4We moeten onze wonden tonen'
F ami
BOEKENLEGGER
De geheime
dienst van
de tsaar
Eindelijk museum voor
Federico Garcia Lorca
Theo Thijssen
Joseph Heller
4 Alle talen komen van
Nederlandse oerklankem
DE STEM
BOEKENGIDS
'Toegift' van Jona Oberski: commentaar op zijn debuut
Kwart eeuw BZZT6H: van idealisme naar weggeefboekjes
jESTEM
Het wereldwi
Marijke Fitz
Verploegh
VRIJDAG 3 MAART 1995
:V-
RHRMRHHHBM
Door Johan Diepstraten
De roman Ochrana van Staf
Schoeters wordt aangekondigd
als 'een boeiende psychologi
sche thriller', maar daarmee
doet de uitgever zijn auteur te
kort. Meer nog is het een histo
rische roman met thrillerach
tige elementen die te vergelij
ken is met het beste wat met
name Theun de Vries op dit
vlak heeft gepresteerd. De in
Nederland vrijwel onbekende
Staf Schoeters heeft een voor
treffelijke roman afgeleverd.
Plaats van handeling is Sint-
Petersburg aan het einde van
de vorige eeuw. De grote revo
lutie zal nog enkele decennia
op zich laten wachten, maar de
voortekenen zijn herkenbaar.
De geheime dienst van de tsaar,
de Ochrana, maakt jacht op de
revolutionairen. Die hebben
zich verzameld in een groepe
ring die in het buitenland
steunt gaat zoeken voor haar
ideeën.
Kenmerkend voor het einde
van de 19e eeuw is het fervente
anti-semitisme. Haat- en las
tercampagnes in kranten zorg
den ervoor dat deze vorm van
rassenhaat ingang vond bij de
toenmalige Europese midden
klasse. 'De lezer weze er dan
ook van verzekerd dat de per
sonages, die in dit boek op
soms rabiate wijze uiting geven
aan deze vorm van racisme,
voor eigen rekening spreken en
geenszins de visie van de au
teur vertolken,' laat Schoeters
in het Voorwoord weten. De
manier waarop over joden
wordt gesproken, is inderdaad
stuitend.
Hoofdpersoon Renko Lip-
panchenko, student en vrijden
ker, moet Sint-Petersburg ver
laten, als hij bij toeval betrok
ken raakt bij het laten verdwij
nen van een lijk. Met het geld
van de joodse organisatie dat
zijn vader beheerde, vertrekt
hij naar Berlijn om te ontsnap
pen aan de geheime dienst. De
Ochrana is niet zozeer uit op de
diamanten die Renko in de hak
van zijn schoen heeft verbor
gen. De geheime dienst heeft
grotere plannen: 'Als we in het
buitenland een terroristische
daad zouden ensceneren tegen
een hooggeplaatste Russische
dignitaris en we de schuld hie-
voor in de schoenen kunnen
schuiven van een internationale
joodse organisatie...'
Doelwit wordt de broer van de
tsaar die een bezoek gaat bren
gen aan het Russische paviljoen
op de wereldtentoonstelling in
Antwerpen. De arme student
Renko heeft geen benul van de
provocaties en de intriges. Hij
weet niet dat de Ochrana hem
heeft uitgekozen als hoofdper
soon van een verraderlijke sa
menzwering.
Ochrana is een spannende ro
man met als achtergrond de
sociale onrust van het laat-ne-
gentiende-eeuwse Europa. 'De
maalstroom van mysterieuze
moorden, hallucinante achter
volgingen en politieke malver
saties,' laat de achterflap weten
en daarvan is geen woord gelo
gen. Ochrana is een overtuigen
de roman, beeldend geschreven
en met een mooie plot.
Staf Schoeters: 'Ochrana'. Uitg.
Manteau, prijs 34,90.
Op 9 augustus 1936 nam de
Spaanse dichter Federico Garcia
Lorca afscheid van zijn ouders.
Hij ontvluchtte de boerderij bui
ten Granada. Een militaire op
stand onder leiding van generaal
Franco had Spanje in êen bur
geroorlog gestort. Lorca, Span-
je's bekendste dichter en een
uitgesproken libertair, was in
gevaar.
