, met los hangend, ongekamd haar, in een slonzig gewaad en op blote voe ten. Haar lichaam kronkelend in machteloze vervoering omdat 'haar lijf jeukt in zal zijn poriën'. Ziek van liefde is Phaedra voor die mooie, jonge Hippolytus, de zoon van haar echtgenoot, koning Theseus. 'Het lijkt alsof een vuur in haar ingewanden brandt.' Een voedster (een prachtige bij rol van Katelijne Damen) pro- beert Phaedra's doodsdrift te be teugelen maar ook de vrouwen hater Hippolytus tot liefde aan te zetten. Phaedra's hartstochtelijke lief desverklaring is de jongeman een gruwel. Hij, de jongen die zich al leen gelukkig voelt in de natuur, reageert met een agressieve om helzing en vlucht daarna wal gend weg. Wanneer Theseus thuis komt, verraadt Phaedra de jon gen die haar afgewezen heeft bij de vader, waardoor deze diens zoon vervloekt en verstoot. Phae dra probeert haar man verg van Hippolytus' onschuld te overtuigen wanneer de vreselijke consequentie van haar wraak zuchtige leugen blijkt. Elsie de Brauw doet dat onver wachts met een Vlaams accent, een bizarre echo van de tongval van haar medespelers. Ondanks haar enorme gepassioneerdheid kan deze Phaedra niet echt ont roeren. Het is alsof de actrice door de ironie in haar stem reser ves inbouwt die een emotionele overgave aan Phaedra's o remde passie onmogelijk maken. Steven van Watermeulen is daar entegen een hartverwarmende Hippolytus: een ontwapenende jongen die de volwassen vrou wenliefde schuwt, maar er niet tegenop gewassen is. Een dartele Adonis-tegen-wil-en-dank die kwajongensachtig met zijn jacht- speren in de weer is. Jos Verbist (indrukwekkend mooi) verandert als Theseus v een bronstige Tarzan in een g broken man, die zich eenzaam een rode fauteuil gezeten, opslt in zijn wrok. De intense speelstijl is weer onontkoombaar. Maar een klankbodem voor deze fatalt driehoeksverhouding (in mono- en niet in -dialogen) ontbreekt, mede omdat de regisseur de drie jagers uit Claus' stuk (die get zijn van Hippolytus' zelfmoord) heeft weggelaten. Ook de visuele dramaturgie, die Thyestes zover- voerend maakte, is door Versweyveld tot het minimale te ruggebracht, wat niet weg» dat de voorstelling anderhalf uur boeit. PESTEM ""nIderland 1 rlente! (totO uit Mar i boompje bi r English voor di discussie spell actualite r, ser 07 00 Tekst tv 09 00 Lekker 09.30 (TT) Post 09.50) 10.00 Huisje 10.20) 10 30 Reports in 11.00 (TT) Sterrenkunde 1120 Tekst tv 16.26 Nieuws slechthorenden 16.32 Via Ria, di 17.28 Mijn idee, jeugdseri 17.59 Boggle, spelletje 18.29 Roseanne, comedy 18.58 Dinges, spelletje 19.28 Schoolstrijd, scholieren 20.00 (TT) Journaal 20.30 Dances With Wolve miniserie. Deel 3 21.27 Hier en nu, 22.03 (TT) Coverstory, 23.00 Taxi, compilatie 23.33 (TT) Oorlogsweel nieuwsfeiten uit de laatste ken 23.49 Miniatuur 23.56 Journaal 07.00 Journaal 07.06 Lingo, spelletje 07.29 Ontbijt tv met 07.3 Journaal 08.28 Journaal 08.33 Arena, debatten 09.00 Journaal 09.05 (PP): PvdA 09.08 Kook tv 09.29 Schoolstrijd, spellet 10.01 Veronica reisgids 10.31 Boggle, spelletje 11.02 Karei, talkshow 11.44 (TT) De geld maakt show 13.00 Journaal 13.07 (TT) Studio Sport 14.29 Aktua in bedrijf. Af 14.57 André Rieu en he Strauss orkest 15.26 Zoovenirs, serie ov tuinen 15.53 Milieu en toerismei 16.01 (TT) Journaal 16.07 Peppi en Kokki, kinc 16.26 Growing Up Wild, n 16.57 Wonderland, kinde met Kids for Animals, seri jeugdclub van de Nederland bescherming. Aansl.: Widget, 17.58 (TT) 2 Vanda; actualiteiten, 18.00 Journ Sportjournaal en 18.47 Ho uit het nieuws 18.55 Dierenmanieren 19.30 (TT) Onderweg naai soap 20.01 Sins of the Mother, 21.37 Triviant, spelletje 22.22 Hartenvrouw, repo de risico's van hart- en vaatzi Uees