Janacek
deed alles
voor Kamila
6Een cartoon is
verdomd serieus'
DE STEM
)pera Zuid brengt nieuwe enscenering van
X 5v
r gevr. 18-28 jr
en Holland
nee allround
ief medewerkster
Oud-Bredanaar
Willem de Vet
exposeert in
Etten-Leur
Vr"
Grote Gids
VRIJDAG 20 JANUARI 1995 DEEL I
lie
tanbieding:
llic lak nu
395,-.
n f2.500,-!
Door onze redacteur
Camiel Hamans
Geld, juwelen of een titel
had hij haar niet te schen
ken, melodieën, Tsjechisch
zelfbewustzijn en honder
den brieven in iets meer
dan tien jaar tijd. Verder
kwam Leos Janacek niet.
Toch werd de getrouwde
Kamila Stösslova zijn grote
inspriatiebron.
Janacek was 63 en nauwelijks
meer dan een vergeten muziekle
raar uit de provincie. Kamila 25,
gezeten koopmansvrouw en net
moeder van een zoon toen ze el
kaar in 1917 ontmoetten. Tot een
verhouding kwam het niet, wel
tot diepe vriendschap en daar
had Janacek, teleurgesteld in de
liefde en het leven als hij was,
voldoende aan. Kamila werd zijn
muze en zijn noodlot.
Juli 1928 zochten Kamila en haar
Kostuumontwerp door Lez Brotherston voor 'De Muskiet' foto sjef frijns
11-jarig zoontje de net 74 jaar ge
worden componist voor het eerst
op in zijn geboortedorpje Huk-
valdy. Bij een boswandeling ver
loren de in diep gesprek verwik
kelde vrienden het jochie uit het
oog. Het knaapje verdwaalde en
Janacek die de omgeving als zijn
broekzak kende, ging hem zoe
ken. Urenlang, ondertussen vond
de jongen zelf de weg terug naar
huis. Uitgeput van het dwalen
rustte Jana'cek even bezweet uit
op een bank zitten, vatte kou en
bezweek een paar weken later
aan een longonsteking in het hos
pitaal van het naburige Ostrawa.
Op zijn begrafenis weerklonk de
slotscène uit Prihody Lisky Bys-
trousky, Het Sluwe Vosje.
Tragiek
Janaceks muziek is niet van het
luchtige, onverplichtende soort.
Zijn bestaan gaf daartoe ook
nauwelijks aanleiding.
Zijn geschiedenis heeft
iets van de tragiek van het
aan het oudernest ontruk
te sluwe vosje. In het be
gin van de opera valt het
jonge dier in handen van
de boswachter. Iets verge
lijkbaars overkwam de
jonge Leos en met hetzelf
de resultaat, heimweh,
verzet en eenzaamheid.
Janaceks vader was
dorpsonderwijzer, koor
leider en voeder van een
overgroot gezin. De zoon
had een fraaie knapen
stem en omdat elke mond
minder er een was, werd
Leos op 11-jarige leeftijd
als koorknaap op een Au
gustijnerabdij gedaan in
Brno. Vaders vriend en
oudleerling Pavel Krizko-
vsky, componist en muzi
kaal leider van de abdij,
ontfermde zich over de
knaap. Een gouden toe
komst als monnik annex
musicus leek voor hem
weggelegd.
De roeping ontbrak echter
en dus koos de familie, vader
was intussen overleden, voor
een onderwijsbestaan. De
jonge Leos werd als vijftienjarige
knaap op een onderwijzersoplei
ding geplaatst, waar de directeur
het talent van zijn leerling onder
kende. Met zijn steun kon hij
naar Praag om daar orgel te stu
deren. De wereld leek voor hem
open te staan. Janacek trok naar
Leipzig en Wenen, het grote suc
ces tegemoet. Het werd een desil
lusie. Niemand zat te wachten op
het Moravische talent.
