'Toeristisch paradijs' in Den Bosch
Goedkoop vliegen naar de sneeuw
Vroege gidsen' in strijd om zomertoerist
2
Marx en Lennon op
postzegels Abchazië
op de knip (1)
Reisorganisaties voelen hete adem van Britse collega's in de nek
DE STEM
SURPLUS
E3
DE BUITENDIJK
't Is een ramp
Camping, Caravan en Motorhomebeurs voor tiende maal in Brabanthallen
Geen maaltijd
Groot-Brittannië
Vroegboekers
Onzalig
RUBRIEK
Medische
onenigheid
over
osteoporose
AG 20 JANUARI 1995
VRIJDAG 20 JANUARI 1995
Door Mariëtte Mulkens
sommige bezitters van onder
gelopen kelders niet om voor
het oog van de camera vrese
lijk dramatisch te doen.
Bovendien was de hele toe
stand grotendeels het gevolg
van het negeren van allerlei
natuurverschijnselen. Wie
langs een rivier woont weet
toch dat het waterpeil wel
eens wil dalen of stijgen.
Daarom gingen mensen vroe
ger ook op of achter een dijk
wonen. Zeker bij een zo in
smalle vaargeulen ingeklemde
rivier als de Maas wil het
waterpeil wel eens enorm stij
gen.
Het meest typerend vond ik
in dat verband de beelden van
een ondergelopen school. De
camera liet ons mooie plaatjes
zien van de modderige puin
hoop in een lokaal waar zeker
anderhalve meter water had
gestaan. Erg, erg. Vervolgens
zwenkte die camera naar het
raam, waar ons een fraai uit
zicht werd getoond op de gro
te boosdoener. Ik viel zo on
geveer van mijn stoel toen ik
op ongeveer vijfentwintig me
ter afstand de inmiddels weer
geslonken river zag. De
school stond gewoon midden
in de uiterwaarden. Later be
greep ik dat sommige ge
meenten in het Limburgse
complete woonwijken vlak
langs de oevers hebben laten
bouwen.
Dat was voor mij meteen aan
leiding om die hele ramp niet
meer serieus te nemen. Ik
kreeg later de indruk dat zelfs
de initiatiefnemers van een
hulpactie voor de waters
noodslachtoffers er niet echt
in geloofden. Waarom zouden
ze hun actie anders de naam
hebben gegeven "t Is een
ramp'?
-et de hand op de knip door te
ook probeert, de kosten stijgen
d de pan uit, niet alleen door het
cadeautjes, de jaarabonnementen
ingen. Nou ja, u weet het wel.
ken een paar recepten voor de
wil leven, maar toch soms wat
-240 gram)
n kaas
"aak
aden. Zet een grote pan met water
de kool los. Laat het hart aan één
hart vijf minuten koken in de pan
en. Hak het hart vervolgens fijn.
ater en laat deze half gaar worden
Laat de rookworst wellen in heet
af. Hak de worst in kleine stukjes,
eieren los en voeg de rest van de
akte kool, worst, olie, kaas en de
aak met nootmuskaat (2 mestpun-
oer het geheel goed om.
n de kool met ieder drie eetlepels
\vee kleinere bladeren kunnen half
legd, zodat ook zij tesamen tot een
naakt. De overgebleven, buitenste
linnenkant van een hoge vuurvaste
:haal wordt een halve liter kokend
et bouillonblokje is opgelost. In dit
ïtjes gerangschikt en de laurierbla-
ruim een uur in de voorverwarmde
er wat aardappelpuree bij worden
Door Marcel Linssen
Vouwwagens, stacaravans,
een heel toeristisch paradijs,
tenten en campers. In de Bos
sche Brabanthallen wordt
vanaf vandaag vier dagen
lang de Camping, Caravan en
jlotorhomebeurs gehouden.
De tiende in successie. Een
beurs waar een groot en veel
soortig assortiment aan kam-
peerbenodigdheden te zien is.
