DE STEM
OUDJAAR'94
Joop van den Ende; weinig namen v
zijn het afgelopen jaar zo vaak in het
nieuws geweest als de zijne. Joop die
gaat samenwerken met zijn grote
concurrent John de Mol, Joop die
zijn Broadway-avontuur Cyrano
moet staken vanwege gebrek aan
succes, Joop die een tv-zender opzet
met Veronica en blij is dat hij wordt
'bevrijd van het Luxemburgse
RTL-juk', Joop die enkele weken
later toch weer doodleuk overloopt
van Hilversum naar Luxemburg,
Joop die de redding moet brengen in
de financiële puinhoop van het
Bredase Chassétheater, Joop die het
volgend jaar toch weer gaat proberen
op Broadway. Hoe heeft de man zo
belangrijk kunnen worden? Is het
een gokker of een van de moedigste
ondernemers van Nederland?
Is Joop van den
Ende een gokker
of een van de
moedigste
ondernemers van
Nederland?
Het lijkt alsof
alles wat John De
Mol en Joop van
den Ende
aanraken in goud
verandert
ZATERDAG 31 DECEMBER 1994 E7
Goede tijden, slechte tijden
Als 'geslagen honden'
wilden ze er niet bij
zitten, Vara-baas
Marcel van Dam en
de NOS-bestuurders
André van der Louw
en Bauke Geersing. Maar witheet
en geschokt waren ze wel tijdens
die persconferentie op 8 december.
Een dag eerder hadden Veronica en
Endemol (het gezamenlijke tv-be-
drijf van Van den Ende en De Mol)
bekend gemaakt dat ze geen zin
meer hadden in de mega-deal met
de publieke omroepen. Dus geen
uitwisseling van programmagege
vens. Geen gebruik maken van een
kwart van de NOS-rechten op
sportprogramma's. En geen be
hoefte aan de garantie dat de pu
blieke omroepen jaarlijks voor 45
tot 70 miljoen gulden aan Ende-
mol-programma's zouden afnemen.
Deze mega-deal was in oktober nog
door Van der Louw gepresenteerd
als de redding van het publieke
omroepbestel. Er dreigde volgens
hem een pact te ontstaan tussen
RTL (gesteund door uitgever VNU)
en de combinatie Veronica/Ende-
mol. Zo'n overeenkomst zou leiden
tot een black scenario. Van der
Louw schetste de gevolgen van dit
rampscenario: 'Een bres in de bre
de programmering, het risico de
sportrechten kwijt te raken, onder
mijning van de omroepbladen en
verlies van 500 arbeidsplaatsen.'
Het kijkcijferaandeel van de drie
Nederlandse netten zouden zakken
van 50 tot 34 procent. Hilversum
zou honderden miljoenen aan re
clamegeld kwijtraken.
Uiteindelijk bleek Veronica/Ende-
mol dus toch in zee te gaan met
RTL. Het zo ontstane blok van
commerciële tv-maatschappijen
gaat volgens de plannen vier zen
ders runnen: (het reeds bestaande)
RTL-4 en -5 en Veronica-1 en -2.
Van der Louw waarschuwde voor
'Italiaanse toestanden' en 'een si
tuatie waarin alles alleen nog maar
om geld draait.' Marcel van Dam
Mol aan het begin van dit jaar
fuseerden. In één klap ontstond zo
de grootste onafhankelijke tv-pro-
ducent van Europa met een omzet
van ongeveer 500 miljoen gulden.
De vakbonden sputterden aanvan
kelijk nog wat tegen, omdat ze
vreesden dat een deel van de 500
banen op de tocht zou komen te
staan. Al spoedig slikten ze hun
bezwaren in. John en Joop wisten
hun mensen er van te overtuigen
dat er geen sprake zou zijn van
inkrimping. Integendeel, een uit
breiding van de activiteiten was
het parool.
Endemol werd vooral opgezet om
de verkoop van succesvolle formu
les aan het buitenland op te voeren.
