Me
Elke dag naamloos op de tv
IneHM
mij i
Vrolijk*
DE STEM
Zuidelijk Toneel haalt
Belgen naar Roosendaal
4 HollandseCorry
Konings wordt het
meest gewaardeerd
Ondertitelaars klagen over hoge werkdruk en slechte betaling
)ESTEM
Karei en Dirkje zijn even
terug in de Vlaamsche Pot
Morton Feldman
Perahia
Literair
Koslovice
Bruckner
Katharine Hepburn
stopt met filmen
Pianist George van
Renesse overleden
DINSDAG 13 DECEMBER 1994 DEEL Dl
De ondertitelaars bij de
televisie waren vorige
week in staking. Ze kla
gen over te hoge werk
druk en eisen een betere
betaling. De Vereniging
voor Vertalers voor Film,
Televisie en video (VVFT)
besloot daarom het werk
neer te leggen. Voorlopig
betekent dat nog niet dat
films zonder teksten uit
gezonden worden, want
de staking is inmiddels
opgeheven.
Door Freya Zandstra
'Het is een fabel dat heel Neder
land Engels kent. Het publiek
heeft nog altijd ondertitels nodig
om het verband in een verhaal te
snappen. Goed vertaalwerk valt
niet op en daarom beweren ook
zoveel mensen dat ze de onderti
tels helemaal niet nodig heb
ben", zegt Gerda Pancras, een
van de 180 freelance-vertalers
van Nederland.
Tot nu toe zullen tv-kijkers wei
nig van de staking gemerkt heb
ben. Als die was doorgezet zou
den bijvoorbeeld Engelse en
Duitse gesprekken in actualitei
tenrubrieken zonder ondertite
ling op tv zijn verschenen. „In
plaats daarvan zouden commen
taarstemmen de vertaling heb
ben ingesproken, zoals dat in
Duitsland gebeurt", zo meent de
vertaler.
De 35-jarige Gerda Pancras uit
Hoorn hoopte vorige week al dat
het niet zover zou komen. Voor
veel van haar collega's betekent
een staking een flink financieel
risico. „Veel vertalers werken als
kleine zelfstandige, ze zijn vaak
afhankelijk van een opdrachtge
ver. Voor hen betekent een week
geen werk, een week geen brood
op de plank." Sinds vijf jaar
werkt Pancras als vertaler voor
verschillende bedrijven.
Ze begon bij Subtitling Interna
tional, het bedrijf dat de verta
lingen voor RTL verzorgt. In die
vijf jaar heeft ze doorlopend ge
werkt aan veel verschillende se
ries en programma's. Naast tele
visiewerk vertaalt ze ook Duitse
en Engelse boeken.
'Murder She Wrote'
„Er zijn maar weinig vertalers
die een vaste serie hebben, alleen
collega's die één of twee dagen
per week werken, krijgen soms
een eigen serie toegewezen. Col
lega Jaantje bijvoorbeeld, heeft
heel lang 'Flying Doctors' ge
daan, dat was echt haar kindje."
Zelf werkt ze aan wisselende
projecten. „Dat vind ik het leuke
van het werk, je bent altijd met
iets anders bezig." Op dit mo
ment werkt Pancras veel voor
Discovery-channel. „We hebben
allemaal zo ons specialisme, bij
mij zijn dat vooral documentai-
„Ik vertaal wel geregeld 'Murder
She Wrote'. Als je dat een tijdje
doet dan ga je je echt met het
personage identificeren. Het
wordt ook veel gemakkelijker,
want je kunt beter voorspellen
wat iemand gaat zeggen. Zo zal
Jessica Fletcher in 'Murder She
Wrote' bijvoorbeeld nooit zeggen
Karei/Carolien (Edwin de Vries) en Dirkje (Susanne Visser).
FOTO KIPPA
Van onze rtv-redactie
Edwin de Vries en Susanne Visser, voor velen beter bekend als Karei
en Dirkje uit de eerste jaren van In de Vlaamsche Pot, komen
vanavond terug in deze populaire comedy van Veronica.
