Het Nederlandse
sprookje van
Michael Ryan
DE STEM
Dick Ket: de laatste Vlaamse Primitief
De bank, de weldoeners en de aanbidding in Het Markiezenhof
Overzichtstentoonstelling in 'zijn' Arnhems Gemeentemuseum
IBER
1994 C5
it Novotel in Breda is
I DE STEM/JOHAN VAN GURP
eds aan de verliezende
eest. Nu zie je dat we
beginnen te krijgen op
rimmaliteit. Daar is
leg over nodig, omdat
's op straat het daar-
er drukker krijgen,
irden duurder en dus
ïeer worden gestolen,"
Dop.
wordt op dit moment
naar zeventig mensen,
zijn recent zeventien
pengesteld. De belang-
aarvoor is groot. Naast
entsfuncties is de divi-
eld in een A- en een
De A-sectie werkt met
planning aan grote,
;e onderzoeken. In
udeg met Justitie wordt
welke zaken worden
t. De B-sectie richt
nderzoeken, die de divi
der beeld moeten geven
iminaliteit in de regio,
tie ondersteunt de poli
ten in de regio bij gro-
rzoeken.
divisie zijn ook negen
edetacheerd bij het In-
iaal Recherche Team
m Dop vindt Nederland
om naast de IRT's ook
landelijk rechercheteam
stellen. „Wil je een
recherche dan moet je
opheffen. We hebben
ivisies en de IRT's goed
clubs op poten gezet,
an landelijke recherche
dan room je de IRT's
Dat levert regionaal
vertraging op."
Grote Gids
VRIJDAG 9 DECEMBER 1994 DEEL I
Zelfportret van Michael Ryan uit 1988
Door onze redacteur
Dirk Vellenga
In Gorkum had de Amerikaan
Michael Ryan had zijn eerste
buitenlandse tentoonstelling.
Binnen drie uur verkocht hij
negen schilderijen en kreeg hij
vijftien opdrachten voor por
tretten te noteren. De Ameri
kaan wordt sindsdien gekoes
terd door vermogende Neder
landers die een mooie plaats
in hun living hebben voor de
dromerige kleurenpracht van
Michael Ryan. Hij is boven
dien de lievelingsbelegging
van de ING-Bank.
Bij de opening van de overzicht-
stentoonstelling van het werk
van Michael P. Ryan (41) in Het
Markiezenhof in Bergen op Zoom
kunnen de volgelingen de mees
ter aanraken. Goed geconser
veerde dames ritselen naar voren
en drukken hem de hand. „O Mi
chael, we love love." Michael is
als een kunstenaar in een roman
tische tv-film, een knappe, don
kere man met het haar in een
staartje, charmant, openlijk be
wonderd en stilletjes bemind.
Een artiest die zonder schaamte
gelooft in schoonheid en fier po
serende vrouwen en kinderen
eeuwige lieflijkheid schenkt aan
de wand boven de schoorsteen
mantel. Een gedreven kunstenaar
die geknuffeld en gesponsord
moet worden door mensen die
graag willen tonen dat ze heus
wel een neus voor schone kunsten
hebben.
Michael laat de aanbidding ge
duldig over zich heen komen. Hij
is beleefd, zo is hij grootgebracht.
Hij groeide op in een katholieke
doomsee-familie en tekende de
koppen van de Beatles in een
hoekje van de slaapkamer die hij
deelde met twee oudere broers.
Op zijn 18e voelde hij voor het
eerst de magie van het museum
en daarna studeerde hij in Mem
phis en New York. Michael Ryan
legde zich toe op de oude mees
ters en produceerde behoorlijke
stillevens. Zijn techniek was tra
ditioneel en onberispelijk.
Restaurant
Zijn kunstenaarschap kreeg na
een toevallige ontmoeting in 1981
plotseling glans. „Twee Neder
landse zakenlieden bezochten het
restaurant waar ik 's avonds als
ober werkte om wat geld te ver
dienen", vertelt Michael Ryan.
„De ene wilde van alles weten
over mijn werk en vroeg of ik
portretten kon schilderen van
zijn twee zoons. Het gekke was
dat hij toen nog niets van mijn
werk had gezien."
Die man was kunstverzamelaar
Kees van Wijk uit Spijk. Hij
toonde zijn visitekaartje en was
zeer serieus. Michael moest snel
naar Spijk komen. De Ameri
kaanse schilder vergaapte zich in
het land van Rembrandt aan de
ruimte, het licht, de weilanden en
de rivieren. Hij schilderde sche
pen op de Merwede, een begrafe
nis in Woudrichem en veel por
tretten.
