De verkiezingen van Bolkestein
Een VSB Lening.
Nu met Praxis kadobon
van f50,-.
Proef met stemmen
•er computer in Ede
WD grootste partij
in de grote steden
6Ze dronken een glas
en ze deden een plas5
'liSTBM
VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN
A5
)-HOLLAND
3RONINGEN
LEIDEN
ZWOLLE
Zetelverdeling Tweede Kamer*
Zetelverdeling Eerste Kamer*
eeü f3~u.
ld-winst kan paars kabinet een blauw tintje geven
ISENDAAL EN NISPEN
Bisdom laakt advertentie van Nederlands Blok
Zes van de tien
jongeren
stemden niet
Brokx over CD A-leiders:
Provinciale Staten kiezen in eigen huis
Een VSB Lening. Daar knapt je Kuis van op.
VSB'BANK
DONDERDAG 9 MAART 1995
[lAART 1995 A4
06123 47.8
39006 47,4
53947 18,9
82618 1 0,3
25619 9,9
i '95 stalen '91 tk '94
priimen stemmen
404532 71R
191862 289
76366 245
41519 14'
40185 145
31111
17117 32
0,5
5,4
4751 2,2
1,0
3,0
1621 20
i 30314
19949
4415
14828
1291
12722
13492
2793
5129
7,7
4,2
1,2
0,4
Iien '95 staten '91 tk '94
stemmen stemmen
11176956 51,01222941 770
208537 26,5 323649 133
191113 20,4 249028 223
376197 18,0 220699 233
116034 17,6 215678 15»
55702
5,1
61782
61332
5,2
63611
51439
3,1
37722
16080
2.1
25832
5522
0,8
9711
1434
-
28291
1,0
12157
61236
-
4039
-
-
0,2
3072
0,5
0,1
1,5
4,0
itaten '95
staten '91
Ik '94
stemmen
stemmen
l,5
22325
60,5
22938
81,9
,6
5947
30,7
7038
34,1
,8
3525
20,7
4749
15,9
,0
4689
14,0
3212
15,7
1,9
2442
18,5
4238
16,0
>,1
1367
6,3
1453
4,3
6,0
1,1
1806
7,7
1761
!,7
593
0,6
142
1,4
976
-
-
2,6
!,1
475
-
1,5
!,2
478
-
-
1,3
1,1
27
-
-
0,1
-
-
1,5
345
-
-
-
-
2,5
staten '95 staten '91 tk '94
I stemmen stemmen
49,0
69165
51,7
72070
78,3
25,2
17463
26,2
18877
33,2
11,1
7675
15,6
11220
11.1
12,0
8311
21,1
15250
19,0
19,3
13345
12,7
9135
14,7
10,5
7300
13,9
9995
7,8
5,6
3834
6,1
4381
3,9
1,2
830
0,9
671
1,1
6,2
4273
2,9
2108
3,4
2,3
1583
-
-
0,2
4,0
2748
-
-
2,5
0,6
384
-
-
0,9
0,9
608
-
-
0,4
1,1
761
-
-
0,6
-
0,6
433
1,2
staten '95 staten '91 tk '94
stemmen stemmen
52,3
46112
49,7
11,1
5114
18,3
19,3
8898
23,1
29,0
13372
17,2
14.7
6782
23,7
0.6
292
0,9
12,1
5575
10,7
1,8
818
1,4
1,0
463
1,4
0,3
137
0,7
0.0
17
-
5,1
2355
2.4
4,3
1973
-
0,7
316
-
-
0,2
1031
40.9
19061
42,6
27,0
5140
42,9
13,9
2658
17,5
8,5
1617
14,1
30.0
5715
15,0
3,9
744
4,7
0,4
84
0,9
2,8
527
0,7
1,0
188
0,8
1,5
292
1,0
0,6
104
-
0,4
84
*-1.0
6,6
1262
-
0.6
107
-
2,8
539
-
1,4
staten '95
stemmen
52,1
40007
19,2
7681
20,7
8299
10,7
4285
23,2
9268
6,1
2451
6,0
2399
0,8
301
6,0
2402
1,6
625
1.8
729
1,2
498
1,3
516
0.6
233
0,1
36
0,7
284
staten
6,7
5,6
1,0
4,3
0,5
102 1,1
K
PvdA
34
'94 '95
CDA
Totaal aantal zetels: 150
Opkomst '91: 52,1%
Opkomst '95:50%
Totaal aantal zetels: 75
'94 '95
VVD
1 Tweede Kamer'94 M Provinciale Staten '95
•94 "95
AO V
Unie55+
*94 '95
RPF/SGP
GPV
'94 '95
CD
joorJan Greyn
[en Haag - Het waren onmiskenbaar de verkiezingen van
is Bolkestein, de WD-politicus die op geen enkele sta
mlijst voorkwam. De provinciale VVD-lijsttrekkers zul
Liet horen over deze branche-vervaging, want zij spon-
L garen bij de publiciteit die Bolkestein zijn partij be-
L(je met een onverholen oppositiegeluid uit een rege-
flngsfractie.
