Week nd Late eer voor Wiesenthal DE STEM Meinoud Marinus Rost van Tonningen. Politicus, plaatsvervanger van Mussert, NSB-kamerlid, president van De Nederlandsche Bank, SS'er. Fout tot het bittere einde. En vooral bekend vanwege het na-oorlogse optreden van zijn weduwe. Een 'onthullende biografie', verzekert uitgever Walburg Pers op de achterflap van het donderdag verschenen boek van David Barnouw. Onthullend? Nou, nee. De biografie Rost van Tonningen, 'plaatsvervanger van den Leider' Mussert Gedurende tientallen jaren heeft Oostenrijk de nazi-jager Simon Wiesenthal die het zijn levenswerk heeft gemaakt de Oostenrijkers er aan te herinneren dat zij ooit bijna als een man achter Adolf Hitler stonden, genegeerd en zelfs beledigd. Veel Oostenrijkse nazi-dossiers blijken te zijn verdwenen weggelekte Nederla binnenkort opent R Nederlandse bank i Turnhout om de vli Nederlandse cliënt zijn. 1 Midden-Westl 2 Amsterdam 3 Sluis 4 Apeldoorn 5 Eindhoven 6 Baarle-Nassa 7 Rotterdam 8 Utrecht 9 Noordoostpolt 10 Harderwijk 11 Heerenveen 12 Zuivelbank All 13 Mierden/Reuzt 14 Roermond 15 Tilburg 16 Sneek Heeg Jo 17 Nijmegen 18 Venlo Blerick 19 Zwolle 20 Arnhem 21 Sas van Gent 22 Aardenburg 23 Den Haag 23 Baarle-Nassa DE STEM Met de fusie van vi groene gebied onde ontstaat in grootte Rabobank van Net zou de tweede Rabc Nederland kunnen maar de drie oude Rabo-coöperaties ii kunnen maar niet komen. Schaalverg dat het financiële v mondiaal karakter Tegelijk moet de Rs oude, warme coöpe terug zien te vinder ZATERDAG 29 OKTOBER 1994 E2 David Barnouw, schrijver van de biografie 'Rost van Tonningen, fout tot het bittere einde'. foto anp Grootse plannen en even veel mislukkingen lopen als een rode draad door het leven van Rost van Tonningen. Vrijwel alles wat hij in zijn leven aanpakt, verknalt hij en legt de schuld daarvan doorgaans bij zijn tegenstanders. Een mislukte ingenieursstudie in Delft, vervolgens een aanvankelijk mooie carrière bij de Volkenbond. Maar in Wenen, waar hij in naam van de internationale gemeenschap op moet letten of de in de Eerste Wereldoorlog verslagen Oostenrij kers hun centjes wel verantwoord uitgeven, slaat zijn idealisme voor de Volkenbondsgedachte om in be wondering voor het fascisme. Eerst is het de Italiaanse duce Mussolini die volgens de jonge Rost de oplossing van alle wereldproble men in petto heeft. Dat valt tegen en dus richt hij zich vervolgens op het nationaal-socialisme' in Duits land. En hij eindigt als een ver stokte aanhanger van Adolf Hitler. In 1936 heeft hij de Volkenbond wel gezien (de Volkenbond hem trouwens ook) en keert hij terug naar Nederland om, zoals hij zegt, zijn krachten te wijden aan de opbouw van het nationaal-socialis me in de lage landen. NSB-leider Anton Mussert is zo verheugd over deze 'aanwinst' dat hij Rost meteen in de top van de op dat moment zieltogende partij plaatst. Had hij beter niet kunnen doen. Want Rost ontpopt zich als een radicaal koekoeksjong die Mussert volstrekt ongeschikt acht om de NSB te leiden. Rost, vergeleken met de eveneens mislukte ingenieur uit Werkendam meer intellectueel, wil zelf Leider worden. Het absolute geloof in eigen kun nen is een van de belangrijkste karaktereigenschappen van Rost. 