Paul van der Heijden bereidt militairen voor op werken in oorlogsgebieden:
|zen voor
louders
datief
Poetbal
•aers neemt
kid in Sluis
DE STEM
ZEELAND
C4
EMBER 1994 C3
klasse: SC Morres-Sc
J 2-1 (12-15, 15-8, 15-9),
In De Maai-Voorwaarts
1 15-8, 15-11), A-Markt-
l/erstraeten 3-0 (15-13
p-12), Rhodos-CVC 3-g
1-10, 15-2), Jong Morres-
|2 (9-15, 10-15, 15-11).
fedasse: 't Hoeksken-De
|3 (11-15, 8-15, 11-15)
fc 2 2-1 (15-10, 3-15,
lelemans-Jansenius 3,(j
1-3, 15-6), Jong Moires
J-0 (15-0, 15-8, 15-10),
12-Van Wesemael 2-1
|5, 15-8).
klasse: Smash
lomchemie 1-2 (11-15
1-10), De Troubadour-
13 (10-15, 6-15, 7-15), De
loomchemie 2 2-1 (15-12
|15), CVC/Doolaege-Rho-
[14-15, 15-10, 7-15).
Klasse: Ambulo-Brandax
[15, 14-15, 5-15), Jong
Tan Westen 3-0 (15-11,
|10), 't Jagertje-Jansenius
15-12, 15-7).
lasse: Zaman 11-28, Rho-
|5, A-Markt 11-25, Jong
J 2-22, Lybeert/Verstrae-
|21, Van Waterschoot
■C Morres 2 11-16, Van
J1-15, Ferket en De Maat
IC Morres 11-13, Voor-
[1-10, Jong Morres 2 12-6,
Iklasse: Nelemans 11-30,
(2 12-28, Broomchemie
Ventzler/Pauwels 11-24,
lemael 12-23, SC Morres
|Jansenius 11-16, CVC 2
e Sterre 10-11, Ivens
Hoeksken 11-9, Jong
J 11-6, Rabo 11-0.
In
J klasse: Broomchemie
Smash 2000 14-31, Rhdos
|Broomchemie 2 14-20
14-20, CVC/Doolaege
Se Sterre 14-15, De Trou-
14-5.
Iklasse: Jansenius 11-25,
J 9-24, 't Jagertje 10-23.
lorres 11-23, ABN/Amro
|)e Vos/Eggermont 10-13,
feten 12-13, Ambulo 10-8,
1 10-4, Rijk 10-2.
tg - Oud Sluis beheerst
|n het West-Zeeuws-
recreatieve zaalvoet-
par nog zelden was het
erieur als dit seizoen,
vege de competitie be
lde voorsprong op wat
renten zouden moeten
I seizoen al zes punten,
bof die ontstond door-
Ibert Heijn afgelopen
|an La Porte d'Or ver-
de Sluizenaren zelf
loos over ABN/Amro
Jvalsten. Dat betekent
|N/Amro aan de terug-
|>egint zonder een enkel
l degradatie onafwend-
Ikt.
In
jtlasse: Veteranen-Francke
J)-2, OBS/Erasmus-Edah/
|s 2-0, Oud Sluis-Texaco/
Je 13-1, ABN/Amro-Traas
■De Block-OBS/Erasmus
pert Heijn-La Porte d'Or
klasse: Bon Ami-Rode
5-2, De Zwart-Deltan 2-7,
lang-Meeusen 2-0.
klasse: Jopie-WOD/St.-
f-6.
[klasse: Oud Sluis 10-19,
deijn 10-13, La Porte d'Or
"Vaas 10-12, OBS/Erasmus
Edah/Mijnders 10-10, Ve-
10-10, Francke Sport
|De Block 9-7, Texaco/'t
[3-3, ABN/Amro 10-0.
klasse: Boemerang 10-19,
nek 9-12, Sunset Boule-
[-11, Omnisport 9-10, Bon
JO-10, Deltan 8-8, Groos-
hcojeans 8-8, Gemeente
Irg 9-6, Meeusen 9-6, Rode
110-6, De Zwart 8-2.
klasse: Valentine 8-16,
laai 9-14, Wolf 9-12, Van
Ide 9-11, Opties 9-10, Tele-
T-9, WOD/St.-Pierre 7-7,
boy 9-5, Riemens 9-5, Jopie
fcez René 8-2.
leuwe gemeente Tholen
1995. Dan wordt de fusie
Ëien raadsleden. Zij werden
Ivan dit jaar.