Tien dagen later arresteerde een
fascistische militie hem. Lorca
werd, samen met een onderwij
zer en twee stierenvechters, ge
fusilleerd. De precieze toedracht
is tot op heden duister.
De geest van de dichter, toneel
schrijver, pianist en schilder
leeft voort op de boerenhoeve
San Vicente van zijn ouders, die
sinds deze week als Lorca-mu-
seum is ingericht. In deze boer
derij bracht Lorca ettelijke zo
mers door en legde hij de hand
aan zijn beroemde gedichten
bundel Romancero Gitano (Zi
geunerliedboek) en toneelstuk
ken als Bloedbruiloft en Het
Huis van Bernarda Alba.
„De boerderij is een pronkstuk
met prachtige bomen en helder
water. Granada ligt in al haar
ongeëvenaarde schoonheid uit
gestrekt aan de voet van mijn
balkon", vertelde hij een vriend
in 1928.
„Hij adoreerde deze plaats",
zegt zijn nog levende zus Isabel
Garcia Lorca, diep in de tachtig.
„Ik herinner me nog heel goed
hoe hij op de bovenverdieping
aan zijn bureau zat te werken en
de planten verzorgde. Hij was
altijd heel erg beschouwend."
Hoezeer Lorca zich ook op San
Vicente thuisvoelde, zijn hou
ding ten opzichte van de stad, de
bewoners en het provincialisme
van Granada, had iets gereser
veerds. Granada is een woeste
nij, een onderontwikkeld gebied,
bewoond door het ergste soort
kleinburgerij van Spanje", zei
hij in één van zijn laatste inter
views voor zijn dood. Ideologi
sche schisma's tussen links en
rechts, die in Spanje zo'n vernie
tigende uitwerking zouden heb
ben, waren ook in Granada pijn
lijk zichtbaar geworden.
Lorca droeg al wat Andalusië en
Spanje was uit in zijn werk,
maar bovenal voelde hij zich een
cosmopoliet. „We moeten van
Granada houden, maar haar in
een Europese context plaatsen",
zei hij. „Alleen op deze manier
kunnen we onze best verborgen
en prachtigste schatten ontdek
ken."
Die schatten liggen in Lorca's
gedichten en toneelstukken,
waarin hij de Spaanse ziel ster
ker belichaamt dan welke ande
re schrijver-landgenoot dan ook.
Het landschap van Andalusië, de
natuur, de strikte sociale codes
van Zuid-Spanje, de leefwereld
van de zigeuners, de cante jondo
(diepe zang) van de flamenco
spreken uit zijn werk. Olijfgaar
den, citroenen, sinaasappelbo
men, torens, rivieren, aardrijks
kundige namen van steden in
Zuid-Spanje figureren in zijn
dramawerken en gedichten.
Granada hield van de beroemde
dichter en verachtte hem. Ter
wijl Spaanse intellectuelen hem
als hun lichtend voorbeeld be
schouwden, veroordeelden veel
inwoners van Andalusië zijn ho
moseksualiteit en zijn vermeen
de communistische opvattingen.
De familie van Lorca heeft lang
gevochten voor een zekere reha
bilitatie van de dichter in zijn
geboorteplaats. De Stichting
Lorca wilde bij de boerenhoeve
een gedenkplaat ter ere van de
veelzijdige kunstenaar oprich
ten, maar de bewoners van San
Vicente gaven daarvoor geen
toestemming.
Door Johan Diepstraten
De novelle Kinderjaren (1978)
van Jona Oberski werd een we
reldsucces en daar zag het in
het begin niet naar uit. Aan
grijpend was het manuscript
wel over de autobiografische
ervaringen van een jongetje dat
als enige van zijn familie het
kamp Bergen-Belsen overleef
de. Oberski was een onbekende
kernfysicus die aan een literai
re workshop meedeed en van
Judith Herzberg leerde zo se
reen mogelijk te schrijven. Het
moet najaar '77 zijn geweest, of
voorjaar '78 toen het manu
script aan BZZTöH werd aan
geboden: commercieel gezien
waren boeken over dit onder
werp nauwelijks aantrekkelijk,
maar BZZTöH was een idealis
tische uitgeverij.
