Altijd goed voor
een kei
door het glas-in-lood
DE STEM
GEESTELIJK LEVEN
Best verkochte theoloog
aller tijden
Edward Schillebeeckx weel
opz'n tachtigste
van geen wijken
MAANDAG 2 JANUARI1995 DE STEM
De verleiding om zelf een kerk te beginnen, heeft hij
altijd kunnen weerstaan, maar met Rome zal het wel
nooit meer goed komen. Edward (prof. dr. E.C.F.A.
mag) Schillebeeckx, de best verkochte godgeleerde
aller tijden, wordt tachtig en blikt met een nieuwe
'bestseller' terug op zijn veelomvattende en spraak
makende theologie. De betrokken priester-weten-
schapper, de kwade genius die het Vaticaan trotseer
de en daarmee voorpagina's haalde, is nog lang niet
klaar.
Van onze verslaggever
Met dezelfde getemperde
blijheid waarmee hij tien
tallen jaren lang Rome
trotseerde, steekt hij plot
seling een computerfloppy
in de lucht en kraait:
„Mijn nieuwe bestseller!"
Het is moeilijk bescheiden
te blijven als gans de ont-
redderde katholieke ge
meenschap zit te wachten
op de laatste berichten van
het theologisch front.
Toch, met een vanzelfsprekend
heid die eerder aandoenlijk dan
arrogant is, constateert de be
roemdste en populairste godge
leerde aller tijden: „Ik voel, nee
ik wéét dat mijn nieuwe boek
een topper wordt, dat het met de
lezers weer zal klikken."
De laaghangende herfstzon zet
zijn werkkamer in een hemels
licht en het stemt Edward Schil
lebeeckx extra mild; hij laat al
snel weten dat we niet te vaak
naar de kerk moeten gaan.
„De eucharistieviering moet op
rantsoen, anders wordt het rou
tine en gaat de charme er vanaf.
Ik ben priester, maar ook voor
mij is één keer in de week vol
doende. Dan beleef ik de eucha
ristie ook veel dieper dan dat ik
elke dag plichtmatig de mis op
draag of bijwoon. Waarom'moe-
ten we al tien eeuwen elke zon
dag naar de kerk?"
In Rome pakken de eerste don
derwolken zich alweer samen.
Ongevaarlijk
Bijna tachtig, worstelend met
suikerziekte, prostaatkanker en
een hartkwaal, maar ze zijn nog
niet van hem af.
De behoudzuchtige geloofsbewa-
kers van het Vaticaan mogen
hem dan al geruime tijd links
laten liggen omdat hij als hoog
bejaarde professor-in-ruste ken
nelijk een ongevaarlijke status
heeft bereikt, de immer verket
terde Schillebeeckx is -ook al
wil hij van geen scherven weten-
nog altijd goed voor een flinke
kei door het glas-in-lood.
Op het 'bestsellerfloppy' heeft
hij ingetikt: „Wat heeft het voor
zin dat jullie allemaal de eucha
ristie zitten te vieren als al die
arme sukkelaars niet met jullie
mee mogen doen? Breng dat
symbolisch breken van het brood
maar in praktijk en maak een
einde aan de hongersnood!"
En verder staat op het scherm
NEDERLAND t
Op het congres ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag ontmoet de progressieve theoloog Schillebeeckx de conservatieve
kardinaal Simonis.
In 1979 moest Schillebeeckx zich in het Vaticaan verantwoor
den voor zijn boek 'Jezus, het verhaal van een levende'.-Op de
achtergrond de Sint Pieter.
van zijn tekstverwerker:
„Waarom moet de kerk een
volkskerk zijn met volle kerk
banken? De kerk van nu moet
zoiets als een avant-garde-bewe-
ging zijn. De paus loopt daarbij
natuurlijk niet voorop. De geën
gageerde mensen, die de bood
schap begrijpen en willen door
geven, dat zijn onze stoottroe
pen. We zijn weer een kerk voor
de minderheid, zoals in het be
gin."
