DE STEM
Tramlijn Verlangen' boeit
E
Bezoek Filmhuis Breda stijgt tot ruim 14.000
Schilderij van Israëls
op rommelmarkt
gekocht voor 15 gulden
Film over schrikbarende
woningnood in Amsterdam
In oorlog gestolen kunst
bevindt zich in Rusland
DE STEM
Tennessee Williams bij Het Zuidelijk Toneel
Ustvolskaya
Gubaidulina
Klezmatics
RTL5 brengt
volop voetbal
Christie's veilt
lading porselein
uit scheepswrak
„Als een tevreden patiënt mij goed
betaalt, dan snijdt het mes aan twee
kanten"
Hans Diepenhorst chirurg
Van onze filmredactie
Breda - Het bezoek aan Film
huis Concordia in Breda is in
1994 toegenomen met 2234
personen. Het filmhuisbezoek
is hierdoor, in vergelijking
met het jaar ervoor, met ruim
twintig procent gestegen, tot
14.455 bezoekers.
Dit bezoekersaantal biedt vol
gens de schouwburgdirectie 'een
goede toekomstverwachting voor
Chassé Cinema'. Dat filmhuis in
het nieuwe Chassé Theater moet
'Straks een goede basis voor het nieuwe Chassé Cinema'
medio 1995 open. Het krijgt'
twee zalen, een met 117 en een
met 72 plaatsen. De programme
ring kan daardoor aanzienlijk
worden uitgebreid ten aanzien
van het oude filmhuis (één zaal)
aan het Van Cootplein, dat in
middels is gesloten in afwach
ting van de opening van het
nieuwe filmhuis.
De stijging van het bezoekcijfer
is mede te danken aan de be
langstelling voor Gay Cinema en
de speciale filmcolleges. Daar
naast was er veel belangstelling
voor films als Trois Couleurs:
Blanc, The Cement Garden, Na
ked, Temptation of a Monk en II
Gattopardo, de filmklassieker
van Visconti. Ook de documen
taire Het is een schone dag ge
weest van Jos de Putter trok
meer publiek dan verwacht.
De bedoeling van de nieuwe
'Chassé Cinema is om meer pre
mières uit te brengen en succes
volle films te prolongeren. Voor
dat laatste was met slechts een
zaal geen ruimte, of het ging ten
koste van nieuw aanbod.
In Cinema Chassé komt de min-_
der commerciële speelfilm aan
bod die in de gewone bioscoop
geen kans maakt. Vaker dan
voorheen betreft het overigens
aantrekkelijke publieksfilms, die
niet in de plaatselijke bioscoop
draaien omdat daar het veelal-
Amerikaanse filmamusement,
wekenlang geprolongeerd wordt.
Het Chassé-'filmhuis' (tegen
woordig spreekt men van film
theater) zal net als in het verle
den aandacht blijven besteden
aan cinematheekprogramma's
met klassiekers, matineevoor-
stellingen voor jeugd en volwas-
i Chris Nietveld als Blanche Dubois in 'De Tramlijn die Verlangen heet' bij Het Zuidelijk Toneel.
Door Marjan Mes
Blanche Dubois, de neuroti
sche Southern Belle, die Ten
nessee Williams in 1947 tot
tragische heldin van zijn stuk
A Streetcar named Desire
maakte, was lang niet meer te
zien op het Nederlandse to
neelpodium. De broeierige
stukken van Williams, vol be
dekte toespelingen over seks
en 'degeneratie' (het toenma
lige woord voor homoseksua
liteit) bleken achteraf toch
een beetje gedateerd. Hun
verhullende taal is sterk ge
bonden aan de jaren vijftig
toen insinuaties over seks op
zich al drama suggereerden.
Ivo van Hove, de succesvolle
regisseur van Het Zuidelijk To
neel, die met zijn O'Neill-voor-
stellingen de gefrustreerde ver
langens en ambities in Ameri
kaanse families zo magisch en-
scèneerde, heeft het toch aange
durfd. Blanche Dubois, de treu
rige 'oudevrijster' die alleen wil
dromen van romantische liefde,
en Stanley Kowalski, de ongelik
te beer die juist een en al seksu
ele begeerte is, worden in diens
voorstelling ondanks het niet
meer helemaal invoelbare con
flict kwetsbare figuren.
