Subtiele gebaren bij het theeschenken
Henk Eikenaar: monografie en drie exposities
Subtiele
bijzonder boeiend
Bioscopen van MGM in
april onder de hamer
Repeteren voor 6Mikado' ingewikkeld
r
Overgebleven Beatles
komen met nieuwe songs
DE STEM
GROTE GIDS
Japanse houtsneden uit Nederlands bezit te zien in Amsterdam en Leiden
Blind
Met
VRIJDAG 17 MAART 1995 ^4
Door Jace van de Ven
Het is spitsuur in de carrière
van kunstenaar Henk Eike
naar (49 jaar) uit Riel. Zon
dag verschijnt een monogra
fie over hem en zowel in
Baarle-Hertog (B), Maas
tricht als Nijmegen zijn mo
menteel exposities aan zijn
werk gewijd.
Eikenaar volgde een opleiding
aan de Tilburgse Academie voor
Beeldende Vorming. Hij won
daar de academieprijs en de
compositieprijs voor De dochters
van de Pharao. Dat veelbeloven
de begin betekende niet dat het
met de carrière van Henk Eike
naar van het begin af aan van
een leien dakje is gegaan. Hij
heeft zelfs een tijd in een
schuurtje achter zijn huis in rot
tend vlees meelwormen ge
kweekt voor dierenwinkels.
Sedert een jaar of tien is stapge-
wijs het succes bij de kunstenaar
uit Riel binnengewandeld. Hij
werd door verschillende galeries
gevraagd om te exposeren en
ook kreeg hij een vaste schare
van bewonderaars die zijn kleu
rige, poëtische werk gingen ko
pen. Een van Eikenaars karakte
ristieken zijn olieverflagen die,
als waren zij doorschijnend, over
elkaar liggen. Vaak zijn zijn in
spiratiebronnen in Spanje te
vinden. De flamenco is er een
van en vooral het werk van de
dichter Federico Garcia Lorca.
De tekst voor de monografie
Henk Eikenaar werd geschreven
door de hoofdredacteur van
Kunstbeeld, Frans Duister. Hij
noemt het kunstenaarschap van
Eikenaar 'een gevecht om het
evenwicht in de chaos en tegelijk
om het behoud van een soort
levensluchtige chaos in het even
wicht'. Het boek wordt zondag
19 maart om 15.00 uur in Gale
rie De Verbeelding in Baarle-
Hertog (B) gepresenteerd. Dat
gebeurt door Frans Duister zelf.
Sjak Walrave speelt op de piano
en Henk Eikenaar signeert. Ook
op de zaterdagen 25 maart en 1
èn 8 april zal Eikenaar in De
Verbeelding aanwezig zijn om te
signeren en desgewenst een klei
ne tekening te maken in een
verkocht boek.
De monografie Henk Eikenaar,
100 full color afbeeldingen en 50
zwart-wit, uitgegeven door Kem
pen Group, 156 pag. grootformaat,
gebonden, kost 75. De over
zichtstentoonstellingen van zijn
werk zijn in Galerie De Verbeel
ding, Klokkenstraat 12, Baarle-Her
tog (B): t/m 23 april; open van
donderdag t/m zondag van 13-17
uur; in Delta Art Gallery, Oranjesin
gel 2A in Nijmegen (tot 8 april) en
in Galerie Wolfs, Hoogbrugstraat 69
in Maastricht
Door KoosTuitjer
De opmars van Japanse hout
sneden in Europa is een 19e
eeuwse successtory. De open
stelling in 1854 van Japan,
leidde tot een run van verza
melaars op dit exotisch kun
startikel. Kunstenaars waren
de voorlopers onder hen, zo is
het verhaal. Maar handeldrij
vende Nederlanders - zij
hadden in de periode van
afweer van vreemdelingen al
tijd een streepje voor gehad -
waren hen toch voor.
Hun verzamelingen belandden
later veelal in het Museum voor
Volkenkunde in Leiden en in het
Rijkmuseum in Amsterdam. Lei
den en Amsterdam leenden re
cent hun collecties uit aan Ja
pan. De zending is inmiddels
terug in ons land. Beide musea
hebben eendrachtig besloten de
prenten nu ook zelf aan de wand
te hangen.
