Het mysterie van de tijdloze kosmos Ethel Portnoy voelt zich overal thuis t BOEKENLEGGER KINDERBOEKEN Ida De Ridder en het geheim van 'Kaas' Boekenprogramma op tv Onrust rond spelling blijft Angst en troost in tekeningen DESTEM BOEKEN D3 Angstaanjagende thriller van Austin Wright 'Het Boek Rinnering': levendige roman van Dirk Vellenga ?AG 28 OKTOBER 1994 D2 .'Hi FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP VRIJDAG 28 OKTOBER 1994 Door Johan Diepstraten 'Lees het, op eigen risico en bij voorkeur bij daglicht,' luidt de aanprijzing op de achterflap van Het schreeuwen van de nacht van Austin Wright. Omslagtek sten zijn vaak onzinnig, maar in dit geval is er geen woord over dreven: de roman is één van de meest huiveringwekkende thril lers van de afgelopen jaren. Het is onbegrijpelijk dat twaalf uitgevers het manuscript van de zeventigjarige criticus en litera tuurwetenschapper Wright wei gerden. Alsnog werd Het schreeuwen van de nacht een sensatie nadat een kleine uitge ver in Dallas het boek in een bescheiden oplage op de markt bracht. De liefhebber van het genre weet al na 25 pagina's dat hij een zeer originele thriller in handen heeft: een vrouw, Susan Morrow, ontvangt van haar ex- man het manuscript van een nog ongepubliceerde roman met het verzoek commentaar te geven. Het is een merkwaardig verzoek, omdat de man al twintig jaar niets van zich heeft laten horen en kennelijk op iets uit is. Een wraakneming of een poging haar opnieuw voor zich te winnen? Het manuscript maakt ongeveer 90 procent van Het schreeuwen van de nacht uit. Wright specu leert op angsten waarvan ieder een zich wel een voorstelling kan maken. Een gelukkig gezin - Tony Hastings, zijn vrouw en dochter - is in de auto op weg naar een vakantiehuisje. Midden in de nacht belandt het in de berm omdat drie ongure types wegpiraatje aan het spelen zijn. De vrouw en dochter worden gedwongen uit te stappen en met twee van de nachtelijke indrin gers naar de politie te rijden om aangifte te doen van het 'onge val'. Hastings zelf volgt hen met de derde wegpiraat naast zich op de voorbank. Het is het begin van een halluci nerende tocht die op een drama uitloopt. Tony Hastings, de on schuldige professor in mathema tica, weet als enige aan het moorddadige trio te ontsnappen. De ellende begint pas goed als hij daarna voortdurend oog in oog komt te staan met mogelijke daders die de overijverige re chercheur Bobby Andes voor hem opspoort. Als eenmaal blijkt dat de wettelijke mogelijkheden te beperkt zijn om de echte da ders te veroordelen, zijn er altijd nog andere varianten denkbaar om gerechtigheid te laten ge schieden. Deze angstaanjagende belevenis sen van Tony Hastings vormen de roman-in-de-roman. Na ieder hoofdstuk van het manuscript geeft de vrouw commentaar op wat ze zojuist heeft gelezen. Maar behalve deze terzijdes krijgt de lezer ook beschrijvin gen van haar vorige huwelijk en hoe het haar sinds de scheiding is vergaan. Het manuscript maakt zo'n indruk op haar dat ze zich realiseert wat er in haar leven fout is gegaan: 'De gehei me angst die ze ergens in haar hoofd blijft ontwijken: dat is haar eigen probleem.' Dat probleem heeft te maken met haar tweede huwelijk. In feite staat ze net zo alleen als Tony Hastings en moet - net als hij - keuzes maken. Uit Het schreeuwen van de nacht blijkt in hoeverre wraak- en haatge voelens een mens kunnen beïn vloeden. Austin Wright: 'Het schreeuwen van de nacht'. Uitg. Arbeiderspers, prijs 39,90. FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP Willem Elsschot Door Dirk Vellenga „De vele anekdoten uit zijn le ven die tot vervelens toe worden herkauwd in vraaggesprekken met vrienden en sommigen van zijn kinderen, bevestigen slechts karaktertrekken