Is de kerk eigenaar van de kathedraal?
mische
Opkomst islam in Oezbekistan gaat traag
Iran wil doodvonnis Rushdie
nog altijd niet intrekken
katholieken en Tsjechische staat vechten over eigendomsrecht van Praagse Sint Vitus
De schrijver Salman Rushdie toont een exemplaar van zijn boek De Duivelsverzen. De foto
dateert uit 1989, het jaar waarin Khomeini een doodvonnis uitvaardigde tegen de schrijver.
foto ap
voedselvoorraad (onder)
onvoorspeili!
wortelstokken) en §roi)|i
re regenval.
Door samen te werken kunnen j
dieren beter gebruik maken Vj
het schaarse voedsel -het
voor een solitaire molrat onb
gonnen werk zijn om genoeg
gen te graven om in zijn eigen]
vensonderhoud te voorzien
Dat de theorie klopt, lijkt te Wot
den bevestigd door de leven;
ze van molratten die in mind'
barre omstandigheden jeJ
Daarbij treedt geen kolonievor
ming op
Cjbtb I tLIJK LtVtN
VRIJDAG 3 MAART 1995
p00r onze correspondent Stevo
Akkerman
praag - De Sint-Vitus kathe
draal, het gotische monument
dat het hoogtepunt vormt van
de Praagse Burcht, is onder
werp geworden van een juri
disch conflict tussen de
katholieke kerk en de Tsje
chische staat. Er is een cam
pagne gaande om de kathe
draal uit de handen van de
kerk te houden. President
Vaclav Havel heeft beroep
aangetekend tegen de beslis
sing van de rechter om de St.
Vitus terug te laten keren in
de katholieke moederschoot
De St. Vitus is het belangrijkste
nationale en religieuze monu
ment van Praag en als zodanig
een bron van onvermijdelijke te
genstellingen. Want wat is het
nu, een nationaal of een religieus
monument? De Tsjechische ko
ningen liggen er begraven, maar
ook de in 1992 overleden kardi
naal Tomasek.
Voor de bouw werd opdracht
gegeven door een wereldlijk lei
der, maar de eerste steen werd
gelegd door een aartsbisschop, in
een tijd dat de scheiding tussen
kerk en staat nog niet bestond.
En natuurlijk is de St. Vitus
daarom beide: zowel een natio
naal als een religieus monument.
Maar juridisch gezien kan het
maar één eigenaar hebben: of de
kerk of de staat.
De bouw van de St-Vitus begon
in 1344, in aanwezigheid van
Karei van Luxemburg, de man
die drie jaar later in dezelfde
kerk als Karei de Vierde ge
kroond zou worden tot de eerste
koning van Tsjechië. Tijdens zijn
bewind werd voortdurend aan
de kathedraal doorgebouwd,
maar het gebouw werd vervol
gens in de loop der eeuwen ge
teisterd door oorlogen, plunde
ringen en branden. De uiteinde
lijke voltooiing vond daarom pas
plaats in 1929, als uitvloeisel van
de wederopstanding van de Tsje
chische natie.
Gedurende al die eeuwen had de
katholieke kerk de kathedraal
onder haar hoede. Maar de com
munisten maakten daar in 1954
een einde aan, toen zij alle
katholieke bezittingen in het
toenmalige Tsjechoslowakije na
tionaliseerden, inclusief de Sint-
Vitus. En zo is de situatie tot op
de dag van vandaag; de kerk
mag de kathedraal gebruiken,
tegen een huur van vier miljoen
kronen - 250.000 gulden - per
jaar, maar de staat is de eige
naar. En de staat wordt in dit
geval vertegenwoordigd door de
beheerder van de Praagse
Burcht, de kanselarij van presi
dent Vaclav Havel.
De kerk wendde zich vorig jaar
tot de rechter om de St. Vitus
terug te claimen en zij werd in
het gelijk gesteld.
Kardinaal Miloslav Vlk regaeer-
de verheugd en president Vaclav
Havel zei de uitspraak van de
rechter 'logisch' te vinden. On
der het Tsjechische publiek brak
echter een storm van protest los.