De novelle verscheen en in een
begeleidend schrijven naar de
pers liet de uitgeverij haast ter
verontschuldiging weten: 'Er
moet wel nadrukkelijk worden
gesteld dat het bij de opzet van
een literaire workshop geens
zins de bedoeling is schrijvers
op te leiden. Je hebt talent of je
hebt het niet. Het gaat er voor
al om meer plezier aan het
schrijven te beleven, leren op
schrijven wat je precies wilt
schrijven.'
De critici waren lovend. Van
Deel zag 'enkele onhandige for
mele (literaire) eigenschappen',
maar was onder de indruk. Aad
Nuis vroeg zich af of Kinderja
ren wel een debuut genoemd
mocht worden en eindigde zijn
bespreking met: 'Het zou een
schande zijn als dit kleine
meesterwerkje onopgemerkt
voorbij zou drijven op de grote
stroom.' Dat dreigde wel te ge
beuren. De eerste jaren deed
Kinderjaren zo goed als niets.
Bestseller
Totdat BZZTöH in een persbe
richt kon aankondigen dat een
Amerikaanse uitgeverij Child
hood op de markt zou brengen
in een oplage van 100.000
exemplaren. Ik kan me vergis
sen, maar in mijn herinnering
had de secretaresse per ongeluk
een nul te veel getikt. Hoe dan
ook: het nieuws was gemaakt.
Oberski kwam in de talkshow
van Sonja en maakte zo'n in
druk op televisiekijkend Ne
derland dat Kinderjaren ook in
eigen land een bestseller werd.
Dat verdiende de novelle ook,
maar niet iedere schrijver
krijgt waar hij recht op heeft.
Met aanbevelingen op het om
slag van Singer, Potok en Pin
ter werd Childhood zo'n groot
internationaal succes dat een
verfilming niet kon uitblijven:
Jonah and the wale van Rober
to Faenza ging eveneens over
de wereld. Bij de Nederlandse
première vertelde Oberski dat
hij nog wel eens wat had ge
schreven, maar vrienden advi
seerden hem om het bij Kinder
jaren te laten. Vorig jaar liet
Oberski in een interview in
Trouw weten: 'Ik zou het zelf
ook heerlijk vinden om een ge
weldig boek te schrijven, ik
weet alleen niet waarover.' Er
is in korte tijd veel gebeurd,
want nu, ter gelegenheid van
het 25-jarig bestaan van de
uitgeverij, brengt BZZTöH De
ongenode gast, een novelle die
weliswaar geen wereldsucces
zal worden, maar verdienstelij
ke kanten heeft.
Plezier
Hoofdpersoon is de 56-jarige
natuurkundige Aram Tifo, die
ook bekend is als de schrijver
van het boek Kind in de oorlog
en voor zijn plezier schildert.
'Het ging hem om het maken,
niet om het produkt,' zegt
Aram in navolging van wat zijn
geestelijke vader opstak van de
workshops. Aram krijgt bezoek
van een studente videojourna-
Jona Oberski
listiek, Carlotca Loht. Ze ge
draagt zich als een indringster
en daarvoor blijkt ze een reden
te hebben: halverwege de no
velle toont ze hem een staatsie
foto waarop Aram naast een
jonge vrouw staat afgebeeld.
Dat blijkt Lori te zijn, een
jeugdvriendin die zonder dat
Aram het besefte, stapeldol op
hem was.
'Zij was gek op je en jij deed
alsof het je niets kon schelen
als zij in je buurt kwam. Ter
wijl zij dag en nacht van je
droomde, alles samen met je
wilde doen. Ik snap niet
waarom je zo rot tegen haar
deed. Zij was mooi en lief en
opgewekt. Zij zou je alles heb
ben gegeven wat je gebruiken
kon,' krijgt Aram als verwijt
van Carlotca te horen. En in
derdaad, wat de lezer ver
moedt, blijkt waar te zijn: deze
Carlotca is de dochter van Lori.