Irgadering van de nieuwe
Jlers er komen.
Ikiezen voor vier full-time
parttimers kan Tholen iets
wethouders betalen,
[tie - een zeer brede coalitie
1 gemeente terugkeert.
Ivan de negentien raadsle-
(ingen zes zetels, het CDA
dsverga dering vrijdag 30
Sveraers en zijn vrouw
vindt zoals gebruikelijk
huis. Aansluitend is er een
leptie zijn openbaar en dus
lesecretaris en een aantal
ul
eester van de fusiegemeente
iReinhoudt wordt directeur
lgbouwvereniging.
lieuwe gemeente Sluis-Aar-
idingen in de gezondheids-
;kundige: Eily van Aalten, i
3ieleman, Nathalie Dierick.
annet de Zeeuw.
Bedrijfseconometrie: Wer-
ri
ieur levensmiddelenteclino-r
WOENSDAG 28 DECEMBER 1994
Van der Heijden (geheel rechts) warmt zich aan een vuurtje tijdens het wachten op een voedseldropping.
Als VN-waarnemer zat Paul van der Heijden vijf maanden in Bosnië-Hercegovina middenin de
strijd.
^Natuurlijk ben ik bang geweest'
MAJOOR Paul van der He
ijden bereidt op vliegbasis
Woensdrecht luchtmacht
mensen die naar oorlogs
gebieden worden uitgezon
den, voor op hun taak. Hij
leert ze waardoor ze tij
dens hun missie stress
kunnen oplopen en hoe ze
het kunnen verminderen.
Dat voorkomt niet alleen
een aanzienlijke troepen-
uitval, maar ook persoon
lijk leed achteraf. Van der
Heijden weet waarover hij
praat. Als VN-waamemer
zat hij vijf maanden in
Bosnië-Hercegovina mid
denin de strijd.
..JE MAAKT alles mee. Je wordt
beschoten. Je bent op plaatsen
die worden gebombardeerd. Er
zijn landmijnen. Onze schuilkel
der lag onder een voetbalveld.
Het was een uitgegraven gan
genstelsel waar tachtig Spaanse
soldaten in stapelbedjes sliepen.
Ik had een apart gangetje. Als er
een bombardement was, rende je
er als een idioot heen. Je wachtte
tot je dacht dat het weer veilig
was. In de hoop dat er niet
meteen weer iets ontplofte. Er is
altijd dreiging. Maar de geur, de
geur van onhygiënische toestan
den in gebouwen en vluchtelin
genkampen, blijft je het beste
bij."
Achter de energieke gebaren en
de rustige stem van majoor Paul
van der Heijden uit Zevenbergen
vermoed je zijn belevenissen tus
sen eind oktober '93 en eind
april '94 als VN-waarnemer niet.
Hij zat vijf maanden in Bosnië,
de helft van die periode in Jabla-
nica en de helft in Konjic. In dat
gebied tussen Mostar en Saraje
vo, waar hij verantwoordelijk
was voor voedseldroppings,
woedde toen een hete strijd.
Daarna volgde een maand in het
Duitse Frankfurt, het startpunt
voor de luchtdroppings van de
Amerikaanse, Duitse en Franse
luchtmacht. De eerste week daar
was de ergste tijd. De psyche
was nog ingesteld op spanning,
dreiging en de afwezigheid van
contacten met het thuisfront en
landgenoten.
Van tijd tot tijd onderbreekt Van
der Heijden het verhaal dat hij
°P zijn huidige werkplek op
vliegbasis Woendrecht vertelt.
Hij wil geen feiten verdoezelen,
maar ze ook niet opkloppen. Hij
benadrukt dat hi] nuanceren wil.
Hij is slechts één van de onge
veer zeshonderd VN-waame-
mers die vanuit tweeëndertig
landen jaarlijks in Bosnië-Her
cegovina worden gestationeerd.
Ze hebben allemaal hun eigen
verhaal. Elk verhaal wordt weer
anders ingekleurd door de
plaats, de tijd en de situatie die
j"er toen gold.
