Weekend
DE STEM
pE STEM
De oorlog in Bosnië Hercegovina
bevond zich een paar weken in
een windstilte. Stilte voor de
storm, zo blijkt sinds deze week.
Nog steeds werken zo'n 1850
Nederlanders in het gebied.
Militairen van het
transportbataljon, het Support
Command, Dutchbat en
waarnemers. Onze verslaggever
zocht hen op.
De verwachting is
dat de strijd
binnenkort weer
losbarst. 'Dit is
een lente- en
herfst-oorlog'
Zes maanden zijji
lang, maar de
kameraadschap jsi
groot, de ervaring
uniek en geld
vergoedt veel
ftuktK anders had
na even de ^nenschrijveni
ZATERDAG 4 MAART 1995 H
Door Hans Rube
Huisvuil, kadavers,
menselijke uitwerpse
len, autowrakken en
kale heuvels. Langs de
kapotte wegen, om
zoomd door vernielde
huisjes, is het een vreselijke puin
hoop. Dat is het eerste wat opvalt
in Bosnië. De vuiligheid, de ontzet
tende troep die deze oorlog heeft
veroorzaakt. Het eens zo mooie
Bosnië met zijn overweldigende
natuur is een openbare stortplaats
geworden.
Met een Nederlands konvooi van
Unprofor zijn we uit Split vertrok
ken richting Lukavac, vlak bij Tu-
zla. Een kolonne wagens, gevuld
met voornamelijk dieselolie. Voor
op rijdt de Mercedes Benz terrein
wagen, aangeduid als Romeo. De
leider van het stel. Achteraan de
Zulu, de ziekenauto. Daartussenin
ploeteren zware trucks door mod
der en sneeuw, over routes die in
het jargon 'geitepaden' heten. De
VN heeft deze bagger op de kaart
nog namen gegeven ook: route Ma
rio, Skoda, Diamond, Lada, Pac-
man of Triangle.
Van Split naar Lukavac is een
dikke vijfhonderd kilometer. Nor
maal gesproken nog geen dag rij
den. Dwars door oorlogsgebied
doen we er twee dagen over. Langs
ravijnen, over vrijwel onbegaanba
re paden. Links en rechts van de
trucks blijft zo nu en dan slechts
een handbreedte over. Vandaag zal
slechts één wagen in een sloot
glijden, en die is er zo weer uitge
trokken.
Op de Nederlandse basis in Luka
vac zit 'Warlord' in zijn communi
catiekamer als een spin in het Ne
derlandse web. Warlord is de bij
naam van kapt. J. de Leeuw. Hij
volgt alle konvooien van het Sup
port Command vanaf het moment
van vertrek. De modernste commu
nicatiemiddelen heeft hij tot zijn
beschikking. Als wij de sloot in
glijden, weet Warlord dat binnen
enkele minuten. Warlord schuift
met blokjes over de kaart aan de
muur. Van Split tot Lukavac, van
Srebrenica naar Sarajevo. Een
reisbegeleider op afstand.
De VN heeft ongeveer 45.000 men
sen gestationeerd in voormalig Joe
goslavië, voornamelijk in Bosnië en
Kroatië. Nederland levert een flin
ke bijdrage met ruim 1850 man
schappen. Het Transportbataljon
in Busovaca zit er het langst. Het
rijdt vooral konvooien met huma
nitaire hulpgoederen voor de UN-
HCR.
Daarnaast heeft ons land sedert
vorig jaar een infanteriebataljon
(van de luchtmobiele brigade) inge
zet: Dutchbat, dat de moslim-en
clave Srebrenica 'bewaakt'. Het
Support Command ondersteunt de
ze militairen vanuit Lukavac, en
Tango 2, uitkijkpost aan de
frontlijn. „Een beetje Tour of Du
ty spelen.foto's hans rube
Een lokale vrachtwagen verspert de weg. Het konvooi houdt halt. Chauffeur Martin Hükuijsen wacht, met de handen in de zij.