Ook zouden buitenlandse vestigin
gen van Endemol zelf programma's
moeten produceren voor tv-sta-
tions ter plaatse. De opzet leek
aardig te slagen. Op de MIP-tv-
beurs in Cannes verkocht Endemol
in het voorjaar voor vijftig miljoen
aan programma's. Shows als 'Love
Wat er ook gebeurt, Joop van den Ende lijkt steeds onaangedaan zijn eigen gang te gaan.
FOTO FOTOPERSBURO DIJKSTRA
Door Samir Suudi
suggereerde dat Veronica/Endemol
door geldgebrek in de armen van
RTL was gedreven.
Opvallend was dat de voormalige
topman van RTL-4, de Luxembur
ger Freddy Thyes, eind oktober ook
vraagtekens had gezet bij de finan
ciële situatie van Van den Endes
helft van het Endemol-concern. Op
dat moment leken de banden tus
sen RTL en Endemol nog voorgoed
verbroken. Naar verluidt omdat
Joop van den Ende Thyes maar een
zure, zuinige boekhouder vond die
meer verstand had van balanstota
len dan van het maken van succes
volle programma's. Gevraagd hoe
hij het vond om voortaan televisie
te kunnen maken zonder dat hij
kort werd gehouden door zijn
Luxemburgse opdrachtgevers, ant
woordde Van den Ende: „Alsof we
de oorlog hebben gewonnen."
Thyes van zijn kant meldde dat
financiële deskundigen van RTL
het bedrijL-van Van den Ende 'niet!
stabiel genoeg' vonden. RTLfplan-j
nen om te investeren in Van den!
Ende Productions werden daarom
afgeblazen. Thyes scheen verhalen;
te willen bevestigen dat Van den
Ende gokt met grote bedragen om
zijn favoriete (theater)projecten te
bekostigen. Hij verwees daarbiji
naar de verliezen die Van den Ende
Theater Produkties had geleden
met de geflopte Broadway-musical
Cyrano.
(De RTL-baas werd in de weken na
de - aanvankelijke - breuk met En
demol naar een zijspoor geran
geerd. Inmiddels zijn de banden
tussen RTL en Van den Ende weer
hersteld. Het lijkt er op dat de
Luxemburgers Thyes hebben ver
boden verder nog vervelende din
gen te melden over Van den Ende.
Na pogingen om Thyes aan de lijn
te krijgen in Luxemburg, meldt een
Nederlands sprekende woordvoer
der van RTL dat Thyes 'niets meer
wil zeggen.')
Waarschijnlijk hadden maar wei
nig mensen een vermoeden van
zulke enorme veranderingen in het
medialandschap, toen de bedrijven
van Joop van den Ende enhJohn de
Letters', 'Het Spijt Me', 'Ron's Ho-
neymoonshow', de 'Soundmixshow'
en de 'Staatsloterijshow' gingen
vlot over de toonbank.
De lijst van programma's die door
buitenlandse producers worden ge
maakt van Endemol-formules is
enorm. Hetzelfde geldt voor de
programma's die buitenlandse ves
tigingen van Endemol produceren
voor tv-stations aldaar. Een kleine
greep: 'Tut er 's oder tut er 's nicht'
en 'Traumhochzeit' voor het Duitse
RTL, 'Stars in their Eyes/The
Soundmix Show' voor het Austra
lische Seven Networks, 'Forgive
Me' voor het Zweedse TV 4 en
'Animal Crackers' voor het Brazili
aanse Globo TV en het Chinese
Guandong TV.
De omzet van 500 miljoen gulden
in het seizoen '93/'94 (ruim de helft
afkomstig uit het buitenland) zal
volgens Endemol in het lopende
seizoen dan ook dicht in de buurt
van de 600 miljoen uitkomen.
