Een paradijs met vette kluiten
V*n/
'IRT'
Endemol r
in zee met
Stoelgang hoeft geen
martelgang te zijn
Onderzoek Jui
Sporttotalisat
kraslote
meer
Halfslachtig
DE STEM
BINNENLAND BUITENLAND
DËSTEM
Tientallen Nederlandse boeren kiezen de ruimte van voormalig Oost-Duitsland
-DESTEM-
i
6Voor de toekomst van de
landbouw moet je hier zijn
Zielepoot Blues
Lumbago
uj FLODDERS
y c M
Het Kindeke
Boeddha
De Pintenpakker
Campagne Lever en Darm Stichting
DESTEM
MAANDAG 14 NOVEMBER 1994
Door Chris van Alem
Het land voor de motorkap is
leeg en bijna vlak. Af en toe rijst
een flauwe heuvel op, af gezoomd
door een eenzaam bomenrijtje.
Voorbij het bordje Mecklenburg
Vorpommern verheft het land
schap zich ineens boven de
Brandenburger vlakte. Heuvels
en dalen, herfstbossen en heide
velden wisselen elkaar af. Op de
flanken van de heuvels bollen
lege akkers. Graan en maïs zijn
binnen.
Voorbij Ludwigslust ligt het ver
laten Grabow met zijn brede,
verzakte basaltstraten en verval
len huisjes. Een vrachtwagentje
lost kolen voor de wintervoor
raad. Vier kilometer verderop,
weggestoken in bossen en vel
den, ligt Wanzlitz. Een handje
vol huizen in een
Gewerbegebiet
„Er zijn dagen dat hier niemand
voorbij komt," zegt Wim Hop
man (42) aan de poort van zijn
bedrijfsterrein. 'Hopman Sch-
weinefleischproduktion GmbH'
vermeldt het bordje waarop twee
welgevulde varkens vrolijk de
wereld inhlikken. Het roestige
wachthuisje bij de bushalte te
genover de poort is in onbruik
geraakt. „Ooit werkte hier ze
ventig man," zegt Mia Hopman.
Nu zijn zes mensen voldoende
om een bedrijf met elfduizend
slachtvarkens te runnen volgens
moderne Nederlandse bedrijfs
voering.
Hopman is deeltijd-emigrant en
pendelt wekelijks tussen zijn
woonplaats, het Brabantse Her
pen, en Wanzlitz, 570 kilometer
enkele reis. Thuis, met drie jonge
zonen, runt Mia het bedrijf met
vijfduizend slachtvarkens. Wim:
„Je kunt dat bedrijf natuurlijk
wel verkopen. Maar als het hier
misgaat, dan heb je niks meer."
De Hopmannen staan op het
punt van een definitieve keus.
Mia: „Het is toch wel een hele
opgave, twee jaar pendelen."
Wim: „Ik ben nu 42 en ik heb
toch wat opgebouwd in Holland.
Maar op deze manier gaat er een
boel naar de fiscus."
De mesterij is tien hectare groot
en wordt gedomineerd door twee
grote blokken. Een lange gang,
waarvan het einde in de duister
nis onzichtbaar is, verbindt de
meststallen met een totale capa
citeit van 25.000 varkens. Iets
meer dan een miljoen mark
kwam in juli 1992 op tafel om
het twintig jaar oude Volkseige-
ne Betrieb (VEB) te kopen van
de Treuhand, die de voormalige,
nog levensvatbare DDR-staats-
bedrijven verkoopt. De mesterij
behoorde tot de Fleischkombinat
Schwerin, samen met een andere
mesterij en twee slachterijen.
De varkensstapel van Hopman
zal eind dit jaar 16.000 stuks
tellen, als het andere stallencom-
plex gemoderniseerd is. Behalve
de stallen omvat het complex
een enorme ondergrondse put
voor de 30.000 kuub mest die de
beesten uitpoepen, een groot
voormalig kantoor dat nu als
woonhuis dienst doet en een por
tierswoning. „Je hebt hier heel
wat hoeken en holen," zegt Mia
Hopman.