Tour of duty in Bosnië
rijdt ook op de basis van Dutchbat
in Simin Han, een dorpje tegen
Tuzla aan. Verder werken er in
Bosnië nog Nederlandse militaire
waarnemers - de zogenaamde UN-
MO's - militaire politie en monito
ren ten behoeve van de Europese
Commissie.
Ze hebben het eigenlijk allemaal
best naar hun zin in Bosnië. Zeker
als er nauwelijks wordt geschoten.
De beroepsmilitairen - de grootste
hap - worden aangewezen. Enkelen
van hen, de specialisten, zijn al toe
aan hun derde uitzending. Dienst
plichtigen melden zich vrijwillig,
zij tekenen voor drie maanden
extra om naar Bosnië te 'mogen'.
Het is lang, zes maanden van huis,
dat wel. Maar de kameraadschap is
groot, de ervaring uniek en ook het
geld vergoedt veel. Per dag vangen
de Bosniëgangers tussen de 75 en
150 gulden bovenop hun normale
wedde, 's Avonds in de bar gaan de
gesprekken over thuis, de kinderen,
de partners en het gemis aan een
fatsoenlijke bank om eens languit
op te liggen.
Privacy is er niet, op de 'com
pounds'. Eten, slapen, douchen,
ontspannen: alles gebeurt geza
menlijk. Soms hebben ze met een
paar man een prefab-slaapvertrek,
zoals in Simin Han, Busovaca of in
Santici. In Lukavac liggen de man
schappen echter opeengepakt in
een oude stinkende fabriek. Geluk
kig voor hen verhuist het Support
Command binnenkort naar Santici,
omdat het wordt samengevoegd
met het Transportbataljon. Samen
met de Belgen vormen de Neder
landers in april één gezamenlijk
logistiek en transportbataljon.
Als we tegen de avond op de basis
van Santici aankomen, overheerst
een gevoel van tevredenheid. De
snelheid onderweg was goed, een
enkele keer moest het konvooi
stoppen, omdat een 'stomme local'
- een burger uit de omgeving - het
waagde zonder sneeuwkettingen
bergop te rijden. Aan de grens van
Kroatië met Bosnië houdt het kon
vooi halt. De scherfvesten gaan om,
de wapens worden geladen. Het
Britse bataljon loodst het konvooi
een aantal kilometers landinwaarts
door gevaarlijk gebied, waar
Bosnische Kroaten de mannen van
Unprofor liever kwijt dan rijk zijn.
Daar zwaaien ze met hun linker
hand, achter de rug houden ze in
hun rechterhand een grote kei ge
reed.
"1^ T a de avondmaaltijd volgt de
briefing, voor de wagens die
de volgende dag op pad
-L gaan: een konvooi voor Sre
brenica en ons transport naar Lu
kavac. Rijden naar de moslimen
clave is steeds weer spannend.
„Komen we er door, en zo ja, wat
mogen we dan meenemen van de
Serven?" Ditmaal mag er eten en
een klein beetje diesel naar binnen.
Een week later houden de Bosni
sche Serviërs weer alles tegen. „Er
is geen peil op te trekken."
De briefing is bondig. „Ze gooien
met stenen: ramen dicht, draag
helmen en scherfvest. De 'pamper-
pauze': plassen doe je tussen de
wagens, niet in de berm. Ook de
vrouwen. Radio's: zacht. Geen
draagbare radio's meenemen, en
ook geen foto-toestellen, want die
ben je kwijt. Weet wat er in jouw
voertuig zit. Als je het niet precies
weet, kun je alles uitpakken. Geen
eigen initiatief tonen, en als je
uitstapt bij een checkpoint: altijd
je wapen bij je dragen en de auto
sleutels op zak." Vervolgens krijgt
iedereen zijn wagen toegewezen.
