OE STEM
'Voor mij is het
dirigeren
een aanvulling'
Jaap van Zweden op toernee niet het Mozarteum Orkest Salzburg
Bergse Operette Vereniging: reputatie en 'ook lachen'
J. EEN NIEUWE
>ELSPANNERS.
45. DE AUTO
|DE PROEFRIT.
ALFIN LEASE.
IÉK^'
TOT 15 APRIL.
SART 1995
541
I
Grote Gids
VRIJDAG 17 MAART 1995 DEEL I
Op 24 maart begint in Het Turfschip in Breda een
toernee door Nederland van Jaap van Zweden met
het Mozarteum Orkest Salzburg. Het gezelschap
zal ook Bergen op Zoom. Tijdens de toernee wordt
uitsluitend muziek van Mozart gespeeld. Jaap van
Zweden (1960) laat zich daarbij niet alleen gelden
als violist maar ook als dirigent. Dirigeren doet
hij trouwens steeds vaker. In het volgende seizoen
is hij bijvoorbeeld de vaste gastdirigent van het
Orkest van het Oosten in Enschede. „Het één is
niet belangrijker dan het ander. Het belangrijkste
is dat ik muziek maak".
Huize Larixduin in de bosrijke duinen van
ierdenhout is de architectonische neerslag
van puissante rijkdom. Een Nederlandse
'planter bouwde het huis honderd jaar gele
ien. Het is een villa in grote stijl, met ruimte,
licht en een royale dubbele trappenwaaier in
de hal. Larixduin is de residentie van Jaap
Ivan Zweden. Hier is zijn studio, hier komt hij
Itot rust tijdens de spaarzame rustpuntjes in
zijn agenda. „Ik moet zelf koffie zetten", zegt
lie concertmeester van het Koninklijk Con-
;certgebouworkest. In een hoekje van de keu
ken bedient hij zonder moeite het koffiezet
apparaat. „Deze week ben ik alleen thuis."
Veeltijd heeft Jaap van Zweden niet voor het
gesprek. Op het aanrecht wacht een witte zak
lit de Indische afhaalkeuken.
,Ik moet dadelijk naar het Concertgebouw in
Amsterdam, me eerst nog omkleden en dan
vanavond spelen onder dirigent Carlo Maria
Giulini."
Als concertmeester van het Concertgebouw
orkest,' sinds 1980, is Jaap van Zweden Ne
derlands violist nummer één. Behalve optre
dens met het orkest in binnen- en buitenland
leeft Van Zweden een drukke solo-carrière.
Hi] toert onder andere door Nederland met de
pianist Aldert Vermeulen, hij heeft met het
Xederlands Saxofoonkwartet een cd opgeno
men. Enzovoort.
Hoe komt zo'n toernee als met het Salzburgse
I Mozarteum Orkest tot stand?
,Het Salzburger Mozarteum Orkest is een
wereldberoemd orkest. Ik heb met ze gespeeld
en ze waren enthousiast. We hebben samen
een cd opgenomen met het Vierde en het Vijf
de Vioolconcert van Mozart. Uiteindelijk is
nit dat contact deze toernee voortgekomen.
Voordeel is dat ik de dirigent van het Mozar
teum, de Nederlander Hubert Soudant, goed
ta Hij is daar sinds 1 september 1994 chef
dirigent."
1 zei dat ze 'enthousiast' waren, daar in het
nol tan de leeuw, Mozarts geboortestad Salz-
wrg. Bedoelt u met dat enthousiasme het or-
of het publiek?
■Of het publiek uit zijn dak gaat, dat weet ik
eigenlijk nooit. Het orkest was enthousiast en
dat is voor mij belangrijker. Vooral als het
een orkest is met zo'n traditie. Het dateert uit
Ml en is het vaste orkest van de Salzburger
Irestspiele. Herbert von Karajan is er zijn car-
nere begonnen. Tijdens de opnamen voor die
Mozart-cd heerste er tussen mij en het orkest
een sfeer als tijdens wittebroodsweken".
Dat u het orkest belangrijker vindt dan het
publiek, komt dat omdat u al zo lang in een
orkest speelt?
„Nee, zo is het ook ni.et. Je speelt altijd op de
zaal. Als solist doe je dat, en ook als orkestlid.