De zes hallen van het Brabant
hallen-complex zijn de komende
dagen tot de nok toe gevuld met
allerlei kampeerspullen, groot en
klein. En net als tijdens de grote
Caravan-beurs in de Rai zijn
natuurlijk ook in Den Bosch de
nodige nieuwtjes te bekijken.
„De beurs is niet groter dan
andere jaren," verduidelijkt Bart
Regeer van het Buro Evenemen
ten Organisatie uit Breda. „Wel
gevarieerder. Naast de caravans,
campers en tenten hebben we nu
ook een informatief toeristisch
gedeelte. Daar hangt een heel
gezellige sfeer. Net als tijdens de
Vakantiebeurs in Utrecht, maar
dan kleiner en toegespitst op het
kamperen. Er staan dit jaar zo'n
zestig standhouders - veelal ei
genaren van campings, verkeers
bureaus en toeristische
organisaties - uit België, Enge
land, Portugal, Spanje, Italië en
Frankrijk. Als je daar een keer
gaat kijken, krijg je toch een
beter overzicht van wat er op dit
gebied te vinden is."
Buiten worden de bezoekers al
geconfronteerd met de twintig
meter lange Travel Supreme op
legger, die gebouwd is door de
firma Termeer uit Vught. Een
motorhome, dat echt alles aan
boord heeft, tot en met een bad.
Een eyecatcher en een voor
proefje op wat binnen te wach
ten staat.
Niet minder dan 140 standhou
ders staan daar klaar om de
bezoeker te voorzien van allerlei
informatie over de door hen te
koop aangeboden campers, cara
vans en stacaravans en tenten.
De grootste hal van het complex,
De Brabanthal, staat helemaal
vol met toercaravans en kam
peerauto's terwijl de Kempenhal
en de Meierijhal bezet zijn door
de belangrijkste merken kam-
peertenten. Twee andere hallen
herbergen het toeristische pavil
joen.
Nieuw voor Den Bosch is het
stacaravandorp en de presenta
tie van nagenoeg de hele selectie
vouwwagens die in Nederland te
koop is.
Op dat gebied is op het allerlaat
ste moment nog een primeur aan
de beurs toegevoegd, het aller
nieuwste model vouwwagen die
via de firma Holtkamper op de
Nederlandse markt komt, de Co-
manche.
Verder in Den Bosch de intro
ductie van een nieuwe serie ca
ravans op de Nederlandse markt,
Vimara caravans uit Portugal,
en van de VW Valantine, een
kampeerauto ontstaan door een
samenwerkingsverband tussen
VW en het Engelse Holdsworth.
Nederlands importeur van deze
camper is Bernard Venneman
Kampeerauto's uit Boekei, die
enkele maanden geleden voor
het eerst deze auto liet zien
tijdens de Caravan-Rai in Am
sterdam.
In de tien jaar dat de Camping,
Caravan en Motorhomebeurs te
gast is in Den Bosch is het
evenement jaarlijks gegroeid.
„Gezien het stijgende aantal be
zoekers in Düsseldorf en Am
sterdam denken we dat er ook in
Den Bosch weer meer bezoekers
zullen komen," stelt Bart Regeer.
De verwachting is dat dit jaar
binnen vier dagen circa 37.000
mensen deze beurs in de Bra
banthallen zullen bezoeken.
Camping, Caravan en Motorho
mebeurs. Den Bosch, Brabanthallen.
Vrijdag 20 januari, 10.00-22.00 uur;
zaterdag 21, zondag 22 en maan
dag 23 januari, 10.00-18.00 uur.
Door Kees den Exter
's Morgens om acht uur nog
ontbijten in het hotel aan de
voet van de Oostenrijkse ski
piste en 's middags om drie
uur thuis aan de biefstuk met
brood. Als de Nederlandse
Spoorwegen er écht voor zou
den gaan, dan had de bief
stuk al een half uur eerder de
pan in gekund. En hadden we
de auto op Schiphol gepar
keerd zelfs een uur eerder.