Gisteren reden we op de 'Echo' van
beroepsmilitair Martin Hilkhuij-
sen, vandaag stuurt dienstplichtige
Daniel Bourgignon een dag lang
door de kuilen. „Hier werken, is
een stuk zinvoller dan thuis rond
hangen. Ik verdien aardig; van dat
geld wil ik straks gaan reizen."
De jonge mannen en vrouwen uit
alle delen van ons land die hier
voor de leeuwen worden geworpen,
leren hun wagens tot in de perfec
tie beheersen. In Nederland hebben
ze een, beperkte, rijopleiding ge
had. In Bosnië beginnen ze met een
proefkonvooi: lege wagens en ge
steund door de 'ouwe hap'.
Het gevaar schuilt in dit land voor
de Nederlanders niet in onverhoed
se schoten. Vele malen groter is de
dreiging een klein bedelend kind
onder de wielen te pletten. Niet
voor niets heet een van de straatjes
onderweg tegenwoordig 'bonbon-
alley'; snoeplaantje. Tientallen
mensen bestormen de Nederlandse
trucks, terwijl ze eetgebaren ma
ken. „Bonbon sir?" Heeft U snoep,
heeft u eten?
De Nederlanders stoppen voor kof
fie bij een houten koffiehuisje.
Noodrantsoenen verwisselen van
eigenaar, als de Tilburgse militair/
rijschoolhouder H. van Gemert die
met stapels uit zijn wagen naar de
kinderen werpt.
De compound in Lukavac is een
vies, stinkend fabrieksterrein, waar
verse sneeuw binnen een dag een
zwart aslaagje krijgt. Maar de bar
is er gezellig, het eten goed en de
mensen kunnen het prima met el
kaar vinden. Dus het aantal kla
gers is klein.
Na een probleemloze rit, zelfs de
militaire politie kon het konvooi
niet op te hard rijden betrappen,
smaakt het - gerantsoeneerde - bier
best. Dé hit van Bosnië is een
klassieker van The Animals: 'We've
got to get out of this place'. Goede
tweede en derde zijn André Hazes
met 'De Vlieger' en Marco Borsato,
al had die een andere tekst en
andere lichaamsbewegingen be
dacht voor zijn kraker 'De meeste
dromen zijn bedrog'.
Tango 2 is de observatiepost van
Dutchbat in de 'Sapna Finger', een
eind van de basis achter twee
checkpoints. Achttien mannen le
ven op een kluitje in een gehuurd
huis. De woning is omgetoverd tot
een vesting, met stapels zandzak
ken, lichtmijnen, struikeldraden en
gemeen vlijmscherp 'prikkeldraad'
Een grote uitkijktoren herbergt
zwaar geschut, een gevechtsvoer
tuig staat achter de 'getriggerde'
slagboom. De mannen slapen met
negenen per kamertje, in zelfge
bouwde stapelbedden.
Op Tango 2 komt normaal geen
bezoek. Wie heeft er wat te zoeken?
Maar vandaag heeft het BiH, het
Bosnische leger, een goede bui. We
mogen met commandant kapitein
T. Hogeveen mee langs de weg
blokkades.
Eenmaal daags worden de militai
ren van voedsel voorzien, verder
moeten ze het, tijdens de tien da
gen dat ze er zitten, maar zien te
redden. Koken leer je hier vanzelf,
ze ruimen hun eigen uitwerpselen
op in een verbrandingsputje aan de
rand van de tuin. „Dit is een beetje
'Tour of Duty' spelen."
Ze loeren naar de Serviërs, aan de
andere kant van het dal, tellen de
troepenbewegingen van het BiH.
Hun rapport wordt gevoegd bij al
die andere meldingen. En de con
clusie luidt dat er heel veel militai
ren naar de omgeving van Simin
Han aan het trekken zijn.
Die conclusie wordt de volgende
ochtend al bevestigd door het re
gionale hoofdkwartier van Unpro
for op de vliegbasis van Tuzla.