Het lijkt alsof alles wat John De-
Mol en Joop van den Ende aanra
ken in goud verandert. Wellicht is
dat ook de reden dat het Bredase
gemeentebestuur zich wendde tot
Joop van den Ende in een poging
een uitweg te vinden uit het finan
ciële en bestuurlijke moeras dat het
Chassé-theater inmiddels is gewor
den.
Van den Ende (52) onderzoekt mo
menteel of het voor het bedrijf
financieel aantrekkelijk is om de
grote zaal van het theater te huren
als 'open eind-theater'. In zo'n
theater zou maanden achtereen
eenzelfde grote produktie te zien
zijn, net zolang tot het publiek
genoeg heeft van de show. Een
open eind-programmering kent tot
nu toe alleen het Scheveningse Cir
custheater. In dit theater - gedeel
telijk eigendom van Van den En
de - draait al sinds augustus vorig
jaar met veel succes de musical
'The Phantom of the Opera'. On
langs werd het miljoenste toe
gangsbewijs verkocht.
Toch kende Joop van den
Ende in '94 naast goede,
ook slechte tijden. Zijn
troetelkind, de dure mus-
cial 'Cyrano' met Bill van Dijk in
de hoofdrol, moest eind maart na
175 voorstellingen uit de roulatie
wbrden genomen. Er kwamen dom
weg te weinig mensen naar het Neil
Simontheater op Broadway om de
show draaiende te houden.
De recensies in de Amerikaanse
kranten waren na de première eind
november '93 ook niet bepaald lo
vend geweest. 'Zwak', 'onvol
doende', 'pover' of domweg 'slecht';
dat was de overheersende teneur in
de professionele beoordelingen.
Producent Joop van den Ende liet
?ich er niet door uit het veld slaan.
„De kunst is nu om het grote
publiek te doen geloven dat de
recensies fantastisch waren. Ik
denk dat ik er toch een paar quotes
uit kan halen die ik kan gebruiken
voor mijn reclamecampagne. Ik ga
er morgen eens goed op studeren."
Aldus geschiedde en na wat knip-
en plakwerk kwam Van den Endé
met een advertentietekst waarin
(uit hun verband gerukte) citaten
als 'magnifiek', 'weelderig', 'bril
jant', 'schilderachtig' en 'voortref
felijk' te lezen waren.
Het mocht uiteindelijk niet baten.
Toen het doek van de door de
Nederlanders Ad en Koen van Dijk
geschreven musical voor d.e laatste
maal sloot, restte een enorme
schuld. Zestien miljoen gulden vol
gens het Van den Ende-concern.
Twintig miljoen, zo meldde Varie
ty, de bijbel van de Amerikaanse
film- en theaterwereld.
Gelukkig voor Van den Ende werd
de financiële pijn gedeeld door een
grote groep van geldschieters.
Vrienden en zakenrelaties van Joop
hadden samen voor een dikke zes
miljoen gulden aan aandelen in het
project gekocht. Ron Brandsteder,
Alex Mulder (directeur van de Uni-
que-uitzendbureaus), John de Mol
en de Wassenaarse vleeshandelaar
Eddy de Kroes behoorden tot de
mensen die gemiddeld zo'n 250.000
gulden in de musical stopten.
Hans Breukhoven, directeur van de
Free Record Shop-keten, was een
van de geldschieters. Ondanks een
verlies van 250.000 gulden heeft hij
allerminst spijt van zijn investe
ring. „Een ontzettend leuk en
spannend avontuur, dat helaas is
mislukt. Maar ik zou zo weer mee
doen."
De cd-handelaar geeft toe dat zijn
beslissing om mee te doen voor een
groot deel gebaseerd was op een
gevoel van 'vriendschap en bewon
dering' voor Van den Ende, 'een
van de beste ondernemers van Ne
derland'.
„Of Joop een gokker is? Nee. Het
gevoel voor entertainment zit 'm
tot in z'n teennagels. Hij heeft zelf
op de bühne gestaan en kon de
mensen aan het huilen en lachen
brengen. Als je dat kan, dan weet
je ook wat er bij een produktie
voor nodig is om dat bij het pu
bliek te bereiken. Met alle respect
voor de andere theater- en tv-pro-
ducenten in Nederland, maar geen
van hen kan dat zoals hij."