Een vlugge vliegmogelijkheid
schept Transavia sinds het begin
van dit winterseizoen. Op zater
dag pendelt de vliegtuigmaat
schappij tussen Schiphol en Sal
zburg. Op minder dan een uur
autorijden van een keur van
Oostenrijkse ski-dorpen.
Transavia verkoopt de reis via
tour-operators, als onderdeel
van een compleet arrangement,
maar ook als gewoon 'retourtje-
sneeuw' waarbij de vakantiegan
ger het vanaf de luchthaven van
Salzburg helemaal zelf uitzoekt.
In dat laatste geval kost de reis
395 gulden. Transavia noemt het
een scherpe prijs, die bereikt is
«a een opmerkelijke kunstgreep.
Aan boord wordt namelijk geen
maaltijd verstrekt. De reiziger
krijgt naast een kopje koffie een
soort snoeppakketje met een
candy-bar, een stukje ontbijt
koek, een blokje kaas en een
pakje sap. Die pakketjes zijn in
een wip uitgedeeld. Daarom kan
worden volstaan met drie man
cabine-personeel, terwijl
Transavia in vergelijkbare toe
stellen standaard vier man/
vrouw in de cabine heeft staan,
zelfs op een vluchtje van veertig
minuten naar Londen.
Transavia enqueteert alle Salz-
burg-gangers om antwoord te
krijgen op de vraag of Nederland
rijp is voor een systeem dat in
Amerika al sinds jaar en dag is
ingeburgerd; culinaire toeters en
bellen achterwege laten en met
een scherpe prijs op de markt
komen.
Aan boord wordt geen maaltijd verstrekt. De reiziger krijgt naast een kopje koffie een soort snoeppakketje met een candy-bar, een
stukje ontbijtkoek, een blokje kaas en een pakje sap. foto transavia airlines
Transavia-woordvoerder Toon
Moeskops: „Vliegen wordt nog
steeds beschouwd als een luxe
bezigheid. Er wordt nog vaak
geredeneerd in termen van een
champagne-ontbijt op weg naar
de zon. Toch denken we dat er
een markt is van reizigers die
vooral letten op de prijs en effi
ciency als zij een vliegreis boe
ken en voor wie de maaltijd er
minder toe doet. Heel zwart-wit
kun je dat allemaal niet zeggen.
Ergens ligt een grens. Maar moet
je maaltijden verstrekken als de
vlucht vier uur duurt? Of drie
uur?"
De charter- en lijnmaatschappij
wil, afhankelijk van de ervarin
gen met 'Salzburg' het nu expe
rimentele concept, gaan toepas
sen op meerdere bestemmingen.
Moeskops: „Maar dit soort ver
anderingen kun je in Nederland
absoluut niet van de ene op de
andere dag doorvoeren. Dat gaat
heel geleidelijk. Tot nu toe heb
ben we nog geen negatieve gelui
den gehoord. Klanten voelen
zich vooral aangesproken door
de prijs en de efficiency. Op weg
naar de sneeuw vlieg je natuur
lijk wel over een hoop ellende
heen."
Rob Jongmans is adjunct-direc
teur van Reisbureau Beins in
Oosterhout. Uit het dagelijkse
contact met klanten aan de balie
concludeert Jongmans dat er ze
ker een markt is voor vliegen
naar de sneeuw: „Zo'n initiatief
past precies in de trend van de
tussendoor-vakantie. Steeds
meer mensen gaan vaker, maai
korter, op vakantie. Er zijn men
sen die vrijdagmorgen het vlieg
tuig pakken, vrijdagmiddag, de
hele zaterdag en ook zondag
morgen nog skiën en zondag
middag weer naar huis vliegen
om vervolgens maandag weer
naar de baas te gaan."
