Weekend
Seiko Hopic, klem in
M
Rijen
EN
>IENST M/V
Binnen een paar jaar zouden het
beste, brave Hollanders worden:
hagelslag op de zelf verdiende
boterham en de kindertjes naar
school. Maar alle ambtelijke
bemoeienis, alle cursussen en
subsidies ten spijt, bleven ze
vooral zichzelf. Vijfhonderd
zigeuners. Opgejaagd als dieven
en paria's stonden ze eind jaren
zeventig aan de grens. Nu wonen
ze dan wel in echte huizen, maar
hun ziel zwerft nog altijd. De
overheid sluit niettemin het
dossier: integratie mislukt.
Snelle integratie
van Rom-zigeuners
in Nederlandse
gemeenten faalt
TIE
Op het tegelpaadje voor het huis
glimmen de chromen pootjes van
een eenzame keukenstoel in de
najaarszon. En voor het
doorzonraam valt alleen een
kleurrijke, exotische draperie
op. De keurige woning aan de
Van Bleiswijkhof in Rijen valt
nauwelijks uit de grijze toon.
Hier woont Sefko Hopic met zijn
vrouw en tien kinderen. „We
zijn te lang hier, onze tradities
vervagen." Een zigeunerfamilie,
gevangen tussen verleden en
toekomst.
ZATERDAG 29 OKTOBER 1994 E4
6596 MA Milsbeek
782 SC Moerdijk
1)76-215452 om een
en.
[N B.V.
I99
DA
ganisatie.
i Nederland gevestigd
Ier vestigingen in o.a. Duitsland,
Ier van openheid en dynamiek,
liteit door een perfecte organisatie
puidelijke functies en bevoegdheden.
ment van het grootste
lardere lijnfunctie
bm in de organisatie
pp universitair/HBO-niveau,
an de zaak,
■en.
(culum vitae te zenden aan:
Door Joop van der Pol
en Hans van Alebeek
Vrije vogels in een kanariekooi
Verschoppelingen waren
het, de 500 zigeuners die
in 1977 illegaal in ons
land verbleven. Overal
waren ze weggeknuppeld
en uitgekotst, de Rom,
zoals ze zichzelf noemen. Neder
land streek met de hand over het
hart en verleende generaal pardon:
in oktober 1977 kregen ze drie
dagen de tijd om zich te laten
registreren.
Ze ontvingen een verblijfsvergun
ning en mochten kosteloos een wis
selwoning betrekken in een van de
tien opvanggemeenten. Voor de
mannen kwamen er taalcursussen,
de vrouwen kregen naailes en de
kinderen werden onderwezen door
speciaal aangetrokken remedial
teachers. De rekening, vier miljoen
gulden per jaar, ging naar het rijk.
De ambtenaren van CRM, zo heette
dat ministerie toen nog, hadden het
allemaal bedacht. Integratie, luid
de het toverwoord. Binnen enkele
jaren zouden de zigeuners onher
kenbaar zijn omgesmeed tot brave
burgers in de Nederlandse zin van
dat woord. Heel Europa zou be
wonderend toekijken bij dit ken
merkende vertoon van oud-Hol
landse tolerantie en maatschappij
besef. Nederland liep weer eens
voorop.
Een dramatische misrekening,
bleek al snel. De zigeuners, die
eeuwenlang door Europa hadden
rondgezworven, waren niet vatbaar
voor onze ingemetselde normen en
waarden. De Rom-mensen wisten
geen raad met ingewikkelde for
mulieren en begrepen niet waarom
ze in een rij moesten staan voor een
loket. En als dan hun uitkering
werd stopgezet, omdat ze niet had
den ingeschreven voor de alfabeti
seringscursus, zag je ze plotseling
zonder afrekenen de Albert Heijn
uitlopen met een tas vol bood
schappen. Nagestaard door de pu
blieke verontwaardiging.
