Het gevaar om op te branden
Méditerranée,
zo blauw,
zo smerig,
zo ziek...
'olness
boeiend
p
in MGM in
Ie hamer
n Beatles
nieuwe songs
'Burnout' gaat verder dan simpelweg overwerkt of overspannen zijn
WETENSCHAP
F"
17 MAART 1995 D4 INSTEM
VRIJDAG 17 MAART 1995
[rtien MGM-bioscopen in ons
van Crédit Lyonnais Bank
voorjaar geveild. MGM Cine
n Cinema 5 Europe NV De?»
|t MGM behoort, komt zijn
m de bank niet na. De bio
II gehouden door Jones Lang
nsterdam (waaronder Tuschinski)
Iterdam, één in Utrecht en één in
puden komen van MGM, betekent
fcrs in Europa eigendom ziin van
Ier van CLBN). Dat kreeg de keten
je Italiaan Parretti op de fles ging
lid verworven Amerikaanse fUm_
jscoopketen graag kwijt. Gegadig
nisation en Philips-dochter Poly.
fe
S11
let
In
lel
jei
ns,
het
bm
|u-
na
/ge
lel-
hb-
pu-
ge-
flen
te
gen
pen
lier
(aar
kri
sje
ler-
I de
had
pen
aar
kde,
be-
roor
die
lof-
e
r
hog overgebleven Beatles zullen nog
orengen. Dat heeft Paul McCartney
gebracht worden als onderdeel van het
iplande The Beatles Anthologie, een tien
entaire. McCartney, Ringo Star en Ge-
rig jaar in Londen te werken aan het
waaronder een niet eerder uitgebrach-
orde John Lennon, Free As A Bird.
Het jonge, roekeloze en uitda
gende meisje is plotseling in zijn
huis waar hij lijdt onder de na- j
derende ouderdom en zijn
schuldgevoel jegens zijn vrouw
die hij verwaarloosd heeft ten
voordele van zijn eigen macht en I
roem. Schuldig voelt hij zich ook
aan de brand van zijn vorige
huis en de dood van hun twee
kinderen, die deze tot gevolg
had. Schuld schrijft hij met gro
te houtskoolletters op de muur.
Bang is de ouder wordende
bouwmeester bovenal om zijn
macht te verliezen aan de jeugd.
Maar hij verlangt ook naar die
jeugd, merkt hij nu dat jeugdige
kind voor hem staat en hem
uitdaagt tot het bouwen van
'luchtkastelen' en het nog een
maal najagen van geluk en het
verrichten van een grootse daad.
Gods eigen bouwmeester heeft
Solness zich gevoeld, hij bouwde
kerken waarvan de spitsen tot in
de hemel reikten. Na het leed dat
in zijn leven kwam, waardoor hij
ook de band met zijn vrouw
verloor, wilde hij geen kathedra
len meer bouwen. Alleen nog
huizen voor mensen, maar op
zijn eigen nieuwe huis bouwde
hij toch weer een hoge spits.
Hilde Wangel vuurt hem genade
loos aan om die spits te beklim
men en stuurt hem zo onge-
wild(?) de dood in.
Dries Smits, wat een magnifieke
acteur, speelt de bouwmeester
schitterend; onnadrukkelijk en
zonder pathos. Een artistieke ro
manticus en jongensachtige, on
volwassen dromer die onweer
staanbaar charmant kan zijn
maar ook wanhopig. De Hilde
van de piepjonge Katrien de
Becker is sensueel, listig en ver
leidelijk; een weergaloos mooi
ingeleefde rol. Ook de bijrollen,
o.a. van Arthur Boni als de dok
ter en Rosemarie Bergmans als
mevrouw Solness, zijn voortref
felijk in deze fijnzinnig geregis
seerde, fysieke voorstelling. De
nominatie voor de Gouden Gids
Publieksprijs waardig. Gistera
vond werd aan de groep de hier
bij behorende oorkonde uitge
reikt.
■wnMick Salet
EJgcht - Massa's mensen
ILen in de knoei door
lUstress. Soms bran-
|en ze gewoon op. En
dat de werkdruk al-
inog maar zal toene-
B«i, lijkt het einde van
|fepidemie van psychi-
t je arbeidsongeschikt-
losgevallen nog niet in
V.jt, professor Wilmar
diaufeli, psycholoog
ijn de Universiteit van
trecht, hield er onlangs
tjn oratie over. Een ge-
Lek met een deskundi-
r0p het gebied van het
■jrnout-syndroom.
