Week nd
Late eer voor Wiesenthal
DE STEM
Meinoud Marinus Rost
van Tonningen. Politicus,
plaatsvervanger van
Mussert, NSB-kamerlid,
president van De
Nederlandsche Bank,
SS'er. Fout tot het bittere
einde. En vooral bekend
vanwege het na-oorlogse
optreden van zijn
weduwe. Een
'onthullende biografie',
verzekert uitgever
Walburg Pers op de
achterflap van het
donderdag verschenen
boek van David
Barnouw. Onthullend?
Nou, nee.
De biografie
Rost van
Tonningen,
'plaatsvervanger
van den Leider'
Mussert
Gedurende tientallen
jaren heeft Oostenrijk de
nazi-jager Simon
Wiesenthal die het zijn
levenswerk heeft
gemaakt de Oostenrijkers
er aan te herinneren dat
zij ooit bijna als een man
achter Adolf Hitler
stonden, genegeerd en
zelfs beledigd.
Veel Oostenrijkse
nazi-dossiers
blijken te zijn
verdwenen
weggelekte Nederla
binnenkort opent R
Nederlandse bank i
Turnhout om de vli
Nederlandse cliënt
zijn.
1
Midden-Westl
2
Amsterdam
3
Sluis
4
Apeldoorn
5
Eindhoven
6
Baarle-Nassa
7
Rotterdam
8
Utrecht
9
Noordoostpolt
10
Harderwijk
11
Heerenveen
12
Zuivelbank All
13
Mierden/Reuzt
14
Roermond
15
Tilburg
16
Sneek Heeg Jo
17
Nijmegen
18
Venlo Blerick
19
Zwolle
20
Arnhem
21
Sas van Gent
22
Aardenburg
23
Den Haag
23
Baarle-Nassa
DE STEM
Met de fusie van vi
groene gebied onde
ontstaat in grootte
Rabobank van Net
zou de tweede Rabc
Nederland kunnen
maar de drie oude
Rabo-coöperaties ii
kunnen maar niet
komen. Schaalverg
dat het financiële v
mondiaal karakter
Tegelijk moet de Rs
oude, warme coöpe
terug zien te vinder
ZATERDAG 29 OKTOBER 1994 E2
David Barnouw, schrijver van de biografie 'Rost van Tonningen, fout
tot het bittere einde'. foto anp
Grootse plannen en even
veel mislukkingen lopen
als een rode draad door
het leven van Rost van
Tonningen. Vrijwel alles
wat hij in zijn leven
aanpakt, verknalt hij en legt de
schuld daarvan doorgaans bij zijn
tegenstanders.
Een mislukte ingenieursstudie in
Delft, vervolgens een aanvankelijk
mooie carrière bij de Volkenbond.
Maar in Wenen, waar hij in naam
van de internationale gemeenschap
op moet letten of de in de Eerste
Wereldoorlog verslagen Oostenrij
kers hun centjes wel verantwoord
uitgeven, slaat zijn idealisme voor
de Volkenbondsgedachte om in be
wondering voor het fascisme.
Eerst is het de Italiaanse duce
Mussolini die volgens de jonge Rost
de oplossing van alle wereldproble
men in petto heeft. Dat valt tegen
en dus richt hij zich vervolgens op
het nationaal-socialisme' in Duits
land. En hij eindigt als een ver
stokte aanhanger van Adolf Hitler.
In 1936 heeft hij de Volkenbond
wel gezien (de Volkenbond hem
trouwens ook) en keert hij terug
naar Nederland om, zoals hij zegt,
zijn krachten te wijden aan de
opbouw van het nationaal-socialis
me in de lage landen. NSB-leider
Anton Mussert is zo verheugd over
deze 'aanwinst' dat hij Rost meteen
in de top van de op dat moment
zieltogende partij plaatst.
Had hij beter niet kunnen doen.
Want Rost ontpopt zich als een
radicaal koekoeksjong die Mussert
volstrekt ongeschikt acht om de
NSB te leiden. Rost, vergeleken
met de eveneens mislukte ingenieur
uit Werkendam meer intellectueel,
wil zelf Leider worden.
Het absolute geloof in eigen kun
nen is een van de belangrijkste
karaktereigenschappen van Rost.
'Zijn tomeloze werkkracht ging ge
paard met een grenzeloze ambitie
en hij bleef vervuld van een haast
mystiek geloof in de radicale va
riant van het nationaal-socialisme,'
constateert de schrijver.