„Ze hebben, laat ik zeggen een wat
anders ontwikkeld gevoel voor
mijn en dijn. Dat geeft wel 'ns
problemen, evenals het feit dat ze
11983: Een zigeuner-gezin in een rijtjeshuis in Oldenzaal. De zigeuners in die plaats kregen al gauw het aloude stigma: dat van onbetrouwbare dieven.
foto anp
veelal buiten leven, rommel maken
en nog wel eens wat vee willen
slachten. Wellicht dat er bij de
tweede generatie nieuwe kansen
■liggen. Maar dan nog moeten de
gezinnen zelf eieren voor hun geld
kiezen en hun kinderen die kans
bieden.
(Wel'zijns-wethouder Van Dorp,
Berkel-Enschot; 45 zigeuners in
1979)
Al binnen twee jaar trok de burge
meester van Ede, waar zestig zi
geuners woonden, verontrust aan
de bel: het experiment is volledig
mislukt, zei hij, en de overheid
moest voortaan maar 'strenger op
treden'. Hij eiste extra politiemen
sen, en hij bleef niet de enige.
Behalve over winkeldiefstallen
kwamen er uit de zigeunergemeen
ten klachten over rondslingerend
afval en illegale slachtingen. In
1985 zag Binnenlandse Zaken zich
genoodzaakt aan zes opvangge
meenten elk 200.000 gulden te ge
ven voor meer politie.
In Oldenzaal waren ze nog wel zo
blij geweest met de komst van die
prachtige, mysterieuze mensen,
met hun kampvuren, hun melan
cholische vioolmuziek en beeld
schone gitana's met ravenzwart
haar. Maar dat romantische plaatje
maakte plaats voor het aloude stig
ma: dat van onbetrouwbare dieven.'
Niet zonder reden, want in veel
opvanggemeenten nam de crimina
liteit inderdaad toe. Andersom
creëerde de politie zelf haar eigen
waarheid: geruime tijd was een
rapport van een CRI-inspecteur in
zwang, die zich baseerde op het
aantal aanhoudingen, niet op het
aantal veroordelingen van zigeu
ners.
Maar ook onder de Rom-zigeuners
zelf bestond achterdocht. Zij wan
trouwen bijna per definitie elke
Gadjo, elke niet-zigeuner. Hun
dochter die voor het eerst menstru
eert, is huwbaar en hoort niet op
school. Hun zoon van 16 is een
volwassen man en hoort niet op
school. Wie hen dwingt om toch te
gaan, zondigt tegen hun cultuur,
hun normen. Als eind mei de hele
familie op vakantie gaat, bekom
mert zich niemand om de verplich
te cursus voor het Jeugdwerkga
rantieplan. Als ze terugkomen,
vindt zoonlief het contract wegens
absentie verbroken
En zo liep het mis. Goed, de meeste
zigeuners wonen nu in keurige hui
zen, maar 99 procent van hen is
werkloos. Van de eerste generatie
spreekt bijna niemand fatsoenlijk
Nederlands. Iets beter gaat het met
de tweede generatie, wat vooral
hoop biedt voor de derde generatie.
IntegratieHet blijft een zigeuner
familie, dat merk je aan alles. Maar
ze functioneren en dat is het be
langrijkste.
(F. van Marsbergen, hoofd voor
lichting Epe; één familie van zeven
mensen in 1981)
De gemeente Nieuwegein heeft
haar conclusies inmiddels getrok
ken. Daar wordt een dikke punt
gezet achter bijna alle integratie-
en begeleidingsprojecten voor zi
geuners. Bijna alles in Nieuwegein
heeft gefaald. Zo is er na vijftien
jaar cursussen, trajecten en projec
ten voor de 170 Rom-zigeuners nog
niemand aan werk geholpen en zijn
de resultaten op het gebied van
onderwijs en maatschappelijke be
geleiding minimaal.