Een courtisane is een chique da
me die thee schenkt en bij aan
reiken daarvan aan een gast
haar kimono angstvallig dicht
houdt.
Zo zien de Japanners haar. En
clie opvatting over deze histori
sche hostessen willen ze voorlo
pig ook handhaven. Geen enkele
onzedige prent keerde vanuit
Nederland tijdelijk in Japan te
rug. Terwijl er indertijd toch
■veel vrolijke plaatjes met courti
sanes in de hoofdrol het land uit
gekomen waren. Want die wor
den ook bewaard in de Leidse en
Amsterdamse musea.
Niet de bewaarders van deze
twee topcollecties zijn verant
woordelijk voor deze censuur.
De Japanners zelf waren naar
Nederland gekomen om hun
keuze voor een reizende exposi
tie te bepalen. Over de voorkeur
die de Japanners aan de dag
legden, hebben hun Nederlandse
bruikleengevers zich ook ver
baasd. Niet eens zozeer over de
veronachtzaming van prikkel-
prenten. Maar wél over het feit
dat kunsthistorisch gesproken
prikkelende prenten óók terzijde
werden geschoven.
De Amsterdamse conservator
Ger Luijten: „Onze Japanse col
lega's hadden slechts oog voor
bekend werk van overbekende
kunstenaars. Japanners kicken
op wat beroemd is. De gretigheid
naar wat exclusief is, missen zij.
Daar kijk je toch van op. Maar
we hebben de Japanners toch
gedwongen om ook iets minder
traditioneels op te hangen. Dat
waren we verplicht aan onze
schatten, vonden we."
Stripverhaal
Courtisanes, maar ook acteurs,
zijn de hoofdrolspelers in het
uitgehangen stripverhaal over
het ingetogen leven in het histo
risch Japan. Wat dat betreft ver
schilt de duo tentoonstelling in.
Leiden en Amsterdam weinig
van het Biedermeier-verhaal dat
momenteel in Den Bosch ten
toongesteld wordt. Net als hun
collega's in Wenen in de 19e
eeuw zetten ook Japanse kunste
naars een keurige rose bril op
V*«BAZ,Nq
Een zoon begraaft zijn vader,
dat is de natuurwet. En het is
even gewoon dat hij hem tege
lijk met het schepje zand bijna
vergeten is. Nog wat handen
drukken bij de koffie na, een
paar weken ongemakkelijke
rouw als de versleten fauteuil uit
de bejaardenflat arriveert en
wat verbazing over de goed ver
borgen geheime geuren die uit de resten niet vernietigde correspon
dentie opstijgen. Dan is het leven definitief voorbij. Vader is bijgezet,
in zerk en herinnering.
De buitengewone zoon doet het anders. Die leeft namens vader voort.
Neemt de zaak over, betaalt de schuldeisers af om vaders naam te
zuiveren en doet alles om vaders werk te laten voortbestaan.
Emiel van Moerkerken, nu net zelf overleden, was zo'n zoon. Hij
kon de laatste adem uit het door longkanker verziekte lichaam niet
uitblazen zo lang hij zijn vader geen recht had gedaan. En hij had
zelf genoeg ondernomen om daar met trots op terug te kijken. Had
hij aan het eind van zijn leven alleen zijn eigen erfenis gerangschikt,
zou niemand hem dat hebben kwalijk genomen. Behalve Emiel zelf.
Emiel van Moerkerken was de beroemdste blindeman van Nederland
en toch kon hij gewoon zien. Hij was filmer, fotograaf en camera
man. Meteen Gouden Kalf bekroond vanwege zijn 'Volgend jaar in
Holysloot'. Een korte film, ooit vertoond door de KRO, die hij zelf
regisseerde en waarin hij als blinde de hoofdrol speelde. Achter zijn
uitgestoken blindenstok aan doorkruiste hij land na land. Het was zo
levensecht dat er bijna geen werkstuk van de Amsterdamse Filmaca
demie kon komen of Emiel van Moerkerken was er in te zien als
blindeman.