Het tweetal wordt onder de titel
De Tramlijn die Verlangen heet
licht ironisch en vooral heftig
fysiek uitgebeeld door Chris
toch een veel groter schrijver
was.
Het melodrama en de broeierig
heid van Williams krijgen in Van
Hoves regie evenwel geen enkele
kans. Hij plaatste het meedogen
loos in een kil decor, met keihar
de, snerpende en vervormde mu
ziek die steeds opnieuw de wan
kele geestesgesteldheid van
Blanche vertolkt, als die weer
eens verward raakt door haar
eigen seksuele frustratie.
Badkuip
De muziekinstallatie die 'live'
wordt bespeeld, vormt een tech
nisch ogende achtergrond voor
een grote, bijna lege ruimte. Jan
Versweyveld ontwierp een hou
ten vloer met rechts een volle
badkuip; de summiere aandui
ding van het armzalige huis in
New Orleans waar aardse be
geerte en hogere verlangens bot
sen. Na een dubieus verleden,
waarbij zij haar bezit verspeel
de, zoekt de aan lager wal ge
raakte Blanche in dit huis haar
toevlucht, bij haar zuster Stella
die beneden haar stand is ge
trouwd met de Poolse immigrant
Nietveld en Johan Van Assche.
In de fraaie vertaling van schrij
ver, cineast en filmkenner Eric
de Kuyper is het stuk in zijn
oude waarde gelaten. Met poëti
sche zinnen die vaak nog heel
mooi klinken, vooral uit de
mond van Chris Nietveld, maar
die niet verhelen dat O'Neill,
Van Hoves lievelingsregisseur,
Stanley Kowalski.
De stoere macho Stanley en zijn
vrienden houden zich voorname
lijk bezig met pokerspel en bier
drinken. Verbluft staren zij naar
de delicate verschijning van
Blanche, die met haar uitdagen
de houding en damesmaniertjes
verwarring zaait. Voor de simpe
le Stanly vormt zij een bedrei
ging met haar erotische geflik
flooi, haar beschaving en verlan
gen naar schoonheid en poëzie.
Beest
Blanche vindt Stanley een
'beest'. De zwangere Stella (Ka-
telijne Damen, hilarisch sen
sueel) is echter verslaafd aan
haar Stanley, die haar weliswaar
mishandelt maar daarna des te
vuriger de liefde bedrijft. Vooral
in de badkamer waar ook
Blanche zich veelvuldig terug
trekt en zich voortdurend aan en
uitkleedt.
Met het badwater probeert
Blanche de begeerte weg te spoe
len die zij nog steeds voelt, maar
die zij door pijnlijke ervaringen
(een mislukt huwelijk met een
homo en vernederende avon
tuurtjes met andere mannen)
voorgoed wil verdrijven. Blanche
klampt zich vast aan de verlegen
Mitch (Steven van Watermeu-
len), een van Stanley's poker
vrienden, die zich door haar
charmes laat betoveren tot hij
achter haar 'verleden' komt.
Blanche's romantische verlan
gens (eigenlijk: angst voor emo
ties) botsen met de natuur van
de mannen die haar begeren. Die
vinden haar, met haar flirterige
maniertjes, een hoer en een leu
genaarster en begrijpen haar
verlangen naar zuiverheid niet.
Stanley verkracht haar en
FOTO DEEN VAN MEER
Blanche valt aan de waanzin ten
prooi, die altijd al in haar slui
merde. Lichamelijk geweld en
gebroken glaswerk overstemmen
in de laatste scènes Williams'
bedekte toespelingen.
Honden
Ondanks de snerpende dissonan
ten van de muziek en dat ge
weld, die mij niet erg bevielen,
weet het spel van het nieuwe
vaste ensemble van Het Zuide
lijk Toneel gevoelige snaren te
raken. Dwars door de ironie en
zelfs uitgesproken hilarische ac
centen in hun spel heen tonen de
acteurs mensen van vlees en
bloed.
De twee honden op het toneel,
die blijkbaar horen bij Stanley's
pokervrienden, maar die meestal
slapen en soms de oren spitsen
als de muziek plotseling los
barst, hebben eigenlijk geen dra
matische noodzaak.
