'Denk niet
dat de
moslims
lieverdjes
zijn
Tam
4 Bisschoppensynode ziet geen heil in ge- en verboden9
Vorstje
-DE STEM-
Jeugdzorg
DESTEM
Het buiten
DE STEM
BINNENLAND BUITENLAND
A2
Hereniging van Sarajevo is voor Serviërs gepasseerd station
pESTEM
VRIJDAG 28 OKTOBER 1994
Dr. Tije Brattinga is
secretaris van de
katholieke Sint
Willibrordvereniging. Die
vereniging is het katholieke
orgaan voor de bevordering
van de oecumene, dat wil zeg
gen, een steeds intensievere
samenwerking met andere
christelijke kerkgenootschap
pen tot hereniging van al die
kerken in een of andere vorm
erop volgt.
De vereniging wil de gewone
katholieken in de parochies
gevoelig maken voor de oecu
mene, zodat zij samenwerking
met andere christenen in hun
omgeving vanzelfsprekend
gaan vinden. De vereniging is
op dit terrein ook het officiële
adviesorgaan van de bisschop
pen en maakt als zodanig deel
uit van allerlei oecumenische
verbanden. Als ambtelijk se
cretaris is dr. Brattinga vele
jaren een spin in dat web
geweest.
Dat zal niet lang meer duren,
want op vrijdag 4 november
neemt hij tijdens de algemene
ledenvergadering in Den
Bosch afscheid. Dat doet hij
met een voordracht onder de
titel 'Kan het een toon lager?
Over oecumene, kerk en sa
menleving'. Wat of wie moet
een toon lager? Een tip van
de sluier heeft Brattinga al
opgelicht op het jaarlijkse
congres van de Mariënburg-
vereniging, onlangs in Tilburg
gehouden en geheel gewijd
aan de huidige stand van de
oecumene in Nederland.
Brattinga was daar een van de
sprekers. Hij zong niet mee in
het koor van al diegenen die
spreken over stagnatie van de
oecumene en daarvoor de
verantwoordelijkheid leggen
bij de leiders van de kerken
die vaker op de rem trappen
dan hindernissen uit de weg
ruimen.
Brattinga richtte zijn kritiek
op de gewone katholieken en
protestanten. Die zijn in zijn
ogen veel te laks. Die laten
het er veel te veel bij zitten.
Die praten alsmaar over wat
er niet mag van de bisschop
pen of andere kerkleiders:
Maar de vele mogelijkheden
van praktische samenwerking
die er wel zijn, laten ze gro
tendeels onbenut. Oecumene
begint niet bij gemeenschap
pelijke vieringen van protes
tanten en katholieken; dat is
geen goed uitgangspunt voor
oecumenische samenwerking.
Hij verduidelijkte dat ge
meenschappelijke liturgische
vieringen weinig zin hebben
als de mensen zich niet op en
bij elkaar betrokken voelen.
Hij af 'liet voorbeeld van
plaatselijke gemeenten en pa
rochies 'die een keer of vier
per jaar een gezamenlijke er-
dienst houden, maar voor de
rest niets met elkaar te maken
hebben. Ieder gaat de rest van
het hele jaar volstrekt zijn
eigen gang. Wat hebben ze
dan eigenlijk samen te vieren,
luidde Brattinga's pittige kri
tiek.
De scheidende secretaris van
de Willibrordvereniging heeft
gelijk. Tachtig procent van al
le activiteiten in parochies en
gemeenten kunnen probleem
loos gezamenlijk worden on
dernomen. Activiteiten op het
gebied van diaconie (mate
riële én spirituele hulp verle
nen aan mensen in nood in je
eigen omgeving) en van kate-
chese (kennis bijbrengen van
het geloof). Maar dat gebeurt
niet of nog veel te weinig.
Nou mag ik in mijn eigen
omgeving niet mopperen.
Daar is in de loop der jaren
tussen protestanten en katho
lieken toch iets gegroeid.
Maar het heeft een hele 'tijd
geduurd, voordat bij het op
zetten van nieuwe activiteiten
meteen gedacht werd aan de
mogelijkheid om samen te
werken. En nu nog is het niet
die vanzelfsprekendheid die
het zou moeten zijn. Niet uit
onwil, maar simpelweg de
macht der gewoonte om er
niet of pas in een later sta
dium aan te denken. Dat kun
Samenwerken
je kerkleiders dus inderdaad
niet verwijten.
