Cultureel Gekleurd' in problemen
Roversbuit in goede handen
Een andere kijk op
Tom Wesselmann
RBOEKEN
ianjagend thema
kwekkend verteld!
GROTE GIDS
D3
;(1neente Breda draait subsidie terug van 56.000 naar 15.000
Col
Grafiek van
liró in
Schiedam
unmist
biian
^gesproken
6Ven"
Belgische verzamelaars tonen schatten uit Mesopotamië
IN BEELD
W.L. Brugsma-prijs voor journalistiek
VRIJDAG 10 FEBRUARI 1995 U
VRIJDAG 10 FEBRUARI 1995
^arjan Mes
k.Het festival Cultureel Gekleurd (2-16 april) is ernstig
(nroblemen gekomen nu de gemeente Breda besloten
dom de editie van 1995 met slechts 15.000 gulden te
Wieren. Het festivalbureau ontving vorig jaar nog 56.000
ten behoeve van allerlei culturele en educatieve
jten in Breda. Het bureau had voor het komende
Li bij de gemeente om 66.000 gulden aangeklopt.
'Vallen' van Anne Provoost
boek dat door je
loken, zoals de
lucas het gevoel
duif door zijn
lert. Later wordt
Enk in zijn hoofd
toe stopt. Net zo
|het verhaal van
|p staat: „Het is
sfeervolle ro-
broeierige zomer
Ingen langzaam
Ide hand lopen",
pg die de lading
dekt. Het is een
|belangrijke the-
nens mee te ma
de en eenzaam
boete. Op die
lakt Anne Pro
bouwsel van in
|e gebeurtenissen
en.
met een hoofd-
Jicas, een jongen
If zestien, terug-
lijna voorbije zo-
Tlij logeert zoals
I moeder in Mon-
huis van zijn
Ipas overleden is.
de ziekenwagen
Isngt in het oude
zijn grootvaders
Ivoet is geampu-
lrecies gebeurd is
let te weten. Het
lidelijk dat Lucas
langrijke rol heeft
!bi.: eti -
hk begint het ver-
Ssch bij het begin
te. Nu zijn groot-
krijgt Lucas bij
Ijes te horen dat
I iets heeft gedaan
Jet door de beugel
i moeder blijft in
gen. Dat niet we
len wèl weet ver-
Ibrheid van Lucas,
Ivaak met 'ja, nee'
■er in het verhaal
Ik dat door
Inonnen zijn gefu
It vijftien joodse
lij herbergden in
Itiekamp zijn
Ir achterkomt zit
II ingesponnen in
[Ie neonazi Benoit.
jies aan hoe hij de
És kan inpalmen.
|n, een zogenaam
de vriendschap is belani
voor Lucas. Anne Provoost
overtuigend zien hoe makki
je verstrikt kunt raken m
wat je eigenlijk helemaal
wil. Dat is het meest angstai
gende van dit verhaal: een
pathieke jongen, beschouwai
van aard, iemand in wie je
goed kunt verplaatsen, raak
de ban van het ogenschijn]
gelijk van het 'gezond verst:
dat uiteindelijk neerkomt op
er geen buitenlanders wai
zouden er ook geen
zijn'.
Provoost beschrijft subtiel
Benoit Lucas en Caitlin insp
Caitlin voelt wel instinctief
Benoit niet deugt. Bij een 1
monstratie staan Lucas en Cait-
lin dan ook tegenover elkaar!
is het maar heel eventjes, jj
Lucas eindelijk de schellen
de ogen vallen en Benoit
aangeven, zegt de agent wa:
hij vertrouwt dat het allei
wel meevalt, en weer wordt
cas door een volwassene
steek gelaten, zoals eerdei
door zijn moeder en zijn
vader.
De Amerikaanse Caitlin wil
seres worden. Ze heeft een
lende manier van dansen
dacht. Zelf zegt ze dat ze zit
aan flarden wil vallen. Aan
einde van het verhaal
dat, niet volgens een choreoj
fie, maar in een gruwelijk ai
ongeluk.