Van Moerkerken gaf les. In cameratechniek aan de Filmacademie en
in waarnemingspsychologie aan de Universiteit van Amsterdam.
Maar daarbij bleef het niet. Hij schreef verhalen, uitgekomen bij De
Bezige Bij onder de schuilnaam Eric Terduyn, werkte mee aan het
illegale blad 'De Schone Zakdoek', publiceerde fotoboeken, was
cameraman bij vooroorlogs propagandistisch communistisch film
materiaal, maakte tv-documentaires, assisteerde bij de beroemdste
mislukking uit de Nederlandse filmhistorie 'Lentelied' van Simon
Koster waarin alle toenmalige toneelcoryfeeën speelden, maar was
vooral surrealist. Een van de weinigen in Nederland.
Van Moerkerken was bescheiden, maar niet verlegen uitgevallen. Hij
kende iedereen. De familie Mann, André Gide, Du Perron en
bentgenoot Chris van Geel. Voor de oorlog ging hij naar Parijs,
belde gewoon aan bij de paus van het surrealisme, André Breton,
wist zich in zijn schooljongensfrans binnen te praten en de maitre zo
ver te krijgen dat hij voor hem poseerde.
Breton, Dali, Man Ray, alle groten van die dagen lieten zich door de
toen nog zo goed als baardeloze knaap fotograferen. Van Moerker
ken was innemend door zijn ontwapenende zelfspot. Vlak voor zijn
dood, hij was kaal door de chemotherapie, liep met een stok en kon
nauwelijks nog een traptrede op, meldde hij zich buiten adem bij een
vriendin met de woorden 'hier voor je staat een voormalige ladykil
ler'.
Voor een normaal mens zou wat Van Moerkerken in de 78 jaar van
zijn bestaan verricht had, voldoende zijn om van de eeuwige rust te
gaan genieten. Niet voor Emiel. Zijn vader verdiende eerherstel. De
oude Van Moerkerken, P.H. jr., in 1951 overleden en met een
wanstaltig grafmonument geeerd op Driehuis-Westerveld, was in zijn
tijd naast hoogleraar een enigszins bekend schrijver. Vooral van
historische romans. Zijn cyclus 'De gedachte der tijden' (1918-1924)
wordt nog verstoftin antiquariaten aangetroffen. Het sobere, zakelij
ke verhaal begint bij de wederdopers en loopt door tot aan de Franse
Revolutie en de Commune van Parijs. De nieuwe en nieuwste
geschiedenis in een paar banden vol verbeelding.
Van Moerkerken jr. wordt niet meer gelezen. Het Letterkundig
Museum te Den Haag vond het daarom niet nodig de stukken die ze
van hem hebben, goed in de catalogus op te nemen. Zoon Emiel
ontdekte dat en rustte niet voor er gerechtigheid geschiedde. De
Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, waaraan hij het restant van de
archiefstukken had geschonken en die er blij mee bleek, diende ook
het Haagse mapje van vader in bezit te krijgen.
De starre Haagse directeur Korteweg weigerde en het kwam tot een
proces. Emiel van Moerkerken won, een paar uur voor zijn dood. De
rechter bleek niet blind voor het terecht verlangen van de zoon zijn
verwekker nog de laatste eer te kunnen bewijzen.
wanneer zij het dagelijks leven
in Edo (de historische benaming
voor Tokyo) afschilderden.
Van bovenaf opgelegde strenge
voorschriften gaven hen trou
wens weinig ruimte. In de han
del te brengen prenten moesten
eerst ter goedkeuring aan de
censor worden aangeboden. Die
plaatste dan een teken (kiwame:
het is goedgekeurd) op het ont
werp. De akkoordverklaring
werd later meegedrukt. Wie de
procedure aan zijn laars lapte,
ging het gevang in of raakte zijn
bezit kwijt.
De staat riep deze censuur in het
leven, maar droeg de toepassing
aan de uitgeverswereld op. Dat
scheelde de overheid in de kos
ten. Elke dienstdoende censor
uitgever telde wel op zijn pas
sen. Ook hij werd op een niet
misselijk wijze op de vingers
getikt, wanneer hij iets door had
laten gaan dat in strijd met de
wet was.