De beslissing om de horizon te
verleggen, was niet makkelijk.
Nauwelijks lag de Berlijnse Muur aan gruzelemen
ten of de Nederlandse boeren verlustigden zich met
honderden tegelijk aan de vette Oostduitse kluiten
en de uitgestrekte grazige weiden. Hier kon je nog
boeren, hier werd je niet als gierende milieuvervui
ler beschouwd, hier lag de nieuwe horizon. Var-
kensschuren zo groot als kazernes, melkveestallen
met een omtrek die een stevige wandeling vraagt,
landerijen waarvan je het eind met een verrekijker
nog niet kan zien. Zo'n honderd Nederlandse
boeren ploegen, melken en mesten nu in de voor
malige DDR. De meesten permanent, anderen als
deeltijd-emigrant.
Peter Geven van Milchhof Gerstenberg: 'Je kunt hier ontzettend goedkoop produceren.'
is het een heel eind bekeken met
de intensieve veehouderij." Mia
had bedenkingen. „Ik heb nach
ten niet kunnen slapen. Je weet
wat je thuis hebt. En hier was
het voor mij maar 'n duister iets.
Je hebt al zo lang gewerkt. Om
dat allemaal om het spgl te, pet
ten...."
Een makelaar stond de familie
Hopman bij gedurende de acht
maanden dat met de Treuhand
werd overlegd. Wim: „Ik heb een
paar keer vijftigduizend mark
meer geboden. Ik dacht, dan
loopt het allemaal wat sneller.
We hebben vier, vijf maanden
onderhandeld over de prijs. In
eens, op een vrijdag, moesten we
bij de Treuhand komen, in Sch
werin. Ze wilden het gelijk ver
kopen, we moesten meteen be
slissen, diezelfde dag. Ze vroe
gen een prijs die veel hoger lag
dan we hadden geboden." Uit
eindelijk werd tot na het week
einde respijt gegeven.
Hopman was verplicht voor de
herstart van het bedrijf zijn
mestafzet en Bestandsschutz,
een soort hinderwetvergunning,
rond te hebben. „Er waren hier
van die slimme Duitse boeren,
Wim: „In de zomer van 1991 zijn /die wilden de mest wel hebben,
we eerst 'ns een paar wekery Maar dan moest ik van hun het
wezen kijken in Oost-Duitsland.
Ik was meteen ondersteboven
van die grote bedrijven hier. |n
Holland kun je niks meer. Daqr
graan afnemen. Als de varkens
duur waren, moest ik veel beta
len voor het graan; waren de
varkens goedkoop, dan was de
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader en D. Ahles (adjunct).
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405. Telefax redactie 076-236309.
Bezorgklachten en abonnementenadministratie:
Afdeling Lezerscontact 06-0226116 (gratis)
ma. t/m vrij. 8.00-17.00 uur, zat. 8.00-12.00 uur.
Kantoren:
Bergen op Zoom, Postbus 65, 4600 AB;
01640-36850, fax 01640-40731, redactie 01640-37253.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Goes, Klokstraat 1, 01100-28030, fax 01100-21928.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751, fax 01140-19698.
Oosterhout, Bredaseweg 108B,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 01184-19910, fax 01184-11446.
Openingstijden: van 8.30-17.00 uur.
(Middagpauze van 12.30-13.30 uur m.u.v. Oosterhout)
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 87.20, per half jaar 173.45 óf per jaar 337.30.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 29.05,
per kwartaal 84.70, per half jaar 168.45 óf per jaar 327.30.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882 en bij Teuben,
Ginnekenweg 7, Breda.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881. Fax 076-236405.
Geboorte- en overlijdensadvertenties
maandag t/m vrijdag tot 16.00 uur 076-236881fax 076-236405
zondag van 18.30 tot 20.30 uur 076-236242/236911
Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd onder toepassing van de
Algemene Voorwaarden van Uitgeversmaatschappij De Stem B.V. als
mede de Regelen voor het Advertentiewezen.
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
De Stem op band: Centrum voor gesproken lektuur 08860-82345.
graanprijs lager." Hopman sloot
na veel overleg een negenjarig
mestcontract met een Hollander
die al twintig jaar in Duitsland
boert. „En verrèkkes goed."