Anne Provoost zet de li
voortdurend op scherp. Je t
komt niet aan een dialoog
jezelf. Tegelijkertijd zijn
prachtige beelden: de ganzei
de kloostertuin als wachters
het forum, spannende beeli
als Lucas in contact kornet
Arabieren, eerst als slachto:
later slachtoffer-makend,
ven komen terug: Ruth, Cail
moeder, verwijt zichzelf dat
er niet was toen haar kind
haar riep... „Dat doen alle
deren in nood". Dan herinnei
je ineens die Arabische
die iets roept nadat hij in ei
is geslagen. Later ontdekt
dat dat 'moeder' betekent.
'Vallen' is een angstaanjagi
indrukwekkend prachtig bi
Hoed af voor de schrijfster
van een complex thema zo'n vj
lédig boeiend verhaal maakt,
Anne Provoost: 'Vallen'. Uitg. Hi
tekiet/Fontein. Prijs f 29,90. Vai
13 jaar.
al onze troeven op
gezet", aldus festivaldi-
Wiard Molenaar, „en nu
we plotseling afge-
j te worden met een be-
laarwe eigenlijk niets mee
ju, ffe voelen ons ernstig in
c gelaten door de ge
en weten nu zo gauw
7at we nog met het festival
Ljaaanmoeten in april."
"festival Cultureel Gekleurd,
■aarlijks een aantal interna
ls, multi-culturele schouw-
.oorstellingen in Breda en
presenteert naast een
•atief programma, had
"aar Breda juist als festival-
ad op het oog. Door de
wethouder Van Fessem
(volgens Molenaar, een jaar-
se verhoging van de subsidie
pegd teneinde Breda tot het
Hele knooppunt van het fes-
te kunnen maken. Er was
al een groeimodel tot een
jjaium van 75.000 gulden in
ivooruitzicht gesteld,
als hart van het centrum
lard nodig aangezien het
l, dat in een groot aantal
abantse en Zeeuwse
itsen op kleinere schaal
II gehouden, anders te veel
dreigt te raken. Het
'itjestwalgevoel bleef telken-
uit. Festivalactiviteiten
g en hoogwaardig artis-
i, etnische voorstellingen 's
ids in de schouwburg had-
larom komende april van
een festivalhoofdstad met
uitstraling naar de omgeving
:len maken.
jterover waren de afspraken
Intikt", aldus Wiard Mole-
nr. „en vanuit die zekerheid
i ik ook naar het rijk en de
wincie gegaan met de plannen
u een sterker gestructureerd
Aal, met Breda als centrum.
met rijk en provincie
«r een nieuw type festival
echter geen zin wanneer de
keente Breda zegt: zoek het
ar uit. Die zullen dan ook al
Soek afhaken.
de
■on
e: 'De hele publieke dienstverlening in
zld geterroriseerd'
uit de hand moe
ien mensen in op-
tegen Major. Ik
sociaal oproer,
de tegenstanders
3 wel dat al die
aatregelen inmid-
ist veroorzaken in
isse. Major begint
in het brede mid-
:en. Dat kan er toe
Conservatieven er
ie verkiezingen uit
m."
FOTO KLAAS K01
filmd wordt, heeft in
geen reacties uitgelokt, „w
hoe dat gaat in Engeland,
tiek wordt geabsorbeerd,
wordt wat om gelachen,
als het satire is, en daarmee
kous af. Van Tory-zijde hoor
helemaal niks. Thatcher
schrijvers en intellectuelen.
afkeer is overgenomen
heersende politici. Tori
geen boeken. Daar
geen tijd voor. Nee, de r g
zal om mijn boek met af I
'Hot moordende j
de testament, dat
2 als tv-serie ver-
Jonathan Coe: 'Het moorden'
tament'. Uitg. Meulenhon.
49,90.
