MPV van Fiat, Peugeot en Citroën
wordt een stevige concurrent
Amerikaans verkeersbureau
dicht voor consumenten
DE STEM SURPLUS
Vondst
Asbak,je
AUTONIEUWS
Kort
Middenamerikaanse staat mikt op eco-toeristen en natuurliefhebbers
Herstelkracht
Parken
Keveroffensief
Door Jan Paalman
Cystic Fibrosis ofwel
taaislijmziekte is van
de dodelijke erfelij
ke ziekten de meest voorko
mende. Per jaar worden onge
veer vijftig kinderen met deze
kwaal geboren en de kans dat
ze ooit ouder zullen worden
dan vijfentwintig jaar is onge
veer vijftig procent.
Tot nu toe tenminste. Door
de explosieve toename van de
kennis van onze erfelijkheid is
het nu in principe mogelijk
om geneesmiddelen te maken
die heel gericht de erfelijke
■schade zouden kunnen repa
reren. Ook weet men sinds
1989 precies waar het ziekma
kende gen zit zodat men dra
gers van deze ziekte in de
bevolking tamelijk makkelijk
kan opsporen. Daar zitten
nogal wat ethische haken en
ogen aan. In de internationale
medische vakpers woedt een
hevige discussie over wat men
nu met die kennis aanmoet,
want de ethiek kan de geneti
sche revolutie nauwelijks
meer bijbenen.
Zestig jaar geleden, de ziekte
werd in de jaren dertig ont
dekt, was de diagnose taais
lijmziekte een zekere aankon
diging van een snelle dood.
Bij deze kinderen, zo bleek
alras, geven de klieren van
longen en darm een dermate
taai slijm af dat luchtwegen,
darmen en pancreas (de al-
vleeskier) voortdurend drei
gen te verstoppen. Al bij de
geboorte zit bij tien procent
'van de borelingen de darm
potdicht met. uiterst taai me
conium, de bekende eerste
groene poep, een -zeker in
die tijd - levensgevaarljke
aandoening.
Bij de andere kinderen ver
oorzaken de verstopte lucht
wegen zonder mankeren
chronisch hoesten en hard
nekkige, steeds weer de kop
opstekende luchtweginfecties,
en het taaie slijm in de dar
men is weer de oorzaak van
obstipatie en storingen in de
voedselopname. Het kind
'doet het niet goed', het gedijt
niet. In de jaren dertig was de
igemiddelde overlevingsduur
niet langer dan zes maanden.
Dat de gemiddelde levensver
wachting nu tot meer dan vij-
fenwintig jaar is opgelopen
komt niet doordat men een
echte, oorzakelijke behande
ling heeft uitgevonden. De
therapie van taaislijmziekte is
nog steeds symptomatisch;
,men behandelt de ziektever
schijnselen en niet de oor
zaak, een vorm van geavan
ceerd pappen, poederen en
nathouden die vooral moge
lijk werd gemaakt door de
uitvinding van de antibiotica.
Een niet aflatend gevecht.
Want het taaie slijm dreigt
voortdurend de luchtwegen te
verstoppen waardoor de lon
gen een ideale voedingsbo
dem dreigen te worden voor
ziektekiemen, met als maar
de kop opstekende de kop
opstekende luchtweginfecties
tot gevolg. De behandeling
bestaat dan ook uit inentin
gen tegen virussen, het ge
bruik van antibiotica in hoge
dosis, het aanleren van tech
nieken om dat slijm makkelij
ker op te hoesten en in een
enkel geval het aanvullen van
enzymen als ook de pancreas
is aangedaan. De grenzen van
deze therapie zijn nu bereikt;
de helft van de patiënten
wordt niet ouder dan vijfent
wintig en van hen sterft ne
gentig procent aan een long
afwijking.