In het koopcontract was ook
vastgelegd dat Hopman zes men
sen in dienst zou nemen en Voor
twee miljoen Mark zou investe
ren, in nieuwe ventilatie, ver
warming en voederapparatuur.
„Ze hebben gecontroleerd of we
het beloofde aantal mensen in
dienst hadden genomen. Voor
die investeringen zullen ze nog
wel een keer komen. Over het
bedrag dat je minder investeert
dan staat beschreven, moet je
tachtig procent boete betalen
aan de Treuhand. Om te voorko
men dat je het bedrijf meteen
weer doorverkoopt."
'Wettbewerb' staat op het blau
we bord in de hal van het voor
malige kantoor. 'Planerfüllung'
staat eronder geschreven. De
sporen van het vervlogen com
munistische tijdperk zijn nog
vindbaar op de varkensmesterij.
„Hier, kom 'ns kijken, een kamer
vol spullen uit die tijd." In de
hoek staan twee vaandels. 'VEB
Fleischkombinat Schwerin' staat
op het ene. Het ander is rood en
vertoont een vertrouwd beeld uit
die periode: twee geblokte kop
pen, die met strakke blik de
'Genossen' aanschouwen.
De volgende dag reizen Mia en
haar drie zonen weer terug naar
Herpen. De herfstvakantie is
voorbij. „Een weekeindhuwelijk,
dat gaat niet meer stuk, zeggen
ze. In die twee dagen maak je
geen ruzie." Wim kijkt alvast
een stukje vooruit. „Als het aan
mij ligt, dan blijven we hier.
Voor de toekomst van de land
bouw moet je hier zijn." Maar er
klinkt ook twijfel. „Je zit ten
slotte toch met de kinderen en de
school, nietwaar?"
De honger naar land drijft de
pacht- en koopprijzen in ooste
lijk Duitsland op. Maar nog
steeds liggen ze ver beneden het
Nederlandse niveau. „Akkerland
is zeer gewild, dankzij de EG-
subsidies. Je hebt grote bedrij
ven, die leven niet van de akker
bouw, maar van die subsidies,"
zegt Dieter Barenz in het kan
toor van de Nederlands-Duitse
Kamer van Koophandel aan de
Friedrichstrasse in oostelijk Ber
lijn.
Barenz staat, in dienst van de
Gelderse ABTB, sinds april 1993
Nederlandse boeren bij die zich
in de voormalige DDR willen
vestigen. Drie aankopen zijn
door zijn bemiddeling tot stand
gekomen. „Je kunt niet bij tig
bedrijven betrokken zijn. Je
moet rekenen op driekwart tot
een jaar voordat de onderhande
lingen zijn afgerond," pareert hij
de opmerking over het geringe
aantal.
Lang niet iedere Nederlandse
boer klopt bij Dieter Barenz aan
is de ervaring. Menigeen ope
reert op eigen houtje. En zo
worden miskopen gedaan, meent
Barenz. „Er zijn mensen die be
drijven gekocht hebben in Bran
denburg waar soms in de zomer
twee maanden geen regen valt.
Maar die zijn niet door ons bege
leid. Sommigen hebben zich in
tensief voorbereid, maar 'lang
niet iedereen. Er zijn boeren die
te duur gekocht hebben of ze
hebben inefficiënte bedrijven
overgenomen. Boeren die in Ne
derland veertig koeien hadden.
Maar tien keer veertig koeien,
da's toch een heel ander ver
haal."
En het misverstand over soepele
milieuregels zag hij ook graag
uit de weg geruimd. „Je hebt er
boeren bij die denken dat het
vanwege de grote oppervlakten
hier geen problemen oplevert.
Aber das ist zu kurz gegriffen."
„Ik schat dat er nou zo'n hon
derd Nederlandse families zit
ten, op zestig bedrijven. Ten op
zichte van de beginjaren is de
belangstelling iets teruggelopen.