uelkom, vrienden, uy m 0KBJIJ GAAI Door Wil Kester Dertien bonbons in de vorm van een Oscar. Dat zou de 67e uitreiking van de prestigieuze filmprijzen in Hollywood vanavond (Amerikaanse tijd) wel eens kunnen opleveren. Want waarom zou Tom Hanks geen gelijk kunnen krijgen wanneer hij als Forrest Gump zegt: „Het leven is net een doos bonbons. Je weet nooit wat je krijgt." En Forrest Gump kreeg dertien Oscar nominaties. De film van Robert Zemeckis is daarmee bijna-recordhouder in de geschiedenis van de 'Academy Award', zoals de onderscheiding deftig heet, die in 1928 is begon nen. 'All About Eve' van Joseph L. Mankiewicz ontving in 1950 één nominatie meer. Nu is het aantal nominaties abso luut geen garantie voor een po diumplek in het Shrine Auditori um te Los Angeles. Het is al vaker voorgekomen, dat vooraf favorie te films het bij de uitreiking van de Oscar lieten afweten. Dat overkwam bijvoorbeeld in 1981 'Reds' van Warren Beatty. Van de twaalf nominaties werden er slechts drie met een beeldje geho noreerd. Maar Beatty werd ten minste nog uitverkoren tot 'beste regisseur'. Steven Spielberg, vorig jaar met 'Schindler's List' dé grote win naar met zeven Oscars, kreeg eer der al eens elf nominaties voor zijn 'The Color Purple'. Maar bij de uitreiking van de beeldjes in 1986 hoefde Spielberg geen enke le keer uit zijn stoel op te staan. Mocht 'Forrest Gump' één op één spelen, of zelfs eenmaal mistas ten, dan wordt het de meest ge lauwerde film in de geschiedenis. Tot nu toe is die eer voorbehou den aan 'Ben Hur'. Deze film won in 1959 elf Oscars. 'West Side Story' volgde twee jaar later met tien op de voet. Maar de concurrentie voor For rest Gump is niet gering. Robert Redford lijkt met zijn 'Quiz Show' hoge ogen te gooien, ter wijl ook de kansen van Quentin Tarantino's 'Pulp Fiction' in de categorie 'beste film' niet onder schat mogen worden. Terwijl 'Four weddings and a funeral' en 'The Shawshank Redemption' goede outsiders zijn. Dubbelslag Ook het alias van Forrest Gump kan geschiedenis schrijven. Mocht hoofdrolspeler Tom Hanks worden onderscheiden als de bes te acteur, dan zou hem voor de tweede achtereenvolgende keer die eer te beurt vallen. Vorig jaar ontving Hanks een Oscar voor zijn rol van aids-patiënt in 'Phi ladelphia'. Bij een eventuele dubbbelslag bevindt Hanks zich in goed gezelschap. Tweevoudige Oscarwinaars, al gebeurde dat nooit in twee op eenvolgende jaren, die hem voor gingen zijn Marlon Brando ('On the Waterfront' en 'The Godfa ther'), Dustin Hoffman ('Kramer vs. Kramer' en 'Rain Man'), Spencer Tracy ('Captain Coura geous' en 'Boys Town') en Fredric March ('Dr. Jekyll and Mr. Hyde' en 'The best years of our lives'). Om in dit illustere gezelschap op genomen te worden zal Hanks echter wel onder andere John Travolta ('Pulp Fiction') en Mor gan Freeman ('The Shawshank Redemption') moeten verslaan. Bij de vrouwen blijft het record van Katharine Hepburn (vier Os cars) in ieder geval dit jaar nog onaantastbaar. Al kan Jodie Fos ter er dicht bij komen. De actrice, die in 1988 ('The Accused') en 1991 ('Silence of the Lambs') al een Oscar als beste actrice in ont vangst mocht nemen, maakt dit jaar voor haar titelrol in 'Nell' opnieuw een grote kans onder scheiden te worden. Tenzij de stemgerechtigde leden van de Academy of Motion Pictures, Arts and Sciences de voorkeur geven aan Jessica Lange, hoofd rolspeelster in het nog niet in Ne derland uitgebrachte 'Blue Sky'. Jury Wie zijn eigenlijk die juryleden? Verreweg de meesten zijn acteur of actrice. Om in aanmerking te komen voor het lidmaatschap moeten ze minstens drie belang rijke rollen in succesvolle films hebben gespeeld. Maar zelfs dan kan het nog geruime