Windsors
zijn toe
aan nieuw
imago
DE STEM
GIDS
DE STEM
Na Edward VIII
is het met het
Britse
koningshuis
nooit meer
goed gekomen
z'|n opvolgen'
De Windsors
beschikken niet
over bijzondere
gaven, een
bijzondere stijl
of een bijzondere
intelligentie
wat vm j/j van
ba doodstraf?
VRIJDAG 18 NOVEMBER 1994
NEDERLAND 1
Als prins Charles erin slaagt om koning te worden, dan is het
de vraag of hij de monarchie een broodnodig nieuw imago kan
geven. foto archief de stem
Door Hetty van Rooij
In het voorjaar van dit jaar zond de BBC een opmerke
lijke documentaire uit. Voor één keer mocht de camera
binnen in de Parijse villa van de voormalige koning
Edward VIII van Engeland en zijn Amerikaanse vrouw
Wallis Simpson. Het resultaat was onthullend.
Zowel Edward als Wallis zijn
inmiddels overleden, maar hun
huis in Parijs is door de nieuwe
Saoedische eigenaar intact gela
ten en ziet er tot in de kleinste
details uit alsof de Windsors er
nog wonen. Bovendien onthulde
de camera dat het paar binnens
kamers de titels gebruikte die zij
beiden zozeer begeerden: Zijne
Majesteit voor Edward, Hare
Koninklijke Hoogheid voor Wal
lis.
Uit de geruchtmakende biografie
van prins Charles die onlangs is
gepubliceerd, blijkt dat de
kroonprins in 1972 een bezoek
heeft gebracht aan dat huis in
het Bois de Boulogne. Het eerste
wat hij in de hal zag, was een
rode doos met het opschrift 'The
King' erop. „Het was nogal pa
thetisch om lakeien te zien in
dezelfde rood-zwarte uniformen
als bij ons", schreef de prins in
zijn dagboek.
Charles noemt Wallis Simpson,
de hertogin van Windsor, een
'rare op en neer fladderende
vleermuis'. Hij omschrijft haar
als 'een harde vrouw' -totaal
onsympathiek en een beetje
kunstmatig'. „Ze ziet er voor
haar leeftijd ongelooflijk uit en
heeft zo te zien elke dag een
face-lift. Weinig echte warmte,
alleen die typische gastvrouwen
charme. Ik was blij dat ik na
drie kwartier weg kon."
Pijnlijk
Acht maanden later was Edward
dood. Ter gelegenheid van zijn
begrafenis kwam Wallis Simp
son naar Londen en was de cen
trale figuur tijdens de plechtig
heden. Opnieuw trof het Charles
dat ze onophoudelijk aan het
woord was. „Ik wou dat ik oom
Edward beter had gekend",
schrijft hij bij die gelegenheid.
Het verhaal van Edward VIII,
zijn troonsafstand en zijn huwe
lijk met een tweemaal geschei
den Amerikaanse, creëerde in de
dertiger jaren een wereldwijd
schandaal waar de koninklijke
familie van Groot-Brittannië tot
de dag van vandaag de gevolgen
van ondervindt. Zowel de BBC-
documentaire als het dagboek
van prins Charles leggen de vin
ger op de zere plek en onthullen
pijnlijk duidelijk hoezeer de
troonsafstand voor de twee
hoofdpersonen een trauma is ge
bleven.
Het Britse hof had de deur bui
tengewoon definitief dichtgesla
gen. Edward kreeg geen toegang
meer tot zijn familie en zijn
moeder, koningin Mary, stuurde
zijn brieven ongeopend terug.
Hij was zijn status, zijn titel, zijn
familie en zijn land kwijt.
Als Hertog van Windsor slaagde
Edward er niet meer in om zijn
leven een zinvolle inhoud te ge
ven. De man die ooit een veelbe
lovende, populaire prins van
Wales was, voorbestemd om als
koning Edward VIII de stoffige
monarchie dichter bij de mensen
te brengen en het instituut een
nieuwe impuls te geven, leefde
zijn leven in een sociaal en
maatschappelijk vacuüm en on
der het strakke sociale regime
van een dominante echtgenote.