Het eerste jaar dat we onze stu
diereizen organiseerden, hebben
we zo'n driehonderd Nederland
se boeren meegenomen. Vorig
jaar waren het er rond de hon
derddertig. Maar ik heb de in-
foto vogelensangh
verdienen."
,,'t Kon beter. In de buurt waar
ik zit, is de melkprijs 51 pfennig
per liter. Een beetje laag," vindt
Jan Geveling (47) uit het Betuw-
se Gpndt, die tweeëneenhalf jaar
geleden een melkveebedrijf met
zo'n vijfhonderd koeien een een
quotum van 1.8 miljoen liter
overnam in Kleinleutz, bij Cott-
bus, tegen de grens met Polen
aan. Hij kocht een deel van een
Landwirtschaftliche Produk-
tions Genossenschaft (LPG) die
met een eigen bouwmaatschap
pij, vakantiewoningen, zeven
honderd koeien, onmetelijk grote
landerijen tot een van de grote
agrarische bedrijven in de DDR
behoorde.
Geveling is pendelboer. „In het
begin ging ik elke week." Nu
runt een Oostduitse bedrijfslei
der de boerderij en overbrugt de
Gendtenaar eens in de drie we
ken de 750 kilometer. Thuis, in
de Betuwe, wacht nog een be
drijf met 2000 mestvarkens en
een aantal zoogkoeien, „t Valt
niet mee om een definitieve stap
te zetten. Als 't hier spaak loopt,
dan wel misschien. Maar het is
niet te hopen."
druk dat er weer een nieuwe
stroom op gang komt. Met name
melkveehouders, want voor die
groep is nog wel ruimte. Akker
bouw is al een stuk lastiger,
want dat doet iedereen daar.
Dus is er moeilijk aan grond te
komen."
Het enthousiasme van Henk van
Dam uit Nieuwer ter Aa
(Utrecht) voor boerenbedrijven
in Oost-Duitsland is niet ver
flauwd. Sinds het vallen van de
muur organiseert zijn Agrarisch
Reisbureau studiereizen naar
'het beloofde land'. „Degenen
die er nu naar toe gaan, doen dat
veel gerichter. De jongens die
destijds daar naar toe zijn ge
gaan, wisten nauwelijks waar ze
aan begonnen. Een aantal is met
het kontje in de boter gevallen,
maar er zijn er ook bij die het
niet voor elkaar gekregen heb
ben en weer teruggekomen zijn.
Ik ken er ook nog die maar door
liggen te modderen."
„Ik denk dat de Westduitsers de
voornaamste kopers zijn. Soms
puur voor de speculatie, is mijn
indruk. Daarna komen de Ne
derlanders. Sinds de beginjaren
zijn de koopprijzen flink geste
gen. Zo'n bedrijf als Wim Hop
man heeft, daar betaal je nu
gauw het dubbele voor. Dat
geldt ook voor melkveebedrij
ven. 'n Enkele is zelfs al vier, vijf
keer zo duur geworden. Maar
toch denk ik dat het in die sector
met een investeringsprijs van
een tot anderhalve mark per liter
nog lucratief genoeg is. Daar is
absoluut nog een snee brood te
„Ik was een van de eersten.
Voordat de Muur viel, was ik
hier al aan het rondkijken."
Peter Geven (40) ruilde het boe
renbestaan in het Gelderse Sil-
volde voor een nieuwe toekomst
in Vogelsang, een klein dorp aan
de rand van de zeer vruchtbare
Magdeburger Börde, in de deel
staat Sachsen Anhalt. Een kleine
vierhonderd kilometer scheiden
zijn hem, vrouw en vier kinderen
van het thuisfront dat in augus
tus vorig jaar voorgoed werd
ingeruild voor het nieuwe adres.
Am Kiefernhang, aan de bosrand
in de Jerichower Landkreis.
De nieuwe bungalow is eerdaags
klaar en biedt uitzicht over de
weldadig vette kluiten die de
Elbe kilometers breed heeft af
gezet. In de verte schitteren de
spitsen van de Magdeburger
Dom in het herfstzonnetje. „Als
er bezoek uit Nederland komt,
zeggen ze altijd: goh, 't lijkt hier
wel het einde van de wereld."