tijd duren eer zij worden toeglaten. Een an dere mogelijkeid is zichzelf te la ten nomineren voor een Oscar waardoor ze automatisch ver kiesbaar zijn. Over het juiste aantal leden hult de Academie zich in stilzwijgen, er is geen ledenlijst beschikbaar. De enige informatie die wordt ge geven behelst het aantal mensen uit de verschillende beroepsgroe pen. Iedere afzonderlijke groep kiest vijf genomineerden voor een Oscar in hun categorie. De win naar wordt vervolgens door alle leden uit die vijf gekozen. Behal ve bij de Oscar voor de beste film. Die wordt direct door alle leden toegekend. Schandalen De Oscar-uitreiking, die de laat ste jaren door zo'n miljard tv-kij- kers in honderd landen wordt ge volgd, is een spektakel in de bes te traditie van Hollywood. En dat betekent dat een en ander nogal eens gepaard gaat met een schan daal. Dat was ruim zestig jaar geleden bijvoorbeeld het geval, toen Frank Capra het toneel opstorm de bij de woorden van de presen tator dat de prijs voor de beste regisseur was toegekend aan 'My best friend Frank'. Helaas voor Capra bleek dat een andere vriend te zijn, namelijk Frank Lloyd. Capra zou later toch wel aan zijn trekken komen, want hij viel achtereenvolgens met It Happened One Night, Mr. Deeds goes to Town en You Can't Take It With You in de prijzen. Marlon Brando weigerde in '72 zijn Oscar zelf in ontvangst te ne men 'wegens de discriminatie van de Amerikaanse indiaan'. En in 1973 dook achter de volslagen verraste presentator David Niven plotseling een naakte man op, die een V-teken richting tv-camera maakte. Voor het eerst was er we- r - Tom Hanks en Robin Wright in de dertien maal genomineerde film 'Forrest Gump'. FOTO ARCHIEF DE# reldwijd een 'streaker' te zien. Wie weet wat ons bij de 67e editie te wachten staat. David Letter man presenteert en gevoel voor show valt de 'koning van de talk show' niet te ontkennen. Eén ver liezer is nu al bekend. De best bezochte film van 1994 was 'The Lion King', maar de te kenfilm uit de Disneystal bracht het tot slechts vier nominaties. En dan alleen nog louter op grond van de soundtrack. Waarbij een van de concurrenten - natuurlijk - 'Forrest Gump'» Ook de 67e Oscar-uitreiW wordt smullen, dat staat vast- Beelden zijn morgenavond va»1' 23.30 uur te zien op BBC l e vanaf 00.10 uur op Nederland» 675S ÜM ids Door Hans Rooseboom De componist Gustav Mahler (1860- 1911) hield van Nederland. Tussen 1903 en 1909 kwam hij vier maal op bezoek. In Nederland werd zijn moeilijke muziek eerder gewaar deerd dan elders. In het Concertge bouworkest vond de veeleisende Mahler een gedisciplineerd ensem ble. Daarmee kon hij werken. Negen jaar na zijn dood, in 1920, organi seerde het Concertgebouw in Amster dam een groot Mahlerfeest. De interna tionale muziekwereld werd ervoor uitge nodigd. En ging voor de bijl. Mahlers de finitieve doorbraak als de belangrijkste componist van de 20e eeuw vond - het is geen grootspraak - plaats in Amsterdam. Vijfenzeventig jaar na dat roemruchte Mahlerfeest in 1920 organiseert het Con certgebouw in mei aanstaande een twee de Mahlerfeest. In het Gemeentearchief van Amsterdam is alvast een tentoon stelling geopend over de relatie tussen Mahler en Nederland. Gustav Mahler was een muzikaal genie, maar hij had ook een universitaire scho ling. Hij kende zijn wereldliteratuur, zwoer bij Dostojewski (net zo'n diepgra- ver en neuroot als hijzelf). Maar tot de groten der literatuur rekende Mahler ook Multatuli. Daarin herkende hij de gedreven idealist en wereldverbeteraar. De Max Havelaar was al snel na de ver schijning in 1860 in het Duits vertaald en sprak Mahler zeer aan. Dus toen de maestro in oktober 1903 voor de eerste keer in