Kolonel J. Engelen, plaatsvervan
gend commandant van de Tuzla-
airbase, praat deze dag een Deense
collega bij. „Nu is het rustig, maar
twee maanden geleden telden we
2400 inslagen per dag." De Deen:
„Het zijn allemaal 'bad.guys', alle
partijen. De yraag is alleen wie
momenteel de behoefte heeft dat
snel te laten merken." Gezien de
troepenbewegingen is de algehele
verwachting dat de hel binnenkort
opnieuw losbarst. „Dit is een lente-
en herfst-oorlog."
Van alle aanwezigen in Bosnië heb
ben de UN-waarnemers, de UN-
MO's, wellicht het intensiefst con
tact met de strijdende partijen. Ze
begeven zich naar de frontlinies,
wonen tussen de bevolking en spre
ken met militairen aan beide kan
ten van de confrontatielijn. UN-
MO's zijn 'oog en oor' van Unpro
for en daarmee de Veiligheidsraad.
Nederland levert 48 van deze
'blauwhelmen', die meestal onge
wapend langs het front rijden.
Kapt. R. Biemans uit Steenwijk is
een van hen. „We zijn hier op dit
moment met drie Steenwijkers,"
zegt hij. „Zo kom je
iemand tegen!"
Met Biemans, een Pool, een Bel)
tolk Emina rijden we in een a,
naar de linies. Langs twee chtï,J
points van het BiH, een batalT
militairen dat lamlendig rond 4
pension hangt. In een dal bij 4
laatste checkpoint komt de regil
nale brigadecommandant van hl
BiH uit een woning. Vriendèï
groetend. Of we naar de observj
tiepost op de heuvel willen,
daarna koffie komen drinken?
Biemans: „Onze taak is om 1
goed te luisteren naar het volll
Hij kijkt vanaf de heuvel naari
tanks aan de overzijde. „Je kj
mazzel dat je hier nu zo kunt stis
Als ze willen, schieten ze je e|
overhoop." Biemans heeft een goj
gevoel overgehouden aan zijn ui
zending. „Als je het, zoals wij, u?
elkaar krijgt dat een vuurgevetj
stopt binnen vijf minuten nadat
er om heb gevraagd... Of
chloridetabletten kunt toevoejsl
aan het drinkwater in een
waardoor er minder ziekten voo(
komen. Ja, daar krijg ik eeng
gevoel van."
De volgende dag gaan we mets
ander konvooi weer op
Split.
Op de staf van het Transportbaial
jon in Busavaca heeft commandasf
overste A. Bos een receptie gs
niseerd. Belangrijkste gast: i
de-generaal der Bosnisch-Kroahl
sche strijdkrachten Filipovic. 0.1
langs gepromoveerd van HVM
strijder tot gezagsdrager. Glimi
chend neemt de generaal de viit|
delijke woorden en de fles jenetf
van Bos in ontvangst. Om
vervolgens mee te nemen naar ij
landkaart, alwaar hij nauwkear|
de jongste veranderingen
confrontatielijn aan het front dool
geeft.
Terug in Split. Op deNedei|
land se logistieke basis, wa
commandant kapt T. Beau
fort de leiding heelt, gaol
het laden en lossen dag en rad]
door. Ook hier maakt men zich i
voor het bezoek van kroonprirl
Willem-Alexander. Zijne Hooghel
zal waarschijnlijk met een helikopj
ter landen.
Hotel Palace in Split moet ooiti
prachtige vakantiebestemming zijj
geweest. Nu logeren er duizende]
militairen per week, die gedris
een kamer delen. Langs het
ligt het kadaver van een hoadj
rotten, in de baai houden mens'
ke uitwerpselen een zwemrace.