Confrontatie
Vanaf dat punt kan de novelle
alle kanten op, met als meest
waarschijnlijke de variant dat
Carlotca de confrontatie met
Aram aangaat. Dat gebeurt
niet, maar waarschijnlijk heeft
Oberski zich laten leiden door
het thema van de komende
Boekenweek: 'De vijftigste
mei'. De tweede helft van de
novelle speelt zich namelijk af
op een literaire avond waar,
Aram zich tegenover het pu
bliek verantwoordt over zijn
boek Kind in de oorlog. Wat
Oberski in spaarzame inter
views onthulde, heeft hij nu in
de novelle verwerkt.
'Ik heb me er tijdens het schrij
ven geen ogenblik om bekom
merd of Kind in de oorlog al
dan niet autobiografisch is. Ik
wilde uitdrukken wat die om
standigheden voor een kind be
tekenen. De feiten over de oor
log zijn wel bekend, die hoefde
ik niet te herhalen. Ik vroeg me
alleen af of datgene wat ik
opscheef goed uitdrukte wat ik
bedoelde. Sommige thema's in
het boek berusten op mijn er
varing, sommige zal ik hebben
verzonnen. In hoeverre het
boek in details waar is, daar
van heb ik geen idee. Hoe zou
ik het ook kunnen weten...'
Misselijk
In De ongenode gast geeft
Oberski in feite commentaar op
zijn debuut en wat er daarna
gebeurde. De novelle, die uiter
mate traag op gang komt, gaat
over fictie en werkelijkheid,
over haatgevoelens en over de
taak van de schrijver die zijn
stof haalt uit autobiografische
oorlogservaringen. 'Je leeft niet
zomaar. Je leeft omdat er iets
gebeuren moet, omdat we iets
moeten volbrengen. We moeten
onze wonden tonen, ook al
wordt de wereld er misselijk
van.'
FOTO VINCENT MENTZEL NRC
Dit schrijverscredo heeft
Oberski ingebed in een verhaal
over een auteur die werkt aan
een boek dat al het fantastische
moet overtreffen. Vierhonderd
jaar geleden overleed Claes
Andriesz tijdens een expeditie
naar Nova Zembla, werd on
langs in het poolijs gevonden
en tot leven gewekt. 'Dat alles
en wat er verder gebeurde, ben
ik aan het opschrijven,' vertelt
Aram, maar het is een gegeven
dat in de novelle verder niet
wordt uitgewerkt.
Zoektocht
Voor een novelle van bijna hon
derd pagina's heeft Oberski een
paar verhaallijntjes uitgezet die
in een raadselachtig slothoofd
stuk zouden moeten bijeenko
men. 'Hij moest aan de zoek
tocht beginnen naar de mensen
uit zijn dromen,' luidt de slot
zin en de lezer mag de beteke
nissen proberen te duiden.
Dat krijgt hij niet voor elkaar,
omdat Oberski zich in de no
velle beperkt tot aanzetten voor
iets wat kan uitgroeien tot dat
geweldige boek waarover hij
onlangs repte. De ongenode
gast is vooral veelbelovend en
dat is natuurlijk een enigszins
merkwaardige karakterisering
voor een toegift van een auteur
die de hele wereld al lang heeft
veroverd.
Jona Oberski: 'De ongenode
gast'. Uitg. BZZTöH, prijs
14,50.
Door Guus Mater (ANP)
Met de publikatie van de novel
le van Jona Oberski viert de
uitgeverij BZZTöH het 25-jarig
jubileum. Niet met de beste kat-
tenverhalen of de lekkerste re
cepten. Hoewel die waarschijn
lijk meer typerend zijn voor het
fonds anno 1995. Waartoe een
waarschuwende vinger van
Hans van Mierlo al niet kan
leiden. De huidige minister
stond aan de basis van de op
zienbarende koerswijziging van
de uitgeverij.
„Een uitgever geeft alles uit
waarmee hij iets denkt te kun
nen verdienen", is grofweg zijn
filosofie. Maar uitgever Phil
Muysson wil het verleden niet
geheel loslaten. In 1978 debu
teerde Oberski met Kinderja
ren. „Jona's boek is het enige
uit die tijd dat nog in druk is."
Het dateert uit de periode van
de literaire workshops, Oberski
is voor Muysson de link tussen
toen en nu.