Als concertmeester ben je nog een geval
apart. Solo spelen vanuit het orkest is moei
lijker dan gewoon solo spelen. Concertmees
ter is een helse baan, zei mijn voorganger
Hermans Krebbers altijd. Vanavond moet ik
er weer aan geloven. Dan spelen we met Giu-
lini de Eerste Symfonie van Brahms en daar
zit een belangrijke vioolsolo in".
Tijdens de komende toernee door Nederland
speelt u niet alleen viool. U dirigeert een aan
tal concerten.
„Dirigeren heb ik het afgelopen jaar al veel
gedaan. En ik word steeds teruggevraagd! In
de komende twee, drie jaar ga ik dirigeren in
Israel, in Buenos Aires en in Berlijn. Op mijn
repertoire staan onder meer de Eerste Symfo
nie van Brahms, de Tweede van Beethoven en
de Eerste van Mahler."
Dirigeren is toch een compleet ander vak dan
vioolspelen?
„Natuurlijk. Ik studeer ervoor. Maar de be
langrijkste leerschool is toch wel de afgelopen
veertien jaar in het Concertgebouworkest ge
weest. Ik heb onder de allergrootste dirigen
ten gespeeld en heel goed geluisterd en geke
ken. Ik hoor wel eens dat mijn dirigeerstijl
een mix is van Haitink, Harnoncourt, Bern
stein en Chailly. Dat zijn de dirigenten ge
weest van wie ik het meest heb geleerd. Het
allermeest van Harnoncourt. Bij hem draait
alles om emotie in dienst van de muziek. Bij
Bernstein is het emotie in dienst van de
show."
Zal dirigeren voor u in de toekomst belangrij
ker worden dan vioolspelen?
„Belangrijker niet. In de muziek is alles even
belangrijk. Het maakt me niet uit wat ik doe.
Het komende seizoen zit ik bijvoorbeeld ook
perioden bij Het Brabants Orkest en Het Gel
ders Orkest. Het belangrijkste is dat ik mu
ziek maak."
Is vioolspelen alleen niet bevredigend? Er zijn
tegenwoordig zo veel beroemde solisten die
het stokje ter hand nemen...
Jaap van Zweden: „Ik hoor wel eens dat mijn dirigeerstijl een mix is van Haitink, Harnoncourt, Bernstein en Chailly. Dat zijn de di
rigenten geweest van wie ik het meest heb geleerd. foto klaas koppe
„Het kan zijn dat geldt voor Vladimir Ashke-
nazy, de pianist die dirigent is geworden. Die
is gaan dirigeren vanuit een tekort. Voor mij
is het dirigeren een aanvulling. Ik voel de be
hoefte om alles wat ik de afgelopen jaren heb
opgestoken over muziek aan anderen door te
geven. Bovendien vind ik het geen slecht idee
als een concertmeester kan dirigeren. Dan
kan hij in noodgevallen het orkest overne
men. Niet dat ik dat nu al zou kunnen...
Vioolspelen verveelt dus niet?
„Nooit. Ik zal altijd van muziek houden.
Daarbij, je verlegt je grenzen, je verdiept je
inzichten, je vergroot je kennis. Kennis en
theorie kunnen wel degelijk bijdragen aan
een betere interpretatie en beter spel. Als je
weet onder welke omstandigheden Shostako
vich zijn
Eerste Vioolconcert heeft geschreven, dan
speel je het toch anders. Ik noem dat viool
concert, omdat mijn mede-concertmeester
Viktor Liberman indertijd aanwezig was bij
de première. Die werd gespeeld door David
Oistrach, aan wie het werk is opgedragen. En
die speelde het volgens de richtlijnen van de
componist. Via die weg ken ik die richtlijnen
nu dus ook. Het mooiste is natuurlijk als je
met een componist zelf kunt spreken. Ik heb
dat met Bernstein kunnen doen."
Wat zijn uw grote voorbeelden op de viool?
„Jasha Heifetz, Arthur Grumiaux en Itzhak
Perlman."
U speelt alle muziek, van de barok tot heden.
Hebt u daarbinnen een voorkeur?
