}tron
LEN
rELE
IALE
IEN EN
'RATIES
[ke/fon
m2
llezier
;laar.^
'By sluiters
worden
praktisch
nooit
gelezen'
Veilig Verkeer
en Stichting
Verkeersslachtoffers
eisen maatregelen
leren
deuren,
e^ers(
SURPLUS
E4
X S3
\Sen drankje
'en kans op
's van een
pESTEM
VRIJDAG 11 NOVEMBER 1994
STUDIECENTRUM
lichting voor Gehandicaptenbe-
"entrum een tweedaagse:
IGEN IN ZEELAND'
ivernachting).
mensen met een handicap en
jland.
ingenbehartiging van én voor
idicap.
erkwijze van werkgroepen ge-
n gehandicaptenorganisaties,
rlinge samenwerking, ook met
g voor Gehandicaptenbeleid.
2292
Stem, 076-236911
Tweehonderd verkeersdoden per jaar als gevolg van medicijngebruik.
Jaarlijks vallen er in het
Nederlandse verkeer zo'n
tweehonderd doden als
gevolg van medicijnge
bruik. Om over gewon
den en ernstige schade
aan auto's nog maar niet
te spreken. Het is de
hoogste tijd om maatre
gelen te nemen tegen het
massale rijden onder in
vloed van kalmerings
middelen, slaappillen en
anti-depressiva, vinden
onder meer Veilig Ver
keer Nederland en de
Stichting Bescherming
Verkeersslachtoffers.
Door Samir Suudi
Het is een regelmatig terugke
rend berichtje in de dagbladen:
'Automobilist rijdt op stille weg
door onbekende oorzaak tegen
boom'. B. Woudenberg, woord
voerder van de vereniging Veilig
Verkeer Nederland (WN) uit
Hilversum, is ervan overtuigd
dat veel van dergelijke 'myste
rieuze' verkeersongelukken ver
oorzaakt worden door medicijn
gebruik van de bestuurder. Hij
somt een aantal reacties op die
het rijgedrag van de medicijnen
slikkende automobilist kunnen
beïnvloeden: onscherp zien, tra
ge reacties, suffigheid of juist
zelfoverschatting en roekeloos
heid.
JArtsen schrijven jaarlijks acht
tien miljoen recepten uit voor
medicijnen die rij-gevaarlijk
zijn. Naar schatting vallen er elk
jaar m het verkeer zo'n tweehon
derd doden door medicijnge
bruik. De schade die bij dit soort
ongelukken wordt veroorzaakt
bedraagt circa 800 miljoen gul
den. Stel je eens voor dat pilo
ten, treinmachinisten, buschauf
feurs, doktoren of chirurgen hun
werk zouden verrichten terwijl
ze 'onder invloed' van medicij
nen zijn. Iedereen beseft dat zo
iets absoluut niet kan! Zou dat
dan niet evengoed voor gewone
deelnemers aan het autoverkeer
moeten gelden?," vraagt Wou
denberg zich af.
De ongelukken blijken niet al
leen te worden veroorzaakt door
voor de hand liggende medica
menten als pijnstillers, kalme
ringsmiddelen, slaappillen en
anti-depressiva. Ook hoest-
drankjes, anti-allergietabletten,
'Door medicijnen
versufte chauffeur
moet van de weg'
middelen tegen hoge bloeddruk
en eetlustremmers kunnen de
boosdoener zijn.
Stickertjes
Sinds het begin van de jaren '70
worden op dit soort medicijnen
waarschuwingsstickertjes ge
plakt. Een geel stickertje als het
geneesmiddel de rijvaardigheid
kan beïnvloeden, een rood plak-
kertje als het rijgedrag daadwer
kelijk beïnvloedt wordt.
Volgens Woudenberg is de waar
schuwende werking van deze
stickers na ruim twintig jaar wel
uitgewerkt. „De rode stickers
zijn sowieso collectors items,
want ze worden nauwelijks ge
plakt. Misschien zou er in plaats
daarvan op bepaalde medicijnen
een grote rode gevarendriehoek
geplakt moeten worden?"