rechts-realisme dat Bol-
Btein verkondigt, trekt kenne-
ezers, ook al verslijt ex-mi-
Maij die politiek voor
;-extremisme. Hanja Maij -
[(bood gisteravond na het slui-
0 de stembussen een scha-
fi excuusje aan 'voor het geval
ik» partij geschaad zou heb-
i' - stond trouwens ook op
a enkele statenlijst,
it het constateren van dit ge-
ig van politici (noemen we de-
a la Bolkestein
nciale arrogantie?)
|jiwe bij een steeds weerkerend
de tweeslachtigheid
in de uitslag van statenverkie-
43097 79,2
7904 13,4
9968 25,9
7396 20,7
10222 20,5
375
4594
597
623
285
0,3
6,9
1.5 I
2,7
0,4
3.6
3,0
staten '95 staten '91 01
stemmen stemmen
19193 72,3
8237 24,7
3352 20,8
2708 16,2
2883 20,7
906 2,7
170 <s
141 1,5
164 lo
184 t2
184 0,2
5/
il de kiezer zorgt voor een
nenstelling van het
bestuur, maar laat
:h toch ook leiden door lande-
ievoorkeuren en dito kopstuk-
n; anders is de forse winst van
|eWD niet te verklaren.
-eerlijk is eerlijk - zonder de
elijke coryfeeën in de staten-
e was de opkomst zeker
r uitgevallen,
k dat licht is het niet zo beroerd
lat bekende politici de kiezer
warm te maken voor
i gang naar de stembus. Maar
«gevaar is en blijft dat diezelf-
r het idee kan hebben ge
il dat hij ook iets te vertel-
n heeft over kwesties als de be-
i de stroom asielzoe-
indirecte weg heeft de
:rgisteren een beetje invloed
nd op de landelijke po-
e groot dat effect exact zal
fji, moet de komende tijd uit-
i in en om het parlement.
genereus liet Bolkestein
Hie vooravond van de verkie-
g alvast weten dat de Pv-
lAwat hem betreft niet hoeft te
voor spanningen in de
door de winst van de
1 in de Staten en dus ook in
feEerste Kamer.
1 ook de PvdA-leidsmannen
kffi Wallage probeerden ver-
van een nieuwe strijd
8 het evenwicht in de paarse
ilitie bij voorbaat de kop in te
n. Bolkestein is al weken
i horzel in de paarse eoa-
1 Hij blokkeert kabinetsbe-
W als hem dat goed uitkomt.
'1 draagt kabinetsbeleid uit als
'adat goed uitkomt en vergeet
a ook niet te vertellen dat het
I beleid is.
4 is daarom zeker niet uitge
sloten dat de WD nieuw elan
ontleent aan de winst van giste
ren, zeker nu PvdA en D66 zo
veel gunst bij de kiezer verloren.
Zo werkt dat bij politici, ook al
verklaren ze ferm het tegendeel.
Collegialiteit wint het maar zel
den van politiek eigenbelang.
De WD zal het succes van de
Bolkesteinse, reehts-realistische
koers hoogstwaarschijnlijk gaan
uitbuiten.
De kreet van Bolkestein dat het
'nationaal belang' maar weer
eens moet gaan gelden, zal nog
vaak te horen zijn. Dat zal ook
gevolgen hebben voor het kabi
net, waar de sociaal-democraten
tot nog toe niet zichtbaar echt ei
gen PvdA-beleid uitdroegen. Te
genover de uiterst neutrale, bo
ven de partijen zwevende pre
mier Kok profileerde WD-leider
Bolkestein zich nadrukkelijk als
eisende partij.