Jongmans ziet het initiatief van
Transavia om de maaltijdvoor
ziening te beperken, niet op
voorhand sneuvelen: „Ik denk
dat dat wel aanslaat, zeker als
zo'n ontwikkeling ook de prijs
drukt. Ik verbaas me er tenmin
ste altijd over dat je een maaltijd
krijgt op een vlucht naar Lon
den. Anderzijds heeft deze nieu
we aanpak ook zijn beperkingen.
Op de verdere bestemmingen zul
je een maaltijd moeten blijven
verstrekken."
De heer Jongmans verwacht niet
dat vliegen naar de sneeuw uit
eindelijk een heel grote vlucht
zal nemen: „Elk vervoermiddel
heeft zo zijn eigen kenmerken en
voordelen. In een auto kun je
heel veel spullen meenemen en
ben je ook ter plaatse mobiel.
Bovendien is het relatief goed
koop, zeker als je met vier men
sen in één auto zit. Anderen
zullen onvoorwaardelijk voor
trein of pendelbus blijven kie
zen. Vliegen heeft echter zeker
een toekomst."
Met een retourprijs van 395 gul
den verliest Transavia onherroe
pelijk de prijzenslag met de au
to, zeker als daarin naast de
chauffeur drie of zelfs meer pas
sagiers zitten. De Transavia-
prijs is echter tamelijk concurre
rend met bus of trein. Een nor
maal retourtje met de pendelbus
naar Salzburg kost in het hoog
seizoen 209 en in het Iaagseizoen
159 gulden. Vrijwel iedereen
echter zal kiezen voor het com
fort van de royal-class-bus en
dat betekent op beide bedragen
een toeslag van 58 gulden.
Transavia komt nóg dichter in
de buurt van de trein. Een re
tourtje met de Alpenexpress
naar Salzburg kost in het hoog
seizoen 316 gulden en in het
Iaagseizoen 247 gulden. Wie in
de trein wil slapen, betaalt daar
bovenop, afhankelijk van het
.comfort van het bed waarvoor
gekozen wordt, nog eens 50 of 90
gulden toeslag. Een gewone da
gretour per trein kost 279 gul
den.
De eerlijkheid' gebiedt te zeggen
dat wie een Transavia-ticket
koopt met 395 gulden nog niet
klaar is. Want het vervoer van
en naar Schiphol dient nog be
taald, alsmede het vervoer van
de luchthaven van Salzburg
naar het ski-dorp. Die luchtha
ven ligt lekker centraal, maar
naar bekende ski-oorden als Zeil
am See of St. Johann is het toch
altijd nog gauw een uurtje in de
taxi.
Los van de prijs is bij elke
vervoersmogelijkheid nog wel
een kanttekening te maken. De
één ziet de busreis als het begin
van de vakantie: chips, schnaps,
videootje en halverwege wegzin
ken in een diepe slaap die pas
eindigt voor de deur van het
hotel. Voor de ander is het een
marteling, waarmee niet een dag
gewonnen wordt maar een nacht
verloren raakt. Zoals de autorit
voor de geroutineerde kilometer
vreter een peuleschil en voor de
zondagsrijder een helletocht.
Maar 's morgens ontbijten in
Oostenrijk en in het vroeg van de
middag thuis weer een biefstuk
je, da 's toch wel heel lekker.
Wie er in de zomer van 1996
zeker van wil zijn dat hij nog
terecht kan op de vakantie
bestemming van zijn voor
keur, moet er vroeg bij zijn.
Diverse reisorganisaties gaan
hun volgende zomergidsen al
dit najaar uitbrengen. Veel
vroeger dan tot nu toe ge
bruikelijk is.
foor Johan van Grinsven
De ene zomervakantie nog maar
nauwelijks achter de rug en dan
al de volgende boeken. Die kant
gaat het dit jaar op als het aan
enkele reisorganisaties ligt. Zij
'villen hun zomerbrochures
voortaan veel vroeger uitbren
gen dan in december of januari,
zoals tot nu toe gebruikelijk is.