De St. Vitus is van het volk en
niet van de kerk, zo viel alom te
horen.
Schrijvers en andere culturele
kopstukken keerden zich tegen
de uitspraak van de rechter en
107 leden van het Tsjechische
parlement sloten zich daarbij
aan. Zelfs een orthodox-commu
nistische groepering mengde
zich in het debat door te melden
dat 'onomstotelijk bewezen is
dat de St. Vitus het eigendom is
van God en van de Tsjechen'.
Begin deze maand maakte Havel
bekend het vonnis van de rechter
aan te zullen vechten. Hoewel hij
aanvoerde dit slechts om for
meel-juridische redenen te doen,
lijkt het er toch wel erg op dat
hij is gezwicht voor de enorme
druk van de publieke opinie.
In Tsjechië, waar de onkerkelijk
heid zeer groot is, heerst een
nogal anti-katholiek klimaat.
Dat is verklaarbaar uit de histo
rie van het land: het waren de
Habsburgers die het katholicis
me hier invoerden en in die zin is
de kerk altijd gezien als een
bijprodukt van vreemde over
heersing.
De communisten hebben dat an
ti-katholieke sentiment kundig
versterkt en het bestaat nog
steeds. Daardoor is de teruggave
van kerkelijk bezit een politiek
heet hangijzer. Al twee jaar lang
wordt er binnen de centrum
rechtse regeringscoalitie over ge
praat, maar overeenstemming is
nog steeds niet in zicht.
De katholieke activist Augustin
Navratil, die onder het commu
nisme in een psychiatrische in
richting zat opgesloten vanwege
zijn pleidooi voor godsdienst
vrijheid, beëindigde kortgeleden
een hongerstaking waarmee hij
de teruggave van kerkeigendom
men had willen afdwingen. De
kerkleiding had hem in voor
zichtige bewoordingen te ver
staan gegeven dat ze, bij alle
bewondering voor zijn vasthou
dendheid, toch liever de voor
keur geeft aan andere methodes.
fotoepa
n of asteroïden is veroorzaakt. Dat de
volg van een kosmische catastrofe aan
lijkt zelfs zo goed als zeker,
aldus Hammei. „De gebeurtenissen op
'aarom gemakkelijk 'vertalen' naarde
eden." Het is te hopén dat onze planeet
orlopig bespaard blijven. De gevolgen
mpzalig zijn.
de grootste fragmenten op Jupiter liep
de plaats van de inslag op tot 10.000'.
'jkwam bij de inslag van 'fragment G'
stuk) kwam overeen met die van alle
aarde als die op één en hetzelfde mo-
g zouden worden gebracht,
senketel' omschrijft ook West de ge-
upiter. „Het stof van de komeet heeft
de Jupiter-atmosfeer en is daarmee al-
acties aangegaan. Daarbij zijn wolken
ffen gevormd die voor Jupiter in feit'
zijn. Hoe dat precies in zijn werk is
zeer raadselachtig."
endste kenmerken van Jupiter is de zo-
ek', een reusachtige wervelstorm die al
t. Of de gewelddadige ontmoeting me'
'rode vlek' heeft opgeleverd, is nog on-
olgen van de inslagen zijn nog steeds
ridus Hammei. „In hoeverre ze perma-
we echter afwachten. Jupiter stond d®
en relatief dicht bij de zon.
nig zijn op de Hubble-telescoop hebben
een waarnemingen gedaan. Volgend®
weer met de Hubble naar Jupiter en dan
die op maandag 18 juli 1994 van MP
Aan de onderzijde van de planeet zij>
de komeetfragmenten te zien. fotoap
Door Julia Rubin (ap)
Sjarjontsjak - Ortikali Oe-
tanov, leraar en boer, somt
trots op wat er zoal wijst op
een islamitische opleving in
zijn dorpje in het landelijke
hart van het Centraal-Azië
van de voormalige Sovjet
unie.