Dat door Bolkestein opgebrachte
'nationaal belang' is een pikant
begrip in de politiek. De een legt
het uit als een puur nationalisti
sche oproep, de ander als een ver
wijzing naar welbegrepen eigen
belang, waar Nederlanders in de
wereld toch ook om bekend
staan. De toonzetting van Bol
kestein maakte bij PvdA. en' D66 en
in elk geval negatieve gevoelens
los. Veel kiezers vatten dat ken
nelijk minder negatief op.
Ieder partij heeft zo haar eigen
opvatting over het begrip natio
naal belang. Ter linkerzijde is va
ker sprake van 'algemeen be
lang', omdat dat een minder be
laden betekenis heeft. Bolkestein
gebruikte die versleten term
waarschijnlijk bewust niet. Hij
dreef handig mee op de stroom
van egoïsme in de samenleving
met zijn het hemd-is-nader-dan-
de-rok-redeneringen. Het zal
niemand verbazen dat de WD
daarbij ook interessant werd
voor voormalige CD-stemmers.
Het is nog maar de vraag of Bol
kestein, zoals bijvoorbeeld D66-
fractieleider Wolffensperger ver
wacht, 'zijn toon zal matigen'.
Bolkestein is zich een bekwaam
bespeler van de opinie gaan voe
len, en dat is-ie. In die riante po
sitie matigt een politicus zich
niet zo snel. Behalve als hij echt
wil dat er pas in 1998 Kamerver
kiezingen komen.
De WD-leider herinnerde eraan
dat hij zal voortgaan, 'zoals het
afgelopen half jaar'. Paars zou
dan wel eens meer naar blauw
kunnen gaan neigen.
Bolkestein, de triomfantelijke winnaar van de statenverkiezingen.
co c.e T
Nijmegen (anp) - Het aartsbisdom Utrecht
heeft gisterochtend nadrukkelijk afstand ge
nomen van een advertentie in het regionale
dagblad De Gelderlander.
De gewraakte advertentie, verschenen op de dag
van de statenverkiezingen, roept alle katholieken
in Gelderland op om op kandidaat nummer twee
van lijst 13te stemmen. Dat is de lijst van het ex
treem-rechtse Nederlands Blok. Dat staat echter
niet in de advertentie.
De met foto afgebeelde kandidaat, wiens naam
niet wordt genoemd, vindt dat de katholieken in
Gelderland niet alleen moeten bidden, maar ook
op hem moeten stemmen.
Hij omschrijft zichzelf als een 'eerlijke, zeer be
kwame katholieke Gelderlander'.
Volgens het bisdom had hij er bij moeten schrij
ven dat een voorkeurstem op hem bij het Neder
lands Blok terecht komt.
Met die partij wil het episcopaat echter niets te
maken hebben.
f™-Vijfhonderd mensen in de gemeente Ede hebben gisteren
'1 statenverkiezingen twee keer hun stem uitgebracht.
Den Haag - Van de jongere stem
gerechtigde kiezers tussen 18 en
25 jaar hebben zes van de tien
gisteren niet gestemd.
Bij de 25- tot en met 34-jarigen
was het aantal niet-stemmers
vergelijkbaar: 61 procent bezocht
het stembureau niet. In de leef
tijdsklassen daarboven verandert
het beeld. Ruim de helft van de
35- tot 50-jarigen (53 procent)
bracht zijn stem uit. Boven de 50
tot de aow-leeftijd van 65 jaar
was dat 63 procent. Niet alleen
hebben ouderen, in een toch al
vergrijzende maatschappij, rela
tief vaker de gang naar het stem
hokje gebracht, ook mensen met
een hoger inkomen hebben het
verkiezingsresultaat aanzienlijk
beïnvloed.
Bureau Inter/View komt voor in
komens tot modaal op een op
komst van 50 procent, tot een in
komen van een ton is dat 48 pro
cent. Tussen een en twee ton
kwam 59 procent op, daarboven
was dat 65 procent.
Zoals gebruikelijk zijn burgers
met een religieuze afkomst meer
geneigd te stemmen. Bij de ka
tholieken was dat 56 procent.