Langzamerhand begint Geven
broertje dood te krijgen aan de
ongenode excursie-gangers uit
het vaderland, die zich een dagje
willen vergapen aan de boer-in-
den-vreemde. „Soms is het een
ramp, die negatieve ondertoon
elke keer. Zo van: 'Daar is niks
te koop, in dat communistische
gebied'. En opmerkingen als:
'Het zal de kinderen wel niet
meevallen'. En dan denken ze
ook nog dat je de hele dag voor
ze beschikbaar bent. Gelukkig
liggen we buitenaf en zijn we
moeilijk te vinden."
Het straatje draait pal voor de
ingang van het sanatorium Vo
gelsang het bos in en gaat over
in een modderig hobbelpad. Vijf
tig plassen en driehonderd kui
len verderop steekt een complex
met witte gebouwen boven de
groene weilanden uit. Milchhof
Gerstenberg, met ruim driehon
derd koeien. Holstein-Frisians,.
een top-melkras.
Een gele shovel hapt zijn laad
bak diep in het voer, twee groene
Fendt-tractoren passeren elkaar
op de ruime betonnen plaat voor
de stal. Het is zondagmorgen
vroeg en het Milchhof is in vol
bedrijf. „Nee, atv en die dingen,
hebben we hier niet," lacht Ger-
win uit Doetinchem die de ak
kerbouw voor Geven verzorgt.
Vier man vast personeel, Geven,
zijn vrouw en hun oudste zoon
runnen de voormalige LPG die
ooit 35 werknemers had.
„Ga nou niet schrijven dat ik het
hier gemaakt heb," waarschuwt
Peter Geven. Maar het lijkt alsof
de robuuste grijs-metallic Mer
cedes in de oprit zachtjes 'ja'
schudt. Behalve de Milchhof is
Geven eigenaar van een opfok-
bedrijf voor jongvee - 'dat was
hardstikke goedkoop' - met een
vergunning voor duizend dieren
en voegde hij onlangs een var
kensmesterij aan zijn bezit toe.
Hij wil er een kippenmesterij
van maken. „Lijkt me een mooie
tak bij het akkerbedrijf. Als er
gelegenheid is om meer bij te
kopen, waarom niet?" Hij is ook
eigenaar van 130 hectare grond
en pacht er nog eens 420 ver
spreid liggende hectare bij.
„Ik was helemaal geen akker
bouwer. Ik had nog nooit een
biet uit de grond zien komen.
Maar opeens had ik hier een
bietenquotum. Ik krijg steeds
meer schik in de akkerbouw. Je
draait hef spul de grond in en je
bent er voor een half jaar van
af." Geven pakt een leuke EG-
subsidie mee op gewassen als
koolzaad en zonnebloemen.
„Zelfs met slechte grond kun je
zo hier nog aardig rondkomen."
In alle opzichten lijkt de voor
malige Silvoldenaar een zon
dagskind. „Ik heb het bedrijf
overgenomen voor 200.000
Mark, inclusief de 200 koeien die
er in stonden. Een aantal beesten
bleek leukose, een bloedziekte,
te hebben. En toen kwam ineens
die EG-regeling dat bedrijven
met leukose-koeien gesaneerd
zouden worden. De beesten wer
den getaxeerd, afgekalfd en af
gemolken en daarna heb ik van
de sanerings-subsidie nieuwe
koeien uitgezocht."
Geven kocht de Milchhof inclu
sief een melk-quotum van 1.8
miljoen liter. „Dat quotum werd
met dertig procent gekort vol
gens EG-richtlijnen. Er kwam
geld op tafel voor een quotum
waar we niets voor betaald had
den. En 'n mooi beetje geld. Ja,
je lacht je kapot."
Dat het quotum met zestig tot
zeventig procent wordt over
schreden is geen probleem.
„Maakt niet uit. Er wordt te
weinig gemolken hier." Geven
gokt erop dat hij zijn quotum
straks kan vergroten. „Bijko
pen," verduidelijkt hij.