Toch is dat niet het enige op
dit moment. Ook plaatselijk
pijnigen katholieken en pro
testanten hun hersens weer
wat meer over ieders eigen
dan over hun gezamenlijke
toekomst. Het gaat hierbij
nog veel eerder om een psy
chologisch proces dan over
een gevoerd beleid of dogma-
tatische obstakels op de oecu
menische weg. De toekomst
van vergrijzing en inkrimping
die wetenschappelijke onder
zoekingen tien, twintig jaar
geleden voorspelden, is in de
parochies en gemeenten aan
gebroken. Ieder ziet om zich
heen het draagvlak kleiner
worden.
Dat is nog wel te verteren,
maar men wil als afzonderlij
ke parochie of gemeente wel
graag overleven. De wil tot
overleven begint de geesten
meër bezig te houden. Een
houding van ieder voor zich
en God voor ons allen krijgt
dan gemakkelijker de over
hand, ook in de kerken.
Ze zoeken het daar in West-Brabant maar een poosje zelf uit. Als ik
ze een dol geld geef, ben ik er voorlopig mooi vanaf. Baron Ed en
zijn vazallen in het wilde westen van de provincie willen toch zo
graag baasje .spelen in eigen regio. Zo'n experimentje met een
deelprovincie houdt ze wel even koest. Kunnen wij in Den Bosch
ook weer gewoon aan de slag-
Gedeputeerde Jan de Geus heeft zijn ideetje amper over zijn ivoren
wachters getild of de grootste lastpak van allen hapt gretig toe.
Zelden zo'n goed.verhaal uit Den Bosch gehoord, watertandt de
ongekroonde vorst van West-Brabant.
Collega Michel uit de spoorstad zegt nog: dit is een sigaar uit eigen
doos. Niet de provincie, maar de gemeenten leveren dan taken in.
Maar de baron uit Breda rookt 'niet. De oud-bewindsman snakt.
Naar een nieuwe pauwentroon. (HB)
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader en D. Ahles (adjunct).
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405. Telefax redactie 076-236309.
Bezorgklachten en abonnementenadministratie:
Afdeling Lezerscontact 06-0226116 (gratis)
ma. t/m vrij. 8.00-17.00 uur, zat. 8.00-12.00 uur.
Kantoren:
Bergen op Zoom, Postbus 65,4600 AB;
01640-36850, fax 01640-40731redactie 01640-372r3.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-1782r
Goes, Klokstraat 101100-28030fax 01100-21920.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751, fax 01140-1969
Oosterhout, Bredaseweg 108B,® 01620-54957, fax 01 :-.J-34782.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 0165 >44929.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, @01184-19910, fax 0184-11446.
Openingstijden: van 8.30-17.00 uur.
(Middagpauze van 12.30-13.30 uur m.u.v. Oosterhout)
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 87.20, per half jaar 173.45 óf per jaar 337.30.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 29.05,
per kwartaal 84.70, per halfjaar 168.45 óf per jaar 327.30.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882 en bij Teuben,
Ginnekenweg 7, Breda.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881Fax 076-236405.
Geboorte- en overlijdensadvertenties
maandag t/m vrijdag tot 16.00 uur 076-236881fax 076-236405
zondag van 18.30 tot 20.30 uur 076-236242/236911
Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd onder toepassing van de
Algemene Voorwaarden van Uitgeversmaatschappij De Stem B.V. als
mede de Regelen voor het Advertentiewezen.
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
De Stem op band: Centrum voor gesproken lektuur 08860-82345.
JE SNAPT pas hoe ge
makkelijk het is om Sa
rajevo te vernietigen als
je vanuit de hoog in de
bergen gelegen Servische
stellingen op de beleger
de Bosnische hoofdstad
neerkijkt.
Je hebt niet alleen een
helder en open zicht op
de meeste gebouwen be
neden in de stad, maar je
ziet ook mensen lopen en
auto's rijden.
Als sluipschutter of
tankcommandant kan
het niet mooier.
Zelfs een beginner kan
de volgebouwde stad niet
missen.
Van onze correspondent
Harald Doornbos
DE SERVIËRS bevinden zich
op de hellingen en de toppen
van de heuvels die Sarajevo
omfingen. In de stad zitten al
30 maanden lang ongeveer
300 duizend bewoners gevan
gen. De meesten zijn mos
lims, maar er wonen ook nog
altijd vele duizenden Kroaten
en Serviërs, die hun soortge
noten in de bergen af doen
als terroristen en oorlogsmis
dadigers.