Gave
Paus Paulus VI sprak in 1965
wijze woorden toen hij over de
toen al omstreden, maar veelbe
lovende dominicaan zei: „Hij be
zit de gave om de geloofsschat te
verklaren in een taal die de mens
van tegenwoordig aanspreekt."
Wat de brave Paulus toen nog
niet kon weten, was dat de Nij
meegs-Belgische priester-theo
loog zich zou ontpoppen als de
grote inspirator van een nieuw
'vrijzinnig' katholicisme en, nog
erger, dat de internationale ge
loofsgemeenschap aan zijn voe
ten zou liggen.
„Ach," sust de theoloog, „dat
gelovigen in de jaren zeventig
beweerden dat ze het van mij
moesten hebben, daar trok ik me
nooit iets van aan. Ik zat hier
goed opgeborgen in mijn kamer
tje, heb me nooit met de massa
beziggehouden, ik heb alleen
maar gestudeerd' en als ik iets
nieuws te vertellen had, zei ik er
altijd bij dat het in de geschiede
nis besloten lag."
De man die pausen, kardiaafé®
en bisschoppen de gordijnea D6t]
joeg, die tot drie keer toe
Rome op de mat werd geroepen
op beschuldiging van ketterij,
wiens veertig standaardwerken
in alle talen zijn verschenen en
die grossiert in eredoctoraten en
onderscheidingen, die man
houdt vol: „Ik ben nooit een
populaire ruitenbreker geweest."
Bevoorrecht
Zijn werkkamer in het Nijmeeg
se Albertinum-klooster, waar hij
al 35 jaar de waarde van zijn
woorden zorgvuldig weegt en de
spankracht van zijn argumenten
beproeft, biedt het vertrouwde
chaotische beeld. Hier werkt een
overactieve wetenschapper en
devoot dominicaan.
Zelf koestert hij zijn rustieke
omgeving als een heiligdom, put
inspiratie uit het idyllisch parkje
waar hij al zo lang op uitkijkt en
weet zich een bevoorrecht mens.
Spoedig moet Edward Schille
beeckx deze plaats, door menig
een bezocht als ware het een
bedevaartsoord, ontruimen; het
klooster is verkocht aan project
ontwikkelaars en het parkje
moet wijken voor luxe villa's.
Zichtbaar ontdaan doet hij zijn
beklag. „Het zal niet meevallen
om op m'n tachtigste nog te
verhuizen. Waar naartoe weet ik
ook nog niet. Het is te hopen dat
ik mijn boeken kan meenemen,
want als ik die niet meer onder
handbereik heb, krijg ik het ge
voel dat ik aan de ketting word
eerder moeten
oge Schillebeeckx
'.oor hem
^Wrang
'laat
'fiü uit-
füfer is
TCfval.
i*i
Een goddelijke ingreep zou de
priester op dit moment zeer wel
kom zijn alhoewel hij, als altijd,
zijn eigen toekomst met vertrou
wen tegemoet ziet. „Misschien
kom ik in nieuwbouw terecht.
Een nieuwe frisse omgeving die
mij weer stimuleert. In een oud
gebouw ga je al snel de rest van
je leven uitzitten."
Strijdbaar en gevoelig. Maar op
een wonderlijke manier ook on
schuldig, op het naïeve af.
Hoe zat het ook alweer met zijn
legendarische rookgewoonte?
Op z'n vijfendertigste begonnen
uit 'gezellige solidariteit' met
zijn frater-studenten. Vervolgens
35 jaar lang twee pakjes per dag
'op de longen'. „En toen gestopt.
Heel moeilijk was dat. Weet je
wat ik heb gedaan? Ik heb ge
woon geen sigaretten meer ge
kocht.
Testament
Sommigen zeggen dat Edward
oud is geworden, zijn beste tijd
heeft gehad. Maar die laten zich
slechts imponeren door zijn hoge
leeftijd en staren zich in het
voorbijgaan blind op zijn ge
kromde rug en trage tred.
Moegestreden dan?
Hij wijst naar zijn buitenmodel
computer die gigabytes moet
verslinden om zijn nieuwe ge
dachten op te kunnen slaan.