Verwend
Als Edward zichzelf er niet zo
rotsvast van had overtuigd dat
hij het leven zonder Wallis niet
aankon, als hij zich minder ver
wend, frivool, naïef en egocen
trisch had gedragen, zou de ge
schiedenis van het Britse ko
ningshuis een andere loop heb
ben gekregen. Nu is uit de treu
rige historie van Edward VIII
een groot deel van de geschiede
nis van het huis Windsor te ver
klaren.
Want voor de Britse koninklijke
familie was de crisis rond
Edward VIII een soort nacht
merrie die niet zomaar terzijde
geschoven kon worden. Die cri
sis maakte het ondenkbare
denkbaar: ook de Britse monar
chie kon ten onder gaan, haar
populariteit ten spijt. De
Windsors zijn verwant aan onge
veer alle vorstenhuizen van Eu
ropa en in de periode tussen de
beide wereldoorlogen zagen zij
hoe een groot aantal familiele
den werd vermoord, verdreven
of afgezet. Onder druk van de
anti-Duitse publieke opinie was
in het oorlogsjaar 1917 de al te
Duitse familienaam Saxen-Co-
burg Gotha afgedankt en veran
derd in het oer-Britse 'the House
of Windsor'.
In de dertiger jaren stond in
Engeland het voortbestaan van
de monarchie niet ter discussie.
Onder Edwards vader George V
en vooral door toedoen van zijn
nimmer uit de plooi rakende
moeder koningin Mary was het
koninklijk huis uitgebouwd tot
een instituut dat de kracht en de
glorie van het British Empire
belichaamde.
Verraad
Door zijn onverantwoordelijke
gedrag zette Edward VIII in
1936 al die moeizaam verworven
zekerheden en het zorgvuldig
opgebouwde imago op losse
schroeven, zonder dat daar enige
noodzaak toe was. Hij zadelde
bovendien zijn verlegen, terug
getrokken, stotterende broer
Bertie op met een koninklijke
taak waar die absoluut niet op
was voorbereid.
Het gedrag van Edward werd
binnen de koninklijke familie er
varen als onvergeeflijk verraad.
Hij had gebroken met alle codes
die binnen de familie heilig wa
ren verklaard: hij had zijn eigen
verlangens en behoeften boven
zijn plichten gesteld. Om zijn
verderfelijke invloed voorgoed
uit te bannen en zijn populariteit
definitief te breken, werd de ko
ning na zijn troonsafstand volle
dig geïsoleerd en vervolgens der-'
tig jaar lang genegeerd. Maar
juist door zijn verbanning en het
ontbreken van contact werd het
lot van de Hertog een soort
spookbeeld, een doorlopende
waarschuwing voor wat degene
te wachten staat die het waagt te
schudden aan de pijlers van de
troon.
Margaret
Dat trauma achtervolgde prinses
Margaret, de zuster van de hui
dige koningin Elisabeth, die in
het begin van de vijftiger jaren
wilde trouwen met de geschei
den Group Captain Peter Town-
send. Het perspectief van een
leven als 'Mrs. Peter Townsend',
zonder koninklijke status en
zonder toelage, deed haar uitein
delijk kiezen voor haar konink
lijke plichten en haar plaats bin
nen de familie. Haar moeder
heeft op die beslissing een grote
en wellicht zelfs doorslaggeven
de invloed gehad.
Elisabeth, de huidige koningin
moeder, heeft de gevolgen van
de crisis van 1936 als geen ander
aan den lijve ondervonden. Zij
werd koningin omdat haar echt-
•De hertog en de hertogin van Windsor waar alle ellende mee
begonnen is. De foto dateert uit 1954. foto ap
de jurken gingen de kast in.
George en Elisabeth waren over
al waar ze moesten zijn en waar
nood te lenigen viel. Het konink
lijk huis werd een patriottisch
instituut.