Sinds Oezbekistan drie jaar ge
leden onafhankelijk werd van
Moskou is er in het dorp een
nieuwe moskee gekomen, bieden
scholen Arabische les en wordt
in alle kranten de loftrompet
gestoken over het gouden verle
den van de regio, voordat de
Russen het gebied veroverden.
Toch gaan er maar weinig men
sen naar de moskee in Sjarjonts
jak. Oetanov zelf gaat ook maar
zelden. Veel scholieren leren lie
ver Engels dan Arabisch. Een
deel van de dorpelingen is moe
van de media-aandacht voor het
islamitische verleden en beziet
de pogingen het verleden op te
hemelen inmiddels met evenveel
skepsis als vroeger de Sovjet
propaganda.
"^et is aardig dat wij onafhan
kelijk zijn en kunnen leren over
onze cultuur," zegt Oetanov, zit
tend op vloerkussens in zijn le-
®en huis. „Maar wij waren al-
u]d al moslims."
Burgeroorlog
De nieuwe landen van Centraal-
tn ont!^e^en he islam na tien-
aiien jaren Sovjet-overheersing.
«aar ze zijn voorzichtig. Zelfs in
a!nr,bakermat van tradities zoals
Fergana-vallei, waar Oetanov
oont tussen de besneeuwde
Ppen niet ver ten westen van
ma, wordt het geloof niet van
harte omarmd.
Russische en Westerse waarne-
ers vrezen dat moslim-extre-
la d®e instabiele hoek
van Oezbekistan, de volkrijkste
De Sint-Vitus kathedraal in Praag. De Tsjechische president Havel wil voorkomen dat het monument weer in handen komt van de katholieke kerk. foto vnu
kistan bijgedragen aan de bouw
van de moskee. Karimov kijkt
naar die landen, maar ook naar
het Westen, China en Rusland
voor steun bij de omvorming
naar een vrije-marktsysteem.
De Oezbeken zijn bang om met
buitenlanders over Karimov te
praten. Toch lijkt de manier
waarop hij met de islam omgaat
gesteund te worden door de be
volking, met name de inwoners
van Tasjkent, de hoofdstad, die
eens de vierde grootste stad van
de Sovjetunie was.
Zelfs de door Karimov vervolgde
en gevluchte oppositie is het met
de sterke man eens waar het
gaat om de aanpak van moslim
extremisten. „Zelfs Karimov is
beter dan een burgeroorlog,"
zegt Abdoemanob Poelatov, een
mensenrechtenactivist die voor
de geheime agenten van Kari
mov gevlucht is, in een interview
in Moskou. „In een burgeroorlog
zouden, er niet tientallen politie
ke gevangenen zijn zoals nu,
maar tienduizenden."
Gebaar
In het dorp van Oetanov valt het
wel mee met de religieuze pas
sies. Dat komt niet alleen door
de burgeroorlog in Tadzjikistan,
maar ook door de herinneringen
aan de etnische strijd waarbij in
1990 honderden mensen omkwa
men in nabijgelegen delen van
de Fergana-vallei. „Dat willen
we niet," zegt Oetanov, terwijl
hij naar Tadzjikistan wijst.
Volgens Oetanov ben je moslim
als je de oude Oezbeekse tradi
ties volgt. In zijn huis zijn de
hoofden bedekt en bij elke maal
tijd maakt iedereen een gebaar
om Allah te danken. „Religie is
hier niet erg ontwikkeld," zegt
Chidojat Kambarova, een lerares
die net als alle andere dorps
vrouwen een hoofddoek draagt.
„Het zijn voornamelijk oude
mensen die het geloof volgen."
Door Anwar Faruqi (ap)
Nicosia - In 1989 veroor
deelde ayatollah Khomeini
de Britse schrijver Salman
Rushdie ter dood vanwege
zijn boek 'De Duivelsver
zen'. Zes jaar later willen de
opvolgers van de fundamen
talistische leider nog altijd
niets weten van intrekking
van het vonnis.