„Mijn nieuwe boekje zit er al in.
De titel is 'Theologisch testa
ment'."
Hij lacht om de voorspelbare
reactie - 'dus toch een naderend
einde?' - en verklapt de onderti
tel: 'Notarieel nog niet verleden'.
Hij glundert.
Ze moeten de ouwe Schille
beeckx niet te vroeg afschrijven.
„Een goede theoloog bestudeert
niet alleen de traditie van de
Schrift, maar stelt zich ook de
vragen van deze tijd", zegt hij
om vervolgens in hoog tempo de
actuele stand van zaken op te
nemen: „De katholieke kerk zit
vast op een dieptepunt terwijl
buiten de kerk een hele nieuwe
sensabiliteit voor symboliek en
het spirituele ontstaat. Andere
godsdiensten manifesteren zich
nadrukkelijk, we moeten onze
eigen standpunten relativeren.
Er zijn vragen over het celibaat,
over de secularisatie, over de
vrouw als priester, over de leek
in de liturgie. Die moeten alle
maal beantwoord worden."
Processen
Vernieuwing van geloof en kerk.
Daar heeft Edward Schille
beeckx zich, ondanks langdurige
Vaticaanse tegenwerking, altijd
voor ingezet. Het leverde hem
onder meer drie processen op
waarbij hij zich in Rome moest
verantwoorden voor opvattingen
- 'een leek mag in de eucharistie
voorgaan' - die haaks zouden
staan op een eeuwenlange tradi
tie. In Nederland werd hij van
zelfsprekend de natuurlijke te
genpool van lokale kerkvorsten
als Simonis, Gijsen, Ter Schure
en Bomers.
Het heeft hem, noch zijn reputa
tie, gedeerd. Integendeel.
Als de paus nu een boek schrijft
- „ik heb dat natuurlijk niet
gelezen om bij te leren" - is hij
nog steeds de aangewezen recen
sent wiens oordeel als maatge
vend wordt beschouwd. De
Vaticaan-ioatchers, de theologie
studenten, de gelovigen, ze han
gen nog immer aan zijn lippen.
Maar hij constateert zelf ook:
„Als ik nu weer een aanvaring
met Rome krijg, zou dat met een
berichtje in de kranten worden
afgedaan. Misschien wel hele
maal niet."
Ook dat is voor Schillebeeckx
het bewijs dat onverschilligheid
nu de boventoon voert. „Steeds
minder gelovigen nemen nog de
moeite om ergens op te reageren.
Hun houding is 'laat de paus
maar praten'. Ze trekken zich er
niets meer van, aan. Dat is na
tuurlijk niet normaal."
Ergeren
De pretentieloze dominicaan kan
zich mateloos ergeren aan Jo
hannes Paulus II.
„Zijn gezag is zó overtrokken.
Bisschoppen en kardinalen zwij
gen over hun eigen opvattingen
omdat ze bang zijn voor de ge
volgen. Het lijkt erop alsof ze
allemaal in een kramp zitten en
dat komt door het systeem. De
kerk wordt bijna geïdentificeerd
met de paus. Dat voortdurend
terugkerende beeld van zijn rei
zen, die massale gebeurtenissen.
Er zit iets gevaarlijks en kwa
lijks in. Die overdreven verering,
terwijl de man zijn eigen positie
nauwelijks kan relativeren. Als
hij in Polen op bezoek is, zegt hij
dat abortus niet mag terwijl er
geen land is waar zó veel abor
tussen plaatsvinden. Dan geeft
hij er toch blijk van weinig ge
voel voor de realiteit te hebben."
Ook al kent de halve wereld hem
als geleerde en theoloog, pries
terschap en wetenschap gaan bij
Edward Schillebeeckx altijd
hand in hand. Hij geeft ruiterlijk
toe dat hij het niet meer redt om
de hele wereld te bekeren en zegt
genoegen te nemen met beschei
den resultaten.