Onder het bed
Elke onzedelijke prent werd
daarom angstvallig achterge
houden. Maar ook in het heden
daagse Japan heerst grote terug
houdendheid op dat punt, weet
de Leidse deskundige Matti For-
rer. Hij maakt deel uit van een
select samengesteld internatio
naal comité, dat studie verricht
naar de ver onder het bed weg
geschoven prentkunst.
Drs. Matti Forrer: „De wet be
paalt dat de afbeelding van het
lichaam dient op te houden bij
het schaamhaar. Vroeger was
dat nog strenger gereglemen
teerd. Waar de regels overtreden
waren, én dat kwam op ruime
schaal voor, weigeren musea nog
steeds om de erotische nummers
uit hun collecties ter inzage te
geven. Ze doen daar heel moei
lijk over, terwijl wij als comité
toch geen kleine jongens zijn.
Noch wat onze leeftijd, noch wat
ons wetenschappelijk niveau be
treft. Vijf van de zes comitéle
den, twee Japanners, twee Ame
rikanen en twee Nederlanders,
zijn hoogleraar."
Kuisheid
Het zedige karakter van de nu
tentoongestelde prenten, maakt
dat je ook met je moeder naar
Leiden en Amsterdam kun gaan.
En alle kuisheid rond de courti
sanes en acteurs (actrices had je
niet, mannen speelden ook vrou
wenrollen, net als in de tijd van
Shakespeare) heeft ook haar
charme. Want natuurlijk kleur
den de ontwerpers de schijn bij.
Zij stopten allerlei verwijzingen
naar de aard van het courtisa-
nenbedrijf in hun afbeeldingen
van de preutse theeschenksters.
Daar is het leuk naar zoeken.
Dat vermaak trokken ook de
oorspronkelijke eigenaren uit
hun aankopen. Zij begrepen de
vingerwijzingen terdege. Bij on
ze Jan Steen gebeurde dat trou
wens niet anders. Maar de sym
boliek in de Japanse prentkunst
'De behekste kat' (1852) van Utagawa Kunisada, te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam.
is toch net iets subtieler.
Een van de verhullende medede
lingen is het volgende beeld. Een
dame wacht haar bezoek af. De
heer in kwestie draagt een para
plu, want ook in Japan kon het
vreselijk regenen op weg naar de
courtisanenwijk. Als bij een in
geving, strekt de dame haar
hand naar de paraplu uit. En
met twee vingers beroert zij het
afgeplatte uiteinde van de plus
teek Meneer kan nu rustig bin
nen komen. Of hij nu ook direct
aan de thee gaat, valt te betwij
felen na dit gebaar. En theedrin
ken kun je nog altijd.
Hooggesloten
De afgebeelde vrouwen dragen
de kleding hooggesloten, tot aan
hun bevallige halzen. Want lelij
ke vrouwen werden niet gedrukt.
Onder hun schitterende gewa
den, droegen zij ook ondergewa
den. Soms is daar een stukje van
te zien. Ter hoogte van de voet
jes, bijvoorbeeld. En dat is nu
vreemd: het ondergewaad valt in
plooien, die toch erg veel lijken
op andere lichaamsplooien, die
je bij een dame kunt vermoeden.
Voor wie niet op dergelijke de
tails wil letten, valt er genoeg te
zien op al deze kunstige en wer
kelijk schitterende druksels. De
techniek was (en is trouwens nog
steeds) buitengewoon bewerke
lijk. Eerst werd een tekening
door middel van kervingen in
een houten blok overgebracht.
Maar terwille van de kleur, en
dat is wel de grote fascinatie van
deze prenten, werden ook nog
eens twintig en soms ook wel
dertig andere blokken ten be
hoeve van een en dezelfde prent
bewerkt. Deze routing over der
tig blokken leidt uiteindelijk tot
onwaarschijnlijk transparante
hoogtepunten van de drukkunst.
Vakmanschap
Het vakmanschap van de pren-
tenmakers ontwikkelde zich ih
Edo op een steeds hoger niveau.