Ijauleli: „Ik begin met een
Torbeeld. Arend was een bevlo-
j'ieerkracht, die het als een
zag om kansarme kin-
jtn een echte kans in het on
twijs te geven. Maar na een
r jaar kreeg hij steeds meer
gevoel enkel en alleen nog
L-voor meester te spelen. Van
ij oorspronkelijke idealisme
Ijs weinig meer over en hij twij-
|ie sterk of hij wel geschikt was
ut het onderwijs."
zou hij zich ergens op
fiool terugtrekken om huiswerk
j te kijken; 'als ik alsjeblieft
fcar niets meer met die akelige
silingen hoef te doen'. Hij voel-
[fach zo moe, zo leeg en zo uit
liepen. Hij kon het eenvoudig-
,g niet langer opbrengen om al
[ja aandacht en energie in zijn
te pompen. Hij was
jpat voorbeeld vertelt het ver-
dvan een leraar. Maar artsen,
[olitieagenten en verpleegkundi-
i overkomt het ook. Door hun
t kunnen ze emotioneel uit-
i;put en opgebrand raken. Dat
men we burnout
|filmar Schaufeli is psycholoog,
irtgeleden hield hij aan de Uni-
siteit Utrecht zijn eerste offi-
|ciéle rede als hoogleraar in de or-
aiisatiepsychologie. Een oratie
far burnout.
lilt meeste mensen weten wel wat
I betekent om oververmoeid,
kwerkt of overspannen te zijn.
Étanoat is burnout nou precies?
heeft óók met ver-
oeidheid te maken. Mensen
jen dat ze helemaal öp zijn.
I'S als mensen die overspannen
fimerwerkt zijn. Ze hebben ook
dat ze minder preste-
tMaar bij burnout komt daar
ijietsbij. Mensen die altijd met
liTijveel inzet en idealisme ge
lurkt hebben, gaan afstand ne-
|:tn van de mensen met wie ze
lurken. Hun betrokkenheid
l*mt af. Hun enthousiasme ver-
liiijnt. Ze worden cynischer. En
lieradelijk dooft het vlamme-
p"
I Jittis eigenlijk iets dat in de tijd
Itaieemt. Het begint met span-
lag op het werk. Dat is niks bij
landers. Dat heeft iedereen wel
Van werk word je moe.
Daar kun je tegen.
Bijvoorbeeld door je
's avonds te ontspan
nen. Maar als je on
voldoende tijd en
mogelijkheden hebt
om te herstellen, als
je steeds meer op je
tenen moet lopen,
dan raak je over
spannen. Als je dan
door blijft werken,
maar je steeds meer
terugtrekt in jezelf en
steeds meer afstand
neemt van je werk,
dan kan het escaleren
tot burnout. En als
het nog erger wordt,
en je niet alleen op je
werk niet meer func
tioneert, maar ook
thuis, dan loop je het
gevaar in een depres
sie te belanden."
Is het een psychisch
probleem van deze
tijd?
„Het moet er driedui
zend jaar geleden ook
al zijn geweest, al
leen hing het label
'burnout' er toen nog
niet aan. Dat zie je
bij meer problemen.
Als een man en
vrouw elkaar slaan,
zeiden we vroeger:
'die hebben ruzie'.
Terwijl we nu zeg
gen: 'die hebben een
relatieprobleem'. Zo
is dat met burnout
ook. Vroeger zeiden mensen dat
ze moe waren of klaagden ze er
helemaal niet over."
„Maar er zijn ook wel ontwikke
lingen waardoor het nu meer op
de voorgrond treedt. Eén ontwik
keling is de toegenomen werk
druk. Mensen moeten steeds meer
presteren in steeds minder tijd.
Een andere ontwikkeling is de
groei van het aantal banen van
mensen die intensief met andere
mensen werken: artsen, verpleeg-
Psycholoog Wilmar Schaufeli: „Mensen die last hebben van 'burnout' voelen zich moe, leeg en uitgeknepen. Ze zijn op.
kundigen, leraren, politiemensen,
psychologen, maatschappelijk
werkers. Vooral in die contactue
le beroepen, waarin klantgericht
gewerkt wordt, komt emotionele
uitputting voor."