„Het is 'hoort zegt 't voort'. Ook
al dringt mijn theologie kenne
lijk niet door in de kerkelijke
hiërarchie, mijn boeken worden
wel gelezen door priesters en
leken en in hun preken hoor ik
voortdurend mezelf. Dat geeft
een zekere bevrediging. Heb ik
al dat werk in elk geval niet voor
niks gedaan."
Pas nog was hij in Engeland om
daar getuige te zijn van de inze
gening van de eerste vrouwelijke
Anglicaanse priesters. Het be
zoek heeft grote indruk op hem
gemaakt.
„De eerste eucharistieviering
door een vrouw. Dat was prach
tig. Zo stijlvol en correct. Je zou
bijna denken dat vrouwen in de
wieg zijn gelegd om priester te
worden. Ha, ze zullen in Rome
wel weer kwaad zijn dat ik dat
zeg."
Verlossend
Onvermoeibaar en onverstoor
baar zijn typeringen die altijd op
Edward Schillebeeckx van toe
passing zijn geweest. Een lieve,
brave man met een vlijmscherpe
intelligentie waarop decennia
lang roofbouw is gepleegd.
Hoe vaak hebben de zusters die
over hem waakten niet verzucht
'ach, die arme pater' als er voor
de zoveelste keer een beroep op
hem werd gedaan. Een lezing
hier, een discussie daar. En
Edward kon nooit 'nee' zeggen.
Zeker niet als de tuinman, die
nou eindelijk wel eens wilde we
ten wie die Jezus was, bij hem
aanklopte voor een verlossend
woord.
Hij zal er ook zeker bij zijn als
de Katholieke Universiteit Nij
megen, waar hij van 1958 tot
1983 doceerde, op 12 november
ter gelegenheid van zijn 80ste
verjaardag een symposium
houdt waarop zijn eigen theolo
gie centraal staat.
„Simonis komt ook", zegt hij
alsof het een wonder mag heten
dat de conservatieve kardinaal
zich alsnog verwaardigt om naar
de progressieve theoloog te ko
men luisteren.
„Maar ik moet eerlijk zeggen dat
ik niet van symposia hou. Ik vier
graag, maar gevierd worden ligt
me niet."
Ondertiteling
Met zijn zangerige stem, aange
zet door het flauwe Vlaamse ac
cent, vertelt hij over zijn nieuw
ste gedachten: „Er gebeuren din
gen in de wereld die niet kun
nen, die niet mogen. In de ver
ontwaardiging daarover zit ook
hoop en verlangen, dat het an
ders moet en anders kan. Daar
begint de theologische reflectie
en zit de oorsprong van gods
dienst. In het besef dat je de
waardigheid van de medemens
moet eerbiedigen, meer nog dan
je eigen waardigheid, daarin
wordt het gelaat van God zicht
baar."
Hij wacht even om zijn woorden
te laten bezinken en zegt: „Dat
is de laatste ontwikkeling bij
mij," om vervolgens meteen de
ondertiteling voor niet-gelovigen
te verzorgen. „Er zit veel ver
keerd, maar redding is mogelijk.
Die komt niet, zoals altijd is
beweerd, uit de hemel vallen
07.00 Tekst tv
16.44 Nieuws voor doven
slechthorenden
16.51 Via Ria, discussie: Special
Curasao
17.43 Boorstraat 107, talkshow
I en door kinderen
|18.U Boggle, spelletje
18.39 Roseanne, comedy
19.03 Millennium, magazine o\
toekomst
19.31 Schoolstrijd, spelletje v
scholieren worden getoetst op
parate kennis
20.00 (TT) Journaal
20.29 Zangeres Zonder Naam
tret van Mary Servaes met Mai
Lourdes, de Gigantjes en Jan Rot
21.22 Hier en nu, actualiteiten
21.57 (TT) Pleidooi, dramaserie
22.47 (TT) Dokument, 6-delige
over vier Rotterdamse politiemi
Afl. 1
23.30 Miniatuur, reportagi
over de bijzondere plek in het
van bijzondere mensen: Emmanuf
se
23.35 Journaal
NEDERLAND 2
1 07.00 Journaal
1 07.06 Lingo, spelletje
1 07.30 Journaal
1 07.33 Ontbijt TV, actualiteit
briek met 08.00 Journaal
1 08.28 Journaal
J8.33 Nieuwjaar in Moskou.