Amsterdam (anp) - De veertien MGM-bioscopen in ons
land worden in opdracht van Crédit Lyonnais Bank
Nederland NV (CLBN) dit vooraar geveild. MGM Cine
mas huurt de bioscopen van Cinema 5 Europe NV. Deze
vennootschap, die niet tot MGM behoort, komt zijn
hypotheekverplichtingen aan de bank niet na. De bio
scoopveiling wordt in april gehouden door Jones Lans
Wootton makelaars.
Het gaat om vijf theaters in Amsterdam (waaronder Tuschinski)
drie in Den Haag, vier in Rotterdam, één in Utrecht en één in
Groningen.
Als de gebouwen in handen zouden komen van MGM, betekent
dit dat alle 450 MGM-theaters in Europa eigendom zijn van
Crédit Lyonnais (CL, de moeder van CLBN). Dat kreeg de keten
in handen nadat de roemruchte Italiaan Parretti op de fles ging
inclusief zijn met veel CL-geld verworven Amerikaanse fiimI
maatschappij MGM.
Overigens wil CL de hele bioscoopketen graag kwijt. Gegadig
den zijn mogelijk Rank Organisation en Philips-dochter Poly
gram.
Maar meer dan eeuwen hielden
zij wel vast aan een vastomlijnd
produktieproces. Daarbij was al
lereerst een ontwerper en vervol
gens een blokkensnijder een
drukker en een uitgever betrok
ken. In de Japanse hofstad wa
ren talloze van dergelijke kwar
tetten in de weer.
De oudste tentoonstelde hout
snede dateert uit het eind van de
zeventiende eeuw. De jongste
binnen deze selectie uit 1927.
Het Prentenkabinet van het
Rijksmuseum is ook geïnteres
seerd in later werk, maar dat is
om de continuïteit te behouden.
Toch zie je hoe vanaf 1900 het
Japans karakter in de prenten
westerse invloeden ondergaat.
En met dat moment hebben de
samenstellers van de tentoon
stelling willen besluiten.
Rijksmuseum voor Volkenkunde,
Steenstraat 1, Leiden. Tot en met
28 mei. Di. t/m vr. 10-17; za. zo.
en feestdagen 12-17 uur.
Rijksmuseum, Stadhouderskade
42, Amsterdam. Tot en met 28
mei. Dagelijks van 10-17 uur.
Roosendaal - De Kring.
'Bouwmeester Solness' van
Henrik Ibsen door Theater
Antigone. Regie (en bewer
king): Ignace Cornelissen. Ge
speeld door Dries Smits, Ka-
trien De Becker, Rosemarie
Bergmans, Arthur Boni e.a.
Gezien op donderdag 16
maart. Op 29 maart in Ter-
neuzen, 30 maart in Ooster
hout.
Door Marjan Mes
Twee seizoenen na Toneel
groep Amsterdam heeft nu
ook het Vlaamse Theater An
tigone uit Kortrijk een prach
tige, modern aandoende
voorstelling gemaakt van
Bouwmeester Solness, het
mooie drama uit 1892 van
Henrik Ibsen, waarvan de rij
ke symboliek zich wonderwel
blijkt te lenen voor een sobe
re voorstelling.
Had het Amsterdamse gezel
schap gekozen voor een immens,
hoog decor dat verwees naar het
streven van de bouwmeester om
tot in de hemel te kunnen bou
wen, Antigone speelt het drama
juist in een kleine, bijna lege
ruimte. Daarin komt iedere spel-
nuance, hoe klein ook, heel sub
tiel tot zijn recht. Een benau
wend mortuarium van lichtge
kleurd hout met in het midden
een berg houtskool, die begint te
roken wanneer het verdrongen
verleden van Solness naarboven
komt.
We zien de bouwmeester hier
geen torenspits beklimmen maar
met blote voeten over de bran
dende kolen lopen, daartoe uit
gedaagd door het jonge meisje
dat plotseling in zijn leven komt.
Deze Hilde Wangel was er der
tien jaar geleden bij toen hij de
torenspits beklom die hij had
gebouwd. Ze was toen nog een
kind. Zij beweert dat hij haar
toen zijn 'prinsesje' noemde,
haar gekust heeft en haar be
loofde om haar later te komen
halen om een 'koninkrijk' voor
haar te bouwen. Nu eist die
Hilde van hem dat hij zijn belof
te nakomt.