Van de gereformeerden was de
opkomst 78 procent en van de
hervormden 65 procent. De niet-
kerkelijken kwamen voor 45 pro
cent op.
Door Céline Rutten
Tilburg - Nadat de verkiezingsuitslagen duidelijk zijn
geworden, is de Tilburgse CDA-burgemeester Gerrit
Brokx niet verrast, wel teleurgesteld en somber. „Heerma
is een foute keus geweest."
Om tien uur 's avonds moet
Brokx zich verstaanbaar ma
ken zonder stem. „Nee, ligt
niet aan de verkiezingsuitslag.
Het is de griep."
„Teleurgesteld? Natuurlijk.
Maar ik heb het aan zien ko
men. Het CDA heeft in de
provincie een onhelder beleid
gevoerd. In de streekplannen,
in de bestuurlijke organisatie.
Ik heb het een half jaar gele
den al voorspeld in de Staten:
als we 25 zetels krijgen, mo
gen we blij zijn."
„Landelijk gezien was het op
treden van het CDA ronduit
verschrikkelijk. Ik heb altijd
m'n mond gehouden, maar nu
moet ik het eindelijk maar
eens ronduit en hardop zeg
gen: Heerma is een foute keus
geweest. Je moet nooit iemand
in de spits laten spelen, die
misschien in het gunstigste ge
val alleen een bal kan tegen
houden. Ik was ook al niet gek
op de vroegere partijvoorzitter
mevrouw Lodders, die heeft
de warmte van een diepvries-
kist. En met zo'n soort warmte
moet je in het zuiden niet
aankomen. Vorige week heb ik
de nieuwe voorzitter Helgers
ontmoet. Tsja, die is het ook
niet. Hij heeft een totaal ver
keerde uitstraling. Dat blijkt,
maar het is hard: als de lande
lijke opkomst beter was ge
weest, was de uitslag nog
slechter. Want van de thuis
blijvers waren er verhoudings
gewijs bijzonder weinig CDA-
stemmers."
„De partijleiders: ze dronken
een glas en deden een plas. Ik
vind dat het zo niet door kan
gaan. Hoe het dan wel moet?
Dat weet ik niet. Helgers zegt,
dat hij de toekomst binnen
zijn eigen generatie zoekt.
Moet u eens naar de uitslag
onder de veertig-jarigen kij
ken... We hebben de boeren
verloren. De tuinders zijn we
kwijt. De ouderen hebben we
van ons vervreemd. Ze laten
mevrouw Maij de leiding ne
men, pas vandaag heeft ze
haar excuses aangeboden voor
haar beschuldigingen aan Bol
kestein. Heerma schaamt zich
bijna voortdurend om een bal
in het doel te schoppen. Het
CDA had kunnen scoren met
de A73. Maar Heerma zit in
Nova en hem moet vier keer
gevraagd worden of hij een
motie indient of niet en vier
keer draait hij er om heen."
„Was er vandaag in Brabant
één plaats te vinden waar het
een beetje leuk was voor het
CDA?"
„Ja. In Tilburg. Omdat wij in
Tilburg de grootste partij zijn
gebleven en nog een beetje
hebben gewonnen ten opzichte
van de kamerverkiezingen van
het vorig jaar. Laten ze daar
allemaal van het CDA maar
een goed notie van nemen."
Van onze verslaggever
Rotterdam/Amsterdam - In het v.oormalig PvdA-bolwerk Rot
terdam is de VVD sinds gisteravond de grootste partij.
Maar ook in Den Haag en Am
sterdam gingen de meeste stem
men bij de statenverkiezingen
gisteren naar de liberalen.
In Rotterdam deed de WD bij de
statenverkiezingen van 1991 nog
leuk mee als vierde partij. De Pv
dA was toen met 29.7 procent van
de stemmen veruit de grootste.
Nu zijn de sociaal-democraten
gezakt naar 23,4 procent en zijn
de liberalen doorgeschoten naar
27,1 procent, een groei van bijna
14 procent in vergelijking met de
vorige statenverkiezingen.
In Den Haag is de positie van de
WD schier onaantastbaar.