Samen met vijftien andere boe
ren levert Peter Geven de melk
aan de Harzmölkerei. Het rende
ment van zijn nieuwe bedrijf is
'tientallen procenten' hoger dat
het bedrijf dat hij in Silvolde
bezat. „Je kunt hier ontzettend
goedkoop produceren. Kijk, per-
spulp kost hier maar zestien
mark per ton, de melkprijs is
ongeveer gelijk aan die in Hol
land, land kost maar vijftig
mark pacht per hectare.
„Nederland was te klein. Ik was
er uitgekeken," verklaart Geven
het afscheid van zijn 35 hectare
en ruim tachtig koeien. Hij neus
de rond in Portugal, „maar ik
vond nergens zo veel mogelijk
heden als in oostelijk Duitsland.
Ook wat mentaliteit betreft. Wij
denken alleen maar aan geld en
snel vooruit komen. Hier is het
allemaal wat socialer, alhoewel
dat ook verdwijnt."
Hij kiende zijn uitgebreide zoek
tocht destijds zo uit dat de in
komsten gewoon doorgingen. „In
Silvolde had ik mijn land en m'n
stal verhuurd, m'n melkquotum
werd gepacht door een andere
boer, ik kon m'n sleufsilo's ver
huren. Zo kon ik een jaar lang
drie dagen per week hier rond
kijken. Ik had er al wat handel
in melkkoeltanks en ben vanaf
1990 ook andere machines erbij
gaan verkopen. Maar ik had al
gauw in de gaten dat die machi-
nehandel vanwege de Westduitse
concurrentie niks was. Ik dacht:
ik moet zien dat ik een mooi
groot landbouwbedrijf krijg."
Na tweeëneenhalf jaar pendelen
hakten de Gevens de knoop
door: de nieuwe horizon lag in
Duitsland. „Je leeft in twee lan
den. Dat houd je niet meer vol.
In Nederland word je op een
gegeven moment ook niet meer
geaccepteerd. Als je daar aan
komt rijden met je Duitse kente
ken vragen ze: 'Wie geht's in der
Heimat?'
Als ik bedenk dat mijn geest
zich bewust kan zijn
van zijn eigen geboorte
in mijn brein,
dan stokt mijn verstand
en stamelt verward:
„Bid jij nou maar en kniel
want het kan niet anders
of jij hebt een ziel;
een onstoffelijk 'ik'
dat blijft voortbestaan
nadat het 'ik' van stof
al lang is vergaan."
Maar
dat 'ik', dat mijn brein
nu projecteert,
nu het orgaan nog niks man
keert,
het 'ik' dat ik was
mijn hele leven,
waar is dat nou opeens,
na mijn dood gebleven?
Het was net zo onstoffelijk
als mijn ziel
en ik betreur het erg
dat mij dat ontviel.
Het heette, zolang 't er was
mijn geest
en is altijd mijn leuktste
'ik' geweest.
Kent U het spit
en wat daaronder zit?
dat men oploopt, gelijk ik zel-
ve,
bij het al te nijver delven?
Door John O'Mill v
'en heb U ooit dat spit
gen
of aan een onderspit geregen'
Zijn Boeddha en Allah
ooit baby geweest,
of zijn die volwassen
De boeken die men daarov;
leest
laten er niets over horen,
maar 't Kindeke Jezus
kent men al
vanaf zijn geboorte
in een stal.
Hij pakte zijn dagelijks kratjt
de dorstige J. v.d. M.
voor z'n droogje zowel als in
natje;
toen pakten de pintjes hem.
Een schaalmodel van de winnende inzending in de ontwer
pwedstrijd voor 'het toilet van de 21e eeuw'. Het ontwerp i
van de hand van Jeroen Carelse, student Industriële Vormge
ving aan de Rietveld Academie. Op de achtergrond schetsjei
van de houding waarin de gebruiker op dit futuristisch
toilet zit. foto dijkstra
Van onze verslaggever
Utrecht - 'Is uw stoelgang een martelgang? Blijf er niet
mee zitten!' Onder dat motto is de Nederlandse Leveren
Darm Stichting (NLDS) vorige week een voorlichting?
campagne begonnen over darmklachten.