Amsterdam aan kwam om in het Concertgebouw zijn ei gen werk te dirigeren, schreef hij aan zijn vrouw in Wenen: „Nun gehe ich zu den Grachten, und hoffe sicher den Mijnheer Drogstoppel zu begegnen." Verontwaardigd Drie jaar later in 1906, tijdens Mahlers derde bezoek aan Amsterdam, kwam Mahlers liefde voor Multatuli opnieuw aan het licht. Tijdens een verplicht diner in het oesterrestaurant Van Laar aan de Kalverstraat spuide Mahler tegenover de onvermijdelijke bobo's zijn bewondering voor de schrijver. Maar hij kreeg nul op het rekest: zijn tafelgenoten spraken de nigrerend over Multatuli. 'Een slecht ambtenaar', was alles wat er af kon. De licht ontvlambare Mahler maakte zich kwaad, sprong op en toonde zich veront waardigd dat hij Multatuli in zijn eigen vaderland moest verdedigen. „Stelletje Droogstoppels", zei hij duidelijk hoor baar. Mahler was een vrijgevochten noncon formist, die zijn eigen weg ging, zich ner gens iets van aantrok behalve van mu ziek. In 1903, bij zijn eerste bezoek, was hij 43 jaar, en reeds een legende. Hij was de beroemdste dirigent van zijn tijd - als componist moest hij die naam nog vesti gen. Maatschappelijk was hij zeer geslaagd: directeur en artistiek leider van de Weense opera én dirigent van de Wiener Philharmoniker. Twee onvoorstelbare drukke banen. En dan nog trok Mahler zich 's zomers terug in zijn Alpenhuis. Voor hem geen ontspanning, geen vakantie: want in die zomers moest het echte werk gebeuren, het scheppingswerk. Ten tijde van zijn eerste bezoek aan Nederland was Mahler toe aan de Zesde Symfonie. Progressief Op zich was zijn komst niets bijzonders. Het bezoek van Mahler paste in het be leid van Willem Mengelberg, de dirigent van het Concertgebouworkest. Mengel berg nodigde bekende eigentijdse com- Gustav Mahler in 1906 aan de Gooise Zuiderzeekust ponisten uit om hun eigen werk te komen dirigeren. Een wonderschoon initiatief. Richard Strauss, Claude Debussy, Max Reger en Arnold Schönberg: ze kwamen allemaal naar Nederland. Op muzikaal gebied was Nederland een progressief landje. Er was een uitgebreid professioneel muziekleven, voorbeeldig in Europa. Tussen Gustav Mahler en Nederland liep de relatie uit op een liefdesrelatie. Het publiek sloot hem in het hart. De Neder landse muziekliefhebber met zijn multi- Europese smaak herkende de universele taal van Mahler. De liefde was wederzijds. Van de kant van Mahler gold de liefde het aandachtig luisterende publiek, en vooral het Con certgebouworkest. Nergens trof hij een orkest aan dat zó goed op zijn komst was voorbereid. Iedere maal dat Mahler kwam (1903,1904,1906,1909) studeerde Mengelberg de te dirigeren werken tevo ren flink in. Dat had Mahler nog nooit meegemaakt. „Orchester herrlich! Die Violinen ebenso gut wie in Wien (het beste orkest ter we reld, HR). Die musikalische Kultur in diesem Lande ist stupend'. Wie die Leute bloss zuhören könnenl". Nachtwacht Mahler was verrukt over Nederland. Hij genoot van alle uitstapjes - naar de Zaan, naar Haarlem, Den Haag, het Rijksmuseum - waar Rembrandts Nacht wacht hem inspireerde tot de Nachtmu- sik uit de Zevende Symfonie - en naar de Gooise hei. Hij zat doodstil op een duin aan de Noordzee. Mahler kwam oor spronkelijk uit Bohemen, ver van iedere zee. Hij werkte op die duintop in stilte FOTO H. DE BOOY verder aan zijn Zevende. Bovenal hield Mahler van het befaamde Nederlandse licht: „Man begreift dass in diesem Lan de die Maler zu Hause sind! Diese wun- derbar verschwimmende Beleuchtung!" Vanaf 1903 heerste er, als gevolg van de symbiose tussen componist-dirigent, or kest en publiek, in Nederland een ware Mahler-rage. Na Mahlers dood in 1911 ging die rage onverminderd door. Elk seizoen