Het jonge, roekeloze en uitda
gende meisje is plotseling in zijn
huis waar hij lijdt onder de i
derende ouderdom en z
schuldgevoel jegens zijn vrouw;
die hij verwaarloosd heeft te
voordele van zijn eigen machten
roem. Schuldig voelt hij zich ook j
aan de brand van zijn vt
huis en de dood van hun twee
kinderen, die deze tot gevolg
had. Schuld schrijft hij met gro
te houtskoolletters op de muur.
Bang is de ouder wordende I
bouwmeester bovenal om zijn
macht te verliezen aan de jeugd.
Maar hij verlangt ook naar die
jeugd, merkt hij nu dat jeug
kind voor hem staat en hem
uitdaagt tot het bouwen van
'luchtkastelen' en het nog e<
maal najagen van geluk en
verrichten van een grootse daa
Gods eigen bouwmeester he
Solness zich gevoeld, hij bouwde I
kerken waarvan de spitsen tot m
de hemel reikten. Na het leed dat
in zijn leven kwam, waardoc
ook de band met zijn vrouw I
verloor, wilde hij geen kathedra- i
len meer bouwen. Alleen nog
huizen voor mensen, maar op
zijn eigen nieuwe huis bouwdt
hij toch weer een hoge i
Hilde Wangel vuurt hem genade
loos aan om die spits te beklim-1
men en stuurt hem zo t
wild(?) de dood in.
Dries Smits, wat een magnifieke1
acteur, speelt de bouwmeester
schitterend; onnadrukkelijk en
zonder pathos. Een artistieke ro
manticus en jongensachtige, i
volwassen dromer die onweer
staanbaar charmant kan zijn
maar ook wanhopig. De Hilde
van de piepjonge Katrien de
Becker is sensueel, listig en ver
leidelijk; een weergaloos mooi
ingeleefde rol. Ook de bijrollen,
o.a. van Arthur Boni als de dok-1
ter en Rosemarie Bergmans als
mevrouw Solness, zijn voortref
felijk in deze fijnzinnig geregis-1
seerde, fysieke voorstelling. De
nominatie voor de Gouden Gids
Publieksprijs waardig. Gistera
vond werd aan de groep de hier
bij behorende oorkonde uitge
reikt.
VERVOLG VAN
VOORPAGINA GROTE GIDS
„Maar échte op zichzelf staande
dans is er weinig. Het is meer
bewegen om de scenes aantrek
kelijk te maken. Het bewegen is
onderdeel van het geheel. Alles
in deze produktie is onlosmake
lijk van elkaar", licht choreo
graaf Harry Verrijckt toe.
Verrijckt heeft al verschillende
keren de choreografie voor een
BOV-produktie gedaan. De Ber
gen op Zoomse Muziek- en Bal
letschool levert bijna het hele
orkest, aangevuld met een pro
fessioneel groepje Belgische vio
listen. Contrabassist Aad de
Weck zit voor het eerst in een
dergelijk orkest. Met zichtbare
pret zegt hij:
„Ik ben klassiek ingesteld. Een
Bach- en Beethovenfreak. Dit is
een heel andere wereld! Maar
het is een leuk stuk. Ook lachen,
zeg! Hier meespelen, het heeft
wel iets".
De solisten betrekt de BOV over
wegend uit eigen gelederen.
Frans Koevoets, Cocky Stuart en
Peter Witjes zijn aangetrokken
voor een gastrol. Peter Witjes
speelt de titelrol.
„De Mikado! Ik vind het een
gemakkelijke rol. Ik speel slechts
in twee scenes en muzikaal ge
zien heeft deze rol voor mij geen
bijzondere moeilijkheidsgraad.
De muziek spreekt aan. Hij is
melodisch heel afwisselend".
Pierre van Broekhoven, die de
algehele muzikale leiding voert,
heeft aan de oorspronkelijke
muziek niets veranderd. De ori
ginele versie is uitstekend. En
De Groot heeft het stuk zo ver
taald dat het ritme intact is
gebleven.