'De Tramlijn die Verlangen heet'
door Het Zuidelijk Toneel (regie Ivo
van Hove, decor Jan Versweyveld) is
op 8 februari in Roosendaal, 9 fe
bruari in Bergen op Zoom, 16 fe
bruari in Tilburg, 3 en 4 maart in
Eindhoven.
De cd 'Galma Ustvolskaya
Compositions I, II, III
(1970-75)' is als 'World Pre
miere' uitgebracht door het
Schönberg Ensemble o.l.v.
Reinbert de Leeuw. 'De vrouw
met de hamer' noemt musico
loog Elmer Schönberger de Pe-
tersburgse componiste Ustvols
kaya (geb. 1919).
„Mijn werk is op geen enkele
wijze met dat van enig ander
componist verbonden", zo luidt
een zelfbewuste uitspraak van
haar. Bijna niemand heeft haar
ooit aanschouwd. Geen foto's,
geen bezoeken aan het buiten
land. „Ik smeek iedereen die
van mijn muziek houdt om zich
niet te bezondigen aan een
theoretische analyse".
Haar muziek brandt van een
alles doordringende gedreven
heid, zegt een leerling van haar.
„De middelen die zij hanteert
zijn elementair. Haar toonclus-
ter is niet het vrijblijvende tan
deloze ding uit onze moderne
muziek, maar een karwats van
tonen" (Schönberger).
De instrumentatie is extreem.
Compositie I Dona Nobis
Pacem) is geschreven voor pic
colo, tuba en piano; nr. II (Dies
Iraé) voor acht contrabassen,
kist (43 x 43 cm) en piano. In
deze compositie zwalkt Ust
volskaya tussen de aanwijzin
gen expressivissimo enerzijds
en anderzijds. Nr. Ill
(Benedictus Qui Venit) is gezet
voor vier fluiten, vier fagotten
en piano.
Ustvolskaya: dat betekent pri
mitieve intervallen die meedo
genloos worder. herhaald, een
obsessieve kracht. (Philips 442
532-2)
HANS ROOSEBOOM
Het kan haast niet anders of
hun namen worden in één adem
genoemd. Twee hedendaagse
componisten, beiden Russisch,
beiden vrouw: dat zijn te veel
overeenkomsten om aan voorbij
te gaan. Dus de muziekwereld
oefent een beetje en kan dan
achteloos de toverspreuk 'Ust
volskaya en Gubaidulina' uit
spreken. Het is ook geen toeval
dat twee cd's met beider mu
ziek tegelijk verschijnen.
Maar bestaat er verwantschap
tussen de twee dames? Weinig,
althans te oordelen naar deze
schijven. Gubaidulina's muziek
is een stuk verfijnder, geraffi
neerder, 'mooier' dan die van
tUstvolskaya (zie boven). Inte
ressant is dat de Siberische
Gubaidulina veel 'Europeser'
klinkt dan de Petersburgse
Ustvolskaya.
Gubaidulina's Jetzt immer
Schnee (liederen voor kameren
semble en kamerkoor) en Per
ception liederen voor sopraan,
bariton en strijkers) zijn prach
tige, verstilde werken. Het Ne
derlands Kamerkoor, het
Schönberg Ensemble en de so
listen Stella Kleindienst, Siegf
ried Lorenz en Leonid Stasov
hebben de uiterste zorg besteed
aan de uitspraak van die
prachtige zangtaai die het Rus
sisch is. (Philips 442 531-2)
HR
The Klezmatics is 's werelds
toporkest op klezmer-gebied.
Hun nieuwste cd heet 'Jews
with Horns'. Een raadselachti
ge titel, die in het begeleidende
boekje wordt toegelicht door
rabbi Kalmen ben Zische Hol-
zhacker (Canada). De rabbi is
ingehuurd om wat getallenmys-
tiek te leveren. In het nummer
In Kamp} bijvoorbeeld blijkt de
leeftijd der zangers opgeteld
613 - het aantal geboden in het
Oude Testament.
The Klezmatics kunnen alles.