Alle betrokkenen ontwijken naar
zijn mening hun verantwoorde
lijkheid. „De arts zegt niets als
hij het recept uitschrijft, hij gaat
ervan uit dat de patiënt de bijs
luiter wel leest. Ook de apothe^
ker zwijgt meestal en de patiënt:
zelf denkt: 'Die waarschuwing
geldt niet voor mij'. Op het
spreekuur houdt de patiënt vaak
met opzet zijn mond, omdat hij
bang is voor een rijverbod. Maar
daarmee steekt hij natuurlijk
zijn kop in het zand. En is hij
eenmaal onder invloed van de
medicijnen, dan kan hij hele
maal niet meer zelf beoordelen
of zijn rijvaardigheid aangetast
Aanpassen
De WN-functionaris wil dat
artsen verplicht worden hun pa
tiënten persoonlijk te wijzen op
het rij-gevaarlijke karakter van
sommige medicijnen. De arts zou
ook moeten informeren of de
patiënt veel auto rijdt. In dat
geval zou hij wellicht de dose
ring moeten aanpassen of een
lichter medicijn moeten voor
schrijven. De patiënt zou goed
moeten bekijken hoe hij op het
middel reageert. Eventueel moet
hij zelf om een lichter middel
vragen.
„De arts kan nu echter terecht
opmerken dat het nog maar de
vraag is welke medicijnen de
rijvaardigheid beïnvloeden,"
merkt Woudenberg op. „Hij
heeft geen 'keiharde' lijst van
rij-gevaarlijke medicijnen.
Daarom willen we ook dat hier
meer onderzoek naar wordt ge
daan. Drie ministeries hebben
toegezegd dit jaar met de resul
taten van onderzoeken naar rij-
gevaarlijke medicijnen te komen.
We zullen nauwlettend in de
gaten houden dat deze gegevens
ook werkelijk nog dit jaar be
kend worden gemaakt."
Toch is het vooral de eigen ver
antwoordelijkheid van de pa
tiënt om niet onder invloed van
rij-gevaarlijke medicijnen achter
het stuur te kruipen, benadrukt
Woudenberg nogmaals. „De arts
geeft voorlichting, de apotheker
geeft eventueel nog nader ad
vies, maar de patiënt neemt zélf
het besluit. Hij kan zich niet
verschuilen achter de andere be
trokkenen."
Blaaspijpje
Andere maatregelen waarvoor
WN pleit, zijn onder meer: ver
betering van de waarschuwings
teksten op bijsluiters en een on
derzoek naar betere opsporings
methoden en -middelen voor de
politie. WN hoopt op de spoedi
ge ontwikkeling van een 'blaa
spijpje' waarmee medicijnge
bruik sneller en eenvoudiger dan
nu (via bloed, speeksel of urine)
is aan te tonen. Met zo'n blaa
spijpje zou de politie op onver
wachte momenten ook willekeu
rige straatcontroles moeten hou
den, vindt de vereniging.
Bovendien zou er bij de afgifte
en verlenging van een rijbewijs
meer aandacht moeten komen
voor de lichamelijke conditie en
het eventuele medicijngebruik
van de automobilist. Dit zou
kunnen gebeuren in de vorm van
een verplichte doktersverklaring
of een medisch onderzoek.
Verheugd is Woudenberg over de
aanscherping van de Wegenver
keerswet per 1 januari '95. Met
de nieuwe wet wordt het voor de
politie een stuk makkelijker om
het rijbewijs in te nemen van
bestuurders die psychisch en li
chamelijk niet geschikt zijn een
voertuig te besturen. Justitie wil
dat het aantal in beslag genomen
rijbewijzen wordt verhoogd van
4.000 per jaar nu naar 10.000
vanaf '95.
Voor WN is het probleem van
medicijngebruik in het verkeer
een soort van 'final frontier'.
Jaren geleden pleitte de vereni
ging reeds met succes voor nu
alom geaccepteerde zaken als
valhelmen en autogordels. Te
rugdringen van het medicijnge
bruik bij automobilisten is nog
een van de laatste instrumenten
waarmee we de verkeersveilig
heid kunnen verbeteren. Dat
moet ook, want we willen dat in
het jaar 2.000 het aantal ver
keersdoden een kwart lager ligt
dan het cijfer voor 1986. Dat
betekent een daling van 1250
naar 1025 slachtoffers per jaar.
Er is dus nog genoeg te doen.
Verplichte film
H. du Chatenier van de Stichting
Bescherming Verkeersslachtof
fers (SBV, die verkeersslachtof-;
fers op medisch en juridisch ge
bied adviseert en begeleidt) in
Den Haag pleit voor nog verder
gaande maatregelen. Zij vindt
dat de politie nu al van tijd tot
tijd willekeurige verkeerscontro
les op het gebruik van rij-ge
vaarlijke medicijnen zou moeten
houden. Dat kan volgens haar
door het omnderzoeken van de
urine van automobilisten.