Joop van den Ende wordt geboren
in de Indische buurt in Amster
dam-Oost. Zijn vader is stoker en
hulpje in een ziekenhuis. De oplei
ding van de jonge Joop blijft be
perkt tot drie jaar ambachtsschool,
waar hij de timmermansopleiding
volgt. Op latere leeftijd zal Van den
Ende toegeven dat hij gebukt gaat
onder zijn gebrek aan verdere
scholing. „Ik ben toch om de dooie
dood geen domme man. Dus ik had
best een doctoraal in het een of
ander kunnen halen." Vader Van
den Ende vindt echter dat zijn zoon
met de ambachtsschool al studeert.
Op een dag moet Joop een beroeps
keuzetest doen op de ambachts
school. De psycholoog vindt dat
Joop de houten blokjes vakkundig
rangschikt. Omdat de jongen bo
vendien de timmermansopleiding
heeft gevolgd en opvallend grote
handen heeft, staat de keuze voor
de beroepsadviseur al snel vast:
Joop moet maar gaan werken bij
een bedrijf dat bruggen bouwt.
De jonge Van den Ende voelt zich
tekort gedaan door het advies. Hij
heeft liever een baantje dat aan
sluit bij zijn voorliefde voor de
wereld van theater en show. Nadat
hij een tijdje heeft gewerkt bij een
aannemer, kan Joop als vijftienja
rige aan de slag als decorbouwer
bij de Nederlandse Opera. In zijn
vrije tijd doet hij aan amateurto
neel en cabaret bij de Katholieke
Arbeiders Jeugd. Stilletjes koestert
hij dromen over een heuse loop
baan als artiest. De lange, slungel
achtige jongeman realiseert zich
dat hij daarvoor wel eerst zijn
tekortkomingen moet overwinnen.
Hij neemt zang-, dans- en spraak
lessen.
Zijn militaire dienstplicht vervult
hij als brandweer bij de lucht
macht. Terug in de burgermaat
schappij begint hij zo rond zijn
twintigste te vermoeden dat hij
nooit echt zal doorbreken als ar
tiest. Echt gfscheid nemen van de
wereld van het klatergoud en de
glitter kan en wil hij niet. Van den
Ende begint een loopbaan als orga
nisator in de theaterwereld.
Om intussen toch aan de kost te
komen pakt Van den Ende in die
tijd, begin jaren '60, van alles aan.
Hij verkoopt verzekeringen en
drijft een winkeltje voor jeukpoe
der, valse neuzen en andere
feestartikelen.
Voor zijn net opgerichte theaterbu
reautje organiseert hij feestavon
den. Hij treedt ook nog een tijdje
op als conferencier en clown in een
programma voor kinderen. Ver
momd als de in die tijd waanzinnig
populaire tv-held Batman verricht
hij winkelopeningen. Schrijver de
zes ziet hem zo in 1967 optreden bij
de opening van (o ironie!) de aller
eerste supermarkt in Hilversum.
Imca Marina en Ria Valk behoren
tot de eerste artiesten die Van den
Ende onder zijn hoede neemt. In
1968 krijgt Joop zijn eerste echt
grote klus: hij mag een feest orga
niseren bij de opening van de Am
sterdamse IJ-tunnel. Het wordt een
enorme flop. „Twintig duizend gul
den schuld. Ik dacht toen dat ik er
nooit meer overheen zou komen,"
meldt hij later.
In 1969 toert Van den Ende door
Nederland met de theaterproduktie
De Fabeltjeskrant. Frans van Dus-
schoten speelt voor meneer de Uil.
„Zijn pak kost wel 2500 gulden.
Reken jij maar eens even uit wat
ons die dierfiguren kosten," zei
Van den Ende toen tegen een ver
slaggever van De Stem.