Ze spelen aanstekelijke, on
weerstaanbare feestmuziek (de
oorsprong van de klezmer ligt
in de uitbundige dansmuziek
voor bruiloften en partijen),
wisselen af met echte joods-
melancholieke muziek zoals
Nign ('lied van extase in chassi
dische stijl'), brengen een Roe
meense Fantasie met slepend
balkan-ritme en verrassen met
het schitterende lm Kampf, een
sociaal bewogen arbeiderslied
geschreven in Amerika, 1893.
De bezetting is (bas)klarinet,
trompet, cornet, althoorn, pia
no, orgel, accordeon, viool,
bas(gitaar), drums en zang. Wat,
The Klezmatics spelen is
fusion-. Oosteuropese melodiek
met typerende melancholieke
intervallen, maar wèl onder
steund door een vette basgitaar
en hedendaags percussie-ge
bruik.
Je hoort dat deze muzikanten
alle stijlen beheersen, naast
hun eigen stijl ook klassiek,
jazz en pop. Als luisteraar
wordt je beurtelings overdon
derd, ontroerd en blij gemaakt.
(Piranha 35-2/Music and
Words)
HR
DINSDAG 24 JANUARI 1995 DEEL D
NEDERLAND
senen, Gay Cinema, documentai
res, retrospectieven, animatie
films en filmcolleges.
Het nieuwe seizoen (vanaf sep
tember) zal ook voor een deel in
het teken staan van 100 Jaar
Cinema, met de vertoning van
belangrijke klassiekers uit de
filmgeschiedenis. Het is een spe
ciaal onderdeel van de viering
van het jubileum in Nederland
die pas in de zomer begint. Vijf
tig filmklassiekers zijn door het
Nederlands Filmmuseum gese
lecteerd voor vertoning in de
filmtheaters.
Van onze rtv-redactie
RTL 5 brengt de komende
maanden extra veel voetbal
op het scherm. Zo maken
naast de interlands van het
Nederlands elftal, ook oefen
wedstrijden van Europese
topclubs en verschillende Eu
ropacup-wedstrijden deel uit
van de programmering.
Volgende week dinsdag bijvoor
beeld aandacht voor het oefen
duel tussen de Spaanse kam
pioen Barcelona en het Duitse
Werder Bremen, dat in de Euro
pa Cup II werd uitgeschakeld
door Feyenoord.
Arsenal, winnaar van de Europa
Cup n, treft AC Milan op de
woensdagen 1 en 8 februari in de
strijd om de Supercup. De eerste
wedstrijd heeft plaats in Enge
land, de return in Milaan.
Ook de Coca Cola Cup wordt
door RTL5 op de voet gevolgd.
De twee halve finales in samen
vatting op zondag 12 en donder
dag 16 februari, de returns op
woensdag 22 en zondag 26 fe
bruari. De finale valt live te zien
op zondag 2 april.
Het Nederlands elftal werkt voor
de RTL-camera op woensdag 22
februari een oefenwedstrijd af
tegen Portugal. Vijf weken later
volgt een EK-kwalificatiewed-
strijd tegen Malta. Medio maart
is het UEFA-cupavond bij RTL5.
Amsterdam (anp) - Het vei
linghuis Christie's in Amster
dam brengt begin maart de
lading porselein onder de ha
mer van de Engelse vracht
vaarder Diana.
De waarde van het aardewerk
wordt geschat op 20 miljoen dol
lar. De Diana verging op 22
februari 1817 voor de Maleisi
sche kust ter hoogte van Malak-
ka met aan boord onder meer
achttien ton porselein uit de
Ching-dynastie.
De in Singapore woonachtige
Zuidafrikaan Dorian Ball heeft
van 1986 tot 1988 onderzoek
gedaan naar het vergaan van het
350 ton metende zeilschip. Daar
uit bleek dat de driemaster ook
diepst deed in de illegale
opiumhandel tussen Bengalen en
China.
Het schip is in de nacht vergaan,
toen de kapitein ziek in zijn hut
lag en een officier het bevel van
hem overnam. Die officier wist
in het donker blijkbaar niet zo
goed te navigeren, want het
schip liep op de rotsen. Daarna
is het snel gezonken om 176 jaar
onaangeroerd te blijven liggen.
Ball en zijn medewerkers lokali
seerden het wrak in 1993. De
lading werd vervolgens in de
zomer van vorig jaar geborgen.