De Jong Intra Vakanties pakt
net het driest aan: er moet eind
augustus of begin september al
een zomervakantiegids bij de
reisbureaus liggen. Ook de Eve-
nements Reizen Groep komt
voortaan eerder met een gids
voor de Europese zonbestem-
®ingen. De meeste misbedrijven
kijken echter de kat nog even uit
de boom.
De achtergrond voor deze zet is
niet te vinden in een betere ser-,
vice aan vakantiegangers. De re
den voor de vervroeging van de
g'dsen ligt in het buitenland en
dan vooral in Groot-Brittannië.
Daar komen de vakantiegidsen
veel vroeger in de reisbureaus,
vanaf eind augustus al.
deel wat Britse toeristen hebben
dun vakantie al geboekt voordat
'n Nederland de nieuwe zomer-
gidsen bij de drukker liggen. De
Britse reisorganisaties kunnen
0 m het najaar al zien welke
^stemmingen dat jaar in trek
'jn. Vervolgens gaan zij als een
razende extra accommodaties
inkopen op die populaire be
stemmingen. En daar zit 'm de
kneep voor de Nederlandse reis
branche.
De Nederlandse reisondernemin
gen worden dan door hun bui
tenlandse zakenpartners regel
matig voor het blok gezet. Er
zijn verschillende scenario's,
maar allemaal nadelig.
Het eerste: zij krijgen niet de
beschikking over het aantal ac
commodaties dat ze eerder over
eengekomen zijn. Het tweede: ze
moeten zich garant stellen voor
een bepaalde afname van appar
tementen of hotelkamers. Daar
mee verschuift het zogenaamde
'bezettingsrisico' (verkoopt de
reisorganisatie wel zoveel reizen
naar dat hotel) van de accommo
datie-eigenaar naar de reisorga
nisatie.
Een derde nadelig scenario: Ne
derlandse reisorganisaties kun
nen de contractueel overeenge
komen bedden wel krijgen, maar
dan moeten ze vooruit betalen.
En die voorfinanciering kan
zwaar in de miljoenen guldens
lopen.
Om al deze redenen komt de
Evenements Reizen Groep
- waartoe ook D-Tours behoort -
volgens directeur J. Hoekstra
met een vroege gids voor de
Europese bestemmingen. Het zal
dan gaan om de landen waar de
concurrentie met buitenlandse
reisorganisaties het sterkst voel
baar is, zoals Spanje, Portugal
en Griekenland.
Hoekstra krijgt in ieder geval
navolging van De Jong Intra
Vakanties. Die reisorganisatie
komt al eind augustus, begin
september met een speciale
vroegboekgids, aldus directeur
H. de Jong.
De reisorganisaties voelen zich
in hun voornemen gesterkt door
het huidige 'vroegboekgedrag'
van de Nederlandse vakantie
ganger. Begin december had De
Jong bijvoorbeeld al 6.000 boe
kingen voor de komende zomer
vakantie binnen en Evenements
Reizen 6 procent van het totale
aantal boekingen van heel 1994,
zo'n 10.000 vroege boekingen.
'Vroegboekers' zijn mensen die
al weten wanneer ze waar naar
toe willen en het risico niet wil
len lopen dat de accommodatie
is' volgeboekt. De gedachte is: als
steeds meer mensen bereid zijn
om vroeg te boeken, waarom dat
dan niet 'officieel' maken door te
komen met gidsen.
De grootste reisorganisatie van
Nederland, Holland Internatio
nal, kijkt de kat nog uit de
boom. Directeur F. van Steenis:
„Wij bestuderen nog of het zin
vol is; er zitten voor- en nadelen 1
aan. Je pakt natuurlijk de eerste
stroom boekers, maar van de
andere kant kennen al je concur
renten je prijzen als je vroeg met
je gidsen komt. En ze kunnen
daar vervolgens onder gaan zit
ten."