Met zijn eerste vrouw betrok hij
een kamer bij mensen aan de
Leidsekade in Amsterdam. Hij
schilderde Eugenie, de vrouw des
huizes, in het wonderlijke licht
dat door het grote raam in de
Hollandse huiskamer viel. Hij
had geen ezel, Michael bond zijn
canvas vast aan een aluminium
ladder.
Lamplicht
Zijn tweede weldoener was Paul
van Rosmalen van Galerie Borzo
in Den Bosch. In november 1984
kreeg Michael van Paul zijn eer
ste grote solo-expositie, bijna alle
werken werden verkocht. De vol
gende mecenas heette Theo
Sandburg, ook een kunstverza
melaar, die hem een huis met tien
kamers aanbood om zich volledig
aan de kunst te kunnen wijden.
Sacha Tanja wapperde met het
geld van een grote Nederlandse
bank. Michael kon onbekommerd
aan het werk.
nkijkoperaties is onvol-
3TO DE STEM/JOHAN VAN GURP
t de vriendin het crimine-
irijf zou hebben opge-
Volgens Bouman is de
gaan praten omdat zij
a een aantal luxe jaren in
:k gelaten voelt. Goed in-
en verklaren dat T. ge-
meer geld wilde en niet
en daarom uit jaloezie
le politie is gestapt. Het is
et bekend of T. voor haar
il wordt vervolgd,
jhtbank besteedt volgende
twee zittingsdagen (13 en
cember) aan de zaak. In
moeten mogelijk acht ver
in verschijnen.
Door onze redacteur
Hans Rooseboom
Een bezoek aan het Arnhems Ge
meentemuseum, dat betekende
altijd: Dick Ket. Hoe vaak je zijn
schilderijen ook zag, de fascina
tie bleef, werd zelfs iedere keer
groter.
Ook als kind raakte je onmiddel-
hjk in de ban van deze schilder,
wiens werk met dat van niemand
anders te verwarren is.
Het Arnhemse museum is de
'huishaven van het werk van
Hick Ket. Vroeger hingen er al
veel.
Hick Ket was de permanente
trots van het museum, en het vi
sitekaartje. In recenter tijd is het
museum op de hoge Rijnoever
z'ch gaan toeleggen op de com
plete Ket-collectie.
Hick Ket, je wilde het steeds op-
nieuw zien. Dat emaillen bakje,
cat stenen kommetje, dat schrift,
"ie fles met kurk, die geblokte
'heedoek, die eieren, die vingers,
the alpinopet, en vooral: die kleu
ren, dat onwerkelijke perspectief
Waarin al die nauwkeurige af
beeldingen geplaatst waren, die
■Iele sfeer van benauwdheid, van
bedompt binnenhuis, van lijden
en dood. Dick Ket vertelde een
bethaal dat je niet begreep, maar
Wel aanvoelde.
_e wist dat Dick Ket heel erg ziek
9
'Expansionist View', een van de American Hotel-doeken van Michael Ryan.
In het café van het American Ho
tel in Amsterdam, onder de
machtige bogen en de hoge ra
men, vergaapte hij zich aan het
lamplicht en de lange schadu
wen. Het warme hart van de stad
legde hij op een zomeravond zeer
violet vast vanuit het Hirsch-ge-
bouw aan het Leidseplein. Ook
de Parijse Opéra zette hij op het
doek, maar het Amsterdamse
centrum was zijn ware Montmar-
tre. Hij was een volgeling van de
impressionisten, van de Franse
sterren Monet, Renoir, Degas en
Toulouse Lautrec, maar meestal
zat hij dichter bij de Nederlan
ders Breitner en Sluyters.
'Beurs van Berlage'
De roem in Nederland was onver
wacht en te groot voor Michael
Ryan. Eind 1984 trok hij zich te
rug in zijn geboortestaat New
York. „Ik hield dagboeken bij,
droom-dagboeken en droom-
schetsboeken.
Ik had pen en papier naast m'n
bed liggen,-ik werd vier, vijf keer
per nacht wakker en dan schreef
en tekende ik koortsachtig, soms
een uur aan een stuk. Overdag
mediteerde ik in de bossen rond
de hut. Het was een tijd van diepe
eenzaamheid en creatief onder
zoek. Een heel jaar zag ik nauwe
lijks andere mensen."
Persoonlijker
Hij was niet tevreden met repro
duceren en de techniek die hij op
de academie had geleerd. Het
moest persoonlijker, gevoelsma
tiger, zijn pijn en eenzaamheid
moesten zichtbaar worden. Zo
dreef Ryan in de richting van ex
pressionisme, hij experimenteer
de met kleur en liet de zichtbare
realiteit los. „Ik stond mezelf ein
delijk toe te schilderen wat ik
voelde", zegt hij nu met een korte
glimlach.