die bekend zijn uit zijn werk: realisme, zelfspot, sarcasme, liefde voor zijn moe der, zijn kinderen en kleinkinde ren, eerbied voor zijn vrouw", schrijft Ida De Ridder, de nu 76-jarige dochter van Alfons De Ridder, alias Willem Elsschot. Aan de boeken en verhalen over de auteur en zakenman Elsschot weet Ida geen opzienbarende dingen, maar toch aardige de tails en een interessante theorie toe te voegen. Johan Anthierens noemt haar in zijn voorwoord, met respect, 'de rechtlijnigheid in persoon'. „Zoals anderen al lergisch zijn voor katten of stuif meel, zo verdraagt deze me vrouw geen onrechtvaardig heid", schrijft hij. „Omdat ik gekrenkt was door de laster die de laatste jaren werd verspreid over mijn vader, en ik machteloos stond, besloot ik ein delijk tot het schrijven van dit boekje, steunend op mijn vroege re aantekeningen", meldt de als zeer zwijgzaam bekend staande Ida in het begin van Willem Elsschot, mijn vader. Een van de aardigste onthullin gen is dat zij pas als lyceum-stu dente ontdekte dat Willem Els schot het pseudoniem van haar vader was. Zij en haar broer Jan waren de jongsten van zes kin deren en ze trokken samen op in een huis zonder luxe. Nieuwe' kleren waren ze nooit. „Wij kre gen eenvoudig speelgoed: een autoped met een recht stuur en houten wielen, terwijl de kinde ren uit de buurt er een hadden van glimmend metaal met echte luchtbanden als van een fiets." FOTOARCHIEF DESTEM Ida De Ridder heeft twee ver schillende beelden van Elsschot, dat van de bezorgde vader die zijn zieke kind verwent en dat van 'een stuurse, zwijgzame man die zijn avonden alleen door brengt, beneden in zijn mooie interieur, terwijl moeder boven, ook alleen, haar werk doet. Dit is de strenge vader, wiens aan wezigheid verkillend werkt op zijn huisgenoten. Een vreemde haast, tot wie wij het woord niet durven richten.' Ida noemt haar moeder despo tisch en vader verstrooid. Moe der bestuurde met harde hand het gezin. Ze voorzag haar man dagelijks van een schone, witte witdoek, legde schone sokken bij zijn pantoffels en waarschuwde hem als het bad was volgelopen. Toen Elsschot in de jaren dertig vanwege café-bezoek steevast te laat kwam voor het avondeten, trok moeder zich boos terug 'op haar naaikamer'. Vader ver dween ook. „Hij vertoefde in zijn eigen wereld." De verwijdering deed de kinderen veel pijn. Ida De Ridder ziet Kaas (1933) als een sleutelroman, ook al werd het boek in slechts twee weken op papier gezet. Ze schrijft dat Elsschot zijn eigen ontgoocheling beschreef. In wer kelijkheid gaat het boek niet over onverkoopbare Edammers, maar om exemplaren van Lij men, het boek dat in het begin zo slecht verkocht werd. Na de oorlog groeiden Elsschot en zijn vrouw weer naar elkaar toe. Toen de schrijver op 31 mei 1960 in een winkelstraat ineen zakte en stierf, was zij erbij. Toen was hij ondertussen voor Ida, temidden van zijn kleinkin deren, al weer de guitige man van vroeger geworden. Ida De Ridder: 'Willem Elsschot, mijn vader'. Uitg. Nijgh Van Ditmar, prijs 27,50 Door Johan Diepstraten Beroemd zijn ze natuurlijk niet echt geworden, de Hollandse pioniers die in de zeventiende eeuw op de bonnefooi naar het westen vertrokken en zich ves tigden in Nieuw Amsterdam (New York) en Breukelen (Brooklyn). Maar nazaten van hen werden wereldvermaard: complete families als de Fon da's, de Roosevelts, de Vander- bilts en voor wie de geschiede nis niet goed kent, ook anchor man Walter Cronkite, gouver neur Peter Stuyvesant, schrij vers John Updike en Herman Melville en de achtste president van de Verenigde Staten, Mar tin van Buren, hebben Holland se voorouders. Het bijzondere van Het Boek Rinnering van Dirk Vellenga is dat voor het eerst belangrijke gebeurtenissen uit deze levens