De drijfveer achter zijn zeer'pro-
Duitse optreden is de opvatting,
dat Nederland na de oorlog daar
mee een vooraanstaande plaats in
het toekomstige 'Groot-Germaanse
Rijk' zou verdienen. Uiteraard on-'
der zijn leiding.
Rost is goeie vriendjes met Hitiers
Politie-SS'er in Nederland Rauter
en met Heinrich Himmler, de
Reichsführer van de nazi-elite, de
SS. Maakt vóór de oorlog Mussert
de diénst uit in de NSB, in de
eerste bezettingsmaanden zien de
Duitsers meer in de 'raszuivere'
Rost.
Raszuiver? Rost maakt er een ge
woonte van elke tegenstander bin
nen de NSB, en dat zijn er nogal
wat, zwart te maken en beentje te
lichten. De kameraad is niet geheel
zuiver op de graat, klaagt hij dan.
Die kameraad is voor een kwart
Door Pieter-Jan Dekkers
jood, de ander voor een achtste
neger. En sommige kameraden zijn
volgens Rost een ware vergaarbak
van rassen.
Het anti-semitisme wordt een we
zenlijk onderdeel binnen de NSB
en Rost is de motor achter het
consequent uitwerken van het ras-
senbeginsel.
Jammer voor Rost, dat zijn eigen
afkomst minder 'Germaansch' is
dan hij doet voorkomen. Hij heeft
een 'weeffoutje' in z'n verleden, dat
hem tot zijn dood blijft achtervol
gen: zijn Indisch bloed.
En alsof dat nog niet erg genoeg, is
brengen sommige NSB-topfiguren
meermalen naar buiten dat er heel
wat méér mis is met z'n stamboom
dan alleen die Indische afkomst.
Hij zou ook Zuidafrikaans neger-
bloed hebben en, godbetert, zelfs
jodenbloed.
Men kan Rost met dergelijke be
schuldigingen niet dieper raken. Ze
blijven hangen en zijn er mede
oorzaak van dat 'raszuivere' orga
nisaties als de Waffen-SS en de
Landstorm niet staan te springen
om Rost in hun gelederen .op te
nemen.
Zijn eerste taak in het bezette
Nederland is een massa-organisatie
opbouwen rond arbeiders, boeren,
vrouwen en de jeugd. Hij probeert
daartoe de vooroorlogse vakbon-
Simon Wiesenthal: „Hij heeft meer gedaan om Oostenrijk te eren dan de mensen
die zich de afgelopen 50 jaar hebben ingespannen om hem in de vergetelheid te
dwingen,aldus de makers van de Oostenrijkse documentaire over zijn werk.
FOTO APo
De bruiloft van Meinoud Marinus Rost van Tonningen en Florry Heubel op-21 december 1941 in Hilversum.
dén, boeren- en vrouwenorganisa
ties en jeugdcentrales in nationaal-
socialistische 'richting te drijven,
wat jammerlijk mislukt.
Dat geldt, zoals gezegd, voor bijna
alles wat hij aanpakt. Of dat nu de
functie van president van De Ne
derlandsche Bank is of de zwaar
bevochten functie van plaatsver
vanger van Mussert. Het is geen
succes en lang en veelvuldig zijn
dan ook zijn klaagzangen over al
die kameraden die hem dwarszit
ten.
Zijn laatste 'grote' werk is de
oprichting van de Neder
landse Oostcompagnie, een
overkoepelend 'staatsbe
drijf, dat de door de Duitsers vero
verde gebieden in het oosten moet
koloniseren.
Want het leveren van enkel kanon-
nenvlees blijkt niet genoeg. Er is in
de veroverde Poolse en Russische
gebieden grote behoefte aan boeren
en arbeiders en Rost ziet daar veel
mogelijkheden voor ondernemende
vaderlanders. Koloniseren zit ons
immers in het bloed.
Het loopt desastreus af. De NOG
blijkt onder een ongelukkig ge
sternte zijn geboren, want wat er
mis kan gaan, gaat ook mis. Dat
het fiasco door de Russische op
mars wordt bespoedigd is niet de
enige oorzaak daarvan, constateert
de schrijver. Vanaf het begin krijgt
Rost te weinig steun in Nederland
zelf. De bodemloze put kost de
schatkist wel vele miljoenen.
Dan Dolle Dinsdag. Als de paniek
voorbij is heeft menig NSB'er z'n
heil in Duitsland gezocht. Zo niet.
Rost van Tonningen, die de kame
raden opwekt te strijden tot het
bittere einde. Al kost dat het eigen
leven en dat van vrouw en kinde
ren.