Schiedam (anp) - Het Ste-
Bjk Museum Schiedam
tongt van 25 maart tot en
at 28 mei een over-
Ötstentoonstelling van
to grafisch oeuvre van de
Spaanse kunstenaar Joan
!M. De expositie toont 125
Hen grafiek uit de perio-
1(1930-19 7 2.
ld overgrote deel daarvan
Mog nooit in Nederland te
ien geweest. In 1990 is in
B( Beyerd in Breda een ex-
pitie gehouden met laat
Jak, waaronder grafiek,
enige andere grote ten-
ostelling was in 1956 in
Amsterdamse Stedelijk
zien.
Catalaan Miró
1-1983) stelde zich in de
'20 achter de ideeën
jan het dadaïsme en surrea-
en ontwikkelde ver
een geheel eigen
waarin het onderbe
en de fantasie een
zijn blijven spelen,
jaren '50 vormde zijn
"®k een inspiratiebron
WiI de Cobra-beweging,
'Wan het Schiedamse
Jaseum een bijzondere col-
heeft. Een keuze
zal als aanvulling
de Miró-tentoonstelling
"Wen gepresenteerd.
.^tordam (anp) - De recht-
1 "L^HSterdam heeft don-
ku- t or Holman, colum-
«et Parool, vrijgespro-
!»Jw bele%ing. Holman was
omdat hij in een
L.Peolumns had geschreven
0 iedere christenhond' nog
'een misdadiger' vond, in
ISiik .van een verhaal over
mtianistische opvoeding,
iio en Sleden eiste de
4»kLVan Iristitie 1000 gul-
li» kV(%ens bem had Hol-
jnyii schuldig gemaakt aan
Isdfef Van het christeliik
ifcgaat vooral vrijuit, zo
"HerTcv vonnis, omdat kort
il(ckt«Ld ie van de column
"Nbi'a k'ackt is gedepo-
kmJdeofficier van justitie.
I fatooi i? ket S"T ook dij Het
!lf» entli De krant ontving
De eerste grote teleurstelling
voor de Stichting Cultureel Ge
kleurd kwam toen bleek dat het
nieuwe Bredase Chassé Theater
niet in maart kon worden geo
pend waardoor er tijdens het
komende festival geen enkele
theatervoorstelling of groot con
cert in Breda kan worden gehou
den. Daarmee waren meteen de
kansen verkeken op de uitbouw
dit jaar van Breda tot festival-
hoofdstad.
Het hoofd van het bureau cul
tuur in Breda, Nico Schrama,
ontkent dat het terugschroeven
van de subsidie aan Cultureel
Gekleurd iets te maken heeft
met de enorme tekorten en bud
getoverschrijdingen van het
Chassé Theater. Schrama ont
kent tevens dat er vorig jaar
toezeggingen zijn gedaan aan de
stichting. „Die subsidieverho
ging vorig jaar vloeide gewoon
voort uit een financiële meeval
ler en die hebben we eenmalig
doorgesluisd naar het festival."
„We hebben dit jaar", aldus
Schrama, „een budget beschik
baar van 90.000 gulden waarmee
allerlei activiteiten, zoals het
Muziekfestival West-Brabant,
betaald moeten worden. Meer
dan 15.000 gulden zat er dus
gewoon niet in."
Festivaldirecteur Molenaar lacht
schamper: „Van dit verhaal
klopt niets want ik weet heel
goed dat vorig jaar uit allerlei
verschillende potten geld is op
gediept in opdracht van de toen
malige wethouder, die zich ach
ter ons voornemen had ge
schaard om het festival een dui
delijker gezicht te geven. Hij
heeft ons serieus toegezegd om
in enkele jaren tot een bijdrage
van 75.000 gulden te komen."
De 15.000 gulden die nu wordt
verstrekt, ging in het verleden
alleen al op aan de organisatie
van de jaarlijkse (gratis) Open
Dag. De jaarlijkse gemeentesub
sidie is uitsluitend bestemd voor
de culturele nevenactiviteiten in
de stad want de theatervoorstel
lingen en concerten worden door
de deelnemende schouwburgen
zelf bekostigd.