Twee jaar later zet Joop
zijn eerste vrije theater
produktie op: 'Twee op de
Wip' met Jeroen Krabbé
en Willeke Alberti. Het stuk wordt
een groot commercieel succes. Er
volgen theaterprodukties met o.a.
Ko van Dijk, Guus Hermus, Mary
Dresselhuys, Pleuni Touw, Hugo
Metsers en André van Duin.
Samen met het clownsduo Bassie
en Adriaan laat Van den Ende
begin jaren '80 drie seizoenen lang
een circus door het land trekken.
'Bassie' van Toorn spreekt nu nog
met enorme bewondering over zijn
tijd met Van den Ende: „Kwaliteit
ging hem voor alles. Als artiest
werd je in de watten gelegd. We
hadden het mooiste circus van Ne
derland. Het was een enorm succes.
De andere circussen waren blij
toen we stopten."
Toch bewaart niet iedereen even
prettige herinneringen aan de sa
menwerking met Van den Ende. In
1980 legt Henk van Ulsen aan de
Haagse Post uit hoe zijn contract
met Joop in elkaar zat. Van Ulsen
was voor 24/25e deel eigenaar van
zijn eigen BV. Joop van den Ende
bezat l/25e deel en was tevens
directeur van de BV, die een mono
loog uit de Dode Zielen van Gogol
produceerde. Voor zijn werkzaam
heden ontving Van den Ende elf
procent van de omzet. Winst of
verlies kwam aan het eind van het
boekjaar voor 24/25e voor rekening
van de artiest; slechts voor 1/2 5e
voor rekening van Van den Ende.
Van Ulsen kwam zo voor 80.000
gulden in het krijt te staan bij Van
den Ende; Jeroen Krabbé naar ver-
luidt zelfs voor drie ton. Met beide
artiesten werd later een financiële
regeling getroffen.
Krabbé reageert jaren later nog
steeds uiterst omzichtig als hem
wordt gevraagd naar zijn bevindin
gen met Van den Ende: „Eh, liever
niet. Hoe zeggen ze dat ook alweer
in het diplomatieke verkeer? 'Geen
commentaar'. Is die reactie veel
zeggend? Misschien kun je dat wel.
zeggen ja, haha."
Het fenomenale televisiesucces van
Van den Ende begint in 1971 als hij
voor de KRO de produktie van het
programma 'Citroentje met Suiker'
overneemt. Moeilijkheden tussen
de schrijver en componist hadden
voor vertraging in de opnames ge.
zorgd. Van den Ende lost de zaak
snel op en maakt van het program-
ma een groot succes.
In de jaren die volgen maakt hel
tv-bedrijf voor Hilversum o.a. 'De
Weg', 'De Fabriek', 'Herenstraat
10', 'Dagboek van een Herders
hond', 'De 1-2-3 Show' en 'De
Appelgaard'.
De tijd dat de Hilversumse omroe-
pen jaar na jaar grotere bedragen
mochten ontvangen van het Rijk
zijn voorbij met het aanbreken van
Lubbers' no nonsense-tijdperk. 2e
besteden hun dure produkties
daarom meer en meer uit aan de
'vrije jongens': Joop van den Ende
en John de Mol. Dezen hebben
minder 'overhead' en vaste krach
ten in dienst. Bovendien ontvangen
ze regelmatig een welkome finan
ciële aanvulling van sponsors, in
ruil voor een paar seconden sluik
reclame op tv.
Joop en John krijgen de budgetten
voor hun shows op die manier rond
voor bedragen waar'de omroepen
en de NOS zelf niet>tegenop kun
nen.