De liberalen stegen met bijna 17
procent ten opzichte van vier jaar
geleden naar 37,5 procent. Ver
daarachteraan hijgen de PvdA
met 17,1, het CDA met 13,5 en
D66 met 10 procent. Deze drie
verloren allen: D66 9,4, CDA 7,6
en PvdA 4,2 procent.
In Amsterdam boekte de WD
12,6 procent winst en is daarmee
nu ook in de hoofdstad de groot
ste partij. Stemde bij de staten
verkiezingen van 1991 nog 14,3
procent van de Amsterdammers
op de liberalen, nu was het 26,9
procent.
Als het om de Tweede-Kamerver
kiezingen zou zijn gegaan, boekte
de WD in Amsterdam 8,6 pro
cent wist.
Het CDA verloor vergeleken met
1991 5,2 procent en met 1994 0,5
procent. De PvdA daalde respec
tievelijk met 1,3 en 8,0 procent.
D66 dook omlaag met 10,4 pro
cent en ook GroenLinks ging om
laag met 1,4 procent.
De ouderen deden het in de
hoofdstad prima. De partijen
haalden samen 6,8 procent van de
stemmen.
De CD daalde in Amsterdam van
4,1 naar 2,4 procent. Ook in Rot
terdam en Den Haag verloor ul
tra-rechts stevig terrein.
In Rotterdam duikelden de Cen
trumdemocraten met 1,3 procent
naar 2,8 procent en CP'86 met 0,5
naar 1,2.
In Den Haag tekende dit beeld
zich nog scherper af: de CD ver
loor 2,3 procent (t.o.v. 1991) en
komt uit op 2,2, CP'86 kwam uit
op 0,4 en verloor daarmee 1,1
procent van de vier jaar geleden
behaalde stemmen.
Overigens blijken vier van de vijf
plaatsen waar de WD de meeste
winst specifieke tuinbouwge-
meenten.
Van de top-vijf liggen drie ge
meenten in het Westland: Schip
luiden, Wateringen en Monster.
Ook het Noordhollandse Worm-
erland heeft veel tuinbouw.
Chaam, nummer 4 op de top-5, is
een agrarische en recreatiege
meente.
Tijdens de Tweede-Kamerverkie
zingen in mei vorig jaar bleken de
typische tuinbouwgemeenten de
plaatsen waar het CDA de groot
ste verliezen boekte. De christen
democraten zijn er duidelijk niet
in geslaagd de breuk met de agra
rische achterban te repareren, zo
blijkt.
In Wormerland bijvoorbeeld be
haalde de WD bijna 28 procent
van de stemmen. Bij de vorige
statenverkiezingen was dat nog
geen 17 procent. Het CDA haalde
nu 17 procent; de vorige keer
ruirn 26 procent. WD en CDA
hebben dus stuivertje gewisseld.
In Schipluiden ging de WD van
13 naar 35 procent. Het CDA van
61 naar 39 procent van de stem
men.
Landbouwminister Van Aartsen
heeft in zijn nog relatief korte be
windsperiode enkele maatregelen
getroffen die in tuinbouwkringen
goed zijn ontvangen. Zo is de sec
tor grotendeels vrijgesteld van de
aanstaande energieheffing.
Daarnaast heeft Van Aartsen de
gehate nitraatnormen voor de sla
onlangs versoepeld.
ADVERTENTIE
officiële stem brach-
Z1! een schaduwstem
Puter uit.
264 2,3
91 tk '94
38574 fiil
10386 ORfl
8494 26,
6937
5292 18
2597
1642 g
2,1
192 8'6
0,8
0,1
0,9
1,6
per
nte Ede werkte, evenals
nte Helmond trouwens,
"erzoek van de nationale
1 mee met de proefstem-
8 Per computer. De Kiesraad
onderzoeken of elektronisch
ffflen een wenselijk alterna-
aast het traditionele stem-
e zou zijn.
neent*0i??voeriier van de Se"
ItajjUtdezietveel voordelen in
®nen per computer. „Met
nieuwe partijen tegen-
z1tten de huidige stem-
«m rrf ?®vo1' daar kan geen
comnT Bovendien kan op
liltertiM 0P meer zaken tege-
abii H worden gestemd. Zo
- e 8emeenteraadsverkie-
ook op de dorpsraden
i refer en tegelijkertijd
■den."®dum worden gehou-
5nder v°ordeel zou zijn dat
er meer kiezers tegelijkertijd
kunnen stemmen, zodat er min
der stembureaus nodig zijn. Ge
zien de toch al niet al te hoge op
komst bij de Statenverkiezingen,
lijkt sluiting van bureaus echter
niet erg verstandig.