Het betekent dat nu alle neven
activiteiten van Cultureel Ge
kleurd in Breda, ondermeer ex
posities, filmvoorstellingen, stu
diebijeenkomsten en kleine con
certen in o.a. de Waalse Kerk,
De Nieuwe Veste, De Boulevard
en Para, betaald zouden moeten
worden van 15.000 gulden. „Wij
hebben contact met twaalf loka-
ties die deel zouden nemen aan
het komende festival", aldus de
festivaldirecteur, „maar dat gaat
nu waarschijnlijk niet meer."
Vruchtbaarsheidsbeeldjes, ongeveer 7000 jaar oud, uit de Halaf-cultuur. Ze komen uit verzamelingen in Oost-Vlaanderen en Gent.
De vrouwen presenteren hun borsten, zoals dat ook bij sommige Afrikaanse stammen gebruik is (was) bij een begroeting. Volgens
sommigen kan dit ook een barenshouding zijn.
„Wij voelen ons ernstig door de
gemeente in de steek gelaten.
Geen voorstellingen en nu ook
nog weinig of geen nevenactivi
teiten. Wat blijft er dan nog van
Cultureel Gekleurd over?" Door
de uitgestelde oplevering van het
Chassé Theater is een vorig jaar Priestergraf
door de Bredase schouwburgdi
recteur Ten Zijthoff als festival
topper aangekondigde voorstel
ling van Albanska Drama, Peer
Gynt meets Baal, inmiddels ook
afgeblazen.
Door Sjef Kusters
Ze zijn niet allemaal van diefstal af
komstig, de meer dan vijfhonderd ar
cheologische vondsten uit Mesopotamië,
die nu in Brussel in de tentoonstellings
ruimte van de Bank Brussel Lambert
(BBL) aan het Koningsplein worden
getoond. Maar de herkomst van het
merendeel van deze objecten uit het
tweestromenland van de Ëuphraat en de
Tigris is duister. Afkomstig uit geroofde
graven, illegale opgravingen. Vaak al
eeuwen geleden. Dat maakt de tentoon
stelling extra spannend.
Deels komen de beeldjes, sieraden en wapens
ook uit commerciële opgravingen, die door
de regeringen waren toegestaan. In Iran kon
je tot in 1960 een vergunning krijgen om
oudheden op te graven. De minder belangrij
ke vondsten mocht je uitvoeren en verkopen.
Tot 1971 was het goed gebruik, dat ook
archeologische expedities van universiteiten
en musea een deel van hun 'buit' als belo
ning voor het werk mochten houden en
verkopen om hun opgraving te kunnen beta
len. Zo kwam er veel archeologisch materi
aal in de kunsthandel.
In de schaduw van Babel heet deze Brusselse
tentoonstelling van keramische en bronzen
beeldjes, vaatwerk, sieraden, rolzegels,
wandreliëfs en een compleet Egyptisch graf.
Het overgrote deel komt uit Belgische privé-
verzamelingen en was nooit eerder te zien.
Wie die verzamelaars zijn, daar doet de
BBL, die In de schaduw van Babel samen
stelde, uiterst geheimzinnig over. Er wordt,
behalve bij een enkel museumstuk, niet één
naam van een eigenaar vermeld.
De Macedonische toneelgroep
zou deze voorstelling speciaal
voor het Chassé Theater ontwik
kelen. Er was o.a. ook een voor
stelling van geboekt door De
Kring in Roosendaal, een van de
andere festivallokaties naast
Oosterhout, Bergen op Zoom,
Etten-Leur, Den Bosch, Goes,
Vlissingen en Terneuzen. Festi
valdirecteur Molenaar wijst erop
dat het festival in deze plaatsen
wel doorgaat, zij het in beschei
den vorm.
Er komt voornamelijk een aantal
Nederlandse, etnische produk-
ties naar deze plaatsen naast
enkele culturele nevenactivitei
ten, zoals de populaire Open
Dag. De samenwerking met deze
plaatsen had steeds vooral ook
tot doel om met de gezamenlijk
theaters dure buitenlandse pro-
dukties te kunnen bekostigen.
