DE STEM
Politiek correcte Gijsbrecht
k
Serie 'Na de oorlog' maakt indruk met veel gewone mensen
'Rusalka' met kilte
en warm vissebloed
Stadsschouwburg Amsterdam herstelt traditie maar breekt met Vondel
a
Frits Spits blijft nog wel
even bij De Avondspits
César Franck
Von Otter
Gala van Nationale Reisopera
RTL5 komt op
voor consument
en zoekt ideale
man of vrouw
DE STEM
„Vossen zyn gemiddeld genomen een
stuk makkelijker dan dassen"
Maurice Nijsten, cameraman
Gids
Produktie Stadsschouw
burg: 'Gijsbrecht', naar
'Gijsbreght van Aemstel'
van Joost van den Vondel.
Bewerking: Ellie van
Dooren. Regie: Margrith
Vrenegoor. Muziek: Bou-
dewijn Tarenskeen. To
neelbeeld: Petra Spuy-
broek. Spel: Theo Fransz
(Gijsbrecht), Kathenka
Woudenberg (Badeloch),
René Eljon, Felix Bur
leson, Jack Vecht, Lisette
Merenciana en vele ande
ren. Een orkest van zeven
mensen. Gezien: zaterdag
31 januari (try-out) in de
Amsterdamse Stads
schouwburg. Nog te zien:
aldaar tot en met 13 ja
nuari.
Door Ton Verbeeten
Deze 'Gijsbrecht' mag als aan
klacht tegen de oorlog bloedse
rieus genomen worden, als be
werking van Vondels tragedie is
hij bloedeloos. De verbeelding
reikt niet verder dan een grijs
groene enscènering van oorlogs
geweld. Soldaten stampen door
de zaal en Van Egmond en Van
Haarlem komen in een heuse
legerjeep het toneel op. De Ken-
nemers anno 1995 zijn de Serven
en Amsterdam is Sarajewo.
En zo is deze 'Gijsbrecht' niet
mis te verstaan, een opzichtige
demonstratie van goede bedoe-
1 Gijsbrecht (Theo Fransz), omringd door het verslagen volk, smeekt de engel Rafaël (Luc Boyer) om kracht.
foto leendert jansen
lingen. Politiek in alle opzichten
correct. Ook als toneel. De cast
is een weerspiegeling van onze
multiculturele samenleving, de
enscènering hedendaags. Het
terzijde van Vosmaer de Spie
„Het is geen doen zo. Zulke
dingen gebeurden in de tijd van
Van Dalsum niet" is èn het enige
ontspannende moment in de
voorstelling èn een nadrukkelijk
statement. Kijk ons Vondel eens
actualiseren!
Dat mag, maar dan moet zo'n
voorstelling toch op meer zijn
gebaseerd dan een reductie van
de dialogen en de reien tot de
momenten van gruwel en ge
weld. Natuurlijk, de beroemde
regels zijn alle gehandhaafd.
Maar dat leidt dan weer tot
potsierlijke situaties. Gijsbrecht
roept 'We zijn vrij'. Het volk
danst, begeleid door een accor
deonist en terzijde staat Gijs
brecht (Theo Fransz) plechtsta
tig 'Het hemelse gerecht heeft
zich ten lange leste...' te decla
meren. Of: de Clarissen zingen
hun rei 'O Kerstnacht schoner
dan de dagen' om zich het vol
gende moment met ontblote bor
sten tegenover een rij soldaten
op te stellen. Het beeld is duide
lijk, zonneklaar, maar gaat ho
peloos tegen de tekst in.
Hoofdrol
Er zit nog een opvallend state
ment in de voorstelling. Dat van
de volstrekte gelijkwaardigheid
van man en vrouw. Ook heel
mooi en een demonstratie van
voorbeeldige solidariteit in tij
den van nood. Het gevolg daar
van voor de voorstelling is, dat
de hoofdrol verschuift van Gijs
brecht naar Badeloch (Kathenka
Woudenberg). Dat blijkt zowel
uit haar aandeel in overgebleven
tekst als in een nadrukkelijke
mise-en-scène.