U bent op zoek gegaan naar de
wortels van het probleem en
komt tot de conclusie dat het te
maken heeft met de mensen vóór
wie je werkt en de mensen mèt
wie je werkt. Als je het idee hebt
dat je die mensen meer geeft dan
dat je van ze terugkrijgt, kan dat
tot burnout leiden. Voor vakge
noten noemt u dat het Dubbel Ba
lans Model.
„Ja, ik ben geneigd het in de so
ciale context te zien. Ik denk dat
de meeste mensen willen dat hun
investeringen in relaties in over
eenstemming zijn met de op
brengsten. Met andere woorden:
de kosten moeten opwegen tegen
de baten. Daarbij moet je aan
méér dan geld denken, want be
loning voor werk bestaat niet al
leen uit salaris. Voor een leraar is
het bijvoorbeeld geweldig moti
verend om te zien dat leerlingen
na een tijdje iets begrijpen waar
ze eerst niets van snapten. En
voor een arts is het stimulerend
om te zien dat een patiënt beter
wordt. Dat professionele succes
is óók een opbrengst van het
werk."
„Waardering ook. Verpleegkun
digen vinden het prettig om een
bloemetje of een kaartje te krij
gen. Ze vragen er niet om, maar
als ze nooit een bedankje krijgen,
denken ze toch: 'hè, er is nooit
eens iemand die dankjewel zegt'.
Dat vinden ze niet leuk. En het
gaat mis als ze systematisch het
gevoel krijgen dat ze meer in hun
werk investeren, dan ze terug
krijgen. Niet alleen van patiën
ten, maar ook van collega's en de
hele organisatie. Dan gaan ze
zich afvragen waar ze het nou ei
genlijk voor doen, èn
of ze die inspanning
nog wel willen en kun
nen leveren. Soms zijn
mensen daartoe niet
meer bereid. Ze voelen
zich vermoeid, ze slui
ten zich af en trekken
zich terug. Burnout."
Wat moetje in de prak
tijk met dit verhaal
Wat kan een huisarts
er bijvoorbeeld mee?
„Burnout wordt nu te
veel als een individueel
probleem gezien. Huis
artsen schrijven pille
tjes voor of zeggen:
'neem maar wat rust'.
Dat is onvoldoende. Ze
moeten goed kijken
wat de relatie met het
werk is. Een leraar die
vermoeid klaagt dat
hij nog twintig jaar
voor de klas moet
staan, heeft niets aan
een weekje rust. Na
tuurlijk kunnen huis
artsen die problemen
met het werk niet op
lossen, maar ze kunnen
iemand wel verwijzen
naar de geestelijke ge
zondheidszorg. Voor
een lichte vorm van
therapie, die je mis
schien niet eens thera
pie moet noemen. Om
mensen te leren hoe ze
beter met werkstress
foto ap om kunnen gaan, hoe
ze een realistischere
beroepshouding kunnen krijgen
of hoe ze, zonder schuldgevoel,
eerder 'nee' kunnen zeggen."
En wat kan een werkgever doen
om te voorkomen dat werkne
mers opbranden?
„Er is een beter loonbaanbeleid
nodig. Dat is in de praktijk vaak
lastig. Vooral als de organisatie
plat is en er niet zo veel mogelijk
heden zijn om hogerop te komen.
Op een school kan er van al die
leraren maar één rector worden.
Maar misschien kun je oudere le
raren mentor voor jongere lera
ren laten worden. Ik vind dat een
organisatie de verantwoordelijk
heid heeft om werknemers een
toekomstperspectief te bieden.
Er moet ook meer aandacht ko
men voor het functioneren van
een team. De organisatie bemoeit
zich daar nu vaak te weinig mee.
Dan krijg je bijvoorbeeld dat ie
dereen ziet dat een collega af
knapt, maar dat niemand daar
iets aan doet, omdat ze allemaal
denken: 'laat ik me daar maar
niet mee bemoeien'."
En wat kun je zelf doen om op
branden te voorkomen?
„Je moet het herkennen. Dat
klinkt als een open deur, maar
het is wel zo. In de praktijk zie je
dat mensen heel lang ontkennen
dat het niet goed gaat. Ze zeggen:
'ik ben een beetje moe; verder
niet'. Je moet goed letten op de
signalen van de mensen in je om
geving. Als die zeggen dat je
kribbig bent, dat je zo'n uitge
bluste indruk maakt, moet je niet
doen alsof er niks aan de hand
is."