Arke, de tweede grootste reisor
ganisatie van Nederland, komt
volgend jaar 'waarschijnlijk niet'
met vroege gidsen. Mevrouw
B. Fransen, lid van de Raad van
Bestuur: „Wij denken niet dat
ons marktaandeel er groter door
wordt. Vroeger moeten inkopen
en eerder met de luchtvaart
maatschappijen onderhandelen,
betekent dat je niet de scherpste
prijzen kunt krijgen. Maar als
het aanslaat, kunnen wij natuur
lijk niet achterblijven."
Datzelfde zegt ook directeur-ei
genaar J. ter Haar van Oad. „Op
zich ben ik er wel voorstander
van. Maar zolang één of twee
Enkele reisorganisaties brengen hun zomergidsen 1996 al dit najaar uit. Binnen de reisbureaus
wordt dat een 'onzalige gedachte' genoemd. foto marc bolsius
reisorganisaties vroeg komen,
zet het geen zoden aan de dijk.
Ik denk dat de Nederlandse tra
ditie van boeken - vanaf begin
januari - niet gemakkelijk door
broken kan worden. Wat ik me
wel voor kan stellen, is dat er
een meer periodiek aanbod
komt. Bijvoorbeeld tussentijds
produkten op de markt brengen
om meer flexibel in te kunnen
spelen op een grotere of andere
vraag dan verwacht."
Vrij Uit ziet helemaal niets in
vroege reisgidsen. „Wij zitten
niet in het soort accommodaties
waar de grote Britse reisorgani
saties ook zitten, goedkoop,
grootschalig. Dus wij voelen die
druk uit Engeland niet zo," al
dus algemeen directeur mevrouw
A. van de Geest-Vogelaar. „Wat
gebeurt er als een paar reisorga
nisaties vroeg met hun gidsen
komen? Dan gaat de consument
die gidsen halen en wacht ver
volgens tot de andere uit zijn en
hij vergelijkingsmateriaal heeft.
Dus wat voor zin heeft het dan?"
Hoekstra van de Evenements
Reizen Groep stelt dat zijn be
drijf de meeste accommodaties
exclusief aanbiedt op de Neder
landse markt, waardoor prijs
vergelijkingen niet opgaan. Een
ander voordeel zou volgens hem
zijn dat de komst van vroege
gidsen betekent dat reisbureau
medewerkers meer aandacht
kunnen geven aan de klant, om
dat november een slappe maand
is in de reisbureaus.
Directeur S. Diender van Toer
koop, de coöperatieve vereniging
waarbij 162 onafhankelijke reis
bureaus zijn aangesloten, vindt
vroege reisbrochures een onzali
ge gedachte. „Dit is een initiatief
uit de koker van inkopers; het is
niet in het belang van de klan
ten. Stel je voor: dan heb je dit
najaar nog de zomergidsen 1995
op het schap liggen, plus de
wintergidsen èn de zomergidsen
1996. Wat een verwarring. Ik
denk dat het een experiment is'
dat geen lang leven beschoren
Als dokters het niet
met elkaar eens
zijn, dan noemt
men dat geen ruzie, dat heet
een medische controverse.
Daarbij plegen dokters elkaar
met veel beleefd venijn de
oren te wassen totdat men het
min of meer met elkaar eens
is. De laatste jaren laten de
Nederlandse huisartsen bij
deze debatten steeds duidelij
ker hun stem horen. Neem
osteoporose.-Steeds meer zie
kenhuizen hebben apparatuur
aangeschaft om de verbrozing
van de botten te meten,
steeds meer vrouwen krijgen
na de menopauze een dage
lijkse portie oestrogeen voor
geschreven om osteoporose
tegen te gaan. De Landelijke
Huisartsen Vereniging (LHV)
en het Nederlands Huisartsen
Genootschap (NHG) vinden
dat onzin.
Anders dan veel mensen den
ken zijn onze botten bij het
bereiken van de volwassen
heid niet af. Ze worden voort
durend opgebouwd en afge
broken, waarbij elk jaar vijf
procent van het skelet wordt
vervangen door nieuw. Zo
rond het vijfendertigste jaar
wordt de grootste botmassa
bereikt en is het skelet op zijn
sterkst. Daarna gaat het gelei
delijk bergaf.