Op dit moment is het relatie!
rustig in Sarajevo. Er wordt nog
wel geschoten, maar de Serviërs
hebben afgelopen februari hun
zware wapens weggehaald na
dreiging van Navo luchtaanval
len op hun posities.
De Serviërs controleren slechts
een klein gedeelte van de stad
zelf. Alleen de wijk Grbavica is
van hun. Vanuit de rest van'
Bosnië dat onder controle staat
van de Bosnische Serviërs is het
mogelijk om per auto Grbavica
te bezoeken. Om er te komen
moet je eerst een stuk door de
bergen rijden, waarna Sarajevo
zichtbaar wordt.
Bunkers
De weg gaat vervolgens langs
kilometers lange Servische
frontlinies. De soldaten zitten
verschanst in bunkers en hebben
overal houten schuttingen ge
bouwd die hun moeten bescher
men tegen kogels van sluip-
schuuters van het door Moslims
gedomineerde Bosnische rege
ringsleger. Op de bunkers staan
veelvuldig de vier letters S ge
schilderd, dat het teken is van de
extremistische Serviërs, de cetn-
ciks.
„De moslims zitten honderd me
ter beneden ons," zegt Branko,
een 30-jarige Servische gids, die
ons door de Servische autoritei
ten is opgedrongen en elke stap
moet controleren die we zetten.
In de heuvels rond de stad bevinden de strijdende partijen zich
soms op maar 100 meter van elkaar. Het (moslim-)regeringsleger
zet ook vrouwen in. F0T0 EPA
„Denk niet dat de moslims lie
verdjes zijn", meent Branko, „ze
hebben Grbavica evenveel be
schoten als wij Sarajevo onder
vuur hebben genomen. En beide
partijen beschikken over sluip
schutters die op kinderen schie
ten. Maak je geen illusies."
Via een klein weggetje dat stijl
naar beneden loopt, belanden we
in Grbavica. De meeste moslims
en Kroaten die in Grbavica
woonden, zijn aan het begin van
de oorlog naar de andere kant
van de stad gevlucht. De Ser
viërs zijn gebleven. Slechts een
enkele moslim woont nu nog in
Grbavica.
Het is waar dat de Serviërs hier
gedurende de oorlog veel last
hebben gehad van Bosnische
sluipschutters die vanuit hoge
gebouwen in de stad op Grbavi
ca schoten. Maar hoe je het ook
wendt of keert; de Servische
wijk is nog bijna volledig intact.
De flats tonen slechts zelden
sporen van de oorlog. Het meeste
glas zit nog in de ramen, hier en
daar een kogelgat en een enkel
uitgebrand huis of winkel.
Grbavica lijkt in niets op de
andere kant van Sarajevo, waar
sinds de 30 maanden durende
belegering ruim anderhalf mil
joen granaten door de Serviërs
op zijn afgevuurd. Sarajevo ligt
aan puin. Grbavica niet. In Sa
rajevo zijn rond de 13 duizend
mensen omgekomen, in Grbavi
ca enkele honderden. Sarajevo
lijkt op Beirut of Kabul, Grbavi
ca heeft meer weg van een oude
volkswijk in Rotterdam of Den
Haag.
„Kunnen jullie er achter komen
of mijn zoon nog in leven is,"
mompelt een huilende oude
vrouw in Grbavica. „Ik ben mos
lim," zegt ze, „en mijn zoon zit
Franse VN-militairen patrouilleren in hun voertuigen langs de scheidslijn tussen het gedeelte van 'Sarajevo dat in handen is van de
regering en de Servische wijk Grbavica.
FOTO AP
aan de andere kant van de stat
Ik weet Jat hij in de tram zat dn
onlangs door de Serviërs is t»
schoten. Ik weet niet of hij
in leven is, alsjeblieft probee
hem te bereiken."
Turken
De vrouw geeft het telefoon,
nummer van haar zoon. Huilenc
vervolgt ze haar weg. Branko, dt
gids die voor de Servische auto
riteiten werkt, is enthousias
over de ontmoeting. „Zie ji
wel," zegt hij, „het westen zegt
altijd dat wij de moslims slecht
behandelen, maar deze vroun
klaagde er niet over dat ze dooi
de Serviërs wordt g
neerd. Moslims leven hier ondei
dezelfde omstandigheden als
Serviërs."