Nu De Nobelaer in Etten-Leur
inmiddels ook minder geïnteres
seerd is om mee te doen en de
voorstellingen elders weinig
spectaculair beloven te worden,
staat het voortbestaan van het
festival op het spel.
Het festivalbureau is door de
gemeente nog slechts telefonisch
op de hoogte gesteld van de
subsidiekorting. „We hebben
nog geen argumentatie ge
hoord", aldus directeur Mole
naar. „Er is ons wel een brief
toegezegd waarin dit besluit zal
worden gemotiveerd."
Vier jaar geleden presenteerde de BBL een
gelijksoortige tentoonstelling van Egypti
sche vondsten, Van Nijl tot Schelde. Die
leverde zoveel meldingen op van andere
verzamelaars, dat het een stuk makkelijker
was om dit vervolg te maken. Zo kwam ook
het complete Egyptisch grafcomplex aan het
daglicht, in bezit van een Brusselse liefheb
ber en nu in de tentoonstelling te zien: een
bijna twee meter hoge sarcofaag met bijbe
horende kanopenkist (voor de ingewanden),
een groot verguld mummiesieraad, twee do
denmaskers, tientallen blauwe oesjebti-
beeldjes (die in het hiernamaals boerenwerk
van een overledene overnemen) en enkele
andere voorwerpen. Het bleek, zo leren de
hiërogliefen op de lijkkist, het graf van de
priester Anchemaat uit Herakleapolis Mag
na in Midden-Egypte te zijn. Hoe dit com
plete graf in België terecht gekomen is,
mogelijk al in de vorige eeuw, blijft een
raadsel.
Race
Die twijfelachtige herkomst geldt voor de
meeste stukken. Er is weinig bekend over de
vindplaats en de context van de vondst.
Door voorwerpen met elkaar te vergelijken
lukt het in veel gevallen ze toch goed te
localiseren en dateren. Soms was het moge
lijk precies te achterhalen waar een stuk
vandaan komt. Zo is er een voetfragment uit
een albasten wandreliëf. Onderzoek heeft
geleerd dat het fragment midden vorige
eeuw door de Engelse amateurarcheoloog
William Kenneth Loftus is opgegraven in de
buurt van Ninive. Loftus leverde daar een
nek-aan-nek race met gravers van het Bri
tish Museum die er het paleis van Assurba-
nipal blootlegden. Vast staat, dat Loftus heel
wat van zijn vondsten, in handzame stukken
gezaagd, heeft verkocht om zijn expeditie te
financieren.
Overigens is ook in heel wat officiële musea
archeologische roversbuit te zien, in het
Berlijns Nationaal Museum (de Perzische
tegelmuren en de Ishtarpoort), in de Riche
lieu-vleugel van het Louvre in Parijs met
zijn oudheden en in het British Museum in
Londen. Beroemd is het vergeefse gevecht
van de Griekse cultuurminister Melina Mer-
couri om de door de Britse Lord Elgin'
'geroofde' reliëfs van de Parthenontempel
naar Athene terug te halen. En Maastricht
wil nog altijd zijn Mosasaurus terug uit
Parijs!
Bakermat
Het vruchtbare tweestromenland van
Ëuphraat en Tigris geldt als de bakermat
van onze Westerse beschaving. De Egypti
sche cultuur kwam er uit voort, en vandaar-
uit werden Griekenland en later Rome beïn
vloed. De Bijbel, het Oude Testament, ver
haalt over een deel van de geschiedenis in
dit gebied. Ook daar gaat In de schaduw van
'Babel op in, met enkele fatasieschilderijen
en prenten waarin de Toren van Babel is te
zien. Die toren was waarschijnlijk de ziggu-
rat Etemenanki. Een ziggurat was een enor
me hoop aangestampt zand, bekleed met
platen klei. Er zijn resten van verschillende
van zulke bouwsels gevonden. De ziggurats
hadden altijd een rechthoekige vorm en
bestonden uit verschillende verdiepingen. Ze
zijn, qua vorm, te vergelijken met de Azte-
kentempels in Mexico.