„Het is ook belangrijk dat je een
gezonde balans vindt tussen werk
en ontspanning. Voor sommige
mensen betekent dit dat ze meer
aan zichzelf moeten denken.
Vooral in tijden van bezuiniging
wordt er nogal eens een extra be
roep om hulpvaardige mensen
gedaan: 'ach, wil jij dat niet even
doen?' Sommige mensen zeggen
dan: 'vooruit, ik help wel, dan
kijk ik vanavond maar geen tv'.
Organisaties moeten daar mee
oppassen, want op de korte ter
mijn los je er wel problemen mee
op, maar als je tè lang tè veel
vraagt van werknemers, bestaat
het gevaar dat ze uiteindelijk
landurig ziek worden."
Opbranden is een kwestie van
tijd. Wanneer begint het gemid
deld gevaarlijk te worden?
„Het is een soort slijtage. Je ziet
het vaak na tien tot vijftien jaar
gebeuren. De eerste jaren komen
de meeste mensen wel goed door.
Ze komen net van school, hun
kennis is op peil, ze zijn enthou
siast, energiek, toegewijd. Na een
aantal jaren treedt er slijtage op.
Maar ja, stoppen kun je meestal
niet zo makkelijk. Je hebt een hy
potheek, je hebt een gezin, en wat
moet je anders? De meeste men
sen nemen dan wat meer afstand
van hun werk. Ze vinden de ba
lans tussen afstand en betrok
kenheid. Maar sommige mensen
lukt dat niet. Misschien omdat ze
het zichzelf kwalijk nemen dat ze
hun idealisme verloren hebben.
Misschien speelt de persoonlijk
heid een rol. Ik weet dat niet. Ik
ben er wel benieuwd naar. Want
je hèbt leraren die tot hun zestig
ste met plezier voor de klas staan.
En je hèbt verpleegkundigen die
onder alle omstandigheden on
baatzuchtig blijven helpen. Dat
zou ik wel willen onderzoeken:
wat het geheim van die mensen
ItorJan Koesen
|De Middellandse Zee is
ziek. Hij is nog steeds in
lie woorden van Toon
jHermans, zo blauw, zo
pauw. Maar talloze ge-
I varen bedreigen deze
j van de westerse be
schaving. Van de Cöte
ji'Azur tot aan de wate-
jren voor Troje, van Han-
I nibals stranden tot aan
lie glorie van Venetië, van
I Griekenland tot de apen
I van Gibraltar, de Médi-
Jterranée lijkt op veel
plaatsen een open vuil-
I nisvat.
to strand is een plaatje uit een
Msfolder. Zonovergoten zand,
azuurblauwe zee, gebronsde
'ijven, ligbedden en parasols. On
to dat zand roert zich iets. Als
®een horrorfilm was, zou nu de
Wziek aanzwellen. Het is avond,
Wichten floepen aan, de disco's,
tors, de restaurants en de
Jtokels lonken. En vanuit het nu
™>stere strand komt een wezen
beweging dat op ET lijkt: een
zeeschildpad.
uL°enen. en milj°enen jaren
ben zijn soortgenoten, gebo-
i °°Phet land, zich terstond ge-
"F
keerd
an 'De
de ge
bate
20.15
is om
telling
foto de stem ben steffen
voor de Zonnebloem. Verder zijjji
uitvoeringen op dinsdag 21,
derdag 23, vrijdag 24, zaterdag
maart (aanvang steeds 20.15 u
en zondag 26 maart, aanvang
uur.
naar de zee, geleid door het
nijnsel van maan en sterren.
Mt het beestje, pas uit het ei, is
verwarring. En het draait zich
negeert de zee waar het leven
n en schommelt naar de lam-
j®, naar de boulevard, naar de
o®. Op het strand liggen ontel-
lJ6 ljrtraPte eitjes, ontluikend
en tot niet eens licht heeft ge-
n, gedood onder de voeten van
'oensten.
ttnnÜfh'ieen bewoners van de
van a kilometer lange kustlijn
in d 5 Idellandse Zee krijgen
Van e,„z.°nnemaanden aanvulling
50(1.11 mil)°en toeristen. Ruim
v ton afval is al zonder
zee mieling Sedulnpt in de-
12(1 (inrit iaar komen daar
ton 'in i minerale olie bij, 100
iosfat t°n lood, 3600 ton
1 miljoen ton ruwe olie
En rir",1"" wasmiddelen.
b.t..ar kwi de zee, vooral de
geMs° "iet tegen' Met als
Unen Zegf rïe milieuafdeling
masL„an, de Verenigde Naties,
end,,,' a Sengroei, vies schuim
Ulz<»den dode dolfijnen, zee
schildpadden en zeehonden.