Kathenka Woudenberg toont
aan dat zij een veel beter actrice
is dan de vlak spelende Theo
Fransz acteur. Als hij zegt:
'Hoort God niet langer ons rade
loos geween?', voel je daar niets
bij. Als zij zegt: 'Mij laat de
goede God steeds uit zijn handen
vallen', dan beweegt dat je.
Maar ook Kathenka Wouden
berg kan deze voorstelling niet
redden. Die blijft van het begin
tot het eind simpel, al te door
zichtig en eenduidig. Ook in het
toneelbeeld. De toon wordt on
middellijk bij aanvang gezet.
Het muzikale intro - de muziek
is gebaseerd op zigeunermuziek
uit de Balkan - gaat over in
geratel en het geloei van luchta
larmsirenes. De achtentwintig
spelers en een groepje kinderen,
allen in legerkleding en bepakt
en bezakt, beklimmen het voor
toneel. Voor het brandscherm
staan zij even in bevroren posi-
Door Anja van den Akker
„Het leek bijkans een militaire operatie",
blikt Ad van Liempt, redactiechef informa
tief/Nova, terug op de 20-delige documentai
re-reeks Na de oorlog die de NOS vanaf
vandaag uitzendt. Liefst acht regisseurs, zes
researchers en veel uniek privé-materiaal
kwamen aan de mammoetserie te pas, samen
gesteld in het kader van vijftig jaar bevrij
ding.
Na de oorlog kijkt aan de hand van twintig
afzonderlijke thema's terug op de periode
1945-1970. Thema's als volkshuisvesting, land
bouw, verkeer, seks, vreemdelingen, communisme
en sport. Verteld door mensen uit alle lagen van de
bevolking die deze periode aan den lijve hebben
ondervonden.
Dat maakt Na de oorlog tot een uitermate herken
baar vervolgverhaal en het geeft ook meteen het
verschil aan met de reeks De Bezetting-, een
niet-officiële geschiedschrijving ditmaal, waarvoor
volgens researcher Carla Tromp „heel wat kelders
en zoldertjes zijn leeggehaald". Beelden uit het
Polygoonjournaal zijn relatief weinig gebruikt,
omdat ze te vaak de officiële kanalen belichten. Na
de oorlog wil iets anders brengen dan de geijkte
onderwerpen als provo of watersnoodramp.
Eindredacteur Ton van Brussel heeft bewust voor
de eerste 25 jaar na de oorlog gekozen. „Omdat het
vaak moeilijk is over het tijdvak te praten waarin
je nu leeft. Bovendien dreigen die eerste 25 jaar.
een beetje vergeten te worden."
Op de pof
Van Brussel beseft dat hij veel heeft moeten
weglaten. „We hebben kleinere incidenten geno
men, die representatief zijn voor grotere gebeurte
nissen", klinkt het cryptisch. Maar wie Na de
oorlog bekijkt, beseft dat Van Brussel de histori
sche waarde in 'kleine' verhalen zoekt.
In de eerste aflevering getiteld Van schaarste naar
overvloed laat hij onder meer drie huisvrouwen en
een dochter aan het woord. Hun levendige herin
neringen aan het dagelijkse gezinsleven uit die tijd
spreken boekdelen. Het wassen zonder wasmachi
ne, het kopen op de pof, het huishoudboekje en de
revolutie die de televisie teweegbracht.
Ook Frits Philips en Albert Heijn vertellen hun
verhalen. Over de introductie van de spaarzegeltjes
en de Premie van de Maand Club - waarmee voor
luxe artikelen zoals een koelkast kon worden
gespaard. Ook de omstreden walvisvangsten ko
men in het eerste deel uitgebreid aan bod. Pas in
1964, als de walvisstand dramatisch is gedaald,
wordt het schip de Willem Barendsz uit de vaart
gehaald.
Van Brussel: „Die walvisvaart hebben we gekozen
omdat deze toen zo onomstreden was. Dat kunnen
we ons tegenwoordig bijna niet meer voorstellen."