Voordat het doek definitief valt voor deze reeks, zijn de acteurs van
het eerste uur nog een keer bij elkaar. Karei was de vorige eigenaar
van het restaurant en de ex-vriend van Lucien. Dirkje was het
spontane hulpje in de keuken, begeerd door ober Frits. De terugkeer
van de twee baart het nodige opzien, want ze zijn een beetje
veranderd.
lJ Nederland 2, 21.55 uur
'Wat een klotestreek!', hoogstens
'Wat een rotstreek!'. Een verta
ler moet het register van het
scenario onderkennen", vertelt
Pancras. „Een kleine serie wordt
al heel snel jouw eigen serie,
maar meestal moet je zo'n pro
ject al weer heel snel loslaten
voor iets nieuws."
Slecht
Ook in series die ze vooraf erg
slecht vindt kan ze zich goed
inleven. „Als je een scène drie
keer bekijkt, dan kijk je er heel
anders tegen aan. Zelfs bij een
slechte soap identificeer ik mij
met de personages.
Ondanks dat het werk van Ger
da Pancras vrijwel dagelijks op
de televisie is, zal niemand haar
naam herkennen. „Mensen zien
mijn werk heel geregeld, maar
dat weten ze niet, want mijn
naam staat er niet bij. Soms vind
ik het wel jammer dat mijn moe
der niet kan zeggen 'Ik heb je
gezien!'. Maar dat hoort bij het
werk, je bent onzichtbaar."
Vloeken i--
Pancras ziet de toekomst van het
vertalen rooskleurig in. Door de
toename van Amerikaanse pro
gramma's op de Nederlandse
buis blijft er veel werk voor
haar. „En het Amerikaans is zo'n
beeldende taal, als een kreet in
één uitzending vier keer voor
komt, kun je hem elke keer an
ders vertalen doordat er zoveel
met mimiek en beweging gedaan
wordt."
Vertalers hebben vaak te maken
met plat taalgebruik. „Op zo'n
moment laat ik mijn vertaling
afhangen van de omroep waar
voor ik vertaal. De confessionele
omroepen NCRV, KRO en EO
bekijken elke ondertitel heel
zorgvuldig. Daar mag geen en
kele vloek of grove bewoording
de lucht in. Soms moet ik mijzelf
geweld aan doen, dan denk ik
'dat wordt helemaal niet ge
zegd'. Bij de VPRO krijg je echt
het gevoel dat je werk gewaar
deerd wordt. Zij hechten heel
veel waarde aan een correcte
vertaling."
Schuttingwoorden
Om tot een kloppende interpre
tatie te komen, overlegt Pancras
dan met de programmamaker.
„Dan wordt de vertaling echt
een co-produktie van de maker
en de vertaler." Bij de vertaling
van schuttingwoorden houdt
Pancras er rekening mee dat wat
je hoort veel sneller verdwijnt,
dan wat je leest. „Vaak zwak ik
het wat af. Het geschreven
woord is duurzamer."
Pancras heeft nog nooit in haar
carrière geweigerd een tekst te
vertalen. „Het gebeurt wel eens
dat ik een tekst te moeilijk vind,
dan geef ik hem aan een collega
door." Ook komt het voor dat
vertalers een tekst moeten verta
len die hen persoonlijk totaal
niet aanspreekt. „Ik ben heel erg
tegen racisme. In een documen
taire over rechts-extremisme
moet je soms ook teksten van
neo-nazi's vertalen. Dat is niet
leuk, maar het hoort wel bij je
werk. In Nederland zijn dergelij-
Gerda Pancras: Sommige mensen denken dat wij onder de uitzending mee zitten te tikken."
FOTO THEO VAN ZWAM
ke boodschappen gelukkig altijd
ingepakt in een programma,
waarin ook tegen-informatie ge
geven wordt".
Weinig mensen weten hoe een
ondertitelaar precies te werk
gaat. „Sommigen denken dat wij
onder de uitzending mee zitten
te tikken", vertelt Pancras. De
werkelijkheid is anders. Er ko
men allerlei apparaten aan te
pas om de ondertitels op het
juiste moment in en uit het beeld
te laten gaan. Met een aflevering
van 'Murder She Wrote' die vijf
tig minuten duurt, is Pancras
twee dagen aan het werk. In één
aflevering zitten dan zo'n vier
honderd ondertitels.