In 1989 lanceert de dan al zeer
succesvolle Van den Ende zijn
stoutmoedigste initiatief. Hij wil
zijn eigen televisiezender opzetten
onder de naam TV-l().,,Op een pers
conferentie toosten dé grote namen
van het 'Sterrennet' alvast breed
grijzend op het succes. Maar enkele
maanden later blijkt dat Ron
Brandsteder, André Van Duin,
Hennie Huisman, Sandra Reemer
en Joop zelf het glas champagne te
vroeg hebben geheven. Het Com
missariaat voor de Media oordeelt
dat TV-10 gewoon een Nederlandse
onderneming is en wijst de aan
vraag af. Extra zuur voor Joop van
den Ende is dat het commissariaat
de Luxemburgse dekmantel van
Veronique (het latere RTL-4) wel
overtuigend vindt. De laatste zen
der ontvangt dan ook de gevraagde
vergunning.
Nooit is bekend gemaakt hoeveel
het mislukte avontuur van TV-10
heeft gekost. Joop van den Ende
verklaarde later zelf dat de belang
rijkste financier, dé Rotterdamse
investeringsgroep VCI, er tussen de
30 en 45 miljoen gulden bij in is
geschoten.
Gevolg van het mislukken van
TV-10 was aanvankelijk wel dat
Van den Ende alle opdrachten van
de Hilversumse omroepen kwijt
raakte. Ze wezen de 'verrader' Joop
de deur die daarna (volgens de
populaire overlevering) geen ande
re keus had dan zich over te leve
ren aan Thyes en de zijnen van
RTL. Om zijn bedrijf te redden
moest Van den Ende genoegen ne
men met de 'wurgcontracten' van
Luxemburg.
Het verhaal van de wurgcontracten
dook weer op in oktober van dit
jaar, toen Van den Ende zijn in
middels overbekende uitlatingen
van 'Luxemburgs juk' en 'we zijn
bevrijd van een buitenlandse over
heerser' deed. Uitlatingen die en
kele weken later een tamelijk bela
chelijke bijklank kregen op het
moment dat de hernieuwde samen
werking van Van den Ende met het
Luxemburgse RTL bekend werd.
„Ja, ik kan me voorstellen dat die
uitlatingen later vreemd zijn over
gekomen," geeft de woordvoerder
van Endemol, T. Notermans, toe.
„Maar Van den Ende heeft dat toen
gezegd aan het eind van een hele
zware en emotionele dag..."
Verhalen dat Joop van den Ende
onverantwoord grote financiële ri
sico's neemt, noemt hij 'volstrekte
onzin'. Van den Ende Productions
verkeert volgens hem evenmin in
financiële problemen. „Wat men
sen als Thyes, Van Dam en de
TROS-voorzitter van Doodewaerd
daar over zeggen, is voornamelijk
bedoeld om onrust te zaaien. Daar
denken zij dan weer voordeel uit te
behalen."
Wat de winstcijfers van de afgelo
pen twee jaar zijn, wil Notermans
niet vrijgeven. Dat gebeurt 'bin
nenkort'. Wel wil hij kwijt dat hij
het vergelijken van Van den Ende
met Berlusconi 'niet alleen grenze
loos onjuist, maar ook beledigend'
vindt. „Van den Ende wordt niet
vervolgd voor fraude, is geen pre
mier en wil ook de publieke omroe
pen niet intomen, zoals Berlusco
ni."
Op geheimzinnige toon laat de
woordvoerder weten dat Van den
Ende 'terugkeert op Broadway'
Details hierover wil hij absoluut
nog niet loslaten. Pas na veel aan
dringen licht hij een tipje van de
sluier op. Het gaat om een musical
die is gebaseerd op een film en
waarin Julie Andrews een rol
speelt. (Navraag in Amerika leerde
dat het gaat om de musical 'Victor,
Victoria', zoals De Stem al eerder
meldde. De première in New York
is gepland in de herfst van '95).
Joop van den Ende die in het
verleden bewees niet terug te dein-i
zen voor een flink financieel risico,
heeft klaarblijkelijk toch leergeld
betaald voor zijn dure flop 'Cy
rano'. 'Victor, Victoria' wordt na
melijk opgezet in co-produktie met
de Amerikaan Tony Adams.