„Ik heb geen voorkeuren. Ik speel net zo lief
een solo-partita van Bach als het vioolconcert
van Brahms. Mijn favoriete componisten zijn
Shostakovich, Mozart en Bach, niet speciaal
in die volgorde. Het grootste genie vind ik
Mozart. Soms twijfel ik wel eens of het moge
lijk is dat hij dat allemaal geschreven heeft in
zo'n korte tijd. Het kan gewoon niet. Tijdens
de komende Mozart-toernee spelen we ónder
andere de Eerste Symfonie (van de 40) van
Mozart. Hij was zeven jaar toen hij die
schreef! Het tweede deel componeert hij twee
tegen drie. Ongelooflijk. Je gaat van je graat."
Vertelt u eens iets over uw huidige instru
ment.
„Ik heb een Stradivarius uit 1699. Zoals bij al
dit soort uitzonderlijke instrumenten is de
hele geschiedenis van het instrument bekend.
Mijn viool is in de achttiende eeuw in het be
zit geweest van de koning van Pruissen, in de
negentiende eeuw van de vioolvirtuoos Bur-
mester en in de twintigste eeuw van de Sjah
van Perzië. Diens zoon heeft erop gespeeld.
Wat het instrument gekost heeft zeg ik niet.
Hij is collectief verzekerd bij het Concertge
bouworkest, en ik vervoer hem gewoon op de
achterbank."
Hoe kom je eigenlijk aan zo'n instrument?
„Er bestaan vioolmakelaars. Je krijgt een te
lefoontje uit Londen: kom eens kijken, kom
eens luisteren, kom eens spelen. Zo gaat dat."
Jaap van Zweden blijkt every inch een muzi
kant, zijn leven staat in dienst van de muziek
eri draait om de muziek. Altijd en overal. Hij
heeft een uitstraling van ernstige concentra
tie. Hij weet precies waar hij mee bezig is.
„Ik houd veel van barokmuziek, maar ik ben
geen barokviolist. Over de authentieke uit
voeringspraktijk ben ik niet altijd even en
thousiast. Maar dan heb ik het niet over Frans
Brüggen en zijn Orkest van de Achttiende
Eeuw, en ook niet over het Amsterdam Baro
que Orchestra van Ton Koopman. Met Ton
Koopman heb ik de vioolconcerten van Loca-
telli opgenomen, hij heeft er de cadenzen voor
geschreven."
Hoe druk heeft Jaap van Zweden het?
„De seizoenen 1995, 1996 en 1997 zijn prak
tisch volgeboekt. Daarvan zijn jaarlijks vier
tot vijf maanden in het buitenland. Het wil
niet zeggen dat ik helemaal geen vrije tijd
meer heb, maar er kan echt niets meer tus
sen."
In de keuken eet Jaap van Zweden intussen
een snelle, koudgeworden afhaalhap. Tussen
twee happen door wordt het eten nog kouder
vanwege een telefoontje van Edo de Waart uit
San Francisco.
„Zodadelijk moet ik me snel verkleden. Ik eet
nu wat omdat ik nooit vlak voor een concert,
eet. Maar vanavond ga ik na afloop eten met
Giulini. In restaurant Keyzer naast het Con
certgebouw."
Jaap van Zweden en het Mozarteum Orkest
Sal2burq spelen op 24 maart in het Turfschip in
Breda (o.l.v. Hubert Soudant), op 5 april in-
stadsschouwburg De Maagd in Bergen op
Zoom (o.l.v. Jaap van Zweden). Het programma
bestaat uit de Symfonieën nrs. 1 en 39, de Sym
fonie Concertante voor viool en altviool en het
Derde Vioolconcert.
vervormbare kooiconstructie, dwarsbalken
wiel en standaard 'n airhaA. Maar de Punto
prestaties. Kortom: de Punto is 'n kennis
wie vóór 15 april a.s. 'n Punto aanschaft en
ens het dubbele kwijt bent. En dat verschil
en voorwaarden.
deze modellen.
het BKR in Tiel).
i- 66744
Gastsoliste Cocky Stuart als Katisha, een vriendin van 'De mikado
foto de stem ben steffen
Zo'n honderd mensen, op
een handjevol beroeps
musici en -zangers na al
lemaal amateurs, krijgen
deze week de laatste in
structies.