De veiling van de duizenden
stuks porselein is te vergelijken
met die van het VOC-schip Gel-
dermalsen in 1986. Toen brach
ten 170.000 stuks porselein en
125 goudstaven ruim 37 miljoen
gulden op.
Den Haag (anp) - Een bezoeker van een rommelmarkt in
Eelde heeft onlangs voor vijftien gulden een schilderij van
Jozef Israëls gekocht. Het doek van 40 bij 50 centimeter,
waarop een vrouw met een kind op de arm staat
afgebeeld, vertegenwoordigt een waarde van 22.500 gul
den.
H. Hake, directeur van het
organisatiebureau Vitalis in
Emmen heeft dat gisteren be
vestigd. De vraagprijs voor het
schilderij was 20 gulden, maar
de koper wist vijf gulden af te
dingen.
De koper uit Giessendam, die
anoniem wil blijven, vermoed
de al dat hij een echte Israëls
op de kop had getikt. „Hij was
nogal opgewonden", vertelt
Hake. „Waarom wisten we
niet. We dachten dat hij een
schilderij uit Israël had ge
kocht." Afgelopen zaterdag
liet de man hem echter een
taxatierapport en een bewijs
van echtheid zien; zijn ver
moeden was bevestigd, het
werk was een originele Israëls.
Jozef Israëls (1824-1911) is
een van de vertegenwoordi
gers van de Haagse School.
Hij werd geboren in Gronin
gen, waar hij tot 1844 woonde.
Later trok de kunstenaar naar
Parijs en Amsterdam. Het
Rijksmuseum, het Kröller-
Müllermuseum, Boymans-van
Beuningen, maar ook de Na
tional Gallery in Londen heb
ben zijn werk in de collectie.
Het schilderij van de rommel
markt, maakte hij waarschijn
lijk in Groningen.
Wekelijks bieden rond de 600
standhouders hun waar aan
op de markt in de bloemenvei-
linghallen in Eelde. Er is van
alles te koop, mits het tweede
hands is. De markt trekt zo'n
6000 snuffelaars.
Het schilderij werd waar
schijnlijk aangeboden door
een particuliere standhoud
ster. Mogelijk vond zij het
werk op zolder. De vrouw
heeft zich nog niet gemeld.
Zo'n 1500 grotere gezinnen in Amsterdam wachten gemiddeld
7,5 jaar op egn woming. foto anp
Van onze rtv-redactie
Een gezin met zes kinderen dat leeft op 40 vierkante meter, is
anno 1995 geen uitzondering. In Amsterdam wachten zo'n
1500 grotere gezinnen, meestal van buitenlandse afkomst,
gemiddeld 7,5 jaar op een passende woning. Voor de Stedelij
ke Woningdienst is het vechten tegen de bierkaai: jaarlijks
komen slechts 200 geschikte woonruimtes vrij.
Regisseur Mare Lansu draaide
een tijdlang mee met twee werk
nemers van deze woningdienst,
Willem Bomer en zijn Marok
kaanse collega Ayada Benka-
cem. Het resultaat is te zien in
Vreemd Land, de NPS-serie over
minderheden die zich voorgoed
in ons land nestelen.
W anhoopskr eten
Bomer en Benkacem hebben
geen gemakkelijke baan. Ze krij
gen dagelijks nogal wat wan
hoopskreten over zich uitgestort.
„Wij mogen niet wonen waar we
willen. Straks maken de kinde
ren .elkaar nog af. De jongens en
meisjes slapen bij elkaar op de
kamer. Ik schaam me dood",
aldus een Marokkaanse vader.
Het gaat veel woningzoekenden
niet alleen om een grotere wo
ning. De ruimte moet bovendien
aan bepaalde eisen voldoen. Van
cruciaal belang blijkt vaak een
betonnen vloer. Een houten
vloer geeft te veel geluidsover
last. Nieuwere huizen met be
tonnen vloeren en centrale ver
warming zijn zonder meer favo
riet. Het punt is echter dat die in
de buitenwijken staan en daar
voelen veel mensen zich niet
thuis.