Maar liefst een op de vijf Ne
derlanders heeft regelmatig of
zelfs dagelijks last van darm
klachten. Volgens de NLDS
zijn deze problemen vaak op
eenvoudige wijze te verhelpen.
Veel mensen blijven er echter
onnodig lang mee rondlopen.
Deels omdat er veel misver
standen over darmproblemen
bestaan, deels vanwege het ta
boe dat er nog altijd rust op
deze gezondheidsklachten.
Verstopping
Een van de manieren waarop
de NLDS hier verandering in
wil brengen is de uitgave van
de brochure 'Darmklachten'.
Hierin worden onderwerpen
besproken als diarree, ver
stopping, het prikkelbare
darmsyndroorp en problemen
met de anus, bijvoorbeeld
aambeien. Ook zijn er tips en
adviezen in te vinden over
leef- en en voedingsgewoonten
die ontlastingsproblemen kun
nen helpen voorkomen. Ten
slotte wordt ingegaan op vra
gen als 'Hoe kom ik er van
af?', 'Wanneer ga ik naar mijn
huisarts?' en 'Wat vertel ik
mijn huisarts?'.
Toilet
Bij de presentatie van de cam
pagne in het Academiegebouw
aan het Domplein in Utrecht
werd ook de prijswinnaar be
kend gemaakt van een ont
werpwedstrijd voor het Toilet
van de 21e eeuw. Beste van
drie inzendingen bleek het
ontwerp van Jeroen Carelse,
eerstejaars student Industriële
Vormgeving aan de Rietveld
Academie.
„Is dat toilet van de 21e eeuw
nou een serieuze zaak?" vroeg
presentator Henk Mochel vlak
voor de prijsuifreiking aan J.
van Male, directeur van de
NLDS. „In feite wel, want
mensen die last van hun dar
men hebben, zitten nou een
maal veel op het toilet. Dan is
het toch fijn als je makkelijk
Den Haag (anp) - De zes Inte
Recherche Teams (IRT's) fu
nog niet optimaal. Dat blijk
evaluatie die minister Sorgdra
tie) in september heeft laten ver
advies van de commissie-Wierir
Deze commissie onderzocht de gang
leidde tot het uiteenvallen van het1
IR
zit," vond zij. De inzending®
moesten van de jury behaht
comfortabel ook fantasievol
en taboedoorbrekend zijn.
Koude bril
Volgens ontwerper Carelse
(25) is bij de moderne toiletten
vaak 'de bril zo koud en hel
kamertje zo somber'. Hij be
dacht daarom een toilet waai
de gebruiker ondersteun!
wordt door twee grote hand
vormige uitstulpingen. Deze
uitstulpingen kunnen, evenals
de toiletpot, scharnieren.
De eventuele toekomstige
bruiker van Carelse's 21e
eeuwse toilet moet hetzelfde
prettige gevoel krijgen dat
had toen hij, ondersteund door
de handen en armen van vadet
of moeder, zijn behoefte c
Het viel Carelse namelijk op
hoe prettig zijn eenjarige
dochter zat wanneer hij haar
optilde voor 'een drukje'.
Zacht
Hoe het toilet precies tech
nisch uitgevoerd moet worden
weten de NLDS en Carels
nog niet. Ze vertrouwen daar
voor op de ontwikkeling van
technieken en materialen in de
volgende eeuw. „De bril moet
van een zacht materiaal zijn.
dat zich naar de huid vormt,"
vindt de ontwerper in elk
val.
Ook om medische redenen zoo
het 21e eeuw toilet van Care!
se een vooruitgang zijn.
„Wanneer iemand gebruik
maakt van het huidige zittoi1
let, dan zit er een hoek tussen
zijn rectum en anus. Populair
gezegd: zo iemand moet on
een hoekje poepen. Bij he
ontwerp van Carelse is er geen
hoek meer," aldus professor A-
Smout, bijzonder hoogleraar
in de maagdarm-motoriek aan
de Universiteit van Utrecht.