BZZTöH, in kapitalen en met
accent circonflexe. Nog steeds
krijgt de uitgeverij twee keer
daags een telefoontje met de
vraag naar het waarom van die
opvallende naam. De verklarin
gen kloppen niet, het is volgens
Muysson gewoon een rare, op
vallende die er opeens was.
Ooit waren het drie idealisti
sche jongens, nu is het een be
drijf van zestien medewerkers
in vaste dienst. Tot 1973 was-
het vrijwilligerswerk gebleven.
Tien jaar later was de grote
ommekeer onafwendbaar. De
waarschuwing kwam van Van
Mierlo, lid van het stichtingsbe
stuur. Om na de onvermijdelijke
intrekking van subsidie voor li
teraire activiteiten (bij voor
beeld het tijdschrit Bzzletin) te
kunnen overleven, was een
commerciële koers gewenst.
„Wees er op voorbereid", moet
de D66-voorman hebben ge
zegd. „Anders staan jullie van
de ene op de andere dag op
straat."
Muysson: „Wij zijn toen begon
nen met kookboeken. Het had
in principe van alles kunnen
zijn. Van tuinboeken weet ik
niets, daar durf ik niet aan te
beginnen. Het allereeste boekje
over magnetron en over de
Mexicaanse keuken. Jaarlijks
brengen we nu 130 boeken."
Met uitgangspunten van een
kwart eeuw geleden was BZ
ZTöH al lang failliet geweest.
„Van Gennep was ooit een idea
listische uitgeverij, De Bezige
Bij ook. Dat wordt in herden-
kingsverhalen altijd beklem
toond", zegt hij ter verdediging.
Hij is niet ontevreden over de
draai die hij en zijn uitgeverij
hebben gemaakt. Weggeefboek
jes zijn het vaak, want zo weet
hij, een kwart van de boeken
wordt gekocht om te schenken.
Het allereerste boekje over de
magnetron. Facts for fun: Over
waarom je geen kippevel in je
gezicht krijgt, waarom spechten
geen last hebben van hoofdpijn
en waarom trekvogels geen last
hebben van een jet-lag. Gekke
boeken, zoals zeer recent de
Encyclopedie der Walgelijkhe
den.
Heel wat anders dan het werk
van Chaim Potok. Het eerstko
mende boek van de Ameri
kaans-joodse auteur zal pas in
mei verschijnen, te laat voor het
jubileum. Als gevolg van de
goede relatie tussen schrijver en
uitgever komen Potoks boeken
eerst op de Nederlandse en pas
dan op de Amerikaanse markt.
Als een boek zich zelf niet ver
koopt, is het Muysson welkom
dat er wat kabaal wordt ge
maakt. Rechtszaken tegen zijn
publicaties? Muysson vreest
geen dagvaarding. Want geen
advertentiecampagne kan op te
gen de publicitaire gevolgen
van een proces.
Andrew Morton met zijn
boek 'Diana, haar eigen ver
haal', het grootste succes van
BZZTöH. „Honderdduizend
exemplaren, 't Is wel een
kick", zegt uitgever Phil
Muysson fotoanp
De verkoop van het boek over
The Bold the Beautiful liep
niet zo best totdat de Ameri
kaanse producent van de gelijk
namige soap inbeslagneming
van het boek eiste. Alle jour
naals brachten het kort geding
over een boekje dat een blik
achter de schermen bij de ster
ren beloofde. Toen BZZTöH die
zaak verloor, was de gehele op
lage al bij de lezers. De schade
vergoeding van 25.000 gulden
kon gemakkelijk uit de winst
worden betaald.
Bij de publicatie van het boek
over Yolanda wilde Muysson
koste wat kost een proces voor
komen. Eerst is de tekst gescr
eend door de eigen advocaat,
vervolgens door die van Yolan
da en door een extern deskundi
ge. De veroordeelden verloren
het desondanks gestarte kort
geding. Muysson: „We hebben
40.000 gulden uitgegeven aan
juridische kosten." Die uitgaven
worden in de prijzen van de
boeken verwerkt.
Met de publicatie van Diana,
her own story van Andrew Mor
ton boekte BZZTöH het groot
ste succes. „Honderdduizend
exemplaren, 't Is wel een kick",
glimt Muysson.
