Weekend
IHILDERS
diirkèyh
E
Ml
's Zondags mag je op Hoog Catharijne uitslapen
I
iligingen
cemonteur
iligingen
pESTEM
E4
m/v
Buenos Aires bruist als in
vervlogen tijden. De bewoners van
de Argentijnse hoofdstad staan
weer in de rij voor een
terrastafeltje in de mondaine
uitgaansbuurt Recoleta. In de
restaurants serveren kelners als
vanouds de zeer royaal
afgesneden biefstukken en de
vitrines in de luxe winkelstraten
zijn goedgevuld met een keur aan
buitenlandse produkten.
Fi
I
De economie
groeit, maar de
armoede neemt
angstaanjagend toe
VACATURES:
Lia van Doorn deed onderzoek
onder thuis- en daklozen. En
stelde vast dat een zwerver over
heel wat organisatietalent moet
beschikken. In Hoog Catharijne
struikel je bijna letterlijk over de
zwervers. Geen betere plek dus
voor een geprek over dak- en
thuislozen dan dit winkel- en
kantorencomplex in hartje
Utrecht.
Vrijwilligster
onderzocht
motieven en
gedragingen van
zwervers
I
ZATERDAG 11 FEBRUARI 1995
jfdzaak onderhouds-
fk, die het gehele jaar aan
■lillen blijven.
3 ploegen zeer goede en gemotiveerde
I jn bij ons van harte welkom.
H me proefperiode zal worden
I of onze nieuwe medewerkers
B /en meedraaien in ons grote,
dat zowel in de zomer als
ns doorwerkt.
angstelling
I n, zodat de sollicitatieprocedure
1 h opgestart.
PST SCHILDERWERKEN
tONDERHOUD B.V.
39,3707 BL Zeist.
1-25124.
lij op korte termijn:
visselende en interessante functie
|jaar ervaring
om servicediensten te draaien
Beveiligingen biedt u een prettige
i een goed salaris. Heeft u interesse?
Ilicitatiebrief met CV naar:
beveiligingen t.a.v de heer S. van Irsel,
158, 4817 bl breda, tel.: 076-710087
De twee gezichten van Argentinië
De Porteiios - zoals de
bewoners van de Ar
gentijnse hoofdstad
heten - genieten weer
met volle teugen van
het leven. Weinig her
innert nog aan het verval dat het
Zuidamerikaanse land tot 1991 in
zijn greep hield.
Wie Buenos Aires voor die tijd
bezocht werd geconfronteerd met
een schier uitzichtloze economische
chaos. Achter de slecht onderhou
den gebouwen en het rammelende
wagenpark ging een volledig ge
stagneerd land schuil.
Daarin is een kentering gekomen.
De opleving is te danken aan het
Door Frans Lindenkamp
bijna vier jaar geleden geïntrodu
ceerde stabiliseringsplan. Op aan
dringen van minister Cavallo van
economische zaken koppelde presi
dent Menem de destijds boterzach
te Argentijnse peso vast aan de
Amerikaanse dollar. Bij wet is het
de Centrale Bank verboden om
meer lokale valuta in omloop te
brengen dan dat er dollars in kas
aanwezig zijn. Daardoor is de geld
ontwaarding -die in 1989 bij Me-
nems aantreden 197 procent per
maand bedroeg - praktisch uitge
roeid. Vorig jaar stegen de prijzen
met slechts 3,6 procent, het laagste
percentage in 50 jaar tijd.
De peso-dollarkunstgreep maakte
onderdeel uit van een omvangrijk
pakket saneringsmaatregelen, die
onder andere grootschalige privati
seringen, fiscale vlijt en bezuini
gingen behelzen. Met de intrede
van het zogeheten Cavallo Plan
werd de Amerikaanse dollar in Ar
gentinië een wettig betaalmiddel.
Sindsdien is het tangoland aan een
imposante herrijzenis begonnen. In
vier jaar tijd groeide de economie
met 30 procent en ook voor 1995
voorspelt de regering - ondanks de
financiële crisis in Mexico - een
expansie van bijna 5 procent.
De automobielindustrie treedt
daarbij op als locomotief. Deze
bedrijfstak heeft de produktie ver
viervoudigd. De macro-economi
sche successen gaan internationaal
niet onopgemerkt voorbij. Als blijk
van vertrouwen dat het land op de
juiste weg zit hebben investeerders
en institutionele beleggers door de
jaren heen 35 miljard dollar naar
Argentinië gesluisd.