'Zijn tomeloze werkkracht ging ge paard met een grenzeloze ambitie en hij bleef vervuld van een haast mystiek geloof in de radicale va riant van het nationaal-socialisme,' constateert de schrijver. De drijfveer achter zijn zeer'pro- Duitse optreden is de opvatting, dat Nederland na de oorlog daar mee een vooraanstaande plaats in het toekomstige 'Groot-Germaanse Rijk' zou verdienen. Uiteraard on-' der zijn leiding. Rost is goeie vriendjes met Hitiers Politie-SS'er in Nederland Rauter en met Heinrich Himmler, de Reichsführer van de nazi-elite, de SS. Maakt vóór de oorlog Mussert de diénst uit in de NSB, in de eerste bezettingsmaanden zien de Duitsers meer in de 'raszuivere' Rost. Raszuiver? Rost maakt er een ge woonte van elke tegenstander bin nen de NSB, en dat zijn er nogal wat, zwart te maken en beentje te lichten. De kameraad is niet geheel zuiver op de graat, klaagt hij dan. Die kameraad is voor een kwart Door Pieter-Jan Dekkers jood, de ander voor een achtste neger. En sommige kameraden zijn volgens Rost een ware vergaarbak van rassen. Het anti-semitisme wordt een we zenlijk onderdeel binnen de NSB en Rost is de motor achter het consequent uitwerken van het ras- senbeginsel. Jammer voor Rost, dat zijn eigen afkomst minder 'Germaansch' is dan hij doet voorkomen. Hij heeft een 'weeffoutje' in z'n verleden, dat hem tot zijn dood blijft achtervol gen: zijn Indisch bloed. En alsof dat nog niet erg genoeg, is brengen sommige NSB-topfiguren meermalen naar buiten dat er heel wat méér mis is met z'n stamboom dan alleen die Indische afkomst. Hij zou ook Zuidafrikaans neger- bloed hebben en, godbetert, zelfs jodenbloed. Men kan Rost met dergelijke be schuldigingen niet dieper raken. Ze blijven hangen en zijn er mede oorzaak van dat 'raszuivere' orga nisaties als de Waffen-SS en de Landstorm niet staan te springen om Rost in hun gelederen .op te nemen. Zijn eerste taak in het bezette Nederland is een massa-organisatie opbouwen rond arbeiders, boeren, vrouwen en de jeugd. Hij probeert daartoe de vooroorlogse vakbon- Simon Wiesenthal: „Hij heeft meer gedaan om Oostenrijk te eren dan de mensen die zich de afgelopen 50 jaar hebben ingespannen om hem in de vergetelheid te dwingen,aldus de makers van de Oostenrijkse documentaire over zijn werk. FOTO APo De bruiloft van Meinoud Marinus Rost van Tonningen en Florry Heubel op-21 december 1941 in Hilversum. dén, boeren- en vrouwenorganisa ties en jeugdcentrales in nationaal- socialistische 'richting te drijven, wat jammerlijk mislukt. Dat geldt, zoals gezegd, voor bijna alles wat hij aanpakt. Of dat nu de functie van president van De Ne derlandsche Bank is of de zwaar bevochten functie van plaatsver vanger van Mussert. Het is geen succes en lang en veelvuldig zijn dan ook zijn klaagzangen over al die kameraden die hem dwarszit ten. Zijn laatste 'grote' werk is de oprichting van de Neder landse Oostcompagnie, een overkoepelend 'staatsbe drijf, dat de door de Duitsers vero verde gebieden in het oosten moet koloniseren. Want het leveren van enkel kanon- nenvlees blijkt niet genoeg. Er is in de veroverde Poolse en Russische gebieden grote behoefte aan boeren en arbeiders en Rost ziet daar veel mogelijkheden voor ondernemende vaderlanders. Koloniseren zit ons immers in het bloed. Het loopt desastreus af. De NOG blijkt onder een ongelukkig ge sternte zijn geboren, want wat er mis kan gaan, gaat ook mis. Dat het fiasco door de Russische op mars wordt bespoedigd is niet de enige oorzaak daarvan, constateert de schrijver. Vanaf het begin krijgt Rost te weinig steun in Nederland zelf. De bodemloze put kost de schatkist wel vele miljoenen. Dan Dolle Dinsdag. Als de paniek voorbij is heeft menig NSB'er z'n heil in Duitsland gezocht. Zo niet. Rost van Tonningen, die de kame raden opwekt te strijden tot het bittere einde. Al kost dat het eigen leven en dat van vrouw en kinde ren. Op 8 mei 1945, hij zit dan in de Landstorm die Nederland-boven- de-rivieren tegen de aanstormende geallieerden moet verdedigen, wprdt hij opgepakt door de Cana dezen, die hem in een krijgsgevan genkamp in Eist opbergen, alwaar hij probeert medegevangenen warm te maken