„Ondertitelen is zoveel meer dan
vertalen alleen. Je moet met al je
zintuigen werken. In een boek
lees je alleen de tekst, bij televi
sie-vertaling ben je bezig met
interpreteren, kijken en luiste
ren." Een ander voordeel van
vertalen voor de televisie vindt
Pancras dat ze meer contact
heeft met collega's. Als ze een
opdracht voor het NOB heeft,
kan ze daar terecht. Voor de
andere twee ondertitelbedrijven
moet ze thuis werken.
Werkdruk
De omroepen sluiten contracten
voor een bepaalde periode af
met de ondertitelbedrijven. Die
schakelen dan freelance-verta
lers in. Als Gerda Pancras een
tekst voor zich krijgt, ziet ze
meteen wat voor vertaling ervan
gemaakt moet worden. „Ik heb
vertaalkunde gestudeerd. Daar
leer je allerlei technieken en mo
dellen om een vertaling te ma
ken. Die gebruik ik nooit meer,
het is een proces in mijn hoofd
geworden. Als ik een uitzending
niet interessant vind, dan doe ik
het op de automatische piloot."
De laatste tijd werkt ze veel voor
het NOB. „Daar heerst al weken
onrust. Alle collega's klagen over
te hoge werkdruk en te veel
spoedklussen. Ik heb nu al we
ken een aflevering van 'In The
Heat Of The Night' op de plank
liggen waar ik een klein gedeelte
van bewerkt heb, maar door al
die spoedklussen kom ik er niet
aan toe om het af te maken."
Stress
Volgens Pancras is de toenemen
de hoeveelheid actualiteiten op
de televisie een belangrijke fac
tor in de hoge werkdruk voor de
vertalers. „'Nova' en '2 Vandaag'
hebben elke dag wel iets. Die
programma's moeten vooraf ge
monteerd zijn, maar dat lukt
meestal niet op tijd en dan moe
ten wij een paar minuutjes voor
de uitzending nog een heel ge
sprek vertalen."
Bij het NOB zorgen vertalingen
voor NBC Super Channel de
laatste tijd voor veel stress. „De
programmering van NBC ver
loopt nog niet goed. Het komt er
DE AMERIKAANSE compo
nist Morton Feldman
(1926-1987) was geobsedeerd
door beeldende kunst. Het ge
beurt niet vaak dat auditieve
kunstenaars een zo sterke be
trokkenheid hebben op visuele
kunst. In het geval van Feld
man gold zijn fascinatie met
name de techniek van de beel
dende kunst.
In zijn pianocompositie Triadic
Memomies (1981) wilde Feld
man naar eigen zeggen de tech
niek van het schilderen toepas
sen. Hij tracht het subtiel met
penselstreekjes aanbrengen van
een schijnbaar monochroom
kleurvlak te benaderen. Nootje
voor nootje schildert hij aan
een klankdoek dat heel lang
zaam van nuance verandert.
Een zeer verfijnde vorm van
minimal music.
In Crippled Symmetry (1983),
geschreven voor fluit/basfluit,
klavier/celesta en vibrafoon/
klokkenspel, vergelijkt Morton
Feldman zijn compositietech
niek met die van, het tapijtkno-
pen. Hij heeft van die techniek
in Anatolië (Turkije) een studie
gemaakt, vooral op het gebied
van de symmetrie. „Bij de Ana-
tolische tapijten blijkt men
aanmerkelijk minder zorg te
hebben voor het exacte spiegel
beeld dan in andere tapijtpro-
ducerende gebieden. Deze ta
pijten hebben mij geïnspireerd
tot het denken aan een gedis-
proportioneerde symmetrie".
Mortons muziek vereist gecon
centreerd luisteren, waarbij je
andere besognes even uit je
hoofd moet zetten. De dyna
miek die in het algemeen mu
ziek eigen is, moet uit het hoofd
van de luisteraar komen. (Col
Legno WWE 31873/4)
HANS ROOSEBOOM
De Vierde Ballade van Frederic
Chopin is immer een goede
testcase voor de beoordeling
•van een pianist. Kan hij die
naar behoren uit de verf krij
gen, dan kan hij eigenlijk alles.
Murray Perahia slaagt voor die
test. Hij speelt op één cd alle
vier Chopins Ballades, plus een
bloemlezing uit de Nocturnes,
Walsen, Etudes en Mazurkas.