De ervaringen in Nieuwegein wor
den grotendeels gedeeld door de
andere opvanggemeenten. Woord
voerders aarzelen, wikken en we
gen en goochelen met woorden als
ze praten over ervaringen met de
zigeuners van de afgelopen jaren.
Feitelijk komt hun verhaal op het
zelfde neer: het hele integratie-pro
ject is een fiasco. Net als Nieuwe
gein hebben de meeste gemeenten
hun speciale zigeunerbeleid al aan
gepast of stopgezet.
„We hebben alle denkbare projec
ten en faciliteiten gehad, maar het
was van het begin af vallen en
opstaan. Zelf beloofden de zigeu
ners ook heel wat. Als ze maar eens
een echt huis kregen, en als ze
maar eens werk hadden. Er is niets
van terechtgekomen.
(Gemeente-ambtenaar Muurman,
Veendam; 55 zigeuners in 1978)
De rijksoverheid besloot een paar
jaar geleden om na 1994 niet langer
voor zigeuners 'geoormerkte' subsi
dies te verschaffen. De zigeuner-
gelden worden voortaan onderge
bracht in het Fonds Sociale Ver
nieuwing. Uit deze ruif eten alle
gemeenten mee, zodat er voor de
tien zigeunergemeenten niets meer
te halen valt. Een mooi moment,
vond ook Nieuwegein, om maar
eens wat dikke punten te zetten.
Het falen van de integratie kent
volgens de woordvoerders van de
gemeenten verschillende oorzaken.
Als belangrijkste wordt het gigan
tische cultuurverschil genoemd. Of
zoals directeur M. van der Stuyft
van het zigeuneropvangproject in
Capelle aan den IJssel zegt: „Inder
daad. Als u naar Nigeria gaat, moet
u zich daar ook aanpassen. Maar
een belangrijk verschil is dat u een
levenslange ervaring van school en
werk meeneemt. Bij zigeuners ont
breekt die ervaring volledig."
Ook wordt voorzichtig erkend dat
vooral in de beginjaren de zigeu
ners wellicht wat al te zeer in' de
watten zijn gelegd. Afspraken niet
nakomen, rijden zonder rijbewijs,
er werd nog wel eens een oogje
dichtgeknepen. „Als ik er op terug
kijk, denk ik dat we te soft zijn
geweest," zegt ambtenaar Muur
man van de gemeente Veendam.
„Misschien hadden we meer moe
ten werken volgens het Zweedse
model: de contractbasis. Zo van: u
krijgt een vestigingsvergunning op
voorwaarde dat u de taal leert, die
opleiding volgt en dat werk doet."
„Misschien hebben we in het begin
ook wat al te makkelijk hulp aan
geboden. Als je altijd alles regelt,
ontbreekt ook de wil om zelf din
gen op te pakken, te integreren.
Door wat minder te doen, lukt het
misschien wel.
(D. Nauta, hoofd voorlichting Lely
stad; 78 zigeuners in 1978)
Wetenschappelijk onderzoekers
Leo Lucassen en Wim Willems in
Leiden maakten vier jaar geleden
een studie van het opvangbeleid.
„Overheden zouden beter moeten
beseffen wat het effect is van hun
beleid," zegt Willems. „Pas naar
aanleiding van ons rapport kwam
er in 1990 een einde aan het extra
politiegeld voor opvanggemeenten.
Gelukkig, want daarmee criminali
seer je juist zigeuners."
„Misschien moet je juist minder ver
gaan met je minderhedenbeleid.
Neem de Chinezen, dat is géén
erkende minderheid in Nederland,
Fysiek zijn zij volledig geïnte
greerd, maar sociaal in het geheel
niet. Toch vindt iedereen dat pri
ma. Ook de Chinezen zelf. Die
zeggen: als je ons voorwerp maakt
van beleid, worden we arm, zielig
en afhankelijk. Dan laten we het
liever zo."