Taaislijmziekte is erfelijk, om
precies te zijn recessief erfe
lijk. Dat wil zeggen dat je de
eigenschap zowel van vader
als moeder moet hebben
geërfd om de ziekte te krij
gen. Heb je van je ouders
slechts één afwijkend gen
geërfd, dan word je niet ziek,
maar dan kun je wel die ei
genschap doorgeven. Je bent
dan drager. Welnu. In de
blanke bevolking is 1 op de 30
mensen drager. De kans dat
twee ouders met een afwij-
Amsterdam - Het Amerikaans verkeersbureau in Amsterdam
geeft geen toeristische informatie meer aan consumenten. Wel
is er een gratis 06-nummer ingesteld waar Nederlandse
geïnteresseerden een brochure aan kunnen vragen.
De publieksinformatie van het Amerikaans verkeersbureau is hier
mee danig verslechterd. Het verkeersbureau in Nederland is op één
medewerkster na ontmanteld; de publiekstaken worden voortaan
waar genomen door het verkeersbureau in Parijs.
Dat kantoor heeft een verzendhuis in dienst genomen dat de
informatievoorziening - in het Nederlands - voor zijn rekening
neemt. Wie enige hordes neemt - zoals een bedriegelijke in-gesprek-
toon en het opsturen van een Eurocheque of het afrekenen met een
credit card - krijgt een 135 pagina's dikke brochure ('USA Holiday
Planner', kosten tien gulden) toegestuurd over de vijftig staten van
Amerika en de geassocieerde gebieden Puerto Rico, Guam en de
Virgin Islands. Ook is het mogelijk via het verzendhuis nadere
informatie te verkrijgen. Verder moeten Nederlanders via het
reisbureau brochures aanvragen, dat mogen per keer echter niet
meer dan drie verschillende publicaties zijn.
Een jaar geleden presenteerden het Amerikaans en het Canadees
verkeersbureau in Nederland de resultaten van een grootschalig
gezamenlijk onderzoek naar de mogelijkheden van beide landen op
de Nederlandse vakantiemarkt. Bij die gelegenheid werd nog gesteld
;dat het aantal Nederlandse Amerika-gangers binnen enkele jaren
zou verachtvoudigen.
Taa isl ijmziekte
Helaas slaat de ziekte in
meerderheid buiten die risico
families toe zodat men al
gauw op het idee kwam om
de hele bevolking op drager
schap te testen. Maar hoe?.En
wanneer? En mag dat ethisch
gezien wel? Het eenvoudigste
zou zijn om elke pasgeborene
gelijk met de hielprik ook op
taaislijmziekte te controleren.
Men vindt dit in meerderheid
onethisch met als belangrijk
ste bezwaar dat het kind on
mogelijk in die test kan toe
stemmen. Hetzelfde bezwaar
geldt voor scholieren want die
zijn minderjarig. Het screenen
van de vrucht met een vlok
kentest valt af, omdat dit een
flinke toename van het aantal
spontane miskramen zou ver
oorzaken.
Blijft over het screenen van
paren die van plan zijn om
kinderen te krijgen. Het is
gebruikelijk om bij positief-
negatieve uislagen het paar
niet te informeren (dat zou
onnodige ongerustheid ver
oorzaken) maar daardoor
wordt wel essentiële informa
tie onthouden. Bovendien is
de test niet honderd procent
betrouwbaar: het blijft moge
lijk dat het echtpaar na een
valspositieve uitslag alsnog
een kind met taaislijmziekte
(krijgt.
Maar de belangrijkste strijd
vraag is of men iedereen die
test moet aanbieden, of alleen
op verzoek, omdat zo'n bevol
kingsonderzoek wel heel erg
op eugenetica gaat lijken.
Daar komt bij dat men nu al
in staat is om honderden erfe
lijke ziekten op te sporen (en
bij iedereen zit wel een erfe
lijk steekje los) zodat men
steeds beter ieders individuele
kans op ziekte kan bepalen.
En verzekeraars verzekeren
liefst 'geen brandend huis'.
Binnenkort debateert de
Tweede Kamer over een re
geringsvoorstel om mensen
met de ziekte van Huntington
en myotone dystonie uit te
sluiten van levensverzekering
en arbeidsongeschiktheidve-
ezekering. 'En ga er maar ge
rust van uit,' zo schreef on
langs de arts C.A. Varkevis-
ser, medische adviseur van de
Vereniging van Huntington,
'dat het verlanglijstje van ove
rige 'onverzekerbare' erfelij
ke ziekten al in de bureaula
den van de verzekeraars ligt.'