Vooral de grotere zeedieren wor
den bedreigd. Ook de voedselke
ten ontvangt zijn portie gif. Van
de schaaldieren uit de Méditer-
rannée bevat 93 procent meer
faecale bacteriën dan het maxi
mum dat de Wereldgezondheids
raad accepteert. Smakelijk eten.
„Ik haal het niet in mijn hoofd
om rauwe vis uit de Middellandse
Zee te eten," verklaart W. Wolff,
acquatisch ecoloog te Wagenin-
gen en Leersum. Hij onder
schrijft de sombere rapporten
van de VN, maar zet daar wel de
voetnoot bij dat het alarm voor
namelijk de kuststrook geldt en
dat de zee twintig, veertig kilo
meter verderop, nog heel behoor
lijk is.
„De Middellandse Zee is zo
groot, hij is groter dan de Noord
zee en bovendien veel dieper. Het
is werkelijk een heel grote plas
water. Hij kan veel hebben, maar
niet alles. En de Atlantische Oce
aan is ronduit onmetelijk en kan
nog veel meer verwerken. Voor
lopig is er nog geen mondiale cri
sis, het is nog een lokaal pro
bleem, maar wel een dat jaarlijks
groeit. En men doet er niets aan,
het kan dus uiteindelijk mis
gaan."
Twintig jaar geleden al zagen de
landen rond de zee van Odysseus
de ellende aankomen. Een prach
tig eco-plan kwam tot stand dat
elk land, behalve Albanië, onder
tekende. Maar van al die landen
heeft het merendeel in de prak
tijk lak aan de afspraken. Frank
rijk en Spanje doen wel iets,
maar Italië lapt het milieu aan
haar laars. Zo is de lagune van
Venetië het trieste dieptepunt en
voldoen tientallen stranden van
de Egeïsche Zee niet aan de ge
zondheidseisen.
Een op de tien Franse stranden
haalt een onvoldoende. De rivier
de Po en de industrie daarom
heen, plus natuurlijk de legenda
rische stad zelf, donderen hun af
val ongezuiverd In de zee. Bij
nieuwe toeristenlanden als Tur
kije valt het allemaal nog mee.
Ook daar wordt echter massale
sterfte van zeeschildpadden ge
constateerd.
De Middellandse Zee is praktisch
ingesnoerd door land. Dat is de
reden waarom hij zich via dat
nauwe gat bij Gibraltar maar
eens in de honderdvijftig jaar
ververst. Nog smeriger is de
Zwarte zee. De Noordzee daaren
tegen wordt eens per jaar hele
maal verschoond door de Atlan
tische Oceaan.
Ook al is het water voor de blan
ke top der duinen ondoorzichtig
en kun je bij Capri en Lesbos me
ters diep kijken, dat doet niets af
aan het feit dat het water bij ons
een stuk gezonder is dan Toons
idylle. Want 'ons' water is slechts
donker door opgewoeld slib,
waar de bodem van de Méditer-
rannée rotsachtig is, maar vol on
zichtbaar gif zit. Wolff: „De toe
stand voor onze kust is zeker niet
ideaal, maar sinds twintig jaar is
er enorm veel verbeterd."
In 1985 kwamen de de betrokken
landen in Genua bijeen en stel
den tien voornemens op. Geen
een daarvan is gerealiseerd. Zo
werd toen bijvoorbeeld bepaald
dat rioolwater niet meer ongezui
verd in de zee geloosd mocht
worden en dat schepen hun ruwe
olie daar niet langer in mochten
verdonkeremanen.