Na een dikke week rijden dot
Bosnië bekruipt je een gevoel
triestheid. De route terug na
Split leidt bij voorbeeld dwa
door Mostar. Aan de oostzijde nj
die historische plaats staat je
huis meer overeind, de heuvels al
kaalgekapt. Tweehonderd trf
verder, achter het Bosnisch-M
tische checkpoint lijkt de ooit]
niet te bestaan. Het is de afsta
die de Nederlanders afleggen va
hongerige, bedelende, maar II
zwaaiende kinderen naar stenaj
gooiende pubers.
„Dit is niet onze oorlog,"
Nederlandse militairen met
regelmaat. „We proberen bfflgf
te helpen waar mogelijk, maar 'l
bemoeien ons niet met de strijd!
Soms vragen ze zich af of hulp»|
enig nut heeft. Maar twee i'
later rijden ze de omgekeerde!
te: van stenengooiers richting'
delaars.
Een kleine greep uin
Reacties: E-mail: 1
Grote delen van de hoofdroute oostelijk van Mostar zijn stukgebombardeerd. Hier passet111
Nederlandse konvooi een ponton-brug tien kilometer van de stad.
Achter mijn bureau hangt een
tegrond van vier bij twee meter!
Zuidwest-Nederland. Een ml
decoratie van die vroeger w|
kastenwand, en handig voor rel
verslaggevers die voor de eq
keer in hun carrière naar Zv
gelspaan (bij Klundert) of Ma[
van Gent (onder Biervliet) af
ten reizen.
Dat die landkaart de grafil
neerslag van een momentopn,.
uit 1980 is, doet er niet zoveel
leder gat staat er op, en oolL
rondweg ten zuiden van Breda,
toen alleen nog maar bestond o
tekentafels van Rijkswatersf
Hoe anders is het op de elektij
sche snelweg. Schrijvers van
ken over wat ook maar iets mei
onderwerp te maken heeft, heb
allemaal te kampen met hetze
probleem: de snelheid waarmej
dingen in cyberspace verandë'
Op het moment dat een boek
de electronic highway in de wiS
ligt, is een groot gedeelte vat?
inhoud achterhaald.
Om groei en veranderingen
voet te kunnen volgen, zou er j
re dag een nieuwe bijbel ai
telefoonboek uitgebracht mi
worden. Zelfs een krant vt
soms door de vaart der ontwl
lingen ingehaald. Vorige I
schreef ik dat de bereikbaar
van het Internet via Compuf
nog niet helemaal was wat hi|
moeten zijn. Twee dagen latej
net nieuwe maandblad var
Amerikaanse gigant op de md
wat blijkt? CompuServe bieq
ook de mogelijkheid tot file tl
ter protocol (FTP), een van dl
nieren om te navigeren ovel
internet. Er kan weliswaar nol
°ver het world wide web (Ij
gesurfd worden via Compua
maar wie weet moet ik ooi
volgende week weer herschrijl
vadat ik mijn computer had|
gezet voor de eerste kennisr
met FTP via CompuServe,
een teleurstelling. Want Wil
e communicatie-software
ompuServe mij in decembl
^schikking gesteld had, liel
ooodleuk weten daarvoor alv
te zijn. Als ik
iPen moest ik eerst de nie.
ersre van WinCim downUi
z°u mij dan weliswaal
har kosten, maar daar stol
genover dat ik die tien dollal
7n„ ^ear in de Plus bijgescli
p, krilgen op de rekening
öWn extra's' zodat de "3
dm 7 gratis was, want
WnrH ime Z0U niet be3j
deïif Addertie onder hel
twco nm"ram besloeg mei
den rae8adyte> zodat het do\
hantaPH door CompuSerl
*de snelheid van 14K4|
men minuten in beslag
dp6 minuten verbinddi
Com^Sterdamse compute:!
maanH Te zouden vol
van t y mooi °P de rel
meneer" v 08 priiken' yes
geanti. ^njnen? Toch mal
ven de afwas gedaan,
a