Een ander in het oog springende
verandering is de veelheid aan im
portartikelen die overal te koop
zijn. Tot 1990 was het pampaland
een burcht van protectionisme. De
abrupte verlaging van de invoerta
rieven heeft een waar consumen
tenfestijn ontketend. Prettige bij
komstigheid van de ommezwaai
zijn de dalende prijzen. De Argen
tijnse industrie - die de hete adem
van de buitenlandse concurrentie
hevig in de nek voelde - is efficiën
ter en vooral goedkoper gaan wer
ken. Daardoor zijn lokaal vervaar
digde produkten gemiddeld 20 pro
eent voordeliger dan voor de invoe
ring van het Cavallo Plan.
„Er worden tegenwoordig meer
keukenapparaten dan levensmid
delen verkocht," zo weet Roberto
Frenkel niet zonder gevoel voor
ironie. De vooraanstaande eco
noom is een fel criticus van het
door Menem en Cavallo bewandel
de pad naar het herstel. Zijn groot
ste bezwaar is dat vooral de zwak
keren het slachtoffer zijn geworden
van het in zijn ogen 'doldrieste'
moderniseringsbeleid, waarmee
president Menem Argentinië een
vaste plaats wil bezorgen op het
mondiale platform. „De prijs die
wij als natie betalen, is te hoog. De
werkloosheid heeft ronduit alarme
rende cijfers aangenomen. Vijf mil
joen van mijn landgenoten leven
onder de armoedegrens," stelt hij.
Economisch gaat het Argentinië tegenwoordig voor de wind, althans die indruk krijg je als je niet verder kijkt dan mondain Buenos Aires. Op
het platteland neemt de armoede echter schrikbarende vormen aan. F0T0 EPA
is vooral het bemiddelde deel van
de pampa-natie. Twintig procent is
tegen, terwijl de overige 40 procent
- en daaronder zijn verrassend veel
armen - sympathie koestert.
De uitleg hiervoor is simpel. Dank
zij de stabiele prijzen kan de door
snee-Argentijn weer een lijn in zijn
leven uitzetten. „Zelfs de minder
bevoordeelde klassen kunnen hun
misère programmeren. Dat is een
ongekende luxe. De generatie die
nu 40 jaar is, kan voor het eerst
dromen van een eigen huis of een
autootje, omdat de banken weer
kredieten durven te verstrekken.
De mensen tillen blijkbaar niet zo
zwaar aan het koopkrachtverlies,
wanneer zij herinnerd worden aan
de gigantische inflatie van 1989,"
zo meent de sociologe Paula Maga-
rinos, die in opdracht van een
groep ondernemers onderzoek deed
naar de toekomstverwachtingen
van haar landgenoten.
In mei gaat Argentinië naar de
stembus. De herverkiezing van pre
sident Menem is onlosmakelijk ver
bonden met het Cavallo Plan. Toch
zal het erom hangen of Menem zijn
tweede ambtsperiode in de wacht
sleept. De grootste uitdaging komt
uit de monetaire hoek. De Argen
tijnse peso is door de jaren heen
zestig procent overgewaardeerd ge
raakt. Dit is het residu van de
periode waarin de inflatie lang
zaam maar zeker wordt terugge
drongen. De rigide wisselkoers van
één op één heeft geleid tot een
sterk verstoorde handelsbalans en
zonder de hulp van buitenlandse
geldschieters - die het gat van ruim
10 miljard gulden dichten - moet
economie-minister Cavallo deva
lueren. Een dergelijke beslissing
wakkert de inflatie onherroepelijk
aan. Mexico is voor Cavallo een
afschrikwekkend voorbeeld.
renkel wijst op de verdubbe
ling van werkloosheid die
het Cavallo Plan teweeg
heeft gebracht. Dertien pro
cent van de beroepsbevolking
wacht thuis duimendraaiend op
betere tijden of schraapt met de
moed der wanhoop een loontje bij
elkaar in de informele sector.
„Met het geld van de schadeloos
stelling die ik uitgekeerd kreeg
toen ik mijn baan verloor, heb ik
een autootje gekocht," legt Alfredo
Lopez uit die zijn brrood nu ver
dient als illegaal taxi-chauffeur.
Een vetpot is het allerminst. Dui
zenden werkloze Porteiios volgden
zijn voorbeeld met als gevolg dat er
nu in het centrum van de Argen
tijnse hoofdstad voor iedere zestig
bewoners een taxi beschikbaar is.