Koor, orkest en solisten
repeteren de afzonderlijk
ingestudeerde partijen
voor het eerst gezamen
lijk. Kostuums worden
gepast. Regisseur Jacques
de Groot zet iedereen op
scherp. De BOV (Bergse
Operette Vereniging)
brengt de operette 'De
Mikado' van W.S. Gilbert
A. Sullivan in een ver
taling en bewerking van
Jacques de Groot in
schouwburg De Maagd in
Bergen op Zoom.
Door Joyce Ernest
Op de avond waarop de Bergse
Operette Vereniging (BOV) kos-
tuumgenerale van De Mikado
heeft is deze operette op de kop
af honderdenvijftien jaar oud.
Regisseur Jacques de Groot van
de BOV heeft het stuk vertaald
en bewerkt voor deze tijd. Het
oorspronkelijk Engelse verhaal
zit vol typisch Engelse grappen.
Volgens insiders is de vertaler
erin geslaagd om die over te
brengen in het Nederlands. Hu
mor is een belangrijk kenmerk
van De Mikado, een stuk dat
muzikaal gezien een klassieke
operette is.
Kenners noemen De Mikado een
pittig stuk. De Bergen op Zoom-
se muziekkenner Sjef Huismans
vindt het een hele kluif, ook de
koorwerken. „Het is muziek uit
een ander tijdperk. Voor des
tijds renoverend. Zoals Offen
bach zetten Gilbert Sullivan
zich af tegen de bestaande ope
ratechnieken en de rechtse orde
van die van die dagen".
Volgens pr-man Joost Jongerius
van de BOV is het stuk zo be
werkt dat het de krachten van
het amateurgezelschap, aange
vuld met enkele (semi)professio-
nals, niet te boven gaat.
„Jezus Christ Superstar bijvoor
beeld, dat zou niet gaan. Maar
dit is gèen supermoeilijke pro-
duktie die de cast niet aankan.
Als amateurvereniging kunnen
wij véél. Ik denk dat het komt
omdat de BOV qua faciliteiten
veel gelegenheid heeft. Wij heb
ben altijd zeven, acht uitvoerin
gen van een productie. Dat geeft
routine".
Dat neemt niet weg dat ieder
een, van de solist tot de techni
cus achter de schermen, zich in
het zweet moet werken. Sinds
eind augustus zijn er in Zaal
Den Ronden repetities, worden
er decors gebouwd en kostuums
gemaakt. Vanaf januari repete
ren de solisten en het koor, sa
men zo'n zestig mensen, geza
menlijk. Op de zondag voor de
première is de piano voor het
eerst vervangen door het orkest
van veertig man.
Regisseur Jacques de Groot
loopt te mopperen. Het is zijn
laatste kans om wat hem niet
zint bij te sturen. Later in de
week op de generale in De
Maagd is het te laat. Dan komt
er zoveel kijken aan decors,
schmink, kostuums en techniek
dat tekst, zang en dans er geheid
moefen inzitten.
Zwaarste
„Het gaat lekker"vindt bariton
Arthur van Broekhoven als hij
in de pauze de stembanden even
rust gunt. Hij heeft de rol van de
beul die topfiguren van een Ja-
pans wereldconcern moet aan
zetten tot harakiri, daartoe ge
dwongen door de grote baas, de
Mikado. Van Broekhoven, die
eerder bij gezelschappen in Bre
da, Tilburg, Dordrecht, Schie
dam en ook de BOV speelde,
noemt het de zwaarste rol die hij
ooit had.
„Het zijn lappen met teksten.
Voor mij dan. Het stuk en speci
fiek mijn rol zit vol met emoties.
Het is heel moeilijk om te repe
teren. Ook voor het koor is het
aanpoten. Laatst gingen we tot
twaalf uur 's nachts door. Net
zolang tot het goed is. Dat moet
ook. De BOV heeft toch een be
paalde reputatie".
Behalve om de kwaliteit, die het
gemiddelde amateurgezelschap
ontstijgt, staat de BOV bekend
om de afwisseling in de produk-
ties. Nadat' vorig jaar een revu
op de planken is gezet is nu weer
voor een operette gekozen. Maar
wel een die ook facetten van de
opera en volgens sommigen zelfs
van de musical in zich heeft. Er
zit zelfs wat tapdans in.
ZIE VERDER GIDS-4