Tweetraps
Aan het einde van de Tweede
Wereldoorlog, nog geen tien jaar
na de crisis van 1936, had de
monarchie haar vaste plaats ver
overd aan het hoofd van een
zegevierende natie. Die niet ge
ringe prestatie was voor een be
langrijk deel te danken aan het
doorzettingsvermogen en het in
zicht van de koningin. Wallis
Simpson, de hertogin van
Windsor, heeft het ooit minder
vriendelijk verwoord: „De rege
ring van George VI is een twee-
traps-matriarchaat. Koningin
Anders dan haar voorgangsters was Diana niet bereid zichzelf
weg te cijferen om haar echtgenoot terzijde te staan.
foto archief de stem
Voor de Koningin Moeder (94) moet alles wat er de laatste tijd in haar familie gebeurt, een gruwel
zijn. foto archief de stem
genoot als George VI plotseling
Deugdzaam
Koningin Elisabeth de koningin
moeder, die inmiddels 94 is en
tot de dag van vandaag in de
openbaarheid treedt, zag in 1936
met gemengde gevoelens haar
zwager Edward vertrekken. Zij
begreep dat de nieuwe vorst,
haar echtgenoot George, alle
deugden moest vertegenwoordi
gen waar zijn voorganger zo
achteloos mee was omgespron
gen. Dus zorgde zij ervoor dat de
nieuwe koninklijke familie, met
de dochters Elisabeth ('Lilibet')
en Margaret Rose, in de publici
teit kwam als een liefderijk,
deugdzaam modelgezinnetje
waar absoluut niets op aan te
merken viel. Achter de schermen
werd ze de onmisbare steun en
toeverlaat van haar echtgenoot,
de brave, stotterende en niet al
te intelligente George VI.
Als geen ander heeft de huidige
'Queen-Mother' ervoor gezorgd
dat de schade werd gerepareerd
die Edward had aangericht en
dat de Britse monarchie haar
prestige en aanzien herwon. De
Tweede Wereldoorlog gaf haar
de gelegenheid om het beeld van
'gewoon gezin' te perfectioneren.
De Koning en zijn gezin bleven
in het door bombardementen ge
teisterde Londen, de juwelen en
Koningin Elisabeth denkt er niet aan om af te treden ten
behoeve van haar zoon. foto ap
Mary regeert kóningin Elisabeth
en koningin Elisabeth regeert de
koning."
Als de familie Windsor niet toe
vallig het koninklijke huis van
Groot-Brittannië vormde, zou
den de leden van de familie niet
buitengewoon opvallen. De
Windsors, afstammelingen van
koningin Victoria en de Duitse
prins Albert, beschikken niet
over bijzondere gaven, een bij
zondere stijl of een bijzondere
intelligentie. Als zij boven zich
zelf uitstijgen, gebeurt dat onder
de druk van de omstandigheden
of door toedoen van anderen
- doorgaans hun echtgenoten.
Diana
Koningin Elisabeth, de konin
gin-moeder, was zich dat feit als
geen ander bewust en begreep
wat het inhield. Haar dochter, de
huidige koningin Elisabeth,
heeft altijd sterk onder haar in
vloed gestaan. In 1981 nam de
koningin-moeder de jonge Diana
Spencer onder haar hoede om
haar voor te bereiden op haar
taak aan de zijde van prins
Charles. Ongetwijfeld was het de
bedoeling de jonge Diana te
'kneden' in de kunst die haar
schoonmoeder koningin Mary en
zijzelf tot in de perfectie be
heersten, en die van vitaal be
lang was gebleken voor het
voortbestaan van de dynastie: de
kunst een liefhebbende en on-
dersteundende echtgenote te zijn
aan de zijde van een koning, die
wellicht meer geschikt zou zijn
voor een minder in het oog lo
pende functie.
Diana heeft de lessen uitstekend
begrepen, zo mag uit haar aan
vankelijke succes als prinses van
Wales worden afgeleid. Maar op
een cruciaal punt ging het mis.