„Voor dichtbevolkte gebieden
maakt het qua afstand niet zo
veel uit als er minder stemhokjes
zijn, maar voor andere gebieden
kan dat inderdaad een nadeel
zijn. Wij hebben nu bijvoorbeeld
een stembureau in Hoenderlo
voor maar 110 stemgerechtigden,
en die kan natuurlijk niet zomaar
opgeheven worden," aldus de
woordvoerder.
Voor de computers en monitoren
kan bestaande apparatuur wor
den gebruikt. Volgens de ge
meentewoordvoerder vonden de
proefpersonen in Ede de compu
ter dan ook absoluut niet inge
wikkelder.
„Integendeel, iedereen reageerde
erg enthousiast."
De stemmachine in de woonkamer van de familie Westhof. foto anp
.Wijhe (anp) - „We hebben een
paar stoelen en een plant op
zij gezet om ruimte te maken
voor de stemautomaat en een
loper moet het taptijt be
schermen tegen het inlopen.
Dat kan toch prima zo," zegt
Ellie Westhof, terwijl ze in
haar eigen huis aan de weste
lijke oever van de IJssel in de
buurtschap Marle gaat stem
men voor Provinciale Staten
van Overijssel.
De kinderen kijken toe hoe moe
der zich meldt bij de drie leden
van het stemburau die aan de
eetkamertafel hebben plaatsge
nomen. Even later verdwijnt ze
achter de stemmachine om haar
politieke voorkeur kenbaar te
maken. „Het is natuurlijk ge
makkelijk als je het huis niet uit
hoeft om te stemmen," vertelt ze
wanneer ze het stembureau van
koffie voorziet. Het stembureau
in de buurtschap Marle heeft
slechts 49 potentiële klanten. Als
het maar even kan komen ze alle
maal, of ze stemmen bij vol
macht.
Verspreid over de dag komen de
stemmers uit Marle in groepjes
naar huize Westhof. Zo is het
rond het middaguur gezellig
druk in de keuken. Na het uit
brengen van de stem zit men on
der het genot van een borreltje,
fris of koffie bijeen om bij voor
beeld de nieuwtjes uit de buurt
schap uit te wisselen. Westhof:
„Dat is een van die aardige din
gen in onze buurtschap. Het is
een echte traditie."
De leden van het stembureau dis
cussiëren intussen over het nut
van bestuurlijke herindeling. Ze
houden voldoende tijd over om te
genieten van het fraaie uitzicht
over de IJssel en uiterwaarden.
Wolken in diverse tinten grijs
spiegelen in het water. Af en toe
laat ook de zon zich zien. „Het is
een genoegen om hier een dag te
toeven," meldt H. Kamphuis,
CDA-raadslid van Wijhe en
hoofd van het stembureau in
Marle. De opkomst voor de ver
kiezingen mag in Marle hoog
zijn, het instituut van de provin
cie zegt de meeste stemmers in
deze buurtschap niet zoveel. „Ik
stem daarom op de partij die me
landelijk het meest aanspreekt,"
verklaart Ellie Westhof. Hoewel
Marle aan de Gelderse kant van
de IJssel ligt, voelt de buurtschap
zich het meest verbonden met de
Overijsselse gemeente Wijhe.
„Dat is vooral een emotionele
band," legt Kamphuis uit.
De VSB Bank heeft - omdat het weer
bijna voorjaar is - een aardig extraatje voor u:
als u een lening afsluit tussen 27 februari en 28
april 1995 dan krijgt u van ons een Praxis kado
bon ter waarde van f 50,-.
Helemaal vrij te besteden. Zodat u nog
meer van de lente kunt gaan profiteren. Wacht
dus niet te lang en kom binnenkort eens bij
ons langs.
U kunt ook gratis bellen: 06-07 16. Maan
dag tot en met vrijdag van 8.00 tot 23.00 uur
en zaterdag van 8.00 tot 17.00 uur.
Daar kom je verder mee.