Mensen die onder de invloed van
medicijnen een ernstig ongeluk
veroorzaken, moet volgens Du
Chatenier ook voorgoed het rij
bewijs en de auto afgenomen
worden. „En dan moet men niet
gaan zeggen dat je zo bepaalde
groepen het recht ontzegt om
hun boterham te verdienen. Van
mij mag iedereen z'n boterham
blijven verdienen. Maar beseft
men ook dat de slachtoffers van
verkeersongelukken hun boter
ham vaak niét meer kunnen ver
dienen? Zo'n slachtoffer is mis-1
schien wel voor de rest van z'n
leven hulpbehoevend en z'n pri
vacy kwijt. Als een slachtoffer
hiermee moet leren leven, dan
moet de dader zich maar laten
rijden. Of een ander beroep kie
zen, dat hij kan uitoefenen zon
der auto."
Keuring
Ze snapt niet waarom de over
heid niet al veel eerder strenge
maatregelen tegen het rijden on
der invloed van medicijnen heeft
genomen. Het bestuurslid van de
SBV toont een artikel uit een
medisch vakblad uit het begin
van de jaren zestig. Daarin
wordt al melding gemaakt van
onderzoeken waaruit blijkt dat
psychofarmaca (medicijnen die
inwerken op het zenuwstelsel)
zorgen voor 'een demping van
het vermogen om affectieve
prikkels en indrukken op te ne-
„De mensen beseffen niet
wat voor ellende ze allemaal
veroorzaken met
keersongeluk.
FOTO RUBEN SCHIPPER
men en te verwerken en een
duidelijke vertraging van de mo
toriek'. Dit terwijl 'het bewust
zijn en de intellectuele vermo
gens niet wezenlijk worden aan
getast'.
„Dus je denkt als medicijnge
bruiker dat je nergens last van
hebt, maar je hebt zelf niet in de
gaten dat je veel minder goed
autorijdt. Zulke mensen zijn op
dat moment eigenlijk vermin
derd toerekeningsvatbaar," zo
vertaalt Du Chatenier het medi
sche jargon naar alledaags Ne
derlands.
Om er voor te zorgen dat minder
automobilisten versuft van de
medicijnen achter het stuur
kruipen, is naar haar mening om
de tien jaar een algehele medi
sche keuring nodig voor alle au
to- en motorrijders. Voor perso
nen boven de vijftig moet zo'n
keuring om de vijf jaar plaats
vinden; lijders aan een ernstige
oogafwijking, zoals bijvoorbeeld
staar, dienen nog frequenter on
derzocht te worden. Tijdens de
keuring moet ook uitgebreid on
derzocht worden of de automo
bilist rij-gevaarlijke medicijnen
gebruikt. Het onderzoek moet
volgens Du Chatenier plaatsvin
den door een onafhankelijk keu
ringsinstituut. „Als een huisarts
dit doet, kan hij onder druk
worden gezet door zijn eigen
patiënten die bang zijn om hun
rijbewijs te verliezen."
Hartkwaal
Schrijft een huisarts een rijge-
vaarlijk medicijn voor aan een
patiënt, dan moet deze worden
verplicht een verklaring te teke
nen. Hierin geeft de patiënt aan
dat hij expliciet voor de mogelijk
gevaarlijke gevolgen van het me
dicijn is gewaarschuwd door de
huisarts.
Het SBV-bestuurslid gelooft dat
het hoog tijd is om -behalve de
slikkers van verdovende medicij
nen- ook mensen met een ernsti
ge ziekte of handicap achter het
stuur vandaan te krijgen. Ze ver
telt hoe een man met een ernsti
ge hartkwaal langskwam bij de
stichting: „Hij hoefde maar vijf
tien traptreden te beklimmen en
dan 25 meter naar de voordeur
te lopen. Vervolgens had hij wel
een half uur nodig om op adem
te komen. 'Ja, ik kan zo moeilijk
lopen, daarom rijd ik auto' zei
hij. Daar verbaas ik me dan wel
over..."
Een ander triest geval dat ze
meemaakte, betrof een man die
als gevolg van een auto-ongeluk
een nek- en hersenbeschadiging
opliep. Desondanks bleef de man
autorijden. Enkele jaren later
veroorzaakte hij zelf een auto
ongeluk, waarbij zijn moeder om
het leven kwam.
Du Chatenier: „Voordat mensen
een rijbewijs krijgen, zou je ze
eigenlijk moeten verplichten om
een film te bekijken over slacht
offers van verkeersongelukken.
Of ze een bezoek laten brengen
aan een revalidatiecentrum.
Want de mensen beseffen niet
wat voor ellende ze allemaal
veroorzaken met een verkeers
ongeluk."