Verder komt de romantische kijk die West-
Europa op deze culturen had, na de Kruis
tochten en handelsreizen naar het Nabije
Oosten, aan de orde. Zo zijn er fragmenten
te zien uit de film Intolerance die D.W.
Griffith in 1916 maakte over het 'decadente'
Babyion. En de Belgen vergeten in de catalo
gus zelfs niet de avonturen die Kuifje en
Suske en Wiske met de Babel-cultuur in
aanraking brachten.
Uitstraling
De tentoonstelling in Brussel is in verschil
lende hoofdstukken opgebouwd. Er zijn tal
van keramische vruchtbaarheidsbeeldjes,
die, hoe klein ook, een enorme uitstraling
hebben. Spijkerschrifttabletten, waarvan er
vele tienduizenden gevonden zijn en een
vijftigtal op de expositie liggen, hebben de
wetenschappers een schat aan informatie
over het dagelijks leven in Mesopotamië,
zo'n drieduizend tot vierduizend jaar gele
den, opgeleverd. Rolzegels, kleine cylinder-
tjes van steen, ivoor of gebakken klei, met
ingegraveerde taferelen, geven, als je ze over
een zacht stuk klei rolt, hun informatie prijs
over religieuze gebruiken en andere rituelen.
'De chip van de oudheid', heeft een Bel
gische archeoloog deze zegels wel eens ge
noemd omdat ze èn zeer klein èn heel
informatief zijn. Ook zie je vaatwerk, in
keramiek of van doorschijnend albast, bron
zen sierspelden en wapens, veelkleurige gla
zen parfumflesjes en enkele gouden en ge
glazuurde sieraden.
'In de schaduw van Babel'. Tentoonstellings
ruimte van de BBL, Koningsplein 6, Brussel (opzij
van het Koninklijk Paleis). Open: sinds 3 februari
tot 26 maart, dagelijks 10.00 tot 18.00 uur.
Entree: 180 BFrs, catalogus 850 BFrs. Groepsrond
leidingen, 1200 BFrs, (weekend 1500 BFrs.) zijn
aan te raden want de bijschrijften bij de voor
werpen zijn zeer summier.
Pop Art is geschiedenis ge
worden. Voorgoed. Daarmee is
de beeldende kunst uit de ja
ren '60 een afgesloten, dateer-
baar gebied geworden dat
nieuwe inzichten mogelijk
maakt. Als de kruitdampen
zijn opgetrokken, worden de-
echte contouren zichtbaar. En
die damp was roze, dik en
hardnekkig. Weinig perioden
uit de moderne geschiedenis
die zo vertekend en roman
tisch opgeblazen zijn als die
magische jaren '60. Iedereen
verzette zich tegen de Ameri
kaanse politiek inzake Viet
nam, Woodstock was de nieu
we hemel op aarde en de con
sumptiemaatschappij werd de
dood verklaard. Zo wil de my
the. Naarmate de afstand tot
die jonge jaren van de baby
boomers toenam, kreeg de ro
mantische leugen meer kans.
Nostalgie kleurt alles roze.
Die valse beeldvorming speelt
uiteraard ook in de beeldende
kunst een rol. De betekenis en
uitstraling die de Pop Art had,
zijn net zo goed opgeladen met
de ideeën die men zich daar
later bij maakte. Veel van wat
wij aan maatschappijkritisch
verzet aannamen in het werk
van Andy Warhol, blijkt bij
nadere, en vooral latere be
schouwing helemaal niet zo
sterk te zijn. Die valse schillen
worden nu langzaamaan ver
wijderd. In dat nieuwe licht
op de recente kunstgeschiede
nis speelt de Kunsthal in Rot
terdam een typische rol. Werd
vorig jaar een grote tentoon
stelling van Andy Warhol in
gericht, alsmede van Pop Art-
curiosa, nu wordt een over
zicht gegeven van het werk
van Tom Wesselmann en voor
over enkele maanden staat een
tentoonstelling op het pro
gramma over de Pop Art in
het algemeen, in samenwer
king met Museum Boymans-
van Beuningen. Het proces
van herwaardering kunnen we
dus van nabij meemaken.