Maar een ding is zeker: „Naast
;een speciale taak die een VN-
i waarnemer kan hebben, moet hij
dagelijks informatie vergaren
I over militaire, maar ook huma
nitaire aangelegenheden. Is er
i geschoten? Is er een aanval ge-
jweest? Zo ja, wie heeft er ge
schoten, waar en wanneer? Dat
Majoor Paul van der Heijden: 'De geur van onhygiënische toestanden in gebouwen en vluchtelingenkampen, blijft je het beste bij'.
betekent dat je er altijd midden
in zit. Je zit altijd aan het front.
Je bent overal where the shit
happens. Het kan niet vanachter
het bureau. Je zit midden tussen
de mensen. Oorlog is geen leven
tje in een vijf sterrenhotel."
Schokkend
In het instructielokaal van de
Dienst Militair Leiderschap en
Opleidingskunde op de basis laat
Van der Heijden landkaarten
zien en de dia's die hij in Bosnië
maakte. Dat illustratiemateriaal
gebruikt hij ook bij de trainin
gen die hij als Hoofd Opleidin
gen geeft aan mensen van de
Luchtmacht die voor een uitzen
ding naar een spannmgsgebied
staan. Hij en zijn collega's van
Opleidingen leren ze hoe je met
schokkende ervaringen omgaat.
Hij weet als geen ander dat je ze
moet verwerken. Als je dat niet
doet kunnen ze leiden tot een
post-traumatische stress-stoor
nis, kortweg PTSS of stress
reactie. Van de bijna drie mil
joen Amerikanen die naar Viet
nam gingen lijden nu zo'n zeven
honderdduizend daaraan.
„Het gaat erom dat mensen voor,
tijdens en na de uitzending goed
zijn voorbereid op wat stress kan
veroorzaken en hoe ze het kun
nen verminderen. Ik kan nu véél
beter verwoorden wat stress
geeft, wat je eraan kunt doen,
wat voor gevoelens er kunnen
optreden. In een situatie zoals in
Bosnië zul je altijd de basisge
voelens van de mens tegenko
men: schuld, schaamte, machte
loosheid, verdriet en angst. Na
tuurlijk ben ik bang geweest.
Natuurlijk heb ik verdriet ge
had. Natuurlijk schaam ik me
als ik zie dat de VN de zaken
niet goed voor elkaar kan of mag
krijgen."
Van der Heijden kwam in
Bosnië-Hercegovina aan toen er
drie fronten waren. Een van
Moslims, een van Kroaten en een
van Serviërs en dan dacht hij bij
elk van die partijen altijd
'Bosnische' erbij. Hij begon in
Jablanica heel dicht bij het
front. Hij zat meteen dagelijks in
de beschietingen en bombarde
menten. En dat bleef zo toen hij
in Konjic kwam.
„Het is daar een héél gecompli
ceerde situatie. Ik heb in zo'n
gebied gezeten waarvan je steeds
denkt: Don't know much about
history, don't know much about
geography. Je was onder bereik
van de Bosnische Kroaten en
ook van de Bosnische Serviërs.
Maar de beschietingen konden
ook van de Bosniërs zelf afkom
stig zijn. Soms schoten de Bosni
sche Moslims op hun eigen ge
bied. Om wat voor reden ook.
Het kon van alles zijn. Balorig
heid, een feest, het vieren van de
Ramadan, woede, wraak, haat,
afreageren, paniek zaaien. Er
werd wel eens een granaat afge
vuurd in een dronken bui. En
geen der partijen is onschuldig.
Ze hebben het over etnische
cleaning: alle partijen maken
zich schuldig aan het verdrijven
van de andere partij."
Gewapend
Zowat alle mannen vanaf veer
tien, vijftien jaar zijn gewapend.
Een VN-waarnemer heeft alleen
een kogelvrij vest en een helm.
Ook al moet hij voortdurend de
confrontatielijnen over omdat
hij met alle partijen zaken moet
doen. En door alle partijen kan
worden beschoten.
„Het is niet zonder risico. Maar
het opent deuren die misschien
anders dicht blijven. Want je
bent voor niemand een bedrei
ging. Je hebt je ingeprent dat je
onpartijdig bent. Je stelt je onaf
hankelijk en vastberaden op. Ie
dereen, elke militaire comman
dant, schoolhoofd, burgemees
ter, ziekenhuisdirecteur, woord
voerder van een vluchtelingen
kamp, van hulpverleningsorga
nisaties zoals het Rode Kruis en
Artsen zonder Grenzen, is bereid
om je te ontvangen. Je kent de
mensen en iedereen kent jou. Je
moet er altijd voor zorgen dat ze
niet op een silhouet schieten en
dat jij dat silhouet bent."