Zoektocht
De film brengt de woonsituatie
van een aantal woningzoeken
den in beeld en volgt deze men
sen op hun zoektocht naar een
passend, beter huis. Ook worden
de problemen geschetst van vijf
kinderen in alle leeftijden op één
slaapkamer: de grotere jongens
kunnen nauwelijks rustig hun
huiswerk maken, de kleintjes
komen niet aan slapen toe.
Het is goed
„Ik hoop dat mijn zoons een
diploma halen en een betere,
baan krijgen dan ik zelf", zegt
hun Marokkaanse vader, die in
1984 naar Nederland kwam.
Voor het oog van de camera
krijgt hij een eenvoudige eenge
zinswoning aangeboden. De man
heeft niet veel tijd nodig om te
beslissen. „Het is goed. Het is
goed", stamelt hij. Zijn buur
man, eveneens van buitenlandse
afkomst, vindt dat er niet te veel
buitenlanders in één wijk moe
ten komen. „Anders trekken de
Nederlanders hier weg en komt
er van aanpassen niks. Want als
je je hier niet aanpast, heb je
geen leven."
Nederland 3, 17.15 uur
New York (afp) - Twee belangrijke schilderijencollecties van
Hongaarse joden die in de Tweede Wereldoorlog door de
Duitsers zijn gestolen, zijn sinds 1945 in het geheim door
Rusland bewaard.
Dit heeft Valeri Koelisjov, een hoge functionaris van het Russische
ministerie van cultuur, in New York bekend gemaakt.
Hij sprak op een conferentie over 'oorlogsbuit' die werd bijgewoond
door tal van museumdirecteuren. Koelisjkov kondigde aan dat dit
jaar in het Poesjkinmuseum in Moskou een expositie wordt georgani
seerd van 132 schilderijen uit beide collecties. Het gaat om werken
van onder anderen Tintoretto, El Greco, Goya, Corot, Renoir en
Degas.
De collecties behoorden toe aan de families Herzog en Havany, die
woonden in Boedapest en rijk waren geworden in de suiker-, tabak
en staalhandel. De schilderijen werden in 1944 in beslag genomen
door Adolf Eichmann. Hij wilde ze waarschijnlijk per trein naar
Duitsland transporteren, maar werd hierin gehinderd door de
oprukkende Sovjet-troepen.
07.00
09.00
09.30
09.50)
10.00
10.20
10.40
11.00
11.25
13.59
Tekst tv
Beestenboeri
(TT) Landen
Ik Mik Lorela
De Bisteboat
Bidden. Afl. 1
(TT) Bio-Bits
Tekst tv
Het vragen
Tweede Kamer
15.00 Tekst tv
16.25 Nieuws vo
slechthorenden
16.32 Teevee stud
Annemarie Postma
17.03 Sporen: Oud
tage-serie
17.39 De Ren St
matieserie
18.07 Boggle, spelk
18.34 Thunderbird
19.01 Survival Run
loodzware hindernisr;
19.30 Backstage, i
reld van glitter en gla
20.00 (TT) Journaal
(TT) Weerove
(TT) Tussen k
Televizier, ac
Rondom Tie
ma: de ervaringen
van Auschwitz en hun
22.41 (TT) Langs
reportages: Schotland
23.22 Orde op zak
zine over beurs en fin
23.49 Journaal
23.54 Nieuws vo
slechthorenden
20.24
20.31
21.24
21.58
07.00
07.06
07.30
07.33
08.28
08.33
09.00
09.05
09.08
09.29
10.20
Journaal
Lingo, spellet
Journaal
Ontbijt TV
Journaal
Boggle
Journaal
PP: Uitzendir
Kook TV
Vesuvius, dis
Exotisch kok
De Surinaamse keuke
10.50 (TT)Overgev
11.25 Rondom Tier
12.06 Hollands we
stukjes Nederland: Scl
12.32 Dinges, spelli
Journaal
(TT) Lingo
Kassa!, consu
(TT) De wer
wijn Büch
14.39 Marco Polo
Lola da mus
Yoy, reportai
13.00
13.07
13.34
14.04
15.04
15.29
Fans
16.00
16.05
(TT) Journaa
Nature on T
mentaire: Moeder Aa
16.35 Classic Carto
SUSKÈ EN W
HAMBONE
BOES
ONTDEK DE