Van Brussel hanteert nauwelijks jaartallen in zijn
serie. Dat is af en toe jammer, omdat bepaalde
beelden daardoor wat in de lucht blijven hangen.
Drees die 12 dagen vakantie aankondigt voor de
arbeiders, wanneer was dat ook alweer? Fragmen
ten van Teddy en Henk Scholten en omroepster
'Tante' Hanny Lips. 'Hoe oud was ik toen?', denkt
de kijker. Een jaartal komt helaas niet in beeld.
„Een goede tip voor de afleveringen die nog niet
klaar zijn", trekt de eindredacteur het boetekleed
aan.
Al met al mag Na de oorlog een boeiend werkstuk
worden genoemd, dat vanwege de grote diversiteit
aan medewerkers steeds anders van kleur is. De
reeks wordt later in het jaar in boekvorm uitgege
ven, onder dezelfde titel.
Nederland 3, 20.24 uur
Nieuw lunchprogramma voor KRO
Van onze rtv-redactie
Frits Spits blijft voorlopig
de Avondspits presenteren,
nu in zijn opvolging per 1
januari niet is voorzien. De
NOS onderhandelt nog
steeds met Veronica over
discjockey Rob Stenders als
nieuwe presentator van het
radio 3-programma De
Avondspits. Spits, die giste
ren met een lunchprogram
ma bij de KRO op radio 2
begonnen is, blijft uiterlijk
tot 1 maart aan.
Aanvankelijk leek de deal met
Rob Stenders, die zijn carrière
begon bij de Vara en werkte
voor de Avro, RTL-radio en
Power FM, nagenoeg rond.
Desondanks zijn NOS en Vero
nica het toch nog niet eens
kunnen worden over de trans
fer.
Frits Spits, die eigenlijk drs. F.
Ritmeester heet, wilde van De
Avondspits af, omdat hij zich
zelf met 46 jaar langzamer
hand te oud vindt worden voor
Radio 3. „Ik wil het missen
van de aansluiting met het jon
gere publiek van popzender
Radio 3 voor zijn," aldus Rit
meester.
Bovendien vindt hij de combi
natie met zijn nieuwe baan bij
de KRO te veel van het goede,
temeer daar hij ook Met het
Oog op Morgen blijft presente
ren voor de NOS-radio.
Spits sloot onlangs een drieja
rig contract met de KRO af en
presenteert nu op werkdagen
het programma KRO's tijd
voor twee, tussen 12.00 en
14.00 uur. Sinds 1978 is hij de
man van De Avondspits.
KRO's tijd voor twee heeft een
journalistiek karakter, afge
wisseld met muziek. „Poppy en
veel gouwe ouwe", aldus Spits
die toe was aan een nieuwe
uitdaging. „Je kunt wel zeggen
dit dit een behoorlijke uitda-
Frits Spits, alias drs. F.
Ritmeester. foto dijkstra
ging is. Radio 2 is een stukje
minder populair dan Radio 3.
Maar ik hoef niet zo nodig in
een gespreid bedje te komen.
Het lijkt me spannend om Ra
dio 2 uit het slop te trekken",
aldus Ritmeester.
OP TWEE cd's presenteert So
ny Classical de werken die
César Franck onsterfelijk heb
ben gemaakt. Cd nummer één
is gewijd aan de pianomuziek:
Prélude, choral et fugue en
Prélude, aria et final, geschre
ven toen Franck de 60 reeds
gepasseerd was. Pianist Paul
Crossley speelt tevens een pia
nobewerking van de orgelstuk
ken Prélude, fugue et variation
(een werk met een teder, licht
karakter dat uitstekend op pia
no overkomt) en Choral no. 3.
Deze werken van Franck zijn
monumenten in de pianolitera
tuur, staande in de grote tradi
tie. Tegelijkertijd zijn ze met
niets vergelijkbaar. Met nie
mand? Pianist Paul Crossley,
die zich hier ook doet kennen
als muziekhistoricus, doet toch
een poging: hij vergelijkt Fran
ck met Anton Bruckner! Zeker
is Bruckner net als Franck een
Einzelganger, en met Franck
deelt hij een voorliefde voor
chromatiek, onophoudelijk mo
duleren, monumentale vormge
ving en gewaagde harmonie.