voor de herovering van Indië. Na de Oekraïne de echte Oost. Op 17 mei wordt bij toeval ontdekt dat Rost door de nieuwe regering wordt gezocht als oorlogsmisdadi ger en wordt hij opgesloten in het hoofdkwartier van de Canadezen aan de Utrechtse Maliebaan. Daar doet hij op 22 mei een zelfmoord poging. De artsen lappen hem net jes op. Op 4 juni wordt hij overgedragen aan de Nederlandse politie en een dag later in de Scheveningse straf gevangenis, 'Hotel Oranje' tijdens de Duitse bezetting, opgesloten. Leden van de Binnenlandse Strijd krachten en de marechausse oefe nen in de gevangenis een waar schrikbewind uit. De gevangenen worden vaak mishandeld. Op zon dag wordt de poort zelfs wijdopen gezet voor het publiek, dat aan de vernederingen mee mag doen. Een dag na zijn aankomst springt Rost van Tonningen van de eerste verdieping naar beneden. Zelf moord. Althans, dat beweren de autoriteiten. En hoewel in de maanden daarna herhaaldelijk is beloofd een diepgaand onderzoek naar de dood van Rost in te stellen, is er nadien nooit meer wat van vernomen. Omdat de omstandigheden van zijn dood raadselachtig blijven, doen in de daaropvolgende jaren talloze wilde speculaties de ronde. Zijn weduwe houdt tot op de dag van vandaag vol dat haar man na elf dagen martelen door een bewaker naar beneden is gegooid. Nog in het begin van de jaren negentig wordt geprobeerd de wer kelijke doodsoorzaak van Rost van Tonningen te achterhalen. En op 13 september 1993 schrijft een ano nieme bewaker dat Rost inderdaad naar beneden is gegooid. Dus toch vermoord? Nee, weet David Barnouw zeker. 'Zonder betrouwbare getuigenver klaringen, die op het tegendeel wij zen, kan niet anders worden gecon cludeerd dan dat Rost van Tonnin gen zelfmoord heeft gepleegd.' Als dit een van de door de uitgever beloofde onthuEingen is, zal de lezer.zich grotenüjks belazerd kun nen voelen. Want dit 'bewijs' voor zelfmoord kan voor hetzelfde geld worden aangevoerd voor moord. Het getuigt in ieder geval niet van veel wetenschappehjk inzicht. Aan het ontbreken van bronnen zal het niet gelegen hebben dat David Barnouw er niet in is geslaagd veel toe te voegen aan wat al over Rost, van Tonningen bekend is. foto riod Als medewerker van het Rijksinsti tuut voor Oorlogsdocumentatie heeft hij de beschikking over alle relevante documenten. Maar daar is het dan ook zo'n beetje bij geble ven. Barnouw is blijkbaar niet zelf op pad gegaan. Heeft geen gesprekken gevoerd met nog levende tijdgeno ten van deze NSB'er, z'n familie en al helemaal niet met Florentine Sophia Rost van Tonningen-Heu- bel. Nu is de 'zwarte weduwe' geenszins een betrouwbare infor matiebron, maar een gesprek met deze dame die nog steeds 'fout' is, had de biografie wat meer leven kunnen geven. Nu moet de lezer het doen met een soms saaie opsomming van citaten uit evenzovele documenten. Waar, kan men gerust aannemen, histo risch gezien geen speld tussen te krijgen is. Maar waarin men zoveel mist over de persoonhjke drijfve ren van Rost van Tonningen, over zijn leven buiten de politiek, over zijn huwelijken en over zijn kinde ren dat de man'slechts bestaat uit documentatiemateriaal. Hij komt niet tot leven. Misschien maar goed ook. David Barnouw - Rost van Tonningen, fout tot het bittere einde door David Barnouw, uitg. Walburg Pers, 152 bi., ISBN 90-6011-875-8. Door Alison Smale Langzaam komt er verande-' ring in de Oostenrijkse hou ding ten opzichte van Wie senthal en volgt Oostenrijk het voorbeeld van andere landen, die de voorzitter van het joodse documentatiecentrum in Wenen hebben geeerd met medaiUes en ere-doctoraten. Vorig jaar kreeg Wiesenthal uit handen van president Thomas Klestil de hoogste Oostenrijkse