Ondanks jarenlange diploma
tieke inspanningen van Groot-
Brittannië en andere Westerse
landen en een veroordeling
door de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties, blijft
Iran op het standpunt staan
dat Rushdie dood moet, omdat
hij met zijn boek 'De Duivels
verzen' de islam zou hebben
beledigd.
De 'fatwa', het religieuze von
nis, vaardigde Khomeini uit op
14 februari 1989. Die stap
droeg er in belangrijke mate
toe bij dat Iran internationaal
geïsoleerd is komen te staan.
Het land slaagt er nauwelijks
in buitenlandse investeringen
aan te trekken. Ook technolo
gie om de haperende economie
aan te zwengelen - en daardoor
het vertrouwen van de bevol
king in de regering te verbete
ren - vindt zelden een weg
naar Iran.
Iraanse leiders die betere ban
den met het Westen willen,
staan voor een dilemma. Trek
ken zij het doodvonnis in, dan
krijgen ze de machtige funda
mentalisten over zich heen.
Doen ze het niet, dan blijft hun
land een paria.
Onder druk van Noorwegen,
Zweden en Denemarken gaf de
Iraanse ambassadeur in Dene
marken, Mehdi Pourmoham-
madi, onlangs een verklaring
uit met de mededeling dat de
Iraanse regering nooit iemand
erop uit heeft gestuurd om
Rushdie te vermoorden en dit
ook in de toekomst niet zal
doen. De islamitische histori
cus Sadik al-Azm wees er ech
ter op dat het geen zin heeft te
wachten op intrekking van het
doodvonnis, omdat een derge
lijke stap in de geschiedenis
van de islam nog nooit is gezet.
„De enige oplossing is de kwes
tie niet meer op te rakelen, de
gemoederen tot bedaren te la
ten komen en te hopen dat de
zaak in de vergetelheid raakt,"
meent Al-Azm.
In het Westen is de houding er
eerder een van aanhoudend de
stem blijven verheffen over het
onrecht dat Rushdie en de uit
gevers van zijn boek is aange
daan. In een recent interview
met het Amerikaanse blad
Newsweek zegt Rushdie dat
zwijgzaamheid de weg vrij
maakt voor aanslagen op meer
schrijvers in de toekomst. „Als
je dit geval negeert en het
probleem niet oplost zul je zien
dat die tactiek zich herhaalt.
Dan is het bingo, en wordt het
keer op keer toegepast," aldus
Rushdie.
Rushdie's geval heeft al een
soort van navolging gevonden
in de fundamentalistische aan
val op de Bengalese schrijfster
Taslima Nasrin. Vorig jaar bo
den fundamentalisten uit
Bangladesh 5.000 dollar aan
degene die Nasrin vermoordt.
Zij zou in een boek hebben
gesuggereerd dat de islam moet
veranderen.
De Amerikaanse voormalige
veiligheidsadviseur Gary Sick
ziet nog wel een elegante uit
weg voor Iran om aan de fatwa
te ontkomen. „De Iraniërs hoe
ven de fatwa niet eens hele
maal in te trekken, al zou dat
natuurlijk het beste zijn. Er
zijn tussenwegen te bewande
len die een stap in de goede
richting zouden zijn," vertelde
Sick.
Om te beginnen zou Iran de
beloning op het hoofd van Rus
hdie kunnen intrekken. Een
Iraanse liefdadigheidsorgani
satie heeft maar liefst 3 miljoen
dollar geboden voor de moord
op Rushdie. Dit jaar heeft de
Iraanse dienst als propaganda
middel gouden munten laten
slaan die worden uitgereikt
voor verhalen die 'de angst en
vrees' waarin Rushdie sinds de
fatwa leeft het best beschrij
ven. Sick denkt dat bet intrek
ken van die hardvochtige ges
tes een grote stap vooruit zou
zijn en een signaal aan fanatie
ke moslims dat het met de
jacht op Rushdie afgelopen
moet zijn.
natie in Centraal-Azië, aanhang
zouden kunnen krijgen.
Islamitische groepen zouden de
regio, waar door het verdwijnen
van het communisme een ideolo
gisch vacuüm is ontstaan, daar
na stukje bij beetje kunnen vero
veren. Tot nu toe is van een
dergelijke ontwikkeling echter
niets te merken.