Van der Heijden had de mede
werking van alle partijen brood
nodig. Ze moesten allemaal be
reid zijn om hun eigen getrokken
grenzen open stellen. Zodat de
konvooien met eten, medicijnen,
reparatiemateriaal voor de hui
zen, kleding, schoenen en gewas-
senzaad de bevolking konden
bereiken.
„Als je wordt gebombardeerd
door de Kroaten of door de mos
lims, dan zijn ze niet je vriend
jes. Maar je moet de humanitaire
hulp op gang brengen en je doet
toch zaken met ze. Maar zakelijk
zijn daar is moeilijk. Die Bal
kan-mensen onderhandelen pas
met je als ze een band met je
hebben. Je begint 's morgens om
negen uur rustig met koffie en
een borrel. De zaken komen
daarna."
Konvooien
In de tijd dat Van der Heijden in
Konjic zat, beheersten de Kroa
ten de enige weg naar het ach
terliggende gebied. Ze weigerden
om konvooien door te laten. Om
honderdenveertigduizend men
sen niet van levensmiddelen en
kleding verstoken te houden
moesten de voedseltransporten
door de lucht.
„Elke avond en nacht gingen we
er met twee teams op uit om te
kijken of het aankwam en of er
niets werd gestolen. De hulpgoe
deren werden bewaakt tot ze op
de verzamelplaats in de stad
waren gedistribueerd. We con
troleerden of ook de Bosnische
Serviërs en Kroaten in de stad
hun deel kregen. Een kilo rijst,
een liter olie, een handjevol
meel."
Veel goederen komen volgens
Van der Heijden ook aan bij de
mensen voor wie ze zijn be
stemd. Soms ook niet. Afgezien
van een onwillige autoriteit kun
nen de geografische omstandig
heden de aankomst belemmeren.
Een bergpas kan dichtge-
sneeuwd zijn. Of de lading kan
een halve seconde te vroeg uit
een vliegtuig zijn gedropt. Dan
komt hij een eind van de bedoel
de plek terecht.
„Zo'n pallet kan op een berg
vallen. Voor ons is het statistiek.
Voor die mensen betekent het
een paar weken geen eten. Dat
doet je iets. Soms moeten ze de
spullen verderop in de sneeuw
gaan halen. Dat doen mannen
van over de zestig, want die
hoeven niet meer naar het front.
Ze moeten uren lopen. Berg op,
berg af. Ze hebben geen keuze.
Anders gaan ze dood. Ik zag
daar vrouwen lopen in rokken
van parachutestof, net zoals ze
hier in de Tweede Wereldoorlog
deden. Er is daar echt gebrek."
Woedend
Als de humanitaire hulp slaagt
wordt een VN-waarnemer 'ont
vangen als een vorst. Maar als de
mensen 's nachts vijf, zes kilo
meter in de vrieskou hebben ge
lopen en hij moet zeggen: 'Sorry,
vanavond geen dropping' zijn ze
woedend.
„Jan-met-de pet is natuurlijk
desolaat. Die gewone mensen uit
de kleine dorpjes van wie de
bet-betovergrootouders in de
achtertuin begraven liggen zijn
altijd selfsupporting geweest en
nu komen er zoveel vluchtelin
gen bij. Die gewone mensen zijn
gastvrij en vriendelijk en de oor
log meer dan zat. Het geloof is
naar mijn mening niet de reden
om oorlog te voeren. Je hebt
daar Kroaten die katholiek zijn
en moslims en die beschieten
elkaar. Ze zijn niet allemaal
praktizend gelovig. Het is geen
religieuze oorlog. Het is een oor
log om macht. Zoals elke andere
oorlog."
In februari werd in het gebied
waar Van der Heijden opereerde,
het 'staakt het vuren' afgekon
digd. Hij inspecteerde toen of de
partijen elkaar in de loopgraven
niet meer beschoten. Dat ge-
FOTO RUBEN SCHIPPER
beurde niet. Daarmee was de
oorlog niet over. Nu bevechten
moslims en Kroaten samen de
Serviërs. Het geeft een gevoel
van onmacht.
„Maar als waarnemer moet je je
tevreden stellen met lokale en
tijdelijke succesjes die o zo be
langrijk zijn. Het gaat erom dat
het voedsel aankomt, dat de hos
pitaals medicijnen krijgen, dat
er voor alle partijen medische
zorg is, dat de vluchtelingen
kampen worden bevoorraad. Als
ik honderdenveertigduizend
mensen tweeëneenhalve maand
te eten heb kunnen geven, ben ik
blij."