I kaal programma met Russische lier
I voor nieuwjaar en Driekoningen
I het Tilburgs Byzantijns Koor
I 09.00 Journaal
1 09.05 (PP): SP
I 09.08 Kook tv
09.29 Achtbaan, reportages:
I Wilgenhof
1 09.54 Het grote dierenrijk, n,
I film
110.19 Topscore, spelletje
10.44 Document: Gastvrij Nede
de Nederlandse horeca
11.29 Sterkste man
Nederland, programma rond de
om de titel
12.21 (TT) Postcode Jackpot,
tje
l 13.00 Journaal
13.07 (TT) Jaaroverzicht Lillr
mer
13.50 (TT) Jaaroverzicht WK
bal
14.35 Djabote, documentaire o
Senegalese drumvirtuoos
N'Dyaye Rose
15.20 Natte neuzen, spellet
honden in de hoofdrol
16.00 (TT) Journaal
16.07 Uw hond gehoorzaam
lessen, cursus. Afl. 1
16.35 Candid Camera, humc
de verborgen camera
16.57 Wonderland (gepreser
door Bassie en Adriaan) met
SUSKE EN WISKE: DE
Prof. dr. Edward Schillebeeckx: „Waarom moeten we al tien
eeuwen elke zondag naar de kerk". fotopersburo dijkstra
maar die zullen we zelfmoeti
regelen. En als je iets dcet vooi
de medemens, dan moet iat g(
vierd worden en dat noenen
dan eucharistie."
Verstaanbaar
Kan er vandaag nog ovei G.
gesproken worden of is hetbetl
er maar het zwijgen toe de wen!
Het is de centrale vraag h i'
actuele theologie van Edvai
Schillebeeckx. In een tijd waart
religie omstreden is probeerthij
zoals hij het zelf uitdrukt, 'Cot
verstaanbaar te maken'. Hij
vindtdat hij het recht én.
plicht heeft om z'n nek uit ti
steken en zijn eigen kerk te wij-'
zen op oneigenlijk omgaan net
de traditie.
De allesomvattende doctrine vt
Rome, de rechte leer van hi
Vaticaan, het regeren per dl
creet, de abstracte uiteenzet®
gen over Christus en de Heiligt
Schrift, hij heeft ze altijd vera!
schuwt.
In plaats daarvan schreef hij
veelal hondsmoeilijke boeken dit
echter gretig aftrek'vonden.
Waarom?
Omdat ze blijk gaven van een
milde medemenselijkheid en,
eenmaal verklaard, veel vertwij
felde christenen een handreiking
boden.
Ook Edward Schillebeeckx is
ooit op een voor hem verbijste
rende wijze met zijn neus op de
feiten gedrukt toen ouders in
zijn bijzijn tegen hun zoontje
zeiden: 'je moet voor het eten
bidden en God danken voor wat
hij jou te eten geeft'.
„Ach ja. Er, toen zei dat jongetje:
'God geeft mij niet te eten, dat
doen jullie toch!'. Dat was inder
daad voor mij een openbaring
Toen begreep ik pas goed wat
het betekent als religie uit de
samenleving verdwijnt."
Het is al bijna donker als hij
vertelt over hot mensen altijd op
hem hebben gereageerd. „Ik heb
zó vaak gehoord: 'Ach pater, als
ik dat toch allenaal eerder had
geweten, dan was het leven voor
mij zó veel eenvoudiger ge
weest'.
Hij kijkt weer naar buiten naar
'zijn' park en mompelt: „Tsja, de
beruchtheid Schillebeeckx."
„Maar ik word makkelijker. Al
die nuances. Soms vergeet ik ze
gewoon. Misschien komt het
door de computer. :k tik een zin
en denk dan 'daar kijk ik later
nog wel na'. En da: doe ik dan
niet meer. Wat doe het er ook
toe?"
HAMBONE
BOES
i WL BAvwuetas - THUS V"
ONTDEK DE VERSC