Muziekleraar
Teleurgesteld keerde hij terug
naar Brno en verdiende de kost
als muziekleraar. In de liefde leek
hij succesvoller. Zdenka Schulz,
dochter van zijn beschermheer de
kweekschooldirecteur, mocht hij
al op haar veertiende de zijne
noemen. En als in het laatste ta
fereel van de tweede akte van Het
Sluwe Vosje lachtte het geluk
hem toe. Zdenka en Leos trouw
den in 1881 en kregen een jaar la
ter dochter Olga.
Vlak daarna opende de
initiatiefrijke Janacek een eigen
orgelschool, die tot conservato
rium zou uitgroeien, werd diri
gent van enige .befaamde koren,
schreef zijn eerste
composities en
stichtte een kritisch
muziekblad.
Het fortuin keerde ech
ter. In 1888 werd er nog een zoon
Vladimir geboren. Het kind stierf
twee jaar later aan roodvonk, het
huwelijksgeluk doofde en waar-
Maar nog was de beker niet leeg.
In 1903, het jaar waarin hij zijn
eerste opera in moderne stijl,
Jenufa, voltooide, overleed de
vreugde van zijn middelbare ja
ren Olga. Jenufa ging weliswaar
onder veel applaus in zijn eigen
stad Brno in première, maar be
reikte de toonaangevende thea
ters van het land niet. Janacek
had voldoende vijanden gemaakt
en de naam van zijn voorgangers
Smetana en Dvorak was nog zo
sterk dat zijn weinige vrienden
niets voor hem konden doen. Het
duurde tot 1916 voor Jenufa in
Praag uitgevoerd werd en zelfs
toen moest hij nog accepteren dat
de intendant van de Praagse Ope
ra zich zelf als bewerker op de af
fiches plaatste en een deel van de
royalties opstreek.
Het tij keerde echter met het
succes van Jenufa. Janacek ont
moette Kamila, zijn nationale
trots kreeg een opsteker met de
Tsjechoslowaakse onafhanke
lijkheid van 1918 en Jenufa over
schreed de landsgrenzen. We
nen en Keulen in 1918, Ber
lijn onder de beroemde
Erich Kleiber in 1924 en
hetzelfde jaar de Met
in New York.
Vanaf die
tijd ging het
gestaag bergopwaarts met Jana
cek. Het ene na het andere werk
kwam uit zijn handen en werd
met succes opgevoerd. Kamila
was zijn grote inspiratiebron. Hij
wist dat hij zich zijn geluk met
haar slechts inbeelde, maar dat
was toereikend. „Deze fantasie
wereld is even noodzakelijk voor
mijn leven als lucht en water,"
schreef hij aan haar in een van
zijn talloze brieven, die vooraf
gingen aan de voltooiing van zijn
Tweede Strijkkwartet dat daar
om ook niet zonder reden de titel
Intieme Brieven meekreeg.
Sprookje
Zijn.leven leek nu ineens een
sprookje en dus kon hij zo'n the
ma voor een van zijn opera's aan.
Het werd Het Sluwe Vosje, waar
aan hij van 1921 tot '23 werkte.
Het stuk ging een jaar later in
première in Brno. In 1925 volgde
Praag. Buiten zijn eigen land
kreeg het werk pas bekendheid
nadat de regisseur Walter Fels-
senstein er dertig jaar later in de
Komische Oper van Oost-Berlijn
zijn stempel op had gezet. Fels-
senstein werd naar de Scala ge
haald om zijn succes te herhalen.
Vanaf die tijd is Het Sluwe Vosje
een repertoirestuk. Vooral in
Groot-Brittannië. Het team dat
morgenavond in het Maastrichtse
Theater aan het Vrijthof de derde
Nederlandse productie, die van
Opera Zuid, dirigeert en ensce
neert is dan ook van volledig
Britse huize. Janacek is als de Fin
Sibelius door Engeland geadop
teerd.