„Het is niet juist om te roepen dat
de integratie is mislukt. Je moet
niet denken dat je een eeuwenlange
nomadische cultuur van deze zi
geuners in dertien jaar tijd achte
loos kunt integreren in de Neder
landse cultuur. Dat gaat dus niet.
(W. Loeve, beleidscoördinator min
derheden Capelle aan den IJssel; 36
zigeuners in 1981)
Maar hoe moet het nu verder? On
derzoeker Willems: „Het is hoe dan
ook geen reële verwachting dat je
een eeuwenlang zwervend en
vluchtend volk in vijftien jaar kan
integreren. De derÜe generatie zal
het misschien redden. Maar alleen
als het economisch tij meewerkt en
de overheid hen de ruimte biedt,
voor gezinsvorming. Maar zelfs dan'
nog blijft de publieke beeldvor
ming de meest dubieuze factor.,
Want net als joden zijn zigeuners
de hele geschiedenis lang de ver
volgden gebleven."
ken reageren op de huidige vaca-
g kenbaar maken voor vacatures
:n ontstaan.
ief aan het Hoofd Personeel en
uibers, Postbus 13, 6590 AA
u dan een sollicitatieformulier,
plaatsvinden in Moerdijk. Een
onderdeel zijn van de selectie-
Door Joop van der Pol
en Hans van Alebeek
idden in het gesprek
schiet hij naar het puntje
van zijn stoel: „Jij hebt
net koffie gehad hè,"
wijst hij naar het kopje op tafel.
„Ehh, ja," zeg je vragend.
Zijn hand gaat naar het kopje.
„Pak het dan," daagt hij uit. Je
eigen hand beweegt voorzichtig
naar het oor, maar net als je het
grijpen wilt, grist hij het kopje
weg.
„Pak het maar!" Zijn ogen dwin
gen nu.
Verder reikt je hand. Wéér trekt hij
het weg, net voor je het pakken
kunt. En nog eens. Het wordt nu
flauw.
„Kijk," zegt hij, „zo is het de
zigeuners nou altijd vergaan."
Sefko grijnst triomfantelijk. Een
klein briljantje glinstert in een van
zijn voortanden. Zijn grijze haren
golven tot op de schouders. Ooit
moeten ze zwart zijn geweest, zi-
geunerzwart. Sefko is zigeuner, en
dat wil hij weten ook. „Zigeuner is
goei mensie," zegt hij in zijn eigen
rammeltaaltje. „Maar Nederlands
mense doen of wij giftig slang
zijn."
Soms windt hij zich op, en dan
spatten de woorden als vuurwerk
door de kamer Gedreven, met har
de stem vertelt, nee, dicteert hij
zijn verhaal. Zijn zoons, Ruzdya
(17) en Alibaba (5), tolken gedwee.
„Ik heb mijn leven lang door Euro
pa rondgetrokken. Frankrijk,
Duitsland, Denemarken, overal
zijn we met onze groep geweest.
We handelden in souvenirs en ver
kochten bloemen, onze vrouwen
bedelden. We kwamen naar Neder
land omdat andere landen slecht
voor ons waren, ons wegjoegen.
Hier zouden wij een caravan krij
gen met elektriciteit, school, geld,
werk, alles."
Al vijftien jaar woont hij nu in
Rijen. „Ik denk dat de gemeente
een fout heeft gemaakt; ze stuurde
ons, volwassen mannen, naar
school. Ik moest me inschrijven bij
het arbeidsbureau, maar er was
voor mij geen werk, zeiden ze. Nu
ben ik 47, en krijg ik te horen dat
ik te oud ben. De bazen willen ons
gewoon niet, omdat ze zigeuners
niet vertrouwen. Nu krijg ik drie
honderd gulden per week, voor een
gezin van twaalf mensen."
„Mijn zoon is automonteur. Hij
heeft twee maanden bij een garage
gewerkt. De stoep vegen, poetsen,
alles moest hij doen. Maar een
schroevendraaier heeft hij al die
tijd niet mogen aanraken. Toen hij
daar wat van zei, werd hij ontsla
gen omdat hij een grote mond had.