Op 8 mei 1945, hij zit dan in de
Landstorm die Nederland-boven-
de-rivieren tegen de aanstormende
geallieerden moet verdedigen,
wprdt hij opgepakt door de Cana
dezen, die hem in een krijgsgevan
genkamp in Eist opbergen, alwaar
hij probeert medegevangenen
warm te maken voor de herovering
van Indië. Na de Oekraïne de echte
Oost.
Op 17 mei wordt bij toeval ontdekt
dat Rost door de nieuwe regering
wordt gezocht als oorlogsmisdadi
ger en wordt hij opgesloten in het
hoofdkwartier van de Canadezen
aan de Utrechtse Maliebaan. Daar
doet hij op 22 mei een zelfmoord
poging. De artsen lappen hem net
jes op.
Op 4 juni wordt hij overgedragen
aan de Nederlandse politie en een
dag later in de Scheveningse straf
gevangenis, 'Hotel Oranje' tijdens
de Duitse bezetting, opgesloten.
Leden van de Binnenlandse Strijd
krachten en de marechausse oefe
nen in de gevangenis een waar
schrikbewind uit. De gevangenen
worden vaak mishandeld. Op zon
dag wordt de poort zelfs wijdopen
gezet voor het publiek, dat aan de
vernederingen mee mag doen.
Een dag na zijn aankomst springt
Rost van Tonningen van de eerste
verdieping naar beneden. Zelf
moord. Althans, dat beweren de
autoriteiten. En hoewel in de
maanden daarna herhaaldelijk is
beloofd een diepgaand onderzoek
naar de dood van Rost in te stellen,
is er nadien nooit meer wat van
vernomen.
Omdat de omstandigheden van zijn
dood raadselachtig blijven, doen in
de daaropvolgende jaren talloze
wilde speculaties de ronde. Zijn
weduwe houdt tot op de dag van
vandaag vol dat haar man na elf
dagen martelen door een bewaker
naar beneden is gegooid.
Nog in het begin van de jaren
negentig wordt geprobeerd de wer
kelijke doodsoorzaak van Rost van
Tonningen te achterhalen. En op 13
september 1993 schrijft een ano
nieme bewaker dat Rost inderdaad
naar beneden is gegooid. Dus toch
vermoord?
Nee, weet David Barnouw zeker.
'Zonder betrouwbare getuigenver
klaringen, die op het tegendeel wij
zen, kan niet anders worden gecon
cludeerd dan dat Rost van Tonnin
gen zelfmoord heeft gepleegd.'
Als dit een van de door de uitgever
beloofde onthuEingen is, zal de
lezer.zich grotenüjks belazerd kun
nen voelen. Want dit 'bewijs' voor
zelfmoord kan voor hetzelfde geld
worden aangevoerd voor moord.
Het getuigt in ieder geval niet van
veel wetenschappehjk inzicht.
Aan het ontbreken van bronnen zal
het niet gelegen hebben dat David
Barnouw er niet in is geslaagd veel
toe te voegen aan wat al over Rost,
van Tonningen bekend is.
foto riod
Als medewerker van het Rijksinsti
tuut voor Oorlogsdocumentatie
heeft hij de beschikking over alle
relevante documenten. Maar daar
is het dan ook zo'n beetje bij geble
ven.
Barnouw is blijkbaar niet zelf op
pad gegaan. Heeft geen gesprekken
gevoerd met nog levende tijdgeno
ten van deze NSB'er, z'n familie en
al helemaal niet met Florentine
Sophia Rost van Tonningen-Heu-
bel. Nu is de 'zwarte weduwe'
geenszins een betrouwbare infor
matiebron, maar een gesprek met
deze dame die nog steeds 'fout' is,
had de biografie wat meer leven
kunnen geven.
Nu moet de lezer het doen met een
soms saaie opsomming van citaten
uit evenzovele documenten. Waar,
kan men gerust aannemen, histo
risch gezien geen speld tussen te
krijgen is. Maar waarin men zoveel
mist over de persoonhjke drijfve
ren van Rost van Tonningen, over
zijn leven buiten de politiek, over
zijn huwelijken en over zijn kinde
ren dat de man'slechts bestaat uit
documentatiemateriaal. Hij komt
niet tot leven.
Misschien maar goed ook.
David Barnouw - Rost van
Tonningen, fout tot het bittere einde
door David Barnouw, uitg. Walburg
Pers, 152 bi., ISBN 90-6011-875-8.
Door Alison Smale
Langzaam komt er verande-'
ring in de Oostenrijkse hou
ding ten opzichte van Wie
senthal en volgt Oostenrijk
het voorbeeld van andere landen,
die de voorzitter van het joodse
documentatiecentrum in Wenen
hebben geeerd met medaiUes en
ere-doctoraten.