De opdeling van Sarajevo is niet
meer terug te draaien. Op de
markt in Grbavica - waar trou-
wens alles te krijgen valt tegei
heel redelijke prijzen -
iedereen op 'die Turken',
de andere kant wonen. „Alijaii
een klootzak die dood moet,
roept een vrouw vanachter ee
kraampje, doelend op de Bosni
sche president Alija Izetbegovic.
De Serviërs hebben inmiddels
hun eigen krant opgericht. Inde
stad lezen ze 'Oslobodjenije', in
Grbavica lezen ze 'Serpski Oslo
bodjenije'. „Ik kan nog wel be
grijpen dat moslim-journalisten
voor de moslim-Oslobodjenije
werken," zegt hoofdredacteur
Drazenko Dukanovic van de
Servische tegenhanger,
Serviërs die nog steeds voor
moslimkrantje werken zijn in
mijn ogen verraders."
Dukanovic is 'er binnen zijn
krant geen ruimte voor
„Die tijd is voorbij," vindt hij.
Ook hebben de Serviërs nieuwe
nummerplaten op hun auto
zet. SS valt er te lezen. „Ser
visch Sarajevo," verduidelijk!
Branko.
Fanaten
Volgens Branko moeten weeeits
kijken in de geïmproviseerde
Servisch orthodoxe kerk, die is
gehuisvest in een kantoortje
waar vroeger de communistische
partij zetelde. Er hangen een
tiental ikonen aan de muren,
terwijl in het midden van de
ruimte een altaar staat. Priester
Vojslav Carkic komt a
„Een goed christen," zegt Bran
ko, Maar wie denkt dat religieu
ze leiders vreedzamer zijn
de doorsnee bevolking, komt be
drogen uit.
Carkic: „De moslims zijn fana
ten, zij willen geen vrede,
lijden, wij willen vrede, maardie
fundamentalisten gaan maar
door met de oorlog. Hier zijn al
duizenden doden gevallen. Dui
zenden doden! We lijden honger.
Ik bezoek vaak mijn mannen aat
de frontlinie. Ik probeer het mo
reel goed te houden, ondersteun
ze waar ik kan. Mijn mannen
zijn alles voor me." Branko
op trotse toon: „Als de priester
zijn gewaad uittrekt loopt bij
altijd in een uniform rond.'1
Door Jan Bouwmans
Rome - „Spanningen tussen bis
schoppen en religieuzen los je niet
op met een pakket geboden en ver
boden. Dat lukt alleen maar door
goed met elkaar te communiceren."
Dat is volgens bisschop Frans Wiertz
van Roermond de gedachtengang ge
weest die eigenlijk van meet af aan van
alle kanten naar voren is gebracht op de
bisschoppensynode over de religieuzen,
die morgen in Rome eindigt.
Aan het begin kregen de synodeleden
onverbloemd de vraag voorgelegd wat
te doen als religieuzen publiekelijk stel
lingen betrekken die afwijken van paus
en bisschoppen? En wat te doen als ze
in de uitoefening van hun apostolaat
een beleid voeren dat tegengesteld is
aan dat van paus en bisschoppen?
Beide vragen wilden aan de synode
klaarblijkelijk een advies voor discipli
naire maatregelen ontlokken. Wiertz:
„Disciplinering? Van een dergelijk ver
langen heb ik niets gemerkt op de
synode; die toon heb ik, op een enkele
uitzondering na, niet gehoord!
Wel heeft hij wat dit probleem betreft
ervaringen gehoord uit andere landen
en continenten, waar de Nederlandse
kerkprovincie haar voordeel mee kan
doen. Als er één continent is waar er
spanningen zijn (geweest) tussen bis
schoppen en religieuzen, dan is het
Zuid-Amerika wel.
Daar hebben bisschoppenconferenties
de religieuzen op zeker moment direct
bij hun beleidsontwikkeling betrokken
door hen in de bisschoppenvergaderin
gen zelf mee te laten praten en denken.
Voor bisschop Wiertz lijdt het geen
twijfel dat de Nederlandse bisschoppen
er wijs aan doen dit voorbeeld na te
volgen. Dat neemt hij in elk geval van
deze synode mee naar huis.