We mogen hopen dat de Ka
mer dit niet zo maar laat pas
seren.
VRIJDAG 28 OKTOBER 1994 E3
Door Rien van der Steen
Nu Fiat, Peugeot .en Citroen
gezamenlijk hun ruimte-auto
gelanceerd hebben dringt de
vergelijking met de Espace van
Renault zich op. Want die Es
pace heeft het als multi purpose
vehicle ver gebracht. Zover, dat
het type als soortnaam voor de
MPV in zwang raakte.
De Espace is wat minder zwaar
dan de Ulysse/806 en Evasion,
dankzij uitbundig gebruik van
kunststof in de carrosserie. Het
opvallendst zijn de normale
portieren van de Espace en de
twee grote schuifdeuren van de
Fiat Ulysse.
Schuifdeuren in een auto waren
vroeger geheid van een bestel
bus. Ze sloten slechts wanneer
ze met enorme klappen dichtge
smeten werden. Fiat/PSA heeft
een uitstekend systeem be
dacht. Een royale instap is het
resultaat. Ietwat tegenvallend
is de beenruimte voor de chauf
feur, die nu en dan last heeft
van de inspringende linkerwiel-
kast. Bij de Espace is dat euvel
groter, en het is geen toeval dat
Renault nu (pas) besloten heeft
iets te doen aan de positie van
de chauffeur. Dat had al jaren
geleden moeten gebeuren na
tuurlijk. Maar bij gebrek aan
echte concurrentie...
Een mooie vondst van Fiat/PSA
is de plaatsing van de versnel
lingspook op het dashboard, zo
dat de voorste passagier zonder
omhaal in de auto naar achter
kan klauteren. Nadeel is het
ontbreken van een middencon
sole voor het opbergen van klei
ne dingetjes. Een zonnebril kan
dan wel in een bakje aan het
dak, maar allerlei andere prul
letjes als sleutels en snoepjes
kend gen elkaar treffen is dus
1 op de 30 maal 30 1 op de
900. Omdat van hun kinderen
slechts 1 op de 4 kinderen het
gen van beide ouders zullen
erven is de gemiddelde kans
op ziekte 1 op de 3600. In de
praktijk is dat niet zo. Want
het dragerschap komt in som
mige families veel meer voor,
en in de gemiddelde bevol
king dus stukken minder.
Sinds 1989 weet men de exac
te plek van het bewuste gen
en kan men (wat voordien
alleen maar op een uiterst
omslachtige wijze kon) het
dragerschap tamelijk eenvou
dig vaststellen. Maar wat
moet men met die kennis en
kunde aanvangen? Daarover
nu woedt in de medische ge
meente een hevig debat.
In Nederland wordt op dit
moment de test aangeboden
aan ouders die een extra risi
co lopen, dus afkomstig zijn
uit families waar de ziekte
vaker voorkomt. Dat is nog
het eenvoudigste scenario.
De pracht van Costa Rica
Overigens biedt Fiat/PSA met
deze nieuwe MPV dé remedie
om van het roken af te komen.
Alles is ruim en lekker groot,
behalve de asbak. Een pietlut
tig ding, dat prachtig vormge
geven is. Dat wel. Maar daar
kom je als roker geen steek
verder mee. As en peukjes be
landen vaker op de vloer dan in
het lilliput-asbakje.
Over de vorm van de auto zijn
de meningen meest positief. De
lage taille geeft de auto hier en
daar de aanblik van een enig
zins afgezakte broek: de ramen
beginnen zo laag dat de propor
ties daardoor wat scheef lijken.
De Ulysse van Fiat is er uitslui
tend met 2.0 benzinemotor. De
goedkoopste kost 57.350,-, de
luxe uitvoering met turbomotor
is een kleine twintig mille
duurder. Een diesel is alleen bij
Peugeot te krijgen, die de 806
voor een vanafprijs van
57.900,- levert. En de goed
koopste Evasion van Citroën
moet 58.330,- opbrengen. Ter
vergelijking: de Renault Espace
kost een kleine negenenvijftig
mille, bijna zesduizend gulden
meer dan de eenvoudigste
Chrysler Voyager. En Toyota's
Previa zit sowieso al boven de
63.000 gulden.
met uitstekende stoelen die wel
een tamelijk korte zitting heb
ben maar desondanks in orde
zijn. De armleuning van de be
stuurdersstoel brak op een
avond gewoonweg af. De plas
tic vergrendeling ervan is dus
dunnetjes.