in één roman zijn samenge bracht. In de Proloog - zomer 1939 in de zaal van Beekman Arms in Rhinebeck, New York - komen leden van de Holland Society bijeen (de filmacteur Henry Fonda, de president van de Verenigde Staten Franklin Delano Roosevelt) en daarmee creëert Vellenga één grote fa milie. Iedereen heeft met ieder een te maken vanwege de voor ouders. Meesterproef Dat Het Boek Rinnering een vertelling is die de aandacht blijft vasthouden, ligt min of meer voor de hand. De levens van enkele nazaten zijn al zo spectaculair dat er een aantal biografieën over is verschenen en Vellenga heeft natuurlijk ge kozen voor de meest tot de verbeelding sprekende verwik kelingen. Op het moment dat hij aan de eerste pagina begon, had hij prachtig materiaal ver zameld over de opkomst en on dergang van verschillende be roemdheden. Maar ook al zou den die passages een essentieel bestanddeel van het boek vor men, voor een echte roman is meer nodig. Met de feiten was het wel in orde, de grootste opgave was het om een overtui gende compositie te bedenken en om fictiev.e personages te introduceren die het verhaal zouden sturen. Gezegd moet worden dat Dirk Vellenga op een bijzondere manier deze meesterproef heeft afgelegd. Misschien, zo denkt de lezer aan het'einde van ruim vier honderd dichtbedrukte pagi na's, gaat Het Boek Rinnering maar voor een gedeelte over de Fonda's, Vanderbilts en Roose velts. Natuurlijk waren hun ge schiedenissen de aanleiding om de roman te schrijven. Vellenga weet, op basis van genealogisch onderzoek, wat er zich in de voorafgaande eeuwen heeft af gespeeld, en hij moest vervol gens die mensen een gezicht geven en een stem. Dat is al een prestatie op zich. Maar wat al die families bindt, is het ver haal van de familie Rinnering die nooit heeft bestaan. Met deze verzonnen familie geeft Vellenga een ziel aan de roman die je in geen enkele biografie of in geen enkele stamboom kunt aantreffen. De geschiede nis van de Hollandse voorou ders is niet een aaneenschake ling van opmerkelijke gebeur tenissen geworden, maar een Dirk Vellenga poging om vorm te geven aan 'het mysterie van de tijdloze kosmos'. Jakob De dragende hoofdpersoon van Het Boek Rinnering is een on opvallende jongen met springe rig rood haar, Jabik, die op een kalme junidag in 1642 met De Houttuijn de zee kiest. 'Jabik moet naar dat wilde land ach ter de horizon. Daar is zijn redding, daar ligt zijn laatste kans'. Op leven en dood had hij gevochten met een schim. In het gevecht herkent de lezer de strijd die Jacob voerde met de engel. 'Jakob, Jabbok en Jabik. De namen liggen vlak naast elkaar,' bedenkt Jabik. 'Hij heeft God gezien van aange zicht tot aangezicht. De onbe kende man was zijn vader, maar dat was maar een van de vele gezichten.' Wat Jabik nalaat, is een ge schrift met daarop Rinnering. 'Je kunt zien dat aan het begin en het einde letters zijn wegge vallen. Ik durf te beweren dat er Herinneringen heeft ge staan,' constateert iemand die het boekwerkje vindt. Lang zaam maar zeker wordt duide lijk dat Jabik een ziener was en dat het Boek Rinnering de ant woorden bevat op de vragen van alle generaties. Door de eeuwen heen blijkt het ge schrift van Jabik een betove rend boek te zijn, dat de bezit ters - de familie Rinnering - een gevoel van macht geeft, maar ook beangstigt. Het boek waarschuwt tegen de kolder van de dag en vraagt absolute trouw aan het verleden. De we reld heeft voor de Rinnerings een vreemde diepte gekregen. 