Sophisticated, verzorgd, be
heerst, aanbevolen. (Sony SK
64 399)
HR
Op Sony verschijnt een serie
cd's met muziek rond een lite
rair of mythologisch thema. Zo
is er één met composities rond
het Prometheus-thema en een
andere met uiteenlopende wér
ken op tekst van Hölderlin.
Prometheus, de schepper, heeft
vanaf de vroegste tijden kun
stenaars geïnspireerd, vooral
schilders en dichters. In de Ro
mantiek kwamen daar de com
ponisten bij. De Prometheus-cd
biedt Beethovens toneelmuziek
bij Die Geschöpfe des
Prometheus, Liszts symfoni
sche gedicht Prometheusver
volgens Prométhée, Le Poème
du Feu van Scriabin, en ten
slotte van Luigi Nono Prome-
teo (het langste en het saaiste
werk van de cd).
De Hölderlin-cd opent met het
prachtige Schicksallied van
Brahms, waarin de huivering
wekkende tekst even huive
ringwekkend is getoonzet. Max
Reger schreef muziek bij Höl-
derlins An die Hoffnung, Ri
chard Strauss zette diens Hym
nen op muziek (een late Strauss
overigens). De cd wordt beslo
ten met Hölderlins Fragmente
door de hedendaagse toondich
ter Wolfgang Rihm.
Beide cd's worden volgespeeld
door de Berliner Philharmoni-
ker onder leiding van Claudio
Abbado. De toelichtende boek
jes zijn, zeker gezien het lite
raire karakter van deze muziek,
nodig en verhelderend. (SK 53
975, SK 53 978)
HR
Zeven violen, een cello, drie
contrabassen, een cymbalon,
een klarinet en een paar zang
stemmen vormen het gezel
schap Valassky Vojvoda uit
Koslovice (Oost-Tsjechië). Hun
muziek, hier vertegenwoordigd
in 25 nummers, is onbekom
merd. Het is gezellige dansmu
ziek, getuigend van eenvoudige
speel- en levensvreugde. Er
klinkt weinig van de vermeen
de Slavische melancholie in
door. Het traditionele dorpsle
ven komt tot uitdrukking in
walsen, bierliederen (het woord
pivo is goed te verstaan) en af
en toe een Hongaars-getinte
dans er tussendoor. De hele cd
getuigt van een aanstekelijke
muzikaliteit, wat niet verwon
derlijk is, want Tsjechië is één
van de muzikaalste landen van
Europa. (Syncoop 5754 CD
174/M&W)
HR
Anton Bruckner schreef één
Strijkkwintet. Voor hem, ge
wend als hij was aan de monu
mentale vormen van de symfo
nie en de roomskatholieke li
turgie, was dat een niet geringe
opgave. Er wordt wel beweerd
dat Bruckners kwintet 'eigen
lijk' een verkapte symfonie is.
De opzet heeft er wel wat van:
breed opgezet, lange expositie,
lange doorwerkingen. Maar de
sfeer is wel degelijk die van een
kamermuziekwerk.
Bruckners unieke Strijkkwintet
wordt niet zo vaak opgenomen.
Daarom is een nieuwe opname
welkom. Zeker als die opname
is gemaakt door het ensemble
L'Archibudelli, dat bestaat uit
Vera Beths en Lisa Rautenberg
(viool), Jürgen Kussmaul en
Guus Jeukendrup (altviool) en
Anner Bylsma (cello). (Sony SK
66 25 1)
HR
'Splendid's' verboden in Turnhout
Van onze kunstredactie
Eindhoven - Het Zuidelijk Toneel uit Eindhoven zal op 2(
december ongeveer tachtig Belgische toeschouwers per bus
naar schouwburg de Kring in Roosendaal vervoeren om daar
een voorstelling bij te wonen van de voorstelling 'Splendid's'
van Jean Genet. Vorige week verbood de Belgische overheid
de voorstelling, naar verluidt vanwege het wapengebruik.
vaak op neer dat wij program
ma's ondertitelen die dezelfde
dag nog op de televisie komen.
Als die planning beter in elkaar
zou zitten, kunnen wij twee tot
drie weken van tevoren de verta
lingen wel klaar hebben."