Daar merken de meeste men
sen nooit wat van. Maar bij
sommige mensen - vooral bij
magere blanke vrouwen -
dreigt de botmassa zo dras
tisch af te nemen dat de bot
ten al te gemakkelijk breken.
Osteoporose heet die toe
stand. Beenarmoede. Bij het
minste ongeval kunnen pols
of enkel al breken. Berucht
zijn de fracturen van wervelli
chamen en heupbot.
Het aantal heupfracturen be
gint de laatste jaren epidemi
sche vormen aan te nemen. In
1975 braken 7000 mensen hun
heup, in 1985 waren dat er
8500 en men verwacht een
verdubbeling daarvan in het
jaar 2000.
Zo'n breuk is een levensge
vaarlijk letsel. Uit recent on
derzoek is gebleken dat dertig
procent van de mensen na een
jaar niet meer in leven is en
een kwart voor altijd tot de
rolstoel is veroordeeld. Een
deel van die stijging is te wij
ten aan de langere levens
duur. We worden steeds
ouder, steeds meer mensen
worden ouder, maar ons ske
let kan die weelde steeds min
der dragen.
Dat osteoporose vaker bij
vrouwen voorkomt dan bij
mannen komt omdat zij
het waarlijk sterke
geslacht - nu eenmaal langer
leven, maar ook omdat na de
menopauze (die steeds langer
duurt) de beschermende wer
king van het vrouwelijke ge
slachtshormoon oestrogeen
wegvalt. Vrouwen verliezen
de eerste vijf jaar na de meno
pauze elk jaar 2 procent van
hun botmassa en daarna zo'n
1 procent per jaar, in totaal
gemiddeld zo'n 30 procent.
Voor vrouwen die in hun
jeugd een sterk skelet hebben
opgebouwd, is dat geen pro
bleem. Wel voor vrouwen die
al niet zo'n zware botten heb
ben, die krijgen osteoporose
en lopen extra risico op
breuk. Eén op de vier vrou
wen krijgt na het 65e jaar een
wervelfractuur, en liefst de
helft van alle vrouwen boven
de 85 breekt de heup.
Wat daaraan te doen? In 1991
kwam de Gezondheidsraad
tot de conclusie dat extra ge
slachtshormonen na de meno
pauze het effectiefste middel
zijn om osteoporose bij vrou
wen tegen te gaan. Verder
zou lichaamsbeweging en kal-
krijke voeding op iedere leef
tijd aan te bevelen zijn.
Niet iedere vrouw zou die
extra hormonen moeten krij
gen. Alleen als bij een botme-
ting rond de menopauze zou
blijken dat er te weinig bot
massa aanwezig is, dan pas
zou een hormoontherapie zin
hebben. Dus bij een op de
vier vrouwen.
Hoewel de toenmalige staats
secretaris dit advies niet op
volgde, werd het standpunt
van de Gezondheidsraad door
vele specialisten overgeno
men. Diverse ziekenhuizen
schaften een apparaat aan om
O
LU
Door Jan Paalman
de botdichtheid te meten, me
nopauze-klinieken schoten als
paddestoelen uit de grond,
steeds meer vrouwen gingen
over tot het slikken van een
dagelijkse dosis oestrogeen
(aangevuld met wat progeste
ron).
Inmiddels heeft een landelijke
ziektekostenverzekeraar, Ge-
ové, het meten van de bot
dichtheid in de strijd gewor
pen om de gunst van de ver
zekerden. De huisarts hoeft
alleen maar een door Geové
aan zijn verzekerden gestuurd
aanvraagformulier in te vullen
om een patiënt voor deze me
ting te verwijzen.