De brochure 'Darmklachten'
gratis aan te vragen bij de NLDS,
Postbus 430, 3430 AK Nieuwe-
gein.
Door Anja van den Akker
Hilversum - Producent Endemol on
kaanse commerciële station ABC
werking.
ABC, dat dolgraag verder de
Europese markt op wil, heeft een
aandelenruil voorgesteld. Ende
mol wil vooralsnog niet verder
gaan dan het co-produceren van
de eigen formules voor de Ame
rikaanse markt, met behoud van
zelfstandigheid.
Volgens Endemol-woordvoerder
T. Notermans is dat laatste abso
lute voorwaarde voor Joop van
den Ende en John de Mol. „Het
liefst richten wij een eigen pro-
duktiemaatschappij op in de VS
met ónze formules, zoals de
Soundmixshow en Love Let
ters."
Volgens Notermans speelt de ga
rantie die Endemol heeft van de
publieke omroepen, om voor
zo'n 70 miljoen gulden af te
nemen, voor het miljardenbedrijf
ABC geen rol van betekenis.
Zegslieden uit het publieke
kamp, die niet met naam willen
worden genoemd, zien de ont
wikkelingen echter met lede
ogen aan: „De hele Endemol-
deal met de publieke omroepen
loopt kans te worden ver-Ameri-
kaanst," vreest een ingewijde.
Buitenspel
Intussen onderhandelt CLT, de
moedermaatschappij van RTL,
met de Tros over het opzetten
van een commercieel tv-station.
Via dei Tros kan RTL weer een
mg
de
ke
Di
bu
De
ge:
zet
zei
Vo
va
ge<
op
ee
va
leg
tac
til'
Ze
cië
de
co
sp
gr
bli
RT
vo
da
en
Al
he
lev
sh
Pl
do
sp
N(
gr
dij
Hilversum (anp) - De Sport-
totalisator heeft het ministe
rie van Justitie gevraagd het
aantal jaarlijks uit te geven
krasloten te verhogen van 84
miljoen tot 200 miljoen. Dat
zei directeur Zwartjes van de
Sporttotalisator, de organisa
tor van de krasloterij, giste
ren voor de NOS radio.
Dit jaar heeft de Sporttotalisator
de 84 miljoen krasloten al vrij
wel geheel geleverd aan de bijna
3000 verkooppunten. Binnen
tien tot twaalf dagen zal de
Sporttotalisator geheel zijn uit
verkocht. Verwacht wordt dat in
de winkels over drie weken geen
krasloten meer te koop zijn.
H
he
or
de
str
ga
gi
cu
se
jo
se
d«
va
nr
n
ta
se
gé
HELDERHEID IS niet president Clin
kanen doen sinds zaterdag niet met
Kroatisch-Bosnische wapenembarg
dat de Verenigde Staten nu ook
moslimtroepen in Bosnië.
De Amerikaanse president is gezwi
Daar overheerst immers de menir
zullen inbinden en akkoord gaan nr
len, als hun tegenstanders zich b(
nen.
Nu de geruchten steeds sterker w
Russisch materieel tot hun beschikl
niet meer dan logisch geweest zijr
volgende stap, die van wapenlever
daar andere bronnen melden dat
regeringsleger helpen met informa
Toch durft Clinton die logische cor
binnenlandse politieke vrede bew<
noten in het buitenland niet voor ht
Voor beide partijen doet hij het da
krijgt slechts gedeeltelijk zijn zin er
aan het gedogen van wapensmokk
luties is, en de partners in de Jo
voelen zich in de steek gelaten. Hu
visch grondgebied gelegerd zijn, k
De Fransen en de Spanjaarden
troepen terug te trekken.
De houding van president Clinton
belijdt hij nog enig geloof in een
geeft hij de strijdende partijen de
geweld uit te vechten. Ongetwijf
moslims zich nu zo veel beter
oorspronkelijke agressors, de Bo
lager kunnen doen zingen. Maar
de Navo-partners kunnen hun
gewijzigde inzichten afstemmen.
Voor duidelijkheid is echter moe
Clinotn blijkbaar niet.