Bij de andere ondertitelbedrij
ven gaat het er niet veel beter
aan toe. „Toen ik bij Subtitling
begon, wist ik nog helemaal
niets van de situatie bij andere
bedrijven. Subtitling had toen
net met RTL een contract geslo
ten en haalde daarom een grote
groep goedkope vertalers bin
nen. Als toen de WFT had be
staan hadden we misschien wat
bescherming en een betere beta
ling gekregen."
Positie
Pancras windt zich zichtbaar op
als ze uitlegt waarom ze heeft
staakt: „Het is een rare situatie.
Wij zijn kleine zelfstandigen die
onze diensten aanbieden, maar
wij krijgen zoveel geld als het
ondertitelbedrijf ons biedt. Je
kunt niet zeggen: 'Dit is zo moei
lijk, hier wil ik meer voor heb
ben'. Of: 'Ik heb al zo veel erva
ring, ik vind dat ik meer ver
dien'. Er komt steeds meer werk
voor vertalers, daarom is het.
belangrijk dat we nu een goede
positie bevechten. De omroepen
zijn in de slag om de kijker. Dat
kost geld, maar het mag niet
langer ten koste van ons gaan."
Daardoor zijn vier voorstellin
gen niet doorgegaan. Het verbod
kwam overigens pas nadat het
Nederlandse toneelgezelschap
het stuk al zeven keer in België
had gespeeld. Schouwburg De
Warande in Turnhout is een van
de door het verbod getroffen
Belgische theaters. Het Zuidelijk
Toneel dat op 20 december naar
Roosendaal komt met 'Splen
did's', heeft de directie van De
Kring gevraagd om extra plaat
sen te reserveren voor tachtig
Belgische bezoekers, veelal uit
Turnhout.
'Splendid's' dat als toneel-op-to-
neel wordt gespeeld, met het
publiek staande tussen schieten
de acteurs, kan in het Roosen-
daalse toneelhuis niet veel meer
dan 300 toeschouwers bergen. Er
was een maximum aantal staan
plaatsen van 240 als limiet ge
steld. „Nu worden het er wat
meer en dat moet ook kunnen
want ons toneelhuis is groot ge
noeg", aldus schouwburgdirec
teur Leo Kievit.
Hij heeft de indruk dat er een
'oververhitte reactie' is gekomen
van een Belgische gouverneur. In
de realistische montage door re
gisseur Ivo van Hove van het
overigens dichterlijke stuk van
Jean Genet wordt veelvuldig ge
bruik gemaakt van pistoolmi
trailleurs. Het publiek staat tus
sen de knallende gangsters, maar
die vuren uitsluitend losse flod
ders af.
Artistiek-direkteur Van Hove,
zelf Belg, zegt geen aanwijzin
gen te hebben dat de maatregel
te maken heeft met de inhoud
van het stuk. 'Splendid's' ver
haalt hoe een gangsterbende en
een overgelopen politieman een
meisje gijzelen. Het stuk speelt
zich af in een homoseksuele sub
cultuur waardoor er behalve
nogal wat gewelddadige ook
(homo)seksuele scènes in voor
komen.
Een van de acteurs speelt lang
durig met ontbloot geslacht een
masturbatiescène. Het is niet
denkbeeldig dat juist deze scènes
de Belgische overheid hebben
gestoord, meer dan het geknal
met de pistoolmitrailleurs dal
wel verontrustend aandoet,
maar verder ongevaarlijk is en
dus nauwelijks in strijd met de
wapenwet lijkt. Die is in België
bovendien veel soepeler dan ij
Nederland.
Het publiek voelt zich in de
realistische enscènering van Vat
Hove min of meer ook gegijzeld
Schouwburg de Kring heeft haar
abonnementhouders tevoren in
een brief geinformeerd over de
aard van voorstelling en ook
recensies bijgesloten. Op het to
neelpodium staan slechts een
paar barkrukken, zodat het pu
bliek gedurende de hele voor
stelling (anderhalf uur) moei
staan.
Washington (afp) - De
87-jarige actrice Katharine
Hepburn heeft verklaard dat
een zojuist voltooid optreden
in een televisiefilm haar laat
ste filmrol zal zijn. Dit meld
de het Amerikaanse blad
Guide maandag.