Tom Wesselmann, geboren in
1931 in Cincinnati, is een be
langrijke schakel geweest in
de ontwikkeling van de Pop
Art. Niet de meest bekende en
niet de meest spectaculaire
schilder uit de jaren '60. De
stripschilderijen van Roy
Lichtenstein, het uitvergrote
junkfood van Claes Olden
burg, de blikken Campbell-
soep van Andy Warhol hebben
een diepere voor getrokken in
het collectieve geheugen. Maar
Tom Wesselmann is zeker niet
minder belangrijk geweest.
Zijn serie 'Great American
Nude' heeft schitterende schil
derijen opgeleverd die intrige
ren door wat ze zijn: het naakt
als een plat beeld. Maar zeker
ook door wat ze niet zijn: een
erotisch appel. Die opvatting
als zou het naakt dat Wessel
mann in de jaren '60 schilder
de, vooral erotisch zijn, kom je
al jaren tegen als het over zijn
werk gaat. En er lijkt ook veel
voor te zeggen. Maar toch. Het
lijkt mij een misverstand dat
een zuiver schilderkunstige
analyse hindert.
De vraag is natuurlijk niet
wat erotiek is. De vraag is veel
belangrijker waarom het werk
van Wesselmann niet zonder
meer erotisch is. Die inhoude
lijke benoeming van zijn
naakten lijkt toch zo voor de
hand te liggen. Een van de
eerste schilderijen die te zien
zijn op de retrospectieve ten
toonstelling toont ons Tom
Wesselmann zelf, al tekenend.
Om precies te zijn: een vrou
wenborst tekenend naar de
werkelijkheid die voor hem
hangt. En die zijn gezicht voor
de helft aan ons oog onttrekt.
Wij kijken dus vanachter de
borst naar de schilder die ge
fixeerd is op de stijve, rode
tepel en zeker niet op ons. Kan
het Freudiaanser? De keuze
van het vrouwelijk naakt als
beeldmotief dat zo nadrukke
lijk zijn werk beheerst, lijkt
inderdaad biografisch te ver
klaren. Eind jaren '50 zocht
hij, in relationele problemen
geraakt, de weg naar zelfken
nis in psycho-analyse. Ieder
zijn eigen psychiater, Ameri-
kaanser kan het haast niet. In
sessies die vier keer per week
plaatsvonden, moest hij onder
meer de erotische inhoud van
zijn dromen onderzoeken. Dat
was niet het begin, wel de
doorbraak in zijn werk van
het vrouwelijk naakt. Maar
dan wel als beeldelement. Het
paradoxale doet zich voor dat
al dat naakt tegelijkertijd zo
weinig appel doet op de on
derbuik. Hoe ongegeneerd
groot en brutaal het bloot zich
ook toont, het is niet voelbaar,
niet sensueel. Aan al dat naakt
is niks geils aan. Een belang
rijke oorzaak daarvoor is dat
Wesselmann het boven de rea
liteit verheft door het volko
men glad en plat te schilderen.
Op het bedoelde zelfportret,
een schilderij uit 1983, is geen
rimpel, geen pukkel, geen
haartje te zien. De huid is niet
alleen volmaakt glad maar
ook volmaakt onnatuurlijk
van kleur. Enige suggestie van
naturalistische ruimte ont
breekt in het schilderij. Het
schilderij is plat, het beeld is
plat. Wesselmann behandelt
het bloot als een louter for
meel element. En alhoewel het
verwijst naar erotiek (uite
raard), is het zelf niet erotisch.
Hij heeft het bloot geabstra
heerd.