Nieuwe golven van creativiteit
brachten droomschilderijen met
religieus licht. In Spanje en Cali-
fornië gaf hij zich helemaal over
aan gloeiende kleurenmassa's en
ondertussen liet hij alle logica los
in zijn interior landscapes. Ryan
vond tenslotte zijn thuis in een
oude kerk aan de City Hall Road
in Accord in de staat New York.
Het licht was er prachtig helder
en hij was niet te ver van Kenne
dy Airport en de Nederlandse
markt.
Zweet
Toen Michael aan het zoeken en
experimenteren sloeg, zaten de
Nederlandse fans - Sacha Tanja
van de ING-Bank voorop - regel
matig met het zweet in de han
den. Wordt Michael niet te ab
stract, te moeilijk? Natuurlijk,
stilstand en zelfgenoegzaamheid
zijn fnuikend, dat wilden ze wel
beamen.
Maar moet je die oogverblinden
de kleuren zien. Kan het nog ro
der? „Michael, ga terug naar de
figuratie!riep Sacha Tanja. Het
kwam allemaal weer goed. Mi
chael schilderde de Albert Cuyp,
de Beurs van Berlage en 'Koop
jesavond' en ondanks de bont
heid bleef de voorstelling zicht
baar.
Hij vervoegde zich weer bij het
American Hotel in Amsterdam en
vereeuwigde het interieur bij dag
en bij avond op doeken van ruim
twee bij drie meter. Ja, dat was
de Michael waar de Nederlandse
kopers van houden. „Ik heb maar
een paar schilderijen gemaakt die
helemaal abstract zijn", zegt Mi
chael geruststellend. „Ik hou van
het uitdrukken van gevoelens,
maar ik wil de tastbare wereld
niet helemaal loslaten. Het gaat
mij om de balans."
Ook portretten komen nog steeds
uit zijn handen. Michael besteedt
er veel tijd aan. „Ik zoek de juiste
houding, dat is het belangrijkste.
Die houding moet karakteristiek
zijn, iets zeggen. Ik schilder nooit
van foto's. Ik kijk met m'n ogen,
mijn hart, mijn ziel, al mijn po
riën. Ik probeer uit te drukken
hoe iemand is, niet alleen maar
hoe iemand er uitziet. Na een
portret-sessie ben ik dodoop."
De bank organiseert in feite de
hele tentoonstelling in Bergen op
Zoom, Het Markiezenhof heeft
alleen de ruimte (gratis) ter be
schikking gesteld. „Zelfs de in
richting is maar voor een heel
klein deel door ons gedaan", be
kent René Bastiaanse, directeur
van Het Markiezenhof. „Je kunt
zeggen dat wij pronken met an
dermans veren." De bruikleenge
vers zien met tevredenheid hoe
hun privé-Ryan een plekje heeft
gekregen in een van de bovenza
len van het monumentale Mar
kiezenhof.
De meeste doeken komen uit de
collectie van ING. Het schilderij
'Bus Stop' uit 1989 is het eigen
dom van Heineken. Inderdaad,
boven de wachtenden zie je het
bekende ronde beeldmerk van de
bierproducent.
ZIE OOK DE RUBRIEK IN BEELD
OP PAGINA GIDS 3
Michael Ryan, overzichtstentoon
stelling in Het Markiezenhof,
Steenbergsestraat 8, Bergen op
Zoom. Dinsdag tot en met vrijdag
van 14 tot 17 uur. Gesloten op
Eerste Kerstdag. Tot en met 31
december.
Catalogus 'Michael Ryan. Be
tween Living and Dreaming.
1982-1994'. Redactie: Nicolette
Brink. Uitg. Waanders, prijs
49,50
was en vroeg dood ging. Dick Ket
was erg zielig, maar ook een
groot kunstenaar. Er was de blik
van Dick Ket. Hij keek je indrin
gend aan, een onderzoekende,
ernstige blik. Een raadselachtige
Dood
Pas veel later besef je hoe Dick
Ket levenslang op het randje van
de dood leefde, op het scherpst
van de snede. Ononderbroken be
sefte hij dat elk moment zijn
laatste kon zijn.
Weliswaar leeft in principe ieder
mens onder die doem, maar Dick
Ket leed onder de dubbele druk
van zijn fatale ziekte én van zijn
kunstenaarschap dat binnen zijn
getelde dagen gerealiseerd moest
worden.
Dick Ket (1902-1940) kwam de
laatste tien jaar van zijn leven
niet meer buitenshuis. Daarbin
nen werkte hij keihard door. Zijn
olieverfproductie liep op tot 140
stuks. Hij woonde in Bennekom,
niet ver van Arnhem, en werd
verzorgd en verstikkend verwend
door zijn ouders.