Bovendien waren zowel Franck
als Bruckner vrome katholie
ken. Maar om van geestver
wantschap, muzikaal en emo
tioneel, te spreken gaat toch te
ver.
De enige symfonie die César
Franck schreef komt wellicht
het dichtst in de buurt van zijn
Oostenrijkse collega. Dit hoog
tepunt in het Franse orkestre
pertoire is te vinden op de
.tweede cd. De uitvoering is een
topper: de Wiener Philharmo-
niker onder Carlo Maria Giuli-
ni, live geregistreerd. Ze zetten
Francks symfonie neer met ver
ademend rustige tempi. Dezelf
de combinatie begeleidt Paul
Crossley in de Variations
Symfoniques, zoals Franck zijn
pianoconcert noemde.
Paul Crossley, Engelsman, pro
fileert zich al jaren als groot
voorvechter van de Franse pia
nomuziek. Hij heeft bijvoor
beeld ook de complete Debussy
op een serie cd's gezet. De mu
ziek van César Franck blijkt
hem als gegoten te zitten. Met
deze beide schijven is iedereen
die het werk van César Franck
wil leren kennen raken ten
zeerste gediend. (Sony SK 58
958, SK 58 914)
HANS ROOSEBOOM
Het duo Anne Sofie von Otter
(mezzo-sopraan) en Bengt
Forsberg (piano) verpletterde
in 1993 de gezamenlijke mu
ziekkritiek én het publiek met
een prachtige bloemlezing van
liederen van Edvard Grieg. Die
cd werd internationaal verko
zen als cd van het jaar.
De wendbare en verrukkelijke
stem van Von Otter is opnieuw
te horen, nu met liederen van
Richard Strauss, Alban Berg en
Erich Wolfgang Korngold. Het
overdonderende is er een beetje
af, maar samen met haar Bengt
Forsberg maakt ze er opnieuw
een hoogstandje van. (DG 437
515-2)
HR
DINSDAG 3 JANUARI 1995 DEEL I
tie. Een momentopname van een
groep angstige vluchtelingen
met nadrukkelijk ernst aange
staard door de engel Rafaël.
Toneelbeeld
Dan gaat het brandscherm op. Je
kijkt in een onheilspellend don
ker toneelhuis dat gedomineerd
wordt door drie kolossale bouw-
steigers. Rechts op de achter
grond brandt een vuur en zien
we mensen tussen de kruisen op
een kerkhof. Tegen de achter
wand hangen hoge banieren met
het wapen van Amsterdam. Voor
de gelegenheid zijn de drie krui
sen vervangen door driemaal
twee gekruiste geweren. Het to
neelbeeld past perfect bij de
voorstelling, is even eenduidig
en demonstratief.
Ontroerend
Op en rond de bouwsteigers ren
nen spelers en kinderen rond om
hijgend verslag te doen van gru
weldaden of in koor hun leed uit
te zingen. Dat laatste gebeurt
een keer op ontroerende wijze,
wanneer Machteld (Lisette Me
renciana) em Klaris (Yardeen
Roos) begeleid door een blokflui-
tist een klaagzang laten horen.
Maar dat is niet meer dan een
moment.
Laten we hopen dat volgend jaar
Kloris en Roosje niet op hoeven
om een aanklacht tegen de oor
log uit te spreken. Een traditie
herstellen is een ding, een aan
sprekende voorstelling maken
iets heel anders.
Lucia Meeuwsen als heks (links) en Anne Williams-King i
Rusalka foto pan so«
Door onze redacteur
Camiel Hamans
Enschede - Nederland is te klein voor hogere kringen, luidt I
het excuus van vaderlandse roddeljournalisten voor hun I
beperkte keus. Wie na vier uur kop aan staart geglibber oval
's lands snelwegen en nog een kwartiertje geschuifel oval
besneeuwde stoepen en beijzelde klinkers een zo goed als I
volledig bezette Twentse Schouwburg vol kwikken en strik-1
ken, smokingzwart, glinsterende broderie en een enkele
kou trotserende open rug ontwaart, weet beter. Het is
gelegenheid die de society maakt.