Hepburn zei het tegen actrice
Swoozie Kurtz, die haar nichtje
speelt in de film „One Christ
mas". Deze film wordt op 1)
december door NBC uitgezon
den.
Gevraagd naar de achtergrond
van haar besluit zei Hepburn:
„Heb ik niet lang genoeg ge
werkt?"
De actrice trad tijdens haar in
1932 begonnen filmcarrière op in
44 films, waarvan de bekendste
zijn 'Philadelphia Story', 'The
African Queen' en 'On Golden
Pond'. Onlangs was ze nög te
zien in 'Love Affair', met War
ren Beatty en Anette Bening.
Deze film werd kortgeleden op
de Amerikaanse televisie ver
toond.
Rotterdam - Eenmalig jubi
leumconcert '25 jaar Corry
Konings, Mooi was die tijd' in
Ahoy', Rotterdam. Gezien op
maandag 12 december 1994.
Door Henk den Ridder
In augustus 1969 preikte
'Vaarwel, ik zal geen traan
meer om jou laten' op de 22e
positie van de Top 40. Het
werd gezongen door ene Cor
ry Konings uit West-Brabant.
Een kwart eeuw later we
schrijven 12 december 1994
werd diezelfde Corry Konings in
Sportpaleis Ahoy' in Rotterdam
aangekondigd als 'de populairste
zangeres van Nederland met
thuis op de schouw een Edison,
een Gouden Harp, een Firato- en
een Veronica-award'.
De eenmalige jubileumshow
'Mooi was die tijd' gaf gistera
vond in een goed gevuld Ahoy'
een vrijwel chronologisch over
zicht van de toch wel indruk
wekkende carrière van Corry
Konings, die in de volksmond
nog steeds in St. Willebrord
wöont.
Corry bracht een afwisselend
programma. Levensliedjes, een
enkele country-medley, een
voorzichtig rock en roll-num-
mertje. Maar de duizenden aan
wezigen gingen pas echt uit hun
bol als Corry het repertoire zong
dat haar wereldberoemd in Ne
derland heeft gemaakt.
Het optreden begon ijzersterk
met een aaneengeregen reeks
hits uit haar beginperiode met
De Rekels. Twintig jaar na dato
waren de originele Rekels voor
één keer weer bij elkaar. Ze
hadden gistermiddag één keer
gerepeteerd, verklaarde slaggita
rist Sjaak Wagtmans (nu 52) uit
Sprundel na afloop.
Meer hoefde ook niet, want De
Rekels speelden niet echt. De
muziek werd gespeeld door een
geroutineerd, vijf stemmen en
zeven instrumenten tellend or
kest. Het effect op de zaal was er
niet minder door.
Uit duizenden kelen klonken
meezingers als Rozen die bloeien
voor jou en voor mij, Ik zie ii
zon weer door mijn raam e»
Adio, adio, adio, visser met je
ravezwarte haar.
Dat zijn de nummers waarvoor
het publiek uit alle delen van
Nederland was toegestroomd
Liedjes in zes-achtste of drie
kwarts maat met teksten die
iedereen kent. De 'Hollandse'
Corry Konings wordt nog steeds
het meest gewaardeerd.
Dat werd vooral duidelijk nadat
Ahoy' stilletjes had zitten luiste
ren naar een medley van beken
de country-melodieën. Aanslui
tend zette Corry Konings Bi
me nog eenmaal naar huis in en
de zaal deinde weer als een
oceaan.
De zangeres werd tijdens
show meerdere malen van
fraai bewegend decor voorzien
door de Spaanse dansgroep van
Fernando Vanes, die in zijn jon
ge jaren met Corry Konings op
groeide.
Het jubileumconcert is voor Cor
ry Konings een zegetocht lan"
haar eigen loopbaan geworden.
Van onze kunstredactie
Bussum - De pianist George van
Renesse, die in 1909 in he
Zeeuwsvlaamse Zaamslag we™
geboren, is op 85-jarige leeftil»
in Bussum overleden.
Behalve als uitvoerend pianis
verwierf George van Renesse
faam als improvisator. Zijn spe
cialiteit was het spelen in de stij
van beroemde componisten op
thema's die het publiek opgaf-
Hoogtepunt van zijn pianistisch
loopbaan was een wereldtoerne
met de violist Yehudi Menujun-
In de nadagen van zijn earner»
kreeg Van Renesse, die als con
servatoriumdocent talloze P'a'
nisten opleidde, opnieuw <>e*
kendheid door het radiopro
gramma 'Vertolkers beluisterQ
dat hij jarenlang samensteW.