Sturen doet de Fia,t als de beste.
Goed handelbaar en op de neus
na een overzichtelijke carrosse
rie. Want bij parkeren is het
maar gokken waar de neus op
houdt. In beladen (vijf perso
nen) toestand rijdt de auto be
ter dan leeg. Veilig, matig over
hellend in bochten en alleen
achter uitbrekend als het echt
hard gaat. De motor is mooi stil
en het is de eerste benzine-tur
bo die wij ooit reden zonder
nadelige turbo-effecten. De mo
tor is zeer vlot, de turbo - heel
prettig - amper voelbaar.
Costa Rica, oostkust. Columbus gaf het land een naam toen hij
er in 1502 landde: 'Rijke kust'. foto taeke henstra
De Fiat Ulysse, die bij Citroën Evasion heet en bij Peugeot 806. De auto is technisch een
Peugeot, maar wordt bij de drie merken met een eigen front en gewijzigde achterlichtpartijen
geleverd. Volgend jaar komt er ook nog een Lancia-exemplaar bij, voorzien van een zescilinder
motor. foto wout van assendelft
slingeren al gauw door de cabi
ne heen. Vergeleken met de Es
pace zit de Fiat beter en boven
dien zijn de voorstoelen stan
daard draaibaar.
De bediening is logisch, het
instrumentarium is duidelijk',
behalve de kilometer- en dag
teller die een duister leven lei
den. Vreemd, dat Fiat/PSA
geen niveauregeling voor zo'n
auto in de aanbieding heeft.
Want wie zo'n auto optimaal
gebruikt zal regelmatig de stoe
len in een handomdraai buiten
zetten en een vrachtje willen
verstouwen.
Het verbruik van de Ulysse 2:0
Turbo schommelt tussen 1:8/9.
De auto is hoogst comfortabel
De auto gedraagt zich rustig en
produceert weinig geruis onder
het rijden. En één van de grote
voordelen van dit soort auto's is
behalve de ruimte de hoge posi
tie van de inzittenden. Chauf
feur en passagiers zitten als in
het torentje, dat tegenwoordig
van Kok heet: hoog boven de
rest van de verkeersdeelnemers.
En dat is plezierig omdat het
een veilig gevoel geeft.
De airbag in het stuur is stan
daard. Ook daaruit blijkt dat de
Espace een wat ouder concept
aan het worden is. Want in die
auto is de veilige luchtzak pas
vanaf 1995 te krijgen.
„Rijke kust," zei Colum
bus toen hij in 1502 in
Costa Rica landde. De
Middenamerikaanse
staat is bekend omdat
het een van de weinige
landen ter wereld is zon
der leger. Het toerisme is
sinds vorig jaar de be
langrijkste bron van in
komsten, belangrijker
dan de koffie- en bana
nen export. De toeristen
komen er vooral voor de
jaatuurpracht.
„Je hoeft niet bang te zijn voor krokodillen, want die zijn allemaal al door de piranha's opgegeten". Soms is de bewoonde wereld in
Costa Rica maar op twee manieren te bereiken: per vliegtuig of per boot. foto wim wormser^
De- Middenamerikaanse
staat Costa Rica heeft onge
veer 1,3 miljoen inwoners
en is tweemaal zo groot als
Nederland. De hoofdstad
van de democratische repu
bliek (zonder leger!) is San
José.
Het toerisme, hoewel pas
een tiental jaren in ontwik
keling, was in 1993 met 600
miljoen US dollar de voor
naamste nationale bron van
inkomsten en passeerde
daarbij zelfs de koffie- en
bananenexport.