Anders dan haar voorgangsters
was Diana niet bereid zichzelf
weg te cijferen om haar echtge
noot terzijde te staan. Anders
dan bij haar voorgangsters
vormde het belang van de mo
narchie voor Diana niet het
hoogste goed. Het recept dat in
de twintiger en dertiger jaren
werkte, was in de tachtiger jaren
uitgewerkt.
Vesting
Sinds de abdicatiecrisis, aldus
de Britse journalist en publicist
•John Parson, vormt de Britse
koninklijke familie een vesting
tegenover de buitenwereld. Ze
beheersen hun taak tot in de
perfectie, ze glimlachen, ze laten
zich fotograferen, ze zijn beleefd
en voorkomend in het openbaar.
Ze zijn een toonbeeld van
deugdzaamheid en vormen het
boegbeeld van de natie.
Achter die publieke fapade
schuilt een met-intellectuele fa
milie van doorsnee-mensen, die
gesteld zijn op privacy en hun
vrije tijd graag doorbrengen in
de open lucht, bij voorkeur in de
buurt van paarden. De centrale
figuur is al zestig jaar lang de
koningin-moeder Elisabeth. De
familie heeft het instandhouden
van de monarchie tot gemeen
schappelijk doel verheven, waar
aan alle andere doelen onderge
schikt gemaakt worden. Voor
nieuwkomers in de familie met
eigen ambities -prinses Diana,
Sarah Ferguson- blijkt die si-
tuatie moeilijk te begrijpen t
onmogelijk om mee te leven.
Volledige breuk
De crisis rond Charles en Di
en de wijze waarop die zich ir;
het openbaar afspeelt, beteken)
een volledige breuk met
zorgvuldige beeld dat
Windsors de afgelopen z<
jaar hebben opgebouwd. I
mee te werken aan zijn gerucht-I
makende biografie heeft ooi]
Charles dat imago overboord je-1
zet. De prins en de prinses vail
Wales gebruiken de media mo-l
menteel voor hun eigen doelein-
den, niet ten gunste van de mo-l
narchie. Ze strijden niet aleerI
om hun kinderen, ze strijden ooll
om de gunst van het publiek dit]
voor beiden van doorslaggeven-]
de betekenis kan zijn. Wat zictl
op het ogenblik in de Britsel
media afspeelt, moet vooral kol
ningin-moeder Elisabeth eet|
gruwel zijn.
De huidige koninklijke familie!
met haar hoge percentage echt-l
scheidingen en echtelijke ruzies
is geen modelgezin meer dat be-|
antwoordt aan de idealen van i
jaren dertig. Maar dat deugdza
me imago, dat ooit doelbewust
werd opgebouwd als tegenwicht
voor de escapades van Edward]
VIII, heeft zijn tijd inmiddels]
ruimschoots overleefd. Anno|
1994 is de situatie van Charles ir
Groot-Brittannië niet uitzonder-1
lijk. Hij leeft gescheiden van i
in openlijke onmin met zijn
vrouw, hij erkent dat hij buiten
echtelijke relaties gehad heeft,
hij heeft twee kinderen voor wit
hij gedeeltelijk de zorg draag
Het heeft allemaal niets meert
maken met het Windsor-imag
van deugdzaam huiselijk geluk
maar het heeft aanzienlijk meer
realiteitswaarde.
Open vraag
Het deugdzame ideaal van i
Windsors is hoognodig aan ver-]
vanging toe, mapr als de monar-
chie de 21e eeuw in wil moet ei
wèl iets voor in de plaats komen.
Het zou interessant zijn om te]
zien of prins Charles, als koningI
Charles III, erin slaagt de mo-f
narchie een nieuwe imago tel
geven dat meer in overeenstem-f
ming is met de realiteit en beter
past bij deze tijd. Of hem dat]
lukt, blijft vooralsnog een of
vraag. Het is eveneens de vr£
of hij tijdig de kans krijgt 1
zijn ambities waar te maken.