Eind vorig jaar stuurden de
Landelijke Huisartsen Vere
niging en het Nederlands
Huisartsen Genootschap een
brief naar al hun leden met de
boodschap dat ze absoluut
niets in deze aanpak zagen.
Hun bezwaar is in één zin
samen te vatten: „Van de in
stallatie van deze apparatuur
gaat de suggestie uit dat er op
dit gebied ook nieuwe thera
peutische mogelijkheden
zijn."
Welnu, die zijn er niet. Wat is
het geval? Men is het er al
een jaar of vijfentwintig over
eens dat elk preventiepro
gramma aan een aantal basis
regels moet voldoen. Het
moet om een belangrijk ge
zondheidsprobleem gaan. De
diagnose moet eenvoudig te
stellen zijn en bovendien
moet voor die ziekte of kwaal
een effectieve en veilige be
handeling bestaan.
Aan de eerste voorwaarde is
voldaan: osteoporose is een
belangrijk gezondheidspro
bleem. Maar met voorwaarde
twee, de diagnose, ligt het al
wat moeilijker. Zo'n meting
van de botdichtheid rond de
menopauze is een momentop
name. Nu komen heupfractu
ren vooral op hoog bejaarde
leeftijd voor en is het niet
duidelijk of de vrouwen die
rond hun vijftigste te weinig
bot hebben, ook de vrouwen
zijn die zo'n dertig jaar later
een gebroken heup oplopen.
Bovendien is de meting van
het bot juist bij de heup, de
meest bedreigde plek, tame
lijk onbetrouwbaar.
Dan de hormonen. Die hel
pen inderdaad het snelle bot-
verlies na de menopauze te
voorkomen, maar als men het
gebruik ervan staakt treedt
het botverlies binnen enkele
jaren alsnog op. Daarom zou
men het levenslang, ofwel
tientallen jaren, moeten slik
ken en het is de vraag of die
vrouwen een blijvende men
struatie tot op zeer hoge leef
tijd voor lief zouden nemen.
Maar het belangrijkste is nog
dat men niet zeker weet of
dat langdurige gebruik scha
delijk is. Dat is een controver
se binnen een controverse. Er
zijn aanwijzingen, maar geen
zekerheid, dat het slikken van
oestrogenen de kans op borst
kanker wellicht met 20 pro
cent verhoogt. Dat zou neer
komen op 1000 extra gevallen
per jaar. Zolang harde bewij
zen over werking en veilig
heid ontbreken, zo menen de
huisartsenorganisaties, dienen
oestrogenen niet voorgeschre
ven te worden ter voorko
ming van osteoporose.
Tja, wat nu? Het kan nu ge
beuren dat je van de specialist
zus te horen krijgt en van zijn
huisarts zo. Het wordt dus de
hoogste tijd dat alle betrok
ken artsen weer eens hun ge
leerde koppen bij elkaar ste
ken om aan deze verwarring
een eind te maken. Dat is ook
patiëntenzorg.
De overleden grootheden Groucho Marx en John Lennon
staan samen op een recent uitgekomen postzegel...in Abcha
zië. Ze moeten dienen als wrange spotbeelden van Karl Marx
en Vladimir Iljitsj Lenin en deze beide gevallen Sovjethelden
belachelijk maken.
De Amerikaanse komiek deze bijzondere zegel beschik-
Groucho Marx (1895-1977) en de haar voor verzamelaars, via de
Britse muzikant en ex-Beatle Jo- Abchazische PTT of per postor-
hn Lennon (1940-1980) prijken der.
op een postzegel van 500 roebel, Zelfs in Abchazië moeten ze dus
wat gezien de inflatie in dat deel gehoord hebben van de fameuze
van Europa nauwelijks voldoen- uitspraak van Groucho Marx, de
de is voor een dikke sigaar, laat leukste van de Marx Brothers:
staan voor een vredige nacht in 'Ik wil tot geen enkele organisa-
het plaatselijke Hilton hotel. tie behoren die mij als lid zou
Tienduizend stuks zijn er van accepteren'.