THEO THIJSSi
*■21
l&ik:
Het geboortehuis van Theo Thijssen op het moment dat]
pand gesloopt dreigde te worden.
Burgemeester Patijn van Am
sterdam opent op 11 maart het
Theo Thijssen Museum in het
geboortehuis van de schrijver in
de Jordaan. Thijssen
(1979-1943), schrijver, onderwij
zer en politicus, werd vooral be
kend als auteur van Kees de
Jongen. De plechtigheid heeft
plaats op de stoep voor het mu
seum in de Eerste Leidsedwars-
straat 16.
De collectie van het museum
omvat manuscripten, boeken en
correspondentie van Thijssen,
evenals foto's en objecten varië
rend van Thijssens wandelstok
tot de boekenkast die de si.
ver Jan Mens voor hem maal
Een stichting heeft zich J
1987 sterk gemaakt vo
houd van Thijssens
huis. De hoofdstad was i
jaar na enige aarzeling 1
voor het museum een sub;
verstrekken.
Naast Kees de Jongen
Thijssen Het grijze
taaie Ongerief, Schoolland et
gelukkge Klas. Hij was eail
derwijzer die gold als voo J
ter van kinderen in acil
standsituaties.
De Amerikaanse auteur Joseph
Heller houdt op 16 maart een
lezing in De Rode Hoed in Am
sterdam in het kader van de
reeks 'American Literature To
day' van het John Adams Insti
tute. Van de nu 71-jarige schrij
ver komt deze maand de Neder
landse vertaling uit van Closing
Time, een soort vervolg op zijn
succesroman Catch 22 uit 1961.
In Sluitingstijd levert Heller iro
nisch commentaar op onze tijd,
het einde van de eeuw i
einde van 'het soort leven dai|
graag willen leiden'. Oven
schappelijke en politieke i
wikkelingen in Amerika zal El
Ier in de Rode Hoed ook zei
pittige uitspraken doen. De bJ
se auteur Anthony Paul, v
en medewerker aan Vrij Neil
land, introduceert en ïnteral
Joseph Heller. Bij de WYI
spreekburo's zijn kaar!
17,50) te krijgen.
De theorie is zó omstreden, dat
geen enkele uitgeverij er aan
vankelijk iets mee te maken wil
de hebben. Maar het boekje is er
toch gekomen, bij Phoenix
Den Oudsten in Rotterdam.
Kwispelen met Taal heet het
amusante werkje dat Ronald La
gendijk en Willem Hietbrink
vandaag in Rotterdam presente
ren en dat korte metten maakt
met alle gangbare redeneringen
over het ontstaan van de talen.
Opvallendste bewering: alle ta
len zijn terug te voeren op volkse
dialecten, oerklanken die dui
zenden jaren geleden onstonden
Nederland en Vlaanderen.
Alle andere (Westerse) talen, van
het Latijn tot het Engels, zijn
van dat Diets (van: Die 't is)
afgeleid. Om die opvatting te
bewijzen sommen Hietbrink en
Lagendijk pagina's lang voorT
beelden op van woorden en hun
oorsprong. Limburger Willem
Hietbrink is de grote geest ach
ter het boekje, hij is dichter,
zwerver en ex-bajesklant en
mocht zijn vermetele theorieën
al eerder op de tv in 'De Stoel'
verkondigen. Rotterdammer Ro
nald Lagendijk is de schrijver.
Samen wisten zij de afgelopen
maanden menig Neerlandicus tot
woede te brengen met hun sim
pele verklaringen voor gangbare
woorden en hun in de tekst ver
weven oertaal-woordenboek.
Een voorbeeld: het woord tafel is
een samenvoeging van touw en
vel. Vroeger hing men namelijk
een gespannen dierenhuid aan
draden aan het plafond, zodat
men er iets op kon zetten. Het
Engelse woord again (weer) is de
verbasterde vorm van het Neder
landse en-nog-één. Het Duitse
woord Mie te (huur) komt van
meeëten: een huurder is iemand
die meeëet.