Hij belichtte dan verschillen®
uitvoeringen van één muzie -
stuk.
In de aula van het Sint
Janscollege in Den Bosch
zitten een stuk of vijftig
leerlingen die een week
later samen naar War
schau en Auschwitz zul
len vertrekken. Van ach
ter een tafeltje vertelt
een kleine man, zonder
microfoon, over zijn
kampervaringen in de
oorlog. Hij krijgt het ge
zelschap zonder moeite
een avond ademloos stil.
Als hij eindelijk zwijgt,
steekt een van de leerlin
gen een vinger op en stelt
de vraag die al zo lang in
de lucht hangt: „Hoe
heeft U na de oorlog nog
een gewoon leven kunnen
leiden?"
Door Hetty van Rooij
Fred Schwarz, Oostenrijker van
geboorte, vluchtte in 1938 als
joodse jongen van vijftien jaar
uit Wenen naar Amsterdam. In
accentloos Nederlands vertelt
hij, thuis in Badhoevedorp, nog
eens het verhaal waarmee hij een
week eerder in Den Bosch een
paar klassen stil kreeg. Hij doet
dat niet zonder emotie, maar wel
zakelijk, met een groot oog voor
details en met zelfs de kleinste
feiten op hun plaats.
Eind vorige maand verscheen
iet boek Treinen op dood spoor,
waarin Schwarz zijn oorlogs-
lerinneringen vertelt. Hetzelfde
loek verschijnt volgend jaar in
iet Duits onder de titel Die
Fahrt mit der Geisterbahn. „Ik
ien mijn hele leven lang een
vorkaholic geweest. Toen ik op-
ïield met werken, omdat ik het
onderhand welletjes vond, zei
mijn vrouw: boven staat nog een
;ekstverwerker, nou kan je on
derhand je verhaal wel eens op-
ichrijven. Dat heb ik gedaan, uit
mijn geheugen, in één keer. Alle
'eiten heb ik later pas gecheckt,
en die bleken steeds opnieuw te
doppen".
Wat voegt het zoveelste boek van
een slachtoffer van de nazi's nog
toe aan de vele boeken die de
afgelopen decennia al versche
len zijn?
„Ik denk dat iedereen die het
rerhaal nog kan vertellen, dat
moet doen. En dat ieder verhaal
iets toevoegt aan het beeld om
lat compleet te maken. Iedereen
beeft een ander verhaal. Ik kan
het verhaal niet bevatten van
:en onderduiker die anderhalf
aar in het donker in een kelder
heeft gezeten. En ik weet ook
niet hoe het was in de honger
winter. Maar ik heb wel mijn
eigen verhaal. Het is bijzonder,
want het is een compleet ver
haal. En ik ben een van de
weinigen die uit eigen ervaring
tan vertellen van wat er al voor
ie oorlog in Nederland met de
oodse vluchtelingen gebeurde".
ongensboek
n 1938, na de Duitse inval,
Jegon voor de Joden in Oosten-
ijk het leven onmogelijk te wor-
len. Fred Schwarz kreeg in We
ien na lang zeuren toestemming
'an zijn ouders om zijn drie jaar
audere broer Fritz achterna te
'eizen. die gevlucht was richting
lederland. Via het soort avontu-
'en dat in een jongensboek
'an onze correspondent Frans Wijn
fannover - Wie niet bereid is
snute en toe te glimlachen
talhelm Busch-museum in I
'iet eens binnen te gaan. Het
1 de knus-uitgestrekte George
lelegen Wallmoden-kasteeltje
tamelijk het Duitse museum vo
^atuur en kritische grafiek' en
ji de loop der jaren een colli
htzenden originele historisch
«entijdse tekeningen aangelegc
«sluitend getekende satire O]
vsn)toestanden, cartoons en 1
en van personen.
5* 'n,1930 opgerichte Wilhelm
ioj P bad toentertijd alleen
le oejing om het veelomvattende
schilder, tekenaar en schrijr
leen brengen, in een aan he