De volbloed Tsjech Janacek zou
daar verbaasd over gestaan heb
ben. Hij was te nationalistisch en
te weinig aan de weg timmerend
om voor zichzelf een grote inter
nationale carrière gedroomd te
hebben. Janacek was aan het
eind van zijn leven tevreden met
wat hij bereikt had. Hij was ver
zoend met de cyclus van geluk en
ongeluk, net als de boswachter
uit Het Sluwe Vosje. En daarom
weerklonk het slottafereel van
deze opera, waarin de boswach
ter tot die erkenning komt, bij
zijn graf.
'Het Sluwe Vosje' is'te zien in 's
Hertogenbosch (28/1), Tilburg
(31/1), Eindhoven (2/2), Sittara
(4/2). Heerlen (7/2), Rotterdam
(9/2) en Amsterdam (11/2)
ogmaals, we hebben het hier
2.950,-1 Met in het vooronder
oewel de auto voor z'n klasse
h even op de Volvo-Lines®.
>eld bespaart ten opzichte
immer-Line: metallic lak en
laait ruim ƒ2.500.-!
:elfde geld rijdt u géén Volvo!
[enken? Bovendien... eigenlijk
Van onze verslaggever
Hans Rooseboom
Blaricum - „Dit is de eerste
expositie in mijn hele leven",
zegt Willem de Vet over zijn
cartoon-tentoonstelling 'Be
kijk het maar' in de TB-Gale-
rie in Etten-Leur die vandaag
wordt geopend.
Geëxposeerd mag Willem de Vet
dan nooit hebben, dat wil niet
zeggen dat zijn werk onopge
merkt is gebleven. Ontelbare le
zers van het KRO-programma-
blad Studio hebben zijn werk
jaar in jaar uit onder ogen gekre
gen.
Willem de Vet (62), geboren in
Breda en wonend in het Gooise
i en 250,- verwijderingsbijdrage. g
1-8222. Vraag ook naar Volvo's unieke
B.V., BERGSEDIJK 2, TEL.: 01621-1365C
a- diploma en Middenstand.
'76-202961 na 15.00 uur.
07
oed voor div. projecten:
iet kennis van PLC op MTS-niv.
:rs en plaatwerkers met ervaring
scheepsbouw.
E.V. met ruime ervaring,
inderhoudsmonteurs
0 AD Budel. Tel: 04958-96153
Gevraagd:
klein kantoor in Breda-West.
delijke werksfeer,
intooruren) 076-208693.
Blaricum - dicht bij het Hilver-
sumse vuur - is een tekenaar/ont
werper die gelukkig is met de
loop der dingen in zijn artistieke
leven. „Ik ben gekomen waar ik
wilde zijn. Toen ik elf was wist ik
het al: ik wilde alleen maar teke
nen, en ontwerpen". En dat doet
hij nog steeds.
De specialiteit van Willem de Vet
is het cartoon. In de TB-Galerie
in Etten-Leur zijn er bij benade
ring een tweehonderd van zijn
hand te zien. „Een cartoon is ver
domd serieus. Er zit een levens
houding achter. Als iets met veel
gewicht naar voren wordt ge
schoven vraag ik me altijd af: wat
kun je ervan afdoen en wat blijft
er in essentie nog over?"
Columnist
De Vet voelt zich als cartoonist
verwant met zijn schrijvende col
lega, de columnist. „Een car
toonist heeft sterk de trekken van
een columnist die de boel ironise
rend beloert en daarover zijn zeg
je doet".
Het gebrek aan eerbied voor car
toons, en voor tekenkunst in het
algemeen, is volgens Willem de
Vet typisch Nederlands. „Neder
land heeft geen traditie op het ge
bied van getekende kunst, zoals
in de Angelsaksische landen.
Cartoons worden niet serieus ge
nomen. Maar een cartoon is wel
degelijk een uiting van kunst.
Vaak sturen redacties de origine
le tekening niet eens terug. Daar
zit ik nu veel meer achterheen
dan vroeger. Het eerste wat ik nu
vraag is niet 'wat krijg ik ervoor',
maar 'krijg ik het origineel onge
schonden terug'."