Zo kunnen wij toch niet leven? En
ik wil niet dat mijn kinderen crimi
nelen worden. Wat moet ik doen?"
Sefko vraagt zijn zoon een grote
wissellijst van de muur te lichten.
Op de foto poseert een zeer gesoig
neerd heer. Hij draagt een trench
coat, een zijden sjaal, en daaronder
een donker kostuum. Een zorvuldig
8% vakantietoeslag, een 14e
n premiespaar- en bedrijfsspaar-
en een eigen pensioenregeling
„De buren, daar zijn wij nog nooit
geweest. Al die zeventien jaar in
Nederland heeft niemand ons ooit
op visite gevraagd. Wij hebben ze
zelf wel eens gevraagd. Ze beloof
den dat ze zouden komen, maar ze
kwamen niet. Ze sturen wel de
politie als we feest hebben en mu
ziek maken. Of als er familie komt.
Zigeunerfamilies zijn nogal groot,
weet u. Als die dan allemaal tege
lijk hier op bezoek komen, worden'
de buren bang. Dan bellen ze de
politie."
Sefko Hopic: „Zigeuner zijn is als een bal: waar je hem heen schopt, daar rolt hij heen.foto gideon elings
getrimde baard en een bril met een
goudgerand montuur omringen zijn"
gelaat. Een indrukwekkende ge
stalte, een man van de wereld.
Pavarotti? Orson Welles, the God-
father?
„Dat ben ik zelf," snuift Sefko. „Zo
ben ik op stap geweest in Breda. In
alle cafés waar ik kwam, begonnen
mensen tegen mij te praten. Jij
Americano, Anglés, vroegen ze. Wil
je wat drinken? Heel leuk en gezel
lig. Totdat ik zei dat ik zigeuner
ben. Fffwoet, iedereen weg. Zo
gaat het altijd. Kom ik op de
sociale dienst in mijn ouwe kleren,
zeggen ze: kun je je niet wat fat
soenlijker aankleden, vieze zigeu
ner. Ga ik in dat kostuum, dan
vragen ze waar ik het geld vandaan
haal. Het is nooit goed. Zigeuner
zijn is als een bal: waar je hem
heen schopt, daar rolt hij heen."
„Ik wilde dat mijn kinderen naar
school gingen, dat ze allemaal een
diploma haalden. Maar nu hoeven
ze van mij niet meer te gaan. Werk
krijgen ze toch niet, omdat ze zi
geuner zijn. Maar waarom zo? Als
jij ziek wordt, kan ik toch óók
bloed geven. Zigeunerbloed is óók
rood."
„Ik zou heel graag weer rondtrek
ken, maar ik weet dat dat niet kan.
Ik heb geen geld, en ik zou ook niet
weten waarheen. We zijn te lang
hier, onze tradities vervagen. Het
zou beter zijn als ze de zigeuners
een eigen kampje geven, waar nie
mand last van ze heeft. Maar dat
zal wel niet lukken."
Een voor een druppelen de kinde
ren binnen. De school is uit. Verle
gen jochies op gympen, in smoeze
lige jekkies, zoals ze vanmiddag
overal in Rijen thuiskomen voor
een kop thee en een boterham bij
moeder. Ook Sulta huppelt de ka
mer in. Een scheet van 9 jaar met
een stemmetje van zilver. „Halloo,"
kwekt ze. En trots laat ze de poe-
zie-plaatjes zien die ze op school
heeft verdiend.
Heb je vriendjes en vriendinnetjes?
„Ja," zegt Sulta vrolijk.
Spepl je vaak met ze?
Ja."
Komen ze ook wel eens hier spelen?
„Nee," zegt Sulta zacht.
Waarom niet?
Sulta haalt haar schoudertjes op.
Vader weet het antwoord.