Tussen dit drietal hing een lood
zwaar schuldcomplex: de moeder
had tijdens haar zwangerschap
verkeerde medicijnen gebruikt,
voorgeschreven door de vader,
Dick Ket, drie zelfportretten: 'het spiegelbeeld van een normaal mens'
FOTO WAANDERS/GEMEENTEMUSEUM ARNHEM
die (militair) apothekersassistent
was. Gevolg: Dicks aangeboren
hartkwaal. Hij leed aan 'tetralo
gie van Fallot' gepaard aan 'dex
trocardia': zijn hart zat rechts en
had bovendien een gebrekkige
pompwerking. Zijn blauwe cya-
nosevingers waren daarvan het
gevolg. Dicks moeder noemde
hem vanwege die hartafwijking
'het spiegelbeeld van een nor
maal mens'. Dag en nacht waakte
het ouderpaar over hun oogap
pel.
Brieven
Ondanks zijn lot was Dick Ket
tot humor en zelfspot in staat.
Dat is voor de goede verstaander
duidelijk te zien op enkele van
zijn zelfportretten. En dat is ook
op te maken uit de meer dan dui
zend brieven die van hem be
waard zijn gebleven. Geïsoleerd
als hij was onderhield hij contact
met de buitenwereld per brief,
voornamelijk met drie bevriende
vrouwen. Eén daarvan was Nel
Schilt, sinds 1932 Dicks verloof
de. Deze Nel overleed pas in ok
tober 1994 in het aan Arnhem
grenzende villadorp Velp, en
heeft dus nog het nodige over de
kunstenaar kunnen vertellen aan
de kunsthistorica Alied Ottevan-
ger.
Meer dan tien jaar is Alied Otte-
vanger met Ket bezig geweest.
Arbeid die geleid heeft tot de
overzichtstentoonstelling in Arn
hem, tot de schitterende catalo
gus, en tot een proefschrift. Begin
volgend jaar zal Ottevanger op
dat proefschrift promoveren tot
doctor in de kunstgeschiedenis.
De onderzoekster is ervan over
tuigd geraakt dat Dick Ket zich
in zijn schilderijen liet leiden
door een heel persoonlijke filoso
fie. Die leidraad maakt zijn werk
and'ers dan dat van collega-ma
gisch realisten als Koch, Hynckes
en Willink.
Tegenstellingen
De fascinatie van Ket ging uit
van het principe dat het bestaan
opgebouwd is uit tegenstellingen.
Het Zijn en het Niet-zijn intri
geerde hem bovenmatig. Ket was
zo iri de ban van de werking van
de onontkoombare tegenstelling
dat hij er zijn eigen moeizame le
ven ook zin door verschafte. Het
werk van Dick Ket is een net
werk van symbolen waaruit de
tegenstellingsgedaehte voortdu
rend naar voren komt. Als je
nauwkeurig en contemplatief
naar zijn schilderijen kijkt dan
zullen een hoop van die symbolen
voor zichzelf gaan spreken.
Wat zijn techniek betreft voelde
Ket zich schatplichtig aan de
Vlaamse Primitieven. Tot drie
maal toe staat een boek getiteld
De Vlaamsche Primitieven op
zijn stillevens afgebeeld. 'Van
meesters als Jan van Eyk, Rogier
van der Weyden en Hans Mem-
linc bewonderde hij de 'indrin
gendheid', zo schreef hij in eem
brief.
„Vooral de vellen papier met hun
messcherpe kreuken en butsen en
de opvallend mooi en gaaf ge
plooide draperie waarop Ket ge
woonlijk zijn hoofdmotieven pre
senteert vertonen veel overeen
komst met de schikking van ge
waden op de werken van de Oud
nederlandse meesters", schrijft
Ottevanger in de catalogus.
Nog treffender zijn de gelijkenis
sen tussen Ket en de Vlaamse
Primitieven in het perspectief. In
de late middeleeuwen hadden de
schilders alle geheimen van het
weergeven van het juiste per
spectief nog niet doorgrond. In
Kets tijd natuurlijk wel. Deson
danks paste hij die verworvend-
heden bewust niet toe, wie weet
als eerbetoon aan de bewonderde
oude meesters.
Dick Ket: Overzichtstentoonstel
ling. Gemeentemuseum Arnhem,
Utrechtseweg 87, t/m 12 februari.
Open: di t/m za 10-17, zo 11-17
uur. De catalogus 'Dick Ket. Over
zijn leven, ideeën en kunst' is uit
gegeven door Waanders en kost
49,50.