Vorig jaar kreeg Wiesenthal uit
handen van president Thomas
Klestil de hoogste Oostenrijkse on
derscheiding. Binnenkort zal de
Oostenrijkse staatstelevisie ORF
een documentaire over het leven
van Wiesenthal uitzenden met de
titel 'De Kunst van het Herinne
ren'.
Maar de moeilijkheden die de film
makers ondervonden bij de pro-
duktie en de beslissing om de docu
mentaire op een laat tijdstip uit te
zenden, geven aan hoe lastig het is
om de Oostenrijkers te confronte
ren met het door velen verdrongen
verleden.
Het was bijzonder moeilijk om in
formatie van de Oostenrijkse auto
riteiten los te krijgen, zo vertelt
co-producente en regisseuse Johan
na Heer. „Het zou uren duren om
alles te vertellen, maar wat ik kan
zeggen is dat het onmogelijk is om
in Oostenrijk onderzoek te doen
naar ex-nazi's," aldus Heer.
Zo bleek volgens de andere co-pro
ducent, Werner Schmiedel, dat een
deel van de dossiers over voormali
ge nazi's was verdwenen. Het ge
drag van de Oostenrijkse autoritei
ten staat in schril contrast met de
Duitse archieven over ex-nazi's,
waar men bijzonder behulpzaam is,
aldus Heer.
Oostenrijk stelde na de oorlog dat
het in 1938 het eerste slachtoffer
van de nazi-agressie was. Die lange
tijd in stand gehouden mythe ver
hindert de mensen het verleden
onder ogen te zien zoals het werke-
Ejk was. Pas in 1991 gaf kanselier
Franz Vranitzky officieel toe dat
Oostenrijkers zowel slachtoffer als
dader waren geweest. Een buiten
sporig aantal Oostenrijkers diende
als bewaker in concentratiekampen
en bijna alle 200.000 joden die in
Wenen woonden zijn gevlucht of
naar de kampen gedeporteerd.
In de film, die vorige week door het
Weense joodse museum aan een
aantal mensen in voorpremière
werd getoond, wordt het leven van
Wiesenthal in beeld gebracht vanaf
diens geboorte in het Oekraïense
Butschatsch, dat toen in het uiter
ste oosten van het Oostenrijks-
Hongaarse imperium lag, tot aan
zijn leven als nazi-jager vandaag.
In de film zitten ook enkele onge
makkelijke scènes waar niemand
graag over spreekt.
In 1975 viel de toenmahge socialis
tische kanselier Bruno Kreisky,
zelf een jood, Wiesenthal aan door
de suggereren dat hij behoorde tot
een 'zekere maffia' die erop uit was
om Oostenrijks goede naam aan te
tasten. Kreisky zei zelfs dat Wie
senthal met de nazi's had samenge
werkt om zijn eigen leven te red
den. In oktober 1989 kreeg Kreisky
een voorwaardelijke boete wegens
het herhalen van de beschuldiging
dat Wiesenthal gecoUaboreerd zou
hebben.
De filmmakers interviewden Fried-
rich Peter, een voormalige leider
van de extreem-rechtse FPÖ, die
ontkende ooit te hebben behoord
tot een SS-eenheid die burgers
hééft omgebracht. In de film vertelt
Wiesenthal ook ho'e hij de Oosten
rijkse politieman Karl Silberbauer
opspoorde, die volgens hem betrok
ken was bij de arrestatie van Anne
Frank die later omkwam in het
concentratiekamp Bergen-Belsen.
De autoriteiten reageerden nooit
op de tip en het bleek onmogelijk
om de dossiers van Silberbauer,
Peter en andere nazi's in handen te
krijgen, aldus co-producent
Schmiedel.
Heer stelt dat de film 'De Kunst
van het Herinneren' is genoemd
omdat 'wij een verplichting hebben
om te leren herinneren, de herinne
ring aan de dingen die wij niet
hebben meegemaakt.'
„De Kunst van het Herinneren is
niet alleen een moedige film, maar
ook een onmisbare," aldus Peter
Pawlowski, hoofd van de afdeling
reügie van ORF, die de opdracht
voor de film gaf. „Wiesenthal,
aldus Pawlowski tijdens de voor
vertoning, „heeft meer gedaan om
Oostenrijk te eren dan de mensen
die zich de afgelopen 50 jaar heb
ben ingespannen om hem in de
vergetelheid te dwingen." (Associa
ted Press)
Door Willem Reijn
<Rr
gemeten naar balansb
Fout tot het bittere einde