De eerste American Nudes,
van rond 1960, laten nog heel
duidelijk zien uit welke tradi
tie die formalisering van het
beeld afkomstig is. Wessel
mann is daar zelf heel duide
lijk in geweest. Hij noemt
twee pastels en collages uit
1959 en 1960 niet alleen 'After
Matisse', het is bij wijze van
Door Frits de Coninck
spreken Matisse. Een naakte
vrouw in een interieur waarin
de verschillende elementen
aan elkaar nevengeschikt zijn.
Doordat het perspectief ont
breekt, de suggestie van ruim
te, is er ook geen verdeling in
voorgrond of achtergrond, dus
ook geen verschil in belang
rijkheid. Alles, inclusief het
lichaam, is een plat vlak ge
worden. Elk ding is terugge
bracht tot een zuiver visueel
voorwerp. Wat Frank Stella
zei over zijn eigen werk, geldt
net zo goed voor generatiege
noot Wesselmann: 'What you
see is what you see.' De dingen
zijn wat ze zijn en verder niks.
Dat is een standpunt dat Wes
selmann nog altijd inneemt
ten aanzien van de werkelijk
heid. Hij onttrok zich van be
gin af aan aan inhoudelijke
betekenissen die veel critici zo
graag in zijn werk zochten.
Daarmee ging hij ook aan de
zijlijn staan toen de Pop Art
een serieuze en officiële bewe
ging werd en men hem daarbij
indeelde. Hij wilde niet horen
bij de Pop Art waar hij nota
bene zelf mede de grondslag
voor had gelegd. Die houding
van Wesselmann was zoiets
als die van Groucho Marx die
verklaarde nooit lid te willen
worden van een club die hem
als lid zou aanvaarden.
Met de wetenschap dat de
beelden die Wesselmann schil
dert, en tegenwoordig ook van
metaal maakt, abstracties zijn,
kunnen we met andere ogen
kijken naar zijn indrukwek
kende serie Great American
Nude. Opvallend is dat hij
elke naakte vrouw zo betitelde
onder toevoeging van een
nummer. Een vorm van ont-
materialisering. En die andere
ogen zijn dezelfde als waar
mee we naar zijn stillevens,
landschappen of 'bedroom
paintings' kijken. Wat we zien
zijn motieven die hij van heel
dichtbij gehaald heeft. Uit zijn
onmiddellijke omgeving, uit
zijn dromen zelfs. Een rode
volkswagen kever voor een
geïdealiseerd landschap, een
flesje Budweiser bier, een tv, i
een klok, een portret van
Abraham Lincoln, Pali Mali-
sigaretten, een pot mayonaise.
De parafernalia kortom van
de Amerikaanse welvaarts
staat uit de jaren '60. De
'Great American Dream' dus
en het is die zelfde plechtsta
tigheid en illusie tegelijk die
Wesselmann bedoelt met zijn
'Great American Nude.' Hij
schildert als beeldmotief wat
hij ziet, zonder verder com
mentaar. Zijn stillevens met
alle consumptiesymbolen die
wij ook kennen, zijn duidelijk
niet het maatschappijkritische
commentaar dat critici er zo
graag in wilden zien.
Tom Wesselmann, een retro
spectief overzicht 1959-1993.
Kunsthal, Westzeedijk 341,
Rotterdam; tot 27 maart.
Enkele koppen van albastsommige met opgelegd haar van gips of keramiek. Derde eeuw v. Chr., Djaufgebied, noordelijk van Saba.
FOTO'S PAUL LOUIS
Utrecht (anp) - Nederlandse journalisten die een bijzondere bijdrage
leveren aan de verbetering van de relatie tussen Nederland en
Duitsland maken vanaf 1997 kans op de W.L. Brugsma-prijs. Het
gaat om een oorkonde, een beeldje en een geldprijs.
De prijs is ingesteld door de sectie Duits van de Vereniging van
Leraren in Levende Talen, de Stichting ter bevordering van de
Duitse Taal in Nederland en de Duitse ambassade. In 1997 wordt de
prijs voor het eerst toegekend; daarna wordt de prijs iedere twee jaar
uitgereikt.