Uit de biografie van Charles,]
geschreven door Jonathan Dim-1
bleby, blijkt dat Charles zichzelf]
wel degelijk ziet als toekomstig]
koning. Maar voorlopig zit zijn E
moeder op de troon, die nog]
gekneed is in de vooroorlogse]
koninklijke mal van haar moe-j
der en er uit pureplichtsbe- f
trachting niet aan denkt om ten I
behoeve van haar zoon terug te
treden. 'Troonsafstand' is in En-
geland sinds 1936 een beladen]
woord. Een Britse koning doet]
geen afstand.
Nieuwe naam
Uit de biografie van Jonathan]
Dimbleby blijkt dat Charles van
plan is de koninklijke familie]
een nieuwe naam te geven, wan-1
neer hij op de troon komt; hij wil j
de dynastie omdopen in Mount-
batten-Windsor. Daarmee eert
hij zijn oom en peetvader, Lord
Mountbatten, die een grote in- f
vloed op de prins heeft gehad en
die vijftien jaar geleden door e
IRA-bom om het leven kwam.
Maar een nieuwe naam heeft ook
alles te maken met een nieuw 1
begin. Charles heeft er kennelijk I
behoefte aan om een streep k]
zetten onder het verleden. En om
afstand te nemen van de
Windsors, de familie die nooit
helemaal loskwam van wat één j
man in 1936 aanrichtte.
07.00 Tekst-tv
09 00 Koekeloere
0915 Kijk uit! Afl.: Fietsen
09 30 Nijntje en haar vriendjes,
kenfilmserie (tot 09.45)
10 00 (TT) Nieuws uit de natuur
!0 20 Ferhalen fan in museum: i
Boaiem as skatkaemer
10 40 (TT) Verzorgen voor morge
1100 (TT) Schooitv-weekjournaal
11 30 The Jericho Conspiracy
12.00 Tekst-tv
15.48 Nieuws voor doven
slechthorenden
15.56 O ja! De NCRV in beek
terugblik
16.46 Millennium, magazine over
toekomst
17.16 Cartoon Club, tekenfilms
17.47 Trekkingsuitslag Bankloter
17.57 Paperclip-reis, reportage ov
werkvakantie Nederland!
jongeren in Hongarije
18.28 Topscore, spelletje
18.58 Prettig weekend, uitgaanstip
19.28 Wat 'n vraag! Waarin (on)b
kende mensen na
beantwoorden van een
vraag zelf een vraag
mogen stellen
20.00 (TT) Journaal
20.24 Weeroverzicht
20.31 (TT) Help, serie verhalen
21.01 Jacob, speelfilm van Sir Petj
Huil uit een filmcydus rond
bijbel
22.42 Sporen: Oud worden, doe
mentaire-serie over de laats
jaren in het leven van diverse
mensen L
23.21 Trekkingsuitslag giroloterij
23.32 Kissing Place, speelfilm
00.57 Journaal
NEDERLAND 2
07.00 Journaal
07.06 Lingo, spelletje
07.30 Journaal
07.33 Ontbijt TV (met om 08.00 Joi(
naai)
08.30 Journaal
08.33 Topscore, spelletje
09.00 Journaal
09.07 PP: Uitzending CDA
09.10 Kook TV
09.28 Die 2: Nieuwe koeien
09.53 Alle dieren tellen mee
10.15 Psychologie van het gezin
10.45 Deutsch Direkt. Duits voor b]
ginners
11.15 Via Ria, discussie
12.07 Lucky Lotto live, spelshow
13.00 Journaal
13.09 (TT) Oppassen!!!, comedy
13.34 (TT) Twaalf steden, dertid
ongelukken, gedramatiseerd
verhalen
14.00 Sonja, talkshow
14.49 De schreeuw van De Leeuw;
15.36 Candid Camera
16.00 (TT) Journaal
SUSKE EN WISKE: DE A\
bureau voorzover uu hunnen vaftstelli
hen
HAMBONE
ONTDEK DE VERSCHILLE