Willem de Vet werd geboren in
1932 in Breda. Hij studeerde van
af 1948 reclametekenen aan de
Academie Sint Joost, aan de
avondopleiding. Dat vak heet nu
'grafische vormgeving'.
„Op Sint Joost was Chris Brand
mijn leraar, en hij is de enige ge
weest die mij iets heeft geleerd".
Treffend genoeg heeft dezelfde
Chris Brand er nu, na bijna 50
jaar, voor gezorgd dat Willem de
Vet zijn expositie krijgt. Brand is
namelijk artistiek adviseur van
de TB-Galerie. „En hij blijft
maar doorgaan", aldus de voor
malige leerling De Vet. „Hij blijft
alfabetten afscheiden. Waar die
de energie vandaan haalt om
steeds een nieuwe letter te ma
ken..."
Studio
In de eerste helft van de jaren '60
zette Willem de Vet de nieuwe
vormgeving van de KRO-gids
Studio op poten, samen met me-
de-Bredanaar Leo Carton. „Die
omroepbladen, daar werd vroe
ger helemaal niet naar gekeken,
die brachten alleen een hoop op.
Ze werden gedrukt op pleepa
pier.
Maar daar kwam verandering in
met de opkomst van de televisie,
en met de mogelijkheid om kleur
te gebruiken. Wij gingen aan de
slag en na verloop van tijd kwam
KRO-voorzitter Harry van Doorn
bij ons op bezoek. Hij was uit
hoofde van zijn functie ook
hoofdredacteur van Studio. Van
Doorn gaf ons allebei 25 gulden,
omdat we het blad zo mooi ver
anderd hadden".
Mede door toedoen van Willem
de Vet werd Studio een blad op
groot formaat, en met medewer
kers van formaat: tekenaars als
Opland, Harry Lammertink (Yr-
rah) en Wim Boost (Wibo), echte
journalisten en een fotograaf als
Paul Huf. „Wij werden het Vrij
Nederland van de Omroepbladen
genoemd. Op een gegeven mo
ment was Studio het grootste
programmablad van Nederland".
Voor Studio ging Willem de Vet
ook cartoons tekenen - zijn onbe
dwingbare lust en leven. „Dat
deed ik mijn hele leven al. Op de
academie in Breda hing ik iedere
dag een andere cartoon op, een
getekend commentaar op iets dat
die dag was gebeurd".
Praktijk
De Vet is gepokt en gemazeld in
de praktijk van het tekenen en
ontwerpen. Voor hij bij de KRO
'beroepen' werd, had hij al van
alles achter de rug. Tijdens de
avondopleiding aan Sint Joost
verdiende hij zijn geld bij de
Rijks Luchtvaart School in Gil-
ze-Rijen.
Vliegvelden
„Ik maakte daar onder meer
kaarten van vliegvelden, met
startbanen en radiobakens. Na
afloop van de academietijd werk
te ik voor een koeltechnisch bu
reau. Ik tekende slagerijen zoals
ze eruit zouden zien als er koelvi
trines waren geïnstalleerd.
Vervolgens heb ik een eigen re
clamebureau gehad. Voor mijn
klanten, bedrijven, ontwierp ik
de huisstijl, de corporate identi
ty, logo, briefhoofden, autobe
schilderingen, en verder boekom
slagen, posters, reisgidsen enzo
voort. Ik heb zelfs ooit de uitrus
ting van het honkbalteam van
Harlem Nicols ontworpen."
Behalve voor Studio heeft Willem
de Vet ook jaren lang vaste bij
dragen geleverd aan De Tijd, aan
het PTT-blad en momenteel aan
het glossy tijdschrift Food Ingre
dients. „Dat laatste vind ik voor
al leuk omdat koken mijn hobby
I Expositie: 'Bekijk het maar', car
toons van Willem de Vet. TB-Gale-
rie, Nijverheidsweg 33, Etten-
Leur. Geopend dagelijks van 10-
17 uur, behalve op zon- en feest
dagen. (20 januari t/m 17 febru
ari)