Feestjes
J. Stikvoort, chef van het poli
tiedistrict Breda, gelooft even
eens dat de meeste Nederlanders
nog weinig weten over de relatie
tussen medicijngebruik en de
kans op verkeersongelukken.'
„Op feestjes hoor ik nooit ie
mand zeggen dat hij medicijnen
gebruikt en daarom maar beter
niet kan rijden."
Hij zegt het systeem van de gele
en rode waarschuwingsstickers
'op zich een goed systeem te
vinden'. „Er is een groep die zich
er door laat leiden, maar er is
ook een hele grote groep die veel
nadrukkelijker op het mogelijke
gevaar van medicijngebruik
moet worden gewezen. Daarom
moeten ook de apothekers en
artsen de gebruikers persoonlijk
waarschuwen voor de risico's.
Nu gebeurt dat veel te weinig;
mijn huisarts heeft er bijvoor
beeld nooit wat over gezegd."
Bijsluiters worden naar zijn me
ning praktisch nooit gelezen,
omdat ze beginnen met een 'veel
te technisch verhaal', voordat de
waarschuwing gegeven wordt.
„Misschien zouden de apothe
kers bij het verstrekken van een
rij-gevaarlijk medicijn een fol
der moeten uitreiken met een
grote, opvallende afbeelding van
een stopbord en enkele regeltjes
waarschuwende tekst."
Onbegonnen
„Ik hoor van bijvoorbeeld Veilig
Verkeer Nederland dat de con
troles op medicijngebruik inten
siever en gerichter moeten. Maar
het probleem van de politie is:
we weten niet waar we naar
moeten zoeken. Het is nu voor
ons onbegonnen werk. We kun
nen alleen aan de hand van
iemands rijgedrag of emotionele
toestand beoordelen of er wel
licht sprake is van medicijnge
bruik."
„Als Veilig Verkeer Nederland of
de overheid vindt dat er gerich
ter gecontroleerd moet worden,
dan moeten daar goede middelen
voor beschikbaar komen."
Stikvoort ziet weinig in de sug
gestie om via willekeurige steek
proeven de urine van automobi
listen te gaan controleren op
sporen van rijgevaarlijke medi
cijnen. „De gedachte erachter
kan ik me nog wel voorstellen,
maar het is grondwettelijk ge
zien onmogelijk. Officieel gaat
het om onderzoek binnen het
lichaam. Het ligt in dezelfde ca
tegorie als sperma- of chromoso
men-onderzoek. Dat mag alleen
in zeer bijzondere gevallen."
Daarnaast kleven er technische
en uitvoeringsproblemen aan
zo'n onderzoek, zo stelt de poli
tiechef. „Nogmaals: waar moet
ik naar zoeken? En wat als ie
mand geen plas kan doen? Ik las
net een stuk in de krant over een
voetballer die voor de doping
controle moest verschijnen. Na
drie uur was het hem nog niet
gelukt om een plasje te produce
ren. Zolang kunnen we toch niet
bij straatcontroles gaan wach-1
ten?"
Consequenties
Over een algemene verplichte
medische keuring voor automo
bilisten (bijvoorbeeld om de tien
jaar) kan Stikvoort geen duide
lijke mening geven: „Stel dat ik
zelf depressief zou raken en daar
een tijdje anti-depressiva voor
moet slikken. Net in zo'n periode
word ik gekeurd en ik raak
daardoor mijn rijbewijs kwijt.
Dat vind ik toch wel een forse
straf."
„Ik weet dat er ook nogal wat
vrachtwagenchauffeurs zijn die
medicijnen slikken. Die zeggen
dat ze zich daardoor juist beter
voelen. Zou je die ook hun rijbe
wijs moeten afnemen? Kortom,
er zitten nogal wat consequen
ties aan vast. Die moet je eerst
goed afwegen."
Met een verplichte doktersver
klaring over goede gezondheid,
die zou moeten worden overhan
digd bij het verlengen of aanvra
gen van een rijbewijs, begeven
we ons naar de mening van Stik
voort helemaal 'op gevaarlijk
terrein'. Hij vreest dat er dan
eenzelfde commotie kan ont
staan als rond de verplichte
HIV-keuring bij het afsluiten
van een levensverzekering.
Nee, de politiechef ziet meer in
het verhogen van de bewustwor
ding van de medicijnen slikken
de automobilisten. „Het is on
derhand in de Nederlandse
maatschappij gemeengoed ge
worden dat alcohol en autorij
den niet samen gaan. We moeten
nu eerst proberen om die menta
liteit ook voor medicijngebruik
te bereiken."