Andere voorbeelden: fornuis is
vuur-in-huis, drogisterij is
droogkisterij, closet is ik-los-'t,
justitie is juust-is-die, likeur is
lekker, sigaret is zuig-er-uit, an
tenne is een-dunne, capriool is
kopje-rol, chalet is schuilhut, het
Engelse carpenter is kar-pinner,
het Franse maintenant is met-
een-nu, het Duitse stiefel is stijf-
vel. Roosendaal is eigenlij Rust-
en-tol, Ulvenhout is Al-van-hout
en Terneuzen Daar-naar-zee-in.
Over de naam Breda heeft het
boekje een vaker gehoorde theo
rie: het zou van Breda AA ko
men, maar volgens de schrijver
wordt met die AA het water van
het Hollands Diep bedoeld. Ba
ronie is afgeleid van Boere Unie.
Ook deze krant krijgt in het
boek een vermelding: „Het ge
sproken woord is mondiaal om
dat de mond aanvult wat men
direct als ooggetuige allemaal
zag of wederhoorde. Mensen he
ten in het Frans niet voor niets:
du monde. Het woord iedereen is
in het Frans alle monden: tout le
monde. De krant die voor iede-
reem spreekt is Le Monde. Alle
monden hebben recht van spre
ken en daarom verschijnt er in
Brabant De Stem. En in Di|
land de tijdtong: zeitung."
In het boekje wordt ook nog si
de ultieme verklaring voorl
ontstaan van het Sinterklal
feest gegeven. Dat hebben i
dus niet te danken aanmytAl
vorming rond een vrijgevil
geestelijke ergens in de Middl
eeuwen. Welnee, Sinterklaas!
van oorsprong het feest waart
in Friesland het ontstaan van 1|
alfabet werd gevierd. Waar
geven wij elkaar tenslotte chocj
ladeletters cadeau?
Ronald Lagendijk, onder a
copywriter en hoofddocent I
clame aan de Rotterdamse
demie voor beeldende kunst, t
zich enigszins indenken
Kwispelen met Taal enige rt:|
■tie, variërend van verbazing!
ongeloof, oproept. „Wat mij C
treft kun je er op drie manie|
op reageren. Je kunt er 1
om worden, omdat je het oral
vindt. Je kunt er om lachen el
kunt het beschouwen als ietstf
over na te denken."
Hietbrink brengt via schrif|
Lagendijk in Kwispelen
Taal de woorden terug tot k
ken. Op een van de bladzijdes!
zijn persoonlijke spraakstee
afgebeeld, dat op basis van ij
klanken is ontstaan. Die klanki
zijn de oorsprong van alle taj
In wezen spreken wij allen"
zelfde taal, al zijn de woord;
door de eeuwen heen verbaste!
Het Engels is dus niet Germaij
het Frans is geen Romaanse te|
Bij het samenstellen
Rietbrink en Lagendijk i
gemaakt van al bestaande (enj
even omstreden) theorieën c
het ontstaan van de taal.
wordt onder andere het
Linda Boek opgevoerd, dat cl
vorige eeuw tot grote comfflj
in Friesland leidde. In dit ij
schrift worden de Friezen alj]
schilderd als de onbetwiste
mensen. Zelfs het Griekse j
denrijk was afgeleid van FtiJ
belevenissen van ver voor f
jaartelling. De zeegod Nept®]
om maar een heilige te noen"
heet in het Oera Linda T
gewoon neef-van-Teunis. 1
om: de schrijfkunst hebben
niet van de Grieken, de Griek!
hebben het van onze Friezen!
Onwaarachtig of niet, voor»
nald Lagendijk is de theorie nl
vreemd. „Als ik met taalwdf
schappen bezig zou zijn, zoal
dit op z'n minst onderzoeken
denk dat Hietbrink er met s[:f
mige theorieën best wel naj
zit. Ik had soms ook wel
zoiets van: is dat niet wat verf
zocht. Maar ik kom ook
tegen die wel erg logisch zij»!
lezer moet zelf maar uitnwj
wat hij ermee doet. Het is
voor niets, dat iemand die
Groningse dialect spreekt,
tot diep in Rusland verstaan»
kan maken."
Willem Hietbrink en 8°na'tL!|
gendijk: 'Kwispelen met J
Met Oertaal woordenboek f
Phoenix Den Oudsten,
25
Door Marjan Mes
Waarom schrijft u
nooit over gelukkige ir
sen?" De Engelse ton
schrijver Alan Ayckbo
krijgt het vaak te horen al
weer een nieuwe komedi
première is gegaan. Zijn
woord ligt voor de he
Drama gaat nou eenn
gemakkelijker over de on
maaktheden van het
staan."
Alan Ayckbourn (1939) is
alleen de meest produkt
maar ook de geestigste schr:
van deze tijd. Ruim dertig kc
dies heeft hij op zijn naam st
die in 24 landen zijn vertaal
over de hele wereld telkens
nieuw worden gespeeld,
door amateurs. Zij zijn een|
spiegeling van het gedrag va
Engelse middenklasse, oer-
gels dus, maar evenzeer her|
baar voor niet-Britse toesclj
wers.
De gemiddelde theaterbez®
I is immers afkomstig uit dieT
de middenklasse en kan moi
I loos zijn eigen gedrag in A
bourns maatschappelijke" kc
dies herkennen. Vandaar ookl
enorme succes overal ter we£
Dat zijn stukken steeds somW
der en grimmiger worden, vj
Ayckbourn zelf niet verwonj]
lijk. „Ik reageer immers op
ik om me heen zie."
Toch kunnen Ayckboums ko
dies nogs steeds verschrikkc|
leuk zijn en nog ontroerend i1
als ze maar scherp worden g
gisseerd, met oog voor de ka:|
ters en voor de tragi-komij
kant van de situaties. Ton|
groep Amsterdam laat daai|
10 maart in Roosendaal
prachtig staaltje van zien ir*
voorstelling Momenten
geluk, een Ayckbourn-kom
uit 1992.
Het stuk is geregisseerd c
Gijs de Lange, die al eeil
Ayckbourns Verre vrienden I
succes onder handen nam, I
voorstelling die in 1992 vl
geselecteerd voor het Theal
festival. Bij hem krijgen de I
ckbourn-figuren herkenl I
trekjes die behalve de lact|
ook diepere emoties opwekke I
Fijnzinnig
Heel anders dan bij de
produktie die de neiging
om Ayckbourn-komedies
gladde kluchten op de marl
brengen, waardoor de angel
dwijnt en daarmee ook de
zinnige humor. Bovendien
ben de vrije producenten
zoveel geld ter beschikking
er een kostbaar, oogstrelend
cor tegenaan te gooien, zoal:
zwaar gesubsidieerde TorJ
groep Amsterdam in Momef
van geluk.
Het ontleden van het gedrag
mensen uit de middle class
heerst Ayckbourn als geen
der. Hij presenteert dat 1,
wekkende gedrag meestal in|
ingenieuze vorm waarbij het!
cor een bijzondere rol speel
de handeling. Vaak laat hij
relatiegescharrel van versi
lende paren zich gelijktijdij
verschillende plaatsen afspl
door bijvoorbeeld twee hui
mers in elkaar te schuiven. F
door weet de kijker al wa
Het beeldende werk var
ke Fitz Verploegh besta;
gratie van de geomi
vorm. Ze trekt lijnen orP
doeken (of panelen) die
kruisen en zo voortdure
selende geometrische
vormen. Het is de ge
van de rechte lijn. En
binnen de grenzen van
zonderlijk werk wijkt
die strengheid af. De
tussen de lijnen, de vor
al doende ontstaan, schi
in verschillende maar a
gewogen kleuren die de
aan die geometrie toe!
Maar alles speelt zich a'
web van lijnen, een s]
vormen die aanleiding
inhoud.
Voor haar is elk werk
reld op zich zelf. Een
die zich moet legitimi
grond van eigen vorm e
Wat zich binnen een sc
voordoet aan betekenis
vrucht van het gesprek
moet ontvouwen tussei
en doek. Dat gesprei
plaats binnen smalle
Er hangen op haar pre
in Galerie Segeren in Br
aantal schilderijen (alt
acrylverf, meestal op
soms op MDF-plaat)
verzameling zijn van ev!
vierkanten. Binnen elk i
schildert ze drie vlal
voortdurend wisselendi
Ze zet de balken, want
het eigenlijk, horizon