Het zijn een paar vermoeiende weken
voor hem geweest, maar dat is hem niet
aan te zien. Ontspannen praat hij hon
derd uit. Het is voor hem ook de eerste
keer geweest dat hij de wereldkerk op
zo'n wijze heeft ontmoet.
„Heel interessant en vooral heel inspi
rerend. Je zit een maand lang met
steeds zo'n 250 bijeen in een soort
drukketel. Dan kan het natuurlijk niet
anders dan dat het een zeker effect
heeft. Ik heb het op de eerste plaats
beleefd als heel verrijkend. Dag in dag
uit heb je steentjes aangereikt gekregen
die samen het mozaïek zijn gaan vor
men van Christus in onze wereld, 'zowel
de lijdende als de verrezen Christus."
„Je hoort hoe het met de kerk in andere
landen en continenten gesteld is, over
de moeilijkheden daar, maar ook posi
tieve verhalen. Het beste nog in de
wandelgangen en bij de koffie. Bisschop
U-il Kang uit Korea. Dat is toch een
modern, geïndustrialiseerd land gewor
den. Anderzijds is daar sprake van een
explosie van religiositeit, vertelde hij
aan de synode. Bij de koffie trof ik hem
en ik vroeg hoe dat toch mogelijk was.
Zijn verklaring was rustig, maar heel
resoluut: in Korea is het geloof bijna
200 jaar lang alleen maar doorgegeven
door leken, in de gezinnen. Het land
was voor missionarissen verboden. Het
gevolg is nu dat de kerk in Korea een
echte lekenkerk is. De leken dragen er
de verantwoordeüjkheid. Het is een
kerk van de families en gezinnen. Daar
Bisschop Wiertz
FOTO ANP
om brengt die kerk ook zoveel priesters
voort."
De bisschoppensynode is op zichzelf
een belangrijk instrument voor directe
communicatie tussen de kerken in de
diverse landen en continenten, heeft
bisschop Wiertz meteen al ervaren.
In de ruim 25 jaar dat ze nu bestaat in
de katholieke kerk, heeft de helft van
de ongeveer 4000 bisschoppen in de
wereld een synode bezocht. Dat schept
banden, dwarsverbindingen waarvan je
het effect niet moet onderschatten.
„Elke synode werkt in feite heel lang
door." Bisschop Wiertz vertelt van een
zuster uit Wit-Rusland, 'zonder kap op.'
En van een zuster uit Cuba, 'ook zonder
kap, die gewoon naast de paus zat
zonder kap.'
Hij wil ermee zeggen dat zulk soort
triviale zaken op de synode in feite geen
rol spelen. Of religieuzen weer in habijt
gekleed moeten gaan, daar is het echt
niet over gegaan.
Maar wel over het gegeven dat het
religieuze leven helemaal draait om het
navolgen van Christus en dat andere
mensen dat aan de religieuzen moeten
kunnen proeven. Hoe ze dit laatste in de
diverse continenten en culturen kunnen
realiseren, moeten de religieuzen zelf
bepalen. Dat is de opvatting van de
synode, aldus Wiertz.
Wat neemt de bisschop van Roermond
nu verder van deze synode mee naar
huis voor de Nederlandse paters, broe
ders, zusters, monniken en monialen?
„Mij is hier onomstotelijk duidelijk ge
worden dat de kerk niet kan zonder de
religieuzen en de religieuzen niet zon
der de kerk. Waar de religieuzen in
problemen verkeren, daar zit de kerk in
moeilijkheden. Want de opdracht van
de religieuzen is- in feite hetzelfde als
van alle andere gedoopten: Christus
navolgen. Dat is de kern waar alles om
draait."
„De religieuzen willeiï dat radicaal
doen door de drie geloften: armoede,
gehoorzaamheid en celibaat. Alle reli
gieuzen hebben de taak om het geloof
door te geven. Maar niet alleen door te
preken en te bidden, doch door het
geloof voor te leven. Daarin mogen
moeten ze fantasierijk zijn. Daarom is
op de synode unaniem gepleit om .niet te
snel te komen met regels en structuren
voor de nieuwe vormen die ontstaan. De
synode wenst de vrijheid en het enthou
siasme voor de navolging van Christus
te stimuleren en juicht nieuwe wegen
toe. Wel moet uit die nieuwe wegen de
inspiratie van de navolging te proeven
zijn."
Voorleven, de weg van- de getuigenis
Dat is volgens mgr. Wiertz in de over
tuiging van de synode de enige weg om
de roepingencrisis te bezweren. Hoe
zuiverder dat voorleven gebeurt,- ht*
meer vruchten het zal opleveren.