Verantwoord
Persoonlijk vindt Van der Heij
den dat er nooit een situatie mag
ontstaan waarin de bevolking
van Bosnië aan baar lot wordt
overlaten. Op de vraag of het
nog altijd verantwoord is om
daarvoor jonge vrijwilligers in te
schakelen antwoordt hij: „De
minister zegt dat het nog steeds
een verantwoord risico is. De
dienstplichtigen gaan vrijwillig
en ze worden voorbereid door de
landmacht. Ik denk dat die voor
bereiding voldoende is. Een
waarnemer krijgt in tegenstel
ling met en vrijwilliger altijd
met de situatie te maken. Een
vrijwilliger kan erin terecht ko
men."
Hij houdt de mensen die hij zelf
voorbereidt op hun uitzending,
altijd voor dat ze het onver
wachte moeten verwachten. Dat
ze bijvoorbeeld dode mensen
kunnen zien. Hij is daar zelf niet
gek op. Maar toen hij het trans
port van een overledene moest
begeleiden opende hij wel de
kist. Om er zeker van te zijn dat
er geen bom in lag. Voor een
waarnemer geldt: eerst zien, dan
geloven.
„Een jonge soldaat hoeft die kist
niet open te maken. Ze zien wel
de doden en de verwoestingen.
Ze zien de minachting voor elk
leven. Dat de mensen, uit hun
huizen zijn verdreven en dat er
daarna de brand in is gestoken.
Dat doet je wat. Op patrouille
over de geitenpaden kwamen we
bij een honderd jaar oud omaatje
uit. Ze had de Balkanoorlog van
1912, de Balkanoorlog van 1913,
de Eerste Wereldoorlog, de
Tweede Wereldoorlog meege
maakt en nu dit. Ze zei: 'Hier ga
ik nooit meer weg'. Dan voel je
je klein. Dan voel je de idiotie
van de oorlog."
Hyperventilatie
Mensen kunnen door de vreselij
ke dingen die ze in een oorlog
beleven later een scala aan li
chamelijke en psychische klach
ten ontwikkelen, variërend van
hyperventilatie, aangezichtspijn
en verlammingen - en dat zijn er
nog maar een paar - tot in het
ergste geval zelfmoord. De Brit
Salmon onderzocht dit stress
trauma al na de Eerste Wereld
oorlog met het doel hoe de troe
pen het best inzetbaar konden
worden gehouden.
„Tijdens een oorlog valt eender
de van de troepen uit door
stress-reactie. Met de juiste
voorbereiding en begeleiding
kun je tachtig procent binnen
vierentwintig tot achtenveertig
uur weer inzetbaar krijgen. Zij
hebben grote kans dat ze geen
stress-trauma oplopen. De in
druk is dat het goed werkt. Je
zorgt ervoor dat er voltooiing
.van een gebeurtenis kan plaats
vinden. Dat het een plaats kan
krijgen. Doe je dat niet, dan
geneest de wond niet."
Salmon concludeerde al dat on
middellijke steun belangrijk is.
Een waarnemer wordt indivi
dueel uitgezonden. Hij kan niet
bij landgenoten terecht. Hij
werkt in een voortdurend wisse
lend team van collega's uit alle
hoeken van de wereld. Engels is
hun taal.
,,'s Avonds laat zat je in een
container met gaten van de gra
naten een partijtje te schaken.
Er ontstaat snel een hechte
band. Dat is belangrijk. Net zo
als het contact met het thuis
front. De steun die ik vanuit
Woensdrecht kreeg was perfect.
Ik kreeg post, pakjes. Een simpel
zinnetje we will wait for you
doet zo goed."
Opeens zegt hij dat de ervarin
gen in Bosnië zijn leven hebben
verrijkt. Op tweede kerstdag
steeg het water in het nog geen
anderhalve meter brede gangetje
bijna tot zijn bed. Zo'n calami
teit kan hij nu relativeren. En hij
heeft geleerd hoe goed, veilig,
democratrisch en vrij het in Ne
derland is. Rond de bevrijdings
feesten heeft hij daarover op een
basisschool verteld.
„Om bij te dragen aan het besef
dat we het hier goed hebben,
maar het dat niet komt aanwaai
en."