Vracht- en jachthavens en toeris
tenoorden moesten milieumaat
regelen nemen, scheepsroutes
werden veiliger gemaakt om bot
singen (olielekken) te voorko
men, bepaalde diersoorten wer
den beschermd, de industrie
werd de wacht aangezegd, histo
rische gebieden werden extra
ontzien, zure regen werd beperkt
en ook de rivieren moesten van
hun troep ontdaan worden, voor
dat ze zich in zee verloren.
Maar het bleef allemaal bij scho
ne voornemens. Landen weiger
den hun contributie te betalen,
deden of hun neus bloedde en sti
muleerden de toeristenindustrie.
En de zee, zo groot, zo schijnbaar
eindeloos, kon het langzamer
hand niet meer aan.
Zo heeft een helder groen zee
wier, Caulerpa taxifolia, 1500
hectare van de zeebodem langs
de Riviera bedekt. Er zijn nu 300
algensoorten in de Middellandse
Zee die daar niet thuishoren,
voornamelijk afkomstig uit de
Rode Zee en via het Suez Kanaal
terecht gekomen in de Méditer
ranée.
Vorig jaar, meldt Unep, heerste
er een plaag van kwallen. In de
jaren daarvoor dreef 50 miljoen
ton stinkend schuim over de
Adriatische Zee en was de
Egeïsche Zee rood door een wel
heel smerige algensoort, die zich
met plankton voedt en daarmee
dus het voedsel van veel zeebe
woners voor zich opeist. Ook zijn
er algen aangetroffen die giftige
stoffen afscheiden.
Dolfijnlijken spoelen aan, de
monnikszeehond wordt met uit
sterven bedreigd. In talloze ge
bieden is er helemaal geen leven
meer in de zee. Over enige maan
den moeten de landen zich op
nieuw beraden - nu met Albanië
erbij - maar hoop op een groot
schalige aanpak van de vervui
ling is er niet.
De chemicaliën die terecht ko
men in het water leiden vaak tot
een explosieve groei van algen of
schuim. De baai van Tunis is voor
eenderde bedekt met een spul dat
alle leven eronder smoort en dat
kwalijkriekende gassen uitstoot.
Hetzelfde probleem doet zich
voor bij de kust voor Izmir, een
van de grootste industriesteden
van Turkije.
Maar kampioen viezerik is het
noordelijk deel van de Adriati
sche Zee. Dit water wordt vergif
tigd door de Po die ongezuiverd
het afval van de grote industrie,
intense landbouw en
dichte bevolking de baai
instort. Duizenden tot
honderduizenden tonnen
aan nitraten, fosfaten en
ammonia gaan de zee in
met catastrofale gevol
gen.
Venetië moet vlak voor de
toeristenstroom op gang
komt een miljoen ton al
gen uit de baai vissen,
voordat het zaakje in de
hitte van de zomer gaat
stinken. Tweehonderd
vijftig vierkante kilome
ter van de Adriatische
Zee is al ontdaan van alle
leven, maar desondanks
doet Italië amper iets aan
de vervuiling.
Wolff vreest vooral voor
het leven van grote dieren
als dolfijnen, schildpad
den, zwaardvissen, tonij
nen en zeehonden. Die
zijn extra ontvankelijk.
Hun immuniteitssyste
men worden aangetast.
PCB's lossen niet in het
water op en concentreren
zich op plankton. Hier
mee voeden de visjes zich
die uiteindelijk met vergif
en al in de maag van een
groot zeedier eindigen.
Deze dieren worden
voorts berdreigd door vis
sers die desnoods met wa
pengeweld hun concur
renten uitschakelen.
Wolff: „Uiteindelijk gaan
alle zeeën er op achteruit
als we niets doen. We
doen wel wat, maar te
weinig. Oorlogvoerende
landen rond de Middel
landse zee als Libanon,
Kroatië en Algerije heb
ben geen geld over voor
het milieu of koesteren
andere prioriteiten dan
het water."
„Verreweg de meeste lan
den maken er een potje
van. Eén grootste boos
doener is niet aan te wij
zen. Het is een combinatie
van een heleboel factoren
die tegen zitten. Als we
nü met die verontreini
ging stoppen, kan de oce
aan het op den duur wel
allemaal verwerken. Hoe
wel, gevaarlijke chloor
verbindingen kunnen wel
een paar honderd jaar in
stand blijven..."
Een overvol strand bij Barcelona. Elk jaar krijgen de kusten rond de Middellandse Zee de belasting van
100 miljoen toeristen te verduren. fotoanp