Dat ligt vijfmaal boven de door de
gemeente gehanteerde norm.
Zelfs het leger blijft niet buiten
schot. Naar schatting driekwart
van de officieren met lagere rang
schnabbelt buiten werktijd op een
of andere manier bij, omdat de
regering in haar besparingsdrift
weigert het defensiebudget te ver
hogen.
Het nobele streven om de industrie
aan te sporen tot meer efficiëntie
en concurrerend vermogen heeft
een ware ravage aangericht in het
midden- en klein bedrijf. Een re
cord aantal ondernemingen in deze
geleding van de economie is over
de kop gegaan. Grote ondernemin
gen -waaronder vele multinatio
nals - hebben hun positie daarente
gen weten te verstevigen. Twintig
jaar lang hielden zij technologische
innovatie noodgedwongen buiten
de deur vanwege de stringente ar
beidswetten. Nu de afschaffing
daarvan doorzet ontslaan de kapi
taalkrachtige bedrijven massaal
hun overbodige personeel.
In de afgelopen vier jaar zijn
550.000 arbeidsplaatsen verdwe
nen. De overheid nam daarbij het
voortouw. De regering privatiseer
de het leeuwedeel van de staatsbe
drijven. Dit kostte 350.000 Argen
tijnen hun baan. De 'Menem-revo-
lutie' heeft het profiel van de eco
nomie drastisch veranderd. Grote
supermarktketens bepalen in toe
nemende mate het gezicht van Ar
gentinië daar waar de winkel op de
hoek een steeds schaarser feno
meen wordt.
De afvalrace dreigt voor de circa
anderhalf miljoen werkloze Argen
tijnen een fataal karakter te krij
gen. Ruim 60 procent heeft slechts
lagere school en met de steeds
hogere eisen die werkgevers stellen
is er voor hen geen plaats meer in
het nieuwe Argentinië. Vooral in de
afgelegen arme binnenlanden
-waar geen enkele industrie zich
wil vestigen - is de situatie ramp
zalig. Een groot deel van de
170.000 ongeschoolden die daar
door de provinciebesturen voor een
appel en een ei aan het werk wor
den gehouden als straatveger, tuin
man of stempelaar, zullen hun
baan verliezen. De federale rege
ring in Buenos Aires weigert nog
langer met 'subsidies' over de brug
te komen. Begrotingsoverschrijdin
gen tot aan 40 procent vormen geen
uitzondering.
en geweldsexplosie ligt op
de loer, omdat in diverse
provincies de ambtenaren
salarissen van december nog
niet zijn betaald. Ook de karige
overheidspensioenen vormen een
permanente bron van onrust. Ruim
vier miljoen bejaarden moeten in
leven zien te blijven met een maan
delijkse uitkering van 275 gulden,
terwijl het prijspeil niet onderdoet
voor dat in Nederland.
Vooral de werkloosheid en de lage
inkomens houden de Argentijnen
uit hun slaap. De koopkracht van
de middenklasse heeft sinds het
Cavallo Plan 25 procent ingeboet.
Maar ondanks de pijn die met het
saneringsbeleid gepaard gaat,
steunt de bevolking Menem op
diens ingeslagen koers. Veertig
procent is enthousiast. Daaronder
et de stembusstrijd in
aantocht begint ook de
oppositie zich steeds
meer te roeren. Zij noemt
de 'dollarisering' van de economie
een kostenverslindende goochel
truc en beschuldigt het duo Me-
nem-Cavallo van demagogie.
President Menem wuift de kritiek
weg. De koers die Argentinië op
zijn op zijn kompas vaart, is vol
gens het staatshoofd op lange ter-,
mijn de beste garantie om welvaart
en werkgelegenheid te scheppen.
Samen met Cavallo laat Menem
geen moment onbenut om te ver
kondigen dat de bikkelharde peso
een eeuwig leven is beschoren.
Maar beide weten drommels goed
dat het buitenlandse kapitaal niet
tot in het einde der dagen bereid is
om het Argentijnse sprookje te fi
nancieren.
CTENGINEERS WTB/ELEC/NAT
1NMECH/OPTIEK/SERVOTECHN.)
(MTS/HTS/TU)
ÓEEPSWERKTUIGKUNDIGEN
(A-B-C)
BE
(CAD/KONVENTION EEL)
RD-/SOFTWARE ENGINEERS
INIX/VAX/DIV. PLC/NETWERKEN)
UKTEUR /TEKENAAR BETOhVSTA^L
I/TEK./BEREK./STAT./DYNAMISCH.)