Het Caribische land heeft
het hele jaar een mild kli
maat met vrij veel regen,
ofschoon er per landstreek
grote verschillen zijn. Onge
veer een-vierde van het land
is nationaal park dan wel
beschermd natuurgebied.
KLM vliegt tweemaal per
'week van Schiphol naar
San José. De oudste Caribi
sche reisspecialist Maduro
Travel biedt vanaf zo'n 3400
gulden (negen dagen inclu
sief twee nachten in een
'hut' in de jungle) reizen
aan, daarnaast hebben ook
andere reisorganisaties Cos
ta Rica in hun pakket.
De nationale munteenheid
is de colon, waarvan er on
geveer 80 in een gulden
gaan. De voertaal is Spaans.
Het minste wat de reiziger
aan medische voorzorg moet
doen is een malariakuur.
Door Wim Wormser
Parasolmieren en het televisie-effect. Je
stapt de eerste dag op een afgelegen plek
in Costa Rica in de zinderende zon uit een
klein eenmotorig vliegtuigje en het eerste
bewegende oerwoudleven dat je ziet, zijn
die mieren. In een meterslange rij sjou
wen ze als nijvere kelners met 'parasol
len' van boomblad naar hun nest, nadat
ze die zelf met hun tanden hebben klein
gesneden.
Het insekt was tot nog toe alleen bekend
van de televisie, gezien in een van die
exotische dierenprogramma's waarbij
werd uitgelegd dat de diertjes met behulp
van de bladstukjes schimmels kweken.
Fascinerend. En dan kruipen ze hier na
de derde stap die je zet zomaar voor je
voeten.
Wie die verbazing koestert, behoort mo
gelijk tot de doelgroep waarvoor de term
eco-toerisme is uitgevonden. Maar wat
eco-toerisme dan precies inhoudt kan
niemand vertellen, hoewel je er in Costa
Rica bijna mee wordt doodgegooid. De
minister van toerisme, Carlos Roesch,
spreekt het woord liefkozend uit als hij
verklaart met hoeveel omzichtigheid zijn
land het toerisme verder wil ontwikkelen.
En zolang het om het toerisme gaat in de
vorm van wat het plaatselijke bedrijf
Costa Rica Expeditions biedt, wordt het
voorlopig geen massa-recreatie. De on
derneming exploiteert enkele bescheiden
hotels die meer op hutten of tenten lijken.
Ze staan in of vlakbij nationale parken en
zijn alleen te bereiken per sportvliegtuig
je of motorboot. De omstandigheden zijn
primitief, de verzorging is prima.
menstranden en ruige rivieren. Zo'n ach
tentwintig procent van het land bestaat
uit nationale parken (eenentwintig stuks)
of is op een of andere manier beschermd;
de conservering strekt zich soms ook uit'
tot enkele kilometers in zee. De veelbe-
kritiseerde houtkap in het tropisch regen
woud dreigde in de kleine centraal-Ame-
rikaanse republiek catastrofale vormen
aan te nemen, maar in die achtentwintig
procent van het land lijkt de bescherming
thans redelijk afdoende.
Wat niet wegneemt dat het plaatselijke
groene front nog veel heeft om tegen te
vechten.
Maar goed, dit hier is de Tortuguero-baai
langs de Caribische kust. De zon is heet,
de lucht en het water zijn helblauw met
een zoom van wuivende palmen. Het
gelijknamige nationale park ligt een half
uurtje vliegen van San José. Tortuguero
is de belangrijkse broedplaats van de
bedreigde groene zeeschildpad op het
westelijk halfrond. Maar de schildpadden
zijn nog in zee en voelen nog niet de
aandrang om hun eieren op het strand te
komen leggen. Anders mag jë daarvoor
met een gids 's nachts het strand op om te
zien hoe het lompe dier het strand op
kruipt, een kuil graaft en haar eieren
achterlaat, waarna de zon in twaalf we
ken het werk moet voltooien.
De parasolmieren zijn slechts het begin
van de tropische pracht van Tortuguero-
baai die zich gecombineerd weet met een
immense rust en stilte - afgezien van de
eeuwig ruisende branding van de zee.