„Een moeilijkheid voor het koor
is dat de mannenstemmen vrij
hoog staan, omdat 'De Mikado'
voor Engelse stemmen is ge
schreven. Het repeteren is inge
wikkeld, omdat er zoveel man
nen- en vrouwenkoren apart in
voorkomen. Maar het zijn ju
weeltjes"!
Kostuums
'De Mikado' oogt ook als een
plaatje. Eric Elich, die de decors
heeft ontworpen, heeft daar van
af eind augustus met drie, vier
mensen iedere week een avond
aan gewerkt en vanaf januari
nog meer.
Erik Drewes, werkzaam op het
atelier van de Nederlandse Ope
ra Stichting, heeft speciaal voor
deze produktie ruim tachtig kos
tuums bedacht. Ze gemaakt van
een overdaad aan zijden en satij
nen stoffen.
„Als ze de kleding hadden ge
huurd zouden het traditionele
kimono's zijn geworden. En ze
willen er een eigen stempel op
drukken. Ik heb geprobeerd om
de humor in het stuk ook in de
kostuums te brengen. Bijvoor
beeld door een een decoratie van
muzieknoten in plaats van Ja
panse tekens".
Jolanda Koenders heeft alle so
listenkostuums gemaakt. Ze zit
in het zaaltje naast het repetitie
lokaal achter de naaimachine.
Als dadelijk de pauze voorbij is
moet alles af zijn. Ze geeft een
enkel gewaad snel een finishing
touch. In een rode kimono moet
binnen vijf minuten nog een rits.
Jawel, dat lukt.
De kostuums zijn maanden gele
den aangemeten. Wat onwennig
trekt de cast de kleding voor het
eerst aan. De première lijkt op
eens heel dichtbij. Arthur van
Broekhoven leeft zich al in:
„Straks in het theater hangt er
een bepaalde sfeer. Je ziet het
De Bergse Operette Vereniging repeteert voor 'De Mikado'
publiek in de zaal en je ruikt een
bepaalde lucht. Een mengeling
van grime, verf, stof en zweet".
Op zaterdag 18 maart is in stads
schouwburg De Maagd in Bergen
op Zoom een galapremière van 'De
Mikado', georganiseerd door de ge
zamenlijke serviceclubs ten bate
van de Zonnebloem. Aanvang 20.15
uur. Op zondag 19 maart is om
14.00 uur een matineevoorstelling
En
al-
1 toen
va:
t psych
;chik
j niet
Wilma
l deskunc
ge
ic
h
met
b<
als
me
het
na
ds i
alleen
pelen,
ideal
i hij 1
huis'
alsjet
ak
zc
t eenvoi
in
New York (ap) - De drie nog overgebleven Beatles zullen nog j
dit jaar nieuwe songs uitbrengen. Dat heeft Paul McCartney
bekend gemaakt.
De nieuwe songs zullen uitgebracht worden als onderdeel van 1
voor het einde van dit jaar geplande The Beatles Anthologie, een tien I
uur durende televisiedocumentaire. McCartney, Ringo Star en Ge
orge Harrison begonnen vorig jaar in Londen te werken aan iet
material voor de bloemlezing, waaronder een niet eerder uitgebrach- j
te song van de in 1980 vermoorde John Lennon, Free As A Bird.
nEgTEM
mrecht - Massa's men:
Len m de knoei doo.
Werkstress. Soms bran
den ze gewoon op. F-
indat de werkdruk
leen nog maar zal te
'n, lijkt het einde
de epidemie van ps;
"he arbeidsongeschik'
eidsgevallen nog
licht. Professor Wi
gchaufeli, psycholoog
n de Universiteit vai
Utrecht, hield er onlan
,jjn oratie over. Een
sPrek met een desku
i op het gebied van
burnout-syndroom.
'Schaufeli: Ik begin r
'voorbeeld. Arend was een
«en leerkracht, die het
uitdaging zag om kansarme
jeren een échte kans in
derwijs te gevem Maar
paar jaar kreeg hl] steeds
Het gevoel enkel en alleei
maar voor meester te spelen
zijn oorspronkelijke iJ"
was weinig meer over en
felde sterk of hij wel geschikt
voor het onderwijs."
Het liefste zou hij zich ergei
school terugtrekken om'
na te kijken; 'als ik
maar niets meer met die
leerlingen hoef te doen'. Hij
de zich zo moe, zo leeg en -
geknepen. Hij kon het eem
weg niet langer opbrengen
zijn aandacht en energie i
leerlingen te pompen. Hij
op."
„Dat voorbeeld vertelt het
haal van een leraar. Maar
politieagenten en verpleegki
gen overkomt het ook. Dooi
werk kunnen ze emotioneel
geput en opgebrand raken,
noemen we burnout."
Wilmar Schaufeli is psycho
Kortgeleden hield hij aan de
versiteit Utrecht zijn eerstel
ciêle rede als hoogleraar in
ganisatiepsychologie. Een
over burnout.
De meeste mensen weten we
het betekent om overrent
overwerkt of overspannen te
Maar wat is burnout nou prt
„Burnout heeft óók met
moeidheid te maken. M<
zeggen dat ze helemaal öp
Net als mensen die oversp;
of overwerkt zijn. Ze hebbe
het gevoel dat ze minder p:
ren. Maar bij burnout komt
nog iets bij. Mensen die altij
vrij veel inzet en idealism
werkt hebben, gaan afstan
men van de mensen met v
werken. Hun betrokke
neemt af. Hun enthousiasm
dwijnt. Ze worden cynischi
uiteindelijk dooft het vla
tje."
„Het is eigenlijk iets dat in
toeneemt. Het begint met
ning op het werk. Dat is nil
zonders. Dat heeft iederee
eens. Van werk word je
Door Jan Koesen
De Middellandse Zee
ziek. Hij is nog steeds
de woorden van Toon
Hermans, zo blauw, 2
I blauw. Maar talloze
varen bedreigen deze
wieg van de westerse
schaving. Van de Cöt
d'Azur tot aan de wa
ren voor Troje, van E
nibals stranden tot a
de glorie van Venetië
Griekenland tot de a
van Gibraltar, de Mé
terranée lijkt op veel
plaatsen een open vr
nis vat.
Het strand is een plaatje
reisfolder. Zonovergoten
een azuurblauwe zee,
lijven, ligbedden en
der dat zand roert
dit een horrorfilm w
muziek aanzwellen.
de lichten floepen as
de bars, de restaurants
winkels lonken. En va
duistere strand komt
in beweging dat op
zeeschildpad.
Miljoenen en
hebben zijn soungei
ren op het land, zich
heerd naar de zee,
schijnsel van m
Maar het beestje, j
m verwarring. En
om, negeert de zee 1
an en schommelt
P®, naar de boulevard
dood. Op het st
hare vertrapte
even dat niet eens
jle?' gedood onder
de toeristen.
tónri0 milioen oi
00 kilometer
van de
in de
geb
parasc
zich
1 was,
i.Het
1 aan
if
zoi
is
de
vanuit
een
ET lij
miljoenen
1 soortgenoten
3 1- AA.
tersti
d
maan en
uit 1
het dra
waar hi
naar c
geleid c
pas t
strand liggei
j, ont
licht h
de voe
eitjes,
bewoners
"■«vmcier lange
Middellandse Zee
iden aai
toeriste
ton afval is a
gedump
ir komt
minerale olie
300 ton lood,
miljoen ton r
FOTO DE STEM/BENS
voor de Zonnebloem. Verder zij?'
uitvoeringen op dinsdag 21,
derdag 2% vrijdag 24 zaterdag
maart (aanvang steeds zu.iz „j j
en zondag 26 maart, aanvang
uur.
1
5on 10,° milioen
v! I?llJoen ton a
orbehandeling
ze zee. Elk i~-
00° ton mi:
jon kwik) 3800
fosfaten 1
en 60.000 ton
?n daar kan
«nststrook, m
f®v°ig, zegt
^neP van de
massale
"Anjvjcn tuil i
ton wasmiddel
de
niet
de
massaie algengroe
duizenden dode
zee, v(
tegen.
milieu
Verenigde
~'oei, vies
dolfiji