Wiertz: „We hoeven ook niet meteen in
paniek te raken. De kerk wordt door de
geschiedenis gedragen, ze schuift als
een gletsjer in de geschiedenis voort
een gletsjer kun je niet even sturen
Wellicht verschuift het zwaartepunt
naar andere continenten. India telt
'80.000 jonge religieuzen, in Afrika kun
nen ze de roepingen niet meer bergen,
zo veel zijn het er. In Zuid-Amerita
neemt het aantal toe, ook in Oost-Euro
pa met uitzondering van Hongarije."
„Laten we dus even wel wezen: het
bestaan van de kerk is niet afhankelijk
van aantallen in een bepaald deel van
de wereld, ons deel dus. Natuurlijk
speelt in het gebrek aan nieuwe roepin
gen de welvaart een rol. Maar dat is
niet per definitie het geval, zie Korea."
„Een bisschop uit Canada zei ronduit:
'Bij ons sterven de congregaties uit,
maar het religieuze leven zal doorgaan
in nieuwe bewegingen.' Ik denk dat in
West-Europa de beschouwende orden
hun gestaagheid zullen tonen."
Guillermo
Van onze verslaggever
Den Haag - De bezuir1,
ten aanzien van de t;
strekkende gevolgen,
wordt én voor zieken^
verzekerden met inj
verminderd.
Volwassenen kunnen dan
nog rekenen op volledige v£
ding van preventieve hul
periodiek onderzoek, instf
mondhygiëne en tandstee»
wijderen. l
Vullingen, tandvleesbehanl
gen, trekken van kiezen eir
den, zenuwbehandelingen, I
sprothesen en orthodontie 1
straks buiten het standaarg
ket, blijkt uit het pakket I
nigingsmaatregelen.
Minister Borst van Volksges
heid heeft de plannen inml
ter beoordeling aan de Ti
en Eerste Kamer voorgele^
bezuiniging op zich was
augustus aangekondigd. Hl
binet wil zo 450 miljoen J
besparen op de collectieve'
heelkundige lasten van jaa
2,3 miljard gulden.
De VNZ (ziekenfondser
KLOZ/KPZ (particuliere -
keraars) onderschrijven de j
zaak tot bezuinigingen in
zondheidszorg. Ze betrl
echter het schrappen van dl
voudige tandheelkundige h
deling, bijvoorbeeld vuil)
van volwassenen uit het f
daardpakket.
Aanvullende verzeke
Minister Borst heeft het Ce'
Orgaan Tarieven Gezond
zorg (COTG) gevraagd on
verrichtingen die vanaf 1 jl
buiten het ziekenfondstf
vallen voor ziekenfonds eij
ziekenfondsverzekereden
zelfde tarief vast te stellen
de hulp die uit het pakkd
dwijnt, kunnen de patiënte)
aanvullend verzekeren.
De ziektenkostenverzek
zullen naar verwachting hl
vember een premiestijging
kondigen.
De vergoeding van tandhel
dige hulp aan de jeugd (r
HANS VAN DEN BROEK
Buitenlandse Zaken zoal:
gekend. Onderkoeld, afs
richting van de volksve
afspiegeling van de werk
daar functionerende amb
Zijn opvolger Kooijmans
toch nog diplomaat in ha
De huidige minister van
weinig gelegen liggen
vindt het hard nodig dat
gaat waaien. Hij verooi
gedachten hardop uit t<
ontstaat maakt weinig ine
Van Mierlo is er nameli]
ministerie 'om' moet.
gemaakt dat hij die herijk
Die ombuiging heeft n
frivolere presentatie. Het
minister die zich niet zo
laat wringen.
Tot nu toe heeft Nederl
gevaren. Die houding,
zichzelf aangewezen wil
men.
Nederland heeft zich zet
om de vestigingsplaatse
De afloop was voor on:
hoge Europese en mo
vergaan. Nederland is ge
Het is terecht dat premii
pruilend in een hoekje
laatste weken zogenaar
aan Frankrijk en Duitslan
uitpraten en hebben ze te
uit te zetten.
De uitkomst is duidelijk
België en Luxemburg in:
meer richten op de bela
besef dat we niet het m
niet toonaangevend. Al:
realiteitszin leidt, is er op
veel gewonnen.