stonden er een paar van zijn symfonieën op het programma van het Concertgebouw. En nóg kreeg dirigent Mengelberg brieven van onverzadigbare liefhebbers: men wilde méér. Jubileum Hoogtepunt in de Nederlandse Mahler- cultus werd het Mahlerfeest in 1920. In dat jaar viel het 25-jarig jubileum van Willem Mengelberg als dirigent van het Concertgebouworkest. Mengelberg wil de zijn jubileum vieren met Mahler. Het Mahlerfeest werd zeer groot aange pakt. Tussen 6 en 21 mei 1920 werden al le werken van Mahler uitgevoerd. Be langrijker was dat het Concertgebouw alle muzikale prominenten uit de wereld had genodigd. Velen kwamen. Allereerst de familie Mahler: weduwe Alma en dochter Anna Mahler, zus Justine (met wie Mahler tot zijn 40e had samengewoond). Belangrij ker: componisten als Arnold Schönberg, Alfredo Casella, Florent Schmitt, Carl Nielsen, Anton Webern, de uitvoerende artisten Nadia Boulanger, Josef Suk, Ot to Klemperer, Arthur Schnabel. Recensenten uit Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, België, Engeland, Italië en de VS waren dit grote evenement afgeko men. Het Mahlerfeest werd door de in ternationale muziekkritiek omschreven als het Bayreuth voor Mahler. Wat Bay- reuth voor Wagner betekende, was Am sterdam voor Mahler. Dankzij Amster dam kon Mahlers zegetocht als compo nist beginnen. Haitink In oktober 1940 werd Mahlers muziek door de Duitsers verboden: hij was een jood. Na de oorlog was Willem Mengel berg verdwenen, en Mahler met hem. De Mahler-cultus zakte in. De nieuwe diri gent, Eduard van Beinum, had er minder voeling mee. Pas in de loop van de jaren '60 pakte Bernard Haitink de draad weer op. Het Concertgebouworkest heeft nu al weer jaren een Mahler-traditie - maar deelt die traditie met zo ongeveer alle andere symfonie-orkesten ter wereld. Mahler is nu, in de jaren '90, een cult-fi- guur geworden. Maar dat was hij in de eerste jaren van deze eeuw ook al in Ne derland. De tentoonstelling in het Amsterdamse Gemeentearchief laat daar de bewijzen van zien: 200 foto's, brieven, affiches, partituren, schilderijen, tekeningen en beelden. Kunstenaars als Jan Toorop en Thérèse Schwarze lieten zich inspireren door die interessante kop. Ook de be roemde Mahler-buste van Rodin is te be zichtigen. Rijzweep De dirigeerstokken van Mahler en de vier chefdirigenten van het (Koninklijk) Concertgebouworkest - Willem Mengel berg (1900-1945), Eduard van Beinum (1945-1959), Bernard Haitink (1961- 1988) en Riccardo Chailly (1988-heden) - hangen bij de entree van de tentoonstel ling. De baton van Mengelberg heeft nog het meeste weg van een rijzweep met een enorme handgreep. Behalve het kijkgedeelte kent de ten toonstelling in het Amsterdamse Ge meentearchief ook een luistergedeelte. Iedere dag van de week is een ander facet van Mahlers oeuvre te horen. De Mahler-expositie is in het Gemeente archief georganiseerd omdat al het ma teriaal daar berust.' het archief van het Concertgebouw, het archief van het Con certgebouworkest en de collectie-Ge leedst; dat zijn alle opnamen die ooit door het orkest zijn gemaakt. Het Mahlerfeest speelt zich af van 1 t/m 17 mei in het Concertgebouw te Amster dam. Alle concerten worden rechtstreeks uitgezonden op Radio 4. Tentoonstelling 'Mahler in Amsterdam: van Mengelberg tot Chailly'. Gemeentear chief Amsterdam, Amsteldijk 67. Open da gelijks 1-17 uur. Toegang ƒ6,-. (t/m 11 juni) Het boek 'Mahler in Amsterdam, van Mengelberg tot Chailly' (12 auteurs) is een uitgave van Thoth in Bussum. Prijs (ind. cd) 59,50. „De pest van het publieke bestel is geweest dat ooit reclame is ingevoerd." Joop van der Reijden, voorzitter Veronica

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 8