D/KONVENTIONEEL/IBIS/KRAAN)
EN./ONTWERPER/WVB. WjtVy
(CAD/KONVENTION EEL)
Hoog Catharijne was ook de
plek waar Lia van Doorn
(32) als inwoonster van
Utrecht vaak zwervers zag
rondhangen. Ze kwam van dichtbij
met hen in aanraking toen ze als
vrijwilligster begon in een zoge
noemd passantenverblijf voor dak
en thuislozen.
Door Nanne Dorren
Ze was net afgestudeerd als peda
goge en ze zocht in eerste instantie
werkervaring en een zinvolle tijds
besteding. Al gauw werd ze, gegre
pen door het werk, nieuwsgierig
naar de levens van de mensen zon
der dak boven hun hoofd. Steeds
dezelfden zag ze in het passanten
verblijf, sommigen met de regel
maat van de klok, anderen na lange
tijden van afwezigheid. Prachtige
plannen hadden ze vaak gehad en
gezegd dat ze hen bij een volgende
ontmoeting niet meer tussen de
zwervers zou aantreffen. „Maar ie
dere keer weer kwamen ze terug,
zonder woonruimte, zonder werk
en met steeds minder plannen."
Van Doorn ging zich afvragen wat
er fout ging, wat het was waardoor
het al die mensen, boordevol plan
nen, niet lukte om ook maar één
plan te realiseren.
„Als ze zo graag een vaste stek
wilden om te wonen, waarom zoch
ten en vonden ze dan geen woon
ruimte? En als ze werk wilden of
een uitkering, waarom gingen ze
daar dan niet achteraan?" Ze
schreef een opzet voor een onder
zoek naar die vragen en had geluk:
de universiteit van Utrecht zag er
wel wat in.
De meeste dak- en thuislozen zijn
op een of andere manier zwaar
teleurgesteld en kunnen met die
teleurstelling niet omgaan, ontdek
te ze tijdens een jaar van inter
views en wandelingetjes met 64
van hen. Een echtscheiding, ge
volgd door problemen op het werk,
ontslag, een verslaving, huurschul
den. Vaak zijn het mensen zonder
vrienden en kennissen op wie ze in
tijden van nood kunnen leunen.
Maar er moest meer zijn. Want
bijna iedereen heeft van tijd tot
tijd een of meer problemen van
vergelijkbare aard en niet iedereen
wordt of blijft dakloos.
Van Doorn: „Als je eenmaal een
poosje gezworven hebt en je bent
bedreven in het georganiseer van
het zwerversbestaan, dan heb je
aanzien onder de groep van dak
en thuislozen. Dan ben je iemand.
Iemand die zijn zaakjes goed voor
elkaar heeft. Dan wordt het minder
aantrekkelijk om 'terug' te gaan."
Bovendien biedt het zwerversbe
staan in zeker opzicht meer hou
vast, constateerde Van Doorn: „Als
zwerver ben je voortdurend bezig
met zeer elementaire zaken: hoe
kom ik vandaag aan mijn voedsel,
een slaapplek en geld? Zwervers
leven daardoor volgens een duide
lijk stramien, ze weten op de korte
termijn precies wat ze moeten
doen."
Toen Lia van Doorn begon met haar onderzoek, dacht ook zij dat het leven van de mensen op straat vporal werd gekenmerkt door vrijheid.
Maar in plaats daarvan vond ze dwingende regels, een vast stramien en uitgekiende overlevingsstrategieën. foto de stem johan van gurp
Voor de meesten was dat wel
anders in de periode kort
voordat ze het 'normale'
maarschappelijke leven ver
lieten. Meestal werkloos, alleen op
een flatje, met een hele lege dag
voor zich om te vullen. Vaak zon
der duidelijke en hoopgevende
vooruitzichten. En met een hoop
problemen.
En zonder de persoonlijke vaardig
heden om op eigen kracht uit zo'n
weinig opwekkende situatie te ko
men? „Ook dat," beaamt Van
Doorn. Want hoewel ze in haar
onderzoeksrapport bestrijdt dat
zwervers niet in staat zouden zijn
tot sociale contacten en aanpas
sing, constateert ze ook dat ze niet
bij machte waren om op tijd aan de
bel te trekken toen er iets in hun
leven flink fout dreigde te gaan.
Als mensen eenmaal aan het zwer
ven slaan, is het ook om praktische
redenen moeilijk om weer terug te
keren naar het 'normale' bestaan.
Daklozen die weer een bestaan wil
len opbouwen, stuiten op een dikke
muur van regels, merkte Van
Doorn. Bijvoorbeeld op de voor
waarde dat je een postadres moet
hebben voor een uitkering. Op de
eis van een borgsom voor een nieu
we woning. En op zaken die voor
anderen doodnormaal zijn, zoals
het kunnen laten zien van een
officieel document, het hebben van
schone kleren en het gebruik van
een agenda.
Een 43-jarige man, drie maanden
dakloos, vertelt in het onderzoeks
rapport: „Ik ben aan het sollicite
ren en dat valt niet mee. Als ik
ergens op gesprek ga, dan moet ik
goed geschoren zijn en mijn goeie
pak heb ik hier natuurlijk niet. Ik
kan geen brief maken, dat heb ik
wel geprobeerd op de typemachine
in de bibliotheek, maar dat wordt
niet mooi. Ik heb ook geen tele-
fooon. Als ik solliciteer en ze vra
gen waar ze me kunnen bellen, dan
moet ik daar om liegen. Ik ga
natuurlijk niet vertellen dat ik op
straat sta, want dan nemen ze me
niet. Ik zeg dan: 'Ik ben net ver
huisd, ik heb nog geen telefoon'."
Al deze moeilijkheden zijn een staf-
in-de-weg voor de vrijheid, die
vaak wordt geassocieerd met het
zwerversbestaan. Toen Lia van
Doorn begon met haar onderzoek,
dacht ook zij dat het leven van de
mensen op straat vooral werd ge
kenmerkt door vrijheid. Maar in
plaats daarvan vond ze dwingende
regels, een vast stramien en uitge
kiende overlevingsstrategieën.
„Aif je een uitkering hebt die je
moet ophalen, moet je iedere week
om zo en zo laat bij de uitkerende
instantie zijn, anders loop je je geld
voor die week mis. Je-'mag in de
meeste passantenverblijven maar
vijf dagen per maand zijn, dus
heeft iedere thuisloze een soort
overnachtingsroute door Neder
land: dan zoveel dagen hier, dari
zoveel dagen daar en weer op tijd
terug voor de uitkering. Een heel
georganiseer. En dat zonder agen
da en horloge!"
e zwakke broeders onder
de dak- en thuislozen red
den het dan ook vaak niet.
Mensen met sterke versla
vingen, (ex-)psychiatrische patiën
ten of degenen die nog maar net
dakloos zijn en nog niet zijn ge
hard. Want hard is het zwerversbe
staan.
Het zijn de zwakken onder de
zwervers naar wie Van Doorns zorg
vooral uitgaat. „De anderen, de
geroutineerden, die redden zich
wel." Degenen die het onderspit
delven in confrontaties met ande
ren, degenen die helemaal vervuild
ergens in een parkje slapen en uit
de vuilnisbak eten, die kunnen het
niet alleen. Maar zij zijn ook dege
nen die vaak hulp weigeren. Vol
gens Van Doorn ligt dat voor een
groot deel aan de manier waarop
de hulpverlening werkt.
„Hulpverleners gaan uit van zelf
redzaamheid en willen vooral iets
doen aan de oorzaken van proble
men. Maar bij deze mensen werkt
dat niet. Eerst moeten hun prakti
sche problemen van alledag opge
lost worden, anders hebben ze niet
eens tijd en energie voor zoiets als
een gesprek met alweer een hulp
verlener."
Na een jaar van geregeld vertoeven
ónder de Utrechtse dak- en thuis
lozen, heeft Van Doorn een beetje
leren kijken als een zwerver. Zo
weet ze nu in welke hoeken in,
Hoog Catharijne je kunt slapen uit
het zicht van de bewakingscame
ra's. En in welke hokjes op hel
station verwarming is. En dat de
zwervers op zondagochtend wat la
ter dan normaal van de bewakers
te horen krijgen dat ze op moeten
staan. Hoog Catharijne is dus niet
alleen een winkelcentrum: voor
zwervers is het een plek waar je op
zondag kunt uitslapen.
Het onderzoeksrapport 'Wegwijs'
van Lia van Doorn is voor 22,50
gulden verkrijgbaar bij het
Nederlands Instituut voor Zorg en
Welzijn (NIZW) in Utrecht.