Een van de redenen is dat de
mensen in Oezbekistan bang zijn
voor onrust, waardoor het land
zou kunnen veranderen in een
tweede Afghanistan of Tadzji
kistan: zuidelijke buurlanden die
door burgeroorlogen worden
verscheurd.
Islam Karimov, de Oezbeekse
president, maakt van die angst
gebruik om religieuze extremis
ten en andere dissidenten te on
derdrukken en gebruikt de islam
tegelijkertijd om het aanzien van
zijn bewind op te vijzelen.
Voedsel
Het is echter lastig manoeuvre
ren voor de voormalige commu
nistische partijbaas, die tegen
woordig pelgrimstochten maakt
en zijn toespraken lardeert met
citaten uit de Koran en verwij
zingen naar Allah.
Ondertussen daalt de levens
standaard en dat zou de islamiti
sche oppositie meer aanhang
kunnen bezorgen dan welke uit
de buurlanden afkomstige muja-
hedeen dan ook. De prijzen stij
gen en de eerste levensbehoeften
zijn gerantsoeneerd. Er is bijna
geen openbaar busvervoer meer
en de overheid slaagt er niet in
produkten te leveren zoals medi
cijnen en brandstoffen voor de
winter, die ten tijde van de Sov
Een Oezbeeks meisje leest de Koran op de Universiteit van Tasjkent. De opkomst van de islam in de voormalige
Sovjet-republiek gaat echter minder hard dan velen enkele jaren geleden verwachtten. foto epa
jetunie tenminste nog af en toe
voorhanden waren.
„Karimov weet dat hij zijn isla
mitische probleem niet kan op
lossen door toespraken tegen de
mullahs te houden. Hij moet
voedsel leveren," zegt Barnett
Rubin, directeur van het Cen
trum voor de Studie van Cen
traal-Azië van de Columbia Uni
versiteit in New York.
Karimov heeft alle islamitische
politieke partijen verboden en
wijst vaak op Afghanistan en de
voormalige Sovjet-republiek
Tadzjikistan om zijn dictatoriale
beleid te rechtvaardigen.
De Sovjetunie vocht een lange
oorlog tegen moslim-rebellen in
Afghanistan en trok zich na een
nederlaag uiteindelijk terug.
Vandaag vecht de pro-Russische
regering van Tadzjikistan tegen
islamitische opstandelingen die
volgens de regering steun krijgen
van dezelfde Afghanen die de
Russen een nederlaag bezorgden.
Oezbeekse en Russische eenhe
den helpen het Tadzjiekse leger
bij de bewaking van de Af
ghaanse grens.
Het soort islam dat Karimov
voorstaat, is minder georiënteerd
op de geloofsleer en heeft meer
aandacht voor volksgewoonten
en het roemrijke verleden van de
volkeren aan de zijderoute tus
sen de zevende en de 17de eeuw.
In het land, dat naar Sovjet
maatstaven al arm was en nu te
kampen heeft met economische
problemen door het ineenstorten
van de Sovjet-markt, met ver
vuiling en andere problemen, is
de opleving van de islam een van
de weinige dingen waar de over
heid met trots op kan wijzen.
Er zijn in de afgelopen drie jaar
duizenden moskeeën gebouwd,
de Koran is in het Oezbeeks
vertaald en overal worden mo
numenten voor Centraalaziati-
sche veroveraars en wetenschap
pers opgericht. „De voornaamste
taak is het opvoeden van een
gezonde en eerlijke generatie,"
zegt Oesman Chan, imam van de
splinternieuwe moskee en reli
gieuze school in een dorp in de
omgeving van Samarkand.
Vrije markt
In de tuin rond de school fluiten
de vogels en zitten oude mannen
onder de bomen thee te drinken.
In het dorpje lopen gesluierde
meisjes van school naar huis, iets
wat enkele jaren geleden on
denkbaar was.
Moslim-landen hebben interesse
voor Centraal-Azië. Zo heeft Pa-