on derscheiding. Binnenkort zal de Oostenrijkse staatstelevisie ORF een documentaire over het leven van Wiesenthal uitzenden met de titel 'De Kunst van het Herinne ren'. Maar de moeilijkheden die de film makers ondervonden bij de pro- duktie en de beslissing om de docu mentaire op een laat tijdstip uit te zenden, geven aan hoe lastig het is om de Oostenrijkers te confronte ren met het door velen verdrongen verleden. Het was bijzonder moeilijk om in formatie van de Oostenrijkse auto riteiten los te krijgen, zo vertelt co-producente en regisseuse Johan na Heer. „Het zou uren duren om alles te vertellen, maar wat ik kan zeggen is dat het onmogelijk is om in Oostenrijk onderzoek te doen naar ex-nazi's," aldus Heer. Zo bleek volgens de andere co-pro ducent, Werner Schmiedel, dat een deel van de dossiers over voormali ge nazi's was verdwenen. Het ge drag van de Oostenrijkse autoritei ten staat in schril contrast met de Duitse archieven over ex-nazi's, waar men bijzonder behulpzaam is, aldus Heer. Oostenrijk stelde na de oorlog dat het in 1938 het eerste slachtoffer van de nazi-agressie was. Die lange tijd in stand gehouden mythe ver hindert de mensen het verleden onder ogen te zien zoals het werke- Ejk was. Pas in 1991 gaf kanselier Franz Vranitzky officieel toe dat Oostenrijkers zowel slachtoffer als dader waren geweest. Een buiten sporig aantal Oostenrijkers diende als bewaker in concentratiekampen en bijna alle 200.000 joden die in Wenen woonden zijn gevlucht of naar de kampen gedeporteerd. In de film, die vorige week door het Weense joodse museum aan een aantal mensen in voorpremière werd getoond, wordt het leven van Wiesenthal in beeld gebracht vanaf diens geboorte in het Oekraïense Butschatsch, dat toen in het uiter ste oosten van het Oostenrijks- Hongaarse imperium lag, tot aan zijn leven als nazi-jager vandaag. In de film zitten ook enkele onge makkelijke scènes waar niemand graag over spreekt. In 1975 viel de toenmahge socialis tische kanselier Bruno Kreisky, zelf een jood, Wiesenthal aan door de suggereren dat hij behoorde tot een 'zekere maffia' die erop uit was om Oostenrijks goede naam aan te tasten. Kreisky zei zelfs dat Wie senthal met de nazi's had samenge werkt om zijn eigen leven te red den. In oktober 1989 kreeg Kreisky een voorwaardelijke boete wegens het herhalen van de beschuldiging dat Wiesenthal gecoUaboreerd zou hebben. De filmmakers interviewden Fried- rich Peter, een voormalige leider van de extreem-rechtse FPÖ, die ontkende ooit te hebben behoord tot een SS-eenheid die burgers hééft omgebracht. In de film vertelt Wiesenthal ook ho'e hij de Oosten rijkse politieman Karl Silberbauer opspoorde, die volgens hem betrok ken was bij de arrestatie van Anne Frank die later omkwam in het concentratiekamp Bergen-Belsen. De autoriteiten reageerden nooit op de tip en het bleek onmogelijk om de dossiers van Silberbauer, Peter en andere nazi's in handen te krijgen, aldus co-producent Schmiedel. Heer stelt dat de film 'De Kunst van het Herinneren' is genoemd omdat 'wij een verplichting hebben om te leren herinneren, de herinne ring aan de dingen die wij niet hebben meegemaakt.' „De Kunst van het Herinneren is niet alleen een moedige film, maar ook een onmisbare," aldus Peter Pawlowski, hoofd van de afdeling reügie van ORF, die de opdracht voor de film gaf. „Wiesenthal, aldus Pawlowski tijdens de voor vertoning, „heeft meer gedaan om Oostenrijk te eren dan de mensen die zich de afgelopen 50 jaar heb ben ingespannen om hem in de vergetelheid te dwingen." (Associa ted Press) Door Willem Reijn <Rr gemeten naar balansb Fout tot het bittere einde

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 10