'Het is of Jabik meekijkt van achter de horizon.' Film Pas aan het einde van Het Boek FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP Rinnering blijkt met hoeveel vernuft Dirk Vellenga het pro cédé van de vooruitverwijzin gen heeft verwerkt. Het schrik beeld van de walvis die in 1647 de Nederlandse kolonie verras te, heeft zich vastgezet in de gedachten van de Hollandse fa milie Gansevoort, van wie Her man Melville Moby Dick) een afstammeling is. Henry Fonda speelt een pionier in de film Drums along the Mohawk en heeft plotseling het krankzinni ge idee dat hij de scene waarin hij wordt achtervolgd door In dianen al eerder heeft meege maakt. ('U hebt uw eigen verle den gespeeld, zonder dat u het wist') Het zijn maar enkele voorbeelden van de lotgevallen die in de zeventiende eeuw al zijn voorspeld in het boek van Jabik en daarvan wemelt het in Het Boek Rinnering. Zoals het wel vaker gaat met profetische boeken, ze kunnen ook verkeerd geïnterpreteerd worden. Het is een vondst van Vellenga om de geschiedenis van de Roosevelts te vertellen vanuit een bepaalde generatie Rinnering - David - die het boek foutief begrijpt. De voor spelling luidt dat 'de zittende koning' vier ambtstermijnen zal volmaken en de:journalist David vertrouwt zo op Jabiks geschrift dat hij op,5 november 1912 op zijn voorpagina aan kondigt dat Theodore Roosevelt de verkiezingen gaat winnen. Die blunder wordt de onder gang van David die op dat moment niet weet dat er een andere Roosevelt zal opstaan, Franklin Delano, die de voor spelling wel waarmaakt. Portefeuille Ook de wonderbaarlijke ge schiedenis van Cornelius Van- derbilt - die een portefeuille heeft op de plaats waar norma le mensen een hart hebben - vertelt Vellenga vanuit het per spectief van de Rinnerings. Het zijn de journalisten Walter en Frederick Rinnering die de New Netherlands Gazette ex ploiteren en zo in aanraking komen met de man die miljoe nen verdiende aan schepen en spoorlijnen. Juist de voortdurende afwisse ling van het perspectief houdt de roman levendig. Bovendien heeft de lezer de indruk dat hij na zoveel pagina's een aardig inzicht heeft in de geschiedenis van Nieuw Nederland, van de pioniers en de succesvolle car rièremakers, 'Tegenslag van eenvoudige mensen inspireert geschiedenisschrijvers niet, hun zweet en tranen verdwijnen in het stof der jaren,' beweert de verteller aan het begin, maar Het Boek Rinnering is het be wijs van het tegendeel. Hoe sprankelend de pagina's over de beroemde nazaten ook zijn, niet minder fraai zijn de passa ges over de onbekende pioniers. Cirkel Een aparte plaats neemt de verteller in. Af en toe wordt de lezer toegesproken vanuit de 20e eeuw, pas in het laatste hoofdstuk maakt hij zich be kend: Joris van Dale. Dan blijkt dat hij de zoon is van de laatste Rinnering - Jack - die in de tweede wereldoorlog is ge sneuveld. De verteller is een man die een wanhopige zoek tocht onderneemt naar zijn va der. Van zijn oom Thad Rinne ring krijgt hij het geschrift van Jabik toegespeeld en daarmee is de cirkel rond. Joris vertrekt, net als Jabik vier eeuwen eer der, naar het Beloofde Land en verzeilt op de plaats waar Ja bik stierf: Woodstock. 'Daar was het inzicht. Ik keek om me heen en zag harmonie. Alles stond op de juiste plaats, alles klopte. Het open land, de ge lukkige kinderen, de broeder schap, de vrede.' Stuurloos Uiteindelijk blijkt dit magis trale verbroederingsfeest - de festivalgangers dachten werke lijk zelfs de regen te kunnen stoppen - een luchtspiegeling. De Amerikaanse cultuur heeft niet kunnen voorkomen dat de hele wereld op dit moment ont heemd is. 'We gaan allemaal stuurloos naar het grote jaar 2000.' realiseert de laatste Rin nering zich. 