De Nieuwjaarspremière van de
Nationale Reisopera, Rusalka
van Dvorak, is zo'n evenement.
Gratis champagne in de pauze,
oliebollen bij de nazit, goede
wensen in Tukkers geknauw en
een sfeervol wit dek buiten de
deur.
Alle ingrediënten voor een gezel
lig feest zijn aanwezig. Alleen
een randstedelijke Karl Krauss,
die zich bij wijze van uitzonde
ring buiten de grachtengordel
gewaagd heeft, schijnt het niet
te beseffen.
De hoofdredacteur van de Groe
ne Amsterdammer zit zich in
grijsgroen kostuum, de pantalon
opgesjord tot onder de oksels, en
met hard zeegroen, dasloos over
hemd te beklagen dat men in de
provincie de laatkomers ter wille
is. Dat een hoffelijk gastheer op
alle genodigden wacht voor het
echt feest kan worden, is hem
.blijkbaar onbekend.
En een feest werd het. Rusalka is
geen Fledermaus en Dvorak
geen componist van meezingers
vol serpentines. Toch maakten
regisseur Peter te Nuyl en diri
gent Johan van Slageren van het
treurige zeemeerminsprookje een
warmbloedig festijn. Het gege
ven, de sfeer en het decor van
Mirjam Grote Gansey zijn kil.
Het Ondineverhaal, hetzelfde
thema als in De kleine Zeemeer
min van Hans Chrstiaan Ander
sen, kent slechts tevergeefsheid.
Een waternimf wordt verliefd op
een aardman, geeft alles voor
hem op en wordt desondanks in
de steek gelaten. Zijn nieuwe
verbintenis maakt hem echter
ook niet gelukkig. Om haar eeu
wige liefde te verlossen, offert
Rusalka daarom haar eeuwige
rust.
Een pessimistischer begin van
een nieuwjaar lijkt nauwelijks
denkbaar. Desondanks vlucht de
zaal na afloop niet bedrukt in
alcohol en vergetelheid. De bijna
volledig Nederlandse bezetting
heeft een nieuw meesterwerk
aan het vaderlandse repertoire
toegevoegd. Rusalka is in Neder
land zo goed als onbekend. Gré
Brouwenstijn heeft de rol een
keer in een concertante uitvoe
ring voor de BBC gezongen en in
1976 heeft de Nederlandse Ope
rastichting Teresa Stratas als
waternimf gepresenteerd.
Anne Williams-King, een jonge
Welshe, steekt haar naar de
kroon in deze onmogelijke rol en
bewijst dat vissebloed niet per
definitie ijzig koud hoeft te zijn.
Een groot deel van de opera
moet ze stom aanwezig zijn. Wat
ze op de andere momenten mag
laten horen, is evenwel zo bui
tengewoon dat het na-echoot in
het oor.
Stom spel is het kenmerk van
deze voorstelling. Om het
sprookje enigszins geloofwaar
dig te maken, heeft Peter te Nuyl
het tot droom omgevormd. In de
eerste maten ontwaakt op het
lege toneel een knaap, Porgyl
Franssen, in lange interlocken. r
Hij neemt de scheerkwast ter I
hand, kijkt in de spiegel en ver-1
droomt zijn inzeeptijd. Een I
hoornsolo vanuit de bak wektl
hem niet uit zijn gemijmer, maar
wel drie geile feeën.
Met geprononceerd door het I
blauwe tule priemende horsten I
en een benadrukte schaamstreek
zetten zij de handeling naar hun
hand. De voorstelling is niet lan
ger feëriek gedroom, maar een I
mislukkend erotisch ochtendfan-
tasma. Virtuele realiteit in plaats
van sprookjesgezwijmel. De
avondvullende stomme rol van
acteur Porgy Franssen maakt
het onwaarschijnlijke navoel
baar.
De ontknoping is even realis
tisch. Niet alleen wordt de zin-1
loosheid van de opofferende lief
de benadrukt, net zo hard dringt
zich de gedachte op aan het
onrecht van de suicide. De Prins
die geen geluk meer kent, kies!
voor de dood. Voor hem liever da
vrede van het niets dan het on
geluk hier. De achterblijvend!
Rusalka blijft met de tevergeefs
heid van zijn daad achter. Vooi
haar rust noch duur.
'Rusalka' is nog te zien in Eind
hoven, Heerlen en Arnhem op 10,
12 en 20 januari.
In de grote hoeveelheid
nieuwe programma's die
RTL5 momenteel lan
ceert, vallen vanavond
het consumentenpro
gramma Breekijzer op
met Pieter Storms plus
een opvallend spel Foute
mannen/foute vrouwen.
De journalist Pieter Storms
komt op voor de individuele
consument die zich onrecht
matig behandeld voelt, gaat
een confrontatie met de ver
oorzaker aan en forceert een
oplossing. De voormalige
verslaggever bij Nieuwe Re-
vu is iedere dinsdag om
22.50 uur te zien.
Mabel van den Dungen
zoekt in Foute mannen/fou
te vrouwen met een verbor
gen camera naar de ideale
vrouw of man. Argeloze
slachtoffers worden in on
mogelijke posities geman-
ouvreerd. Hoe handelen zij,
goed of fout?
Van den Dungen, die tevens
op zondag Snowmagazine
voor RTL5 presenteert,
staat dertien weken achter
een om 19.35 uur gepro
grammeerd.
RTL5, 19.35 en 22.50 uur
NEDERLAND 1
07.00 Tekst tv
16.23 Nieuws voor dove
slechthorenden
16.30 Teevee Studio: De op\
ste fragmenten op tv 1994
17.01 Sporen: Oud worden
mentaire. Afl. 1
17.38 De confettidub: Ren
show, animatie
18.05 Boggle, spelletje
18.33 Thunderbirds, poppens
19.00 (HV) Yoy, reportage: D
geren die moesten vluchten ui
var maken nu deel uit van de V
Band
19.31 Backstage, reportages
20.00 (TT) Journaal
20.30 (TT) Vinger aan de po
disch magazine
21.22 Televizier, actualiteiten
21.56 Rondom tien, praatpi
ma: Drie flessen whisky per dag
22.40 (TT) Langs heilige
reportage
23.20 Orde op zaken, magazi
beurs en financiën
23.45 Journaal
23.50 Nieuws voor dove
slechthorenden
NEDERLAND 2
07.00 Journaal
07.06 Lingo, spelletje
07.30 Journaal
07.33 Ontbijt TV met om
Journaal
08.28 Journaal
08.33 Boggle, spelletje
09.00 Journaal
09.05 (PP): RPF
09.10 Kook tv
09.29 Close-up, reportage: G
schoonheid
10.20 Klassieke mechanica I
De geld- en effectenh
Rondom tien, discussii
10.50
11.24
wen
12.06 Zangeres zonder naar
een legende
13.00 Journaal
13.07 Lingo, spelletje
13.34 Kassa!, consumentenm
14.04 (TT) De wereld van
wijn Büch
14.40 Marco Polo
15.05 LoladaMusica
15.31 Dierenmanieren
16.00 (TT) Journaal
16.05 The World of Survi
Rocky Mountains
16.30 Classic Cartoons
16.40 Samson, kinderprogran
17.15 CVTV, jongerenmagazi
Xenomania en om 17.45 Club V<
17.58 (TT) 2 vandaag
actualiteiten, 18.00 Journaal
Sportjournaal en 18.47 Hoofc
uit het nieuws
19.00 B.N.N. Spraakmakem
gramma met Bart de Graaf. Afl.
19.30 (TT) Onderweg naar n
soap
SUSKE EN WISKE: D
HAMBONE
o O
BOES
ONTDEK DE VERSO