Costa Rica heeft een naam op te houden
met zijn regenwouden vol beschermde
planten en diersoorten, bergen, stille pal-
Tot rond 1980 heeft een kaalslag gewoed
die het oerwoud van nagenoeg al zijn
oude bomen beroofde. Een stelsel van
kanalen om het hout af te voeren, getuigt
nog van die tijd, maar de herstelkracht
van de natuur Iaat zich optimaal gelden.
Wat er nu staat is primair bos, met een
adembenemende variatie aan loofbomen
en palmen die je per bootje over de
kanalen en lagunes urenlang van dichtbij
kunt zien.
Er moet altijd een gids mee en de toe
gangsprijs van 250 colons (ongeveer drie
gulden) tot het park moet worden betaald
aan een van de rangers die de bewaking
vormen. Gids Juan heeft een platte vlet
met een forse buitenboordmoter die hij
moeiteloos manoeuvreert door de uitge
strekte velden waterhyacint die het water
dreigen te overwoekeren. Nijvere Costari-
caanse waterhoentjes lopen dwars over
de drijfplanten, zilverreigertjes vliegen
als schitterende pijlen over het water.
Twee macao ara's (grote rood-blauwe
papegaaien) vliegen krijsend op uit een
raffiapalm, achtervolgd door een toekan
die onze aanwezigheid niet op prijs stelt.
We tellen drie groene schildpadden en
_één bruine, luierend op een boomstronk.
O ver- het spiegelende' water passeert een
vlinder met een spanwijdte van zeker een
decimeter, zijn vleugels lijken blauw licht
af te geven. „Dat is de blauwe morpho. Er
zijn mensen in de stad die voor zo'n
vlinder honderd dollar neerteUen, geen
wonder dat hij zo zeldzaam aan het
worden is," legt Juan uit.
„Kijk, die noemen wij een jesus christ
lizzard"zegt hij wijzend naar een kleine
hagedis die over het water rennend een
snel heenkomen zoekt. Gevoel voor hu
mor kan de Tico's* zoals ze zichzelf
noemen, niet ontzegd worden. „Je hoeft
niet bang te zijn voor krokodillen," voegt
Juan zijn gehoor toe. „Want die zijn
allemaal al door de piranha's opgegeten."
Dan kraken er plotseling takken een paar
meter voor de boeg van het bootje en als
de bootmotor is stilgevallen, blijkt er een
complete familie mantelapen tussen de
boomtakken te scharrelen. Moeders met
jonkies op de rug of tegen de buik
gedrukt, grote mannetjes post kiezend op
strategische_takken.
's Morgens zijn hoog in de bomen bij de,
Tortuga' Lodge brulapen om precies vijf
uur een onvermurwbaar koor van wek-,
kers. Van slapen was toch al niet veel
gekomen. Het muskietengaas rond de
eenvoudige slaapplaatsen was de godgan
se nacht bestookt door duizenden kevers
van het formaat luciferdoos. Het massale
keveroffensief veroorzaakte een geluid
alsof ér een stevige regenbui het dak
bespeelde en de volgende ochtend waadt
iedereen wat meewarig door de ontzielde
resten.
Een stevig ontbijt van roereieren, zwarte
bonen met rijst, zwarte koffie, een moot
gebakken snoek, papaja-sap en uiterst
sappige brokken ananas maakt alles weer
goed. Want eten doen de Tico's graag,
veel en goed.
De bewoonde wereld is maar op twee
manieren te bereiken: per vliegtuig of per
boot. Voor de afwisseling wordt voor de
motorvlet gekozen. De dichtstbijzijnde
verbinding met de hoofdstad San José
ligt op twee uur varen, het bootje neemt
op de terugweg proviand voor de lodge
mee. Aan de wal kost het een half uur
hobbelen per bus over een karrespoor
voordat de grote weg naar San José
opdoemt.
In deze streek liggen de bananenplanta
ges van Costa Rica: helaas zeer ónecologi-
sche bomenakkers waar niets anders
groeit dan bananen. Om vraat van insek-
ten te voorkomen hangen die verpakt in
blauwe zakken aan de bomen. Dit was
vroeger ook regenwoud. Maar je kunt ook
'niet alles hebben.