'Overal zie je vluchtelingen, emigranten. Vol keren raken los van hun grond en spoelen duizenden kilome ters weg. Het is vooral de een zaamheid, dat gevoel van ont worteling, van verweesdheid, de angst van een kind in een onmetelijke ruimte zonder ver trouwde plekken.' Dat is de echte boodschap van Het Boek Rinnering. Het is een historische roman die inzicht geeft in een Hollands verleden dat niet echt bekend is gewor den, maar meer nog is het een roman over individuen op zoek naar de mysteries van het be staan. Die raadsels heeft Dirk Vellenga uiterst knap verbeeld. Dirk Vellenga: 'Het Boek Rinne ring'. Uitgeverij Conserve, prijs 49,90 Dirk Vellenga signeert zijn boek morgen tussen 15 en 17 uur bij boekhandel Van Reijen, Nieuwe Ginnekenstraat 9 in Breda. Door Marjan Mes Speuren naar de werkelijkheid, achter mythes en vreemde ge bruiken; daarin ligt het vertel talent van Ethel Portnoy, de in Nederland wonende Ameri kaanse schrijfster. Als cultureel antropologe heeft zij een scherp oog voor de betekenissen achter ogenschijnlijk oppervlakkige verschijnselen in uiteenlopende culturen. Met humor en ver beeldingskracht heeft ze ge schreven over o.a. Amerika en Rusland, want Portnoy is ook een echte schrijfster van reis verhalen. Zij voelt zich overal thuis, zoals de titel van een nieuw bundel tje reisverhalen luidt, want: 'ver weg van huis en overal toch thuis... maakt elke levens minnaar heel de wereld tot fa milie'. Dit motto van haar boekje heeft ze ontleend aan de dichter Baudelaire. De verha len verschenen eerder in een andere vorm in Avenue en Hol land Herald. Portnoy's literaire bagage ging mee op reis. In het openings verhaal volgt zij het spoor op Sardinië van de Engelse schrij ver van o.a. het verketterde Lady Chatterley's Lover, D.H. Lawrence. 'De terughoudende Sardiniërs ('stoer en manne lijk') belichaamden alles wat hij bewonderde, want Lawren ce was eigenlijk niet zozeer bezig- met seksproblemen als- Ethel Portnoy wel met seksuele identiteit, met wat mannelijkheid betekent in het algemeen en die van hem zelf in het bijzonder.' Op een herfstbladerenroute in de oostelijke Amerikaanse sta- FOTO ANP ten, waar Portnoy het genoegen van de Indian Summer smaakt, bezoekt ze niet alleen indianen maar ook de huizen van de dichteres Emily Dickinson en de jeugdschrijfster Louise Al- cott. In Een verhaal van twee rivieren beschrijft ze de villa's langs de Italiaanse Brenta en de Nederlandse Vecht omdat die gemeen hebben dat ze door rijke kooplieden gebouwd wer den als zomerhuis om de onge-l zonde, vochtige zomerhitte van hun stad (Venetie en Amster dam) te ontvluchten. Ze reist naar Baltimore, Bre- tagne en De Hebriden waar ze respectievelijk op zoek gaat naar het huisje waar Edgar Allan Poe verliefd werd op zijn tienernichtje, prehistorische graven en de fraaie tweed van de vele eilandschapen. In Tramlandia beschrijft Portnoy een dagje met de tram door Amsterdam waardoor je zin krijgt om haar spoor te volgen. Toch stelt dit boekje enigszins teleur na eerdere reisverhalen als Vluchten en Rook over Rus land omdat daarin Portnoy's identificatie met het onderwerp veel persoonlijker en verrassen der was. Het blijven op de eerste plaats tijdschriftreporta ges. Na de teleurstelling vorig jaar van haar romandebuut, Al tijd zomer, blijf je verlangen naar de Ethel Portnoy van Het ontwaken van de zee, de korte verhalen waarin haar fantasie een zodanig hoge vlucht nam dat zij tot de literatuur gere kend mochten worden. Ethel Portnoy: 'Overal thuis'. Uitg. Meulenhoff, prijs 24.90. Van Mulisch tot Saris en van een literaire reisreportage tot een encyclopedie over teddyberen. Dat is het brede spectrum van het tv-programma 'Ik heb al een boek'. Aad van den Heuvel en Martin Ros presenteren het pro gramma 31 weken achtereen voor de KRO-televisie. De eerste aflevering is op 2 november (19.30 uur). 'Ik heb al een boek' wil stimule ren tot het bezoek aan boekwin kel en bibliotheek. „Het is een programma voor iedereen die leest," zegt Van den Heuvel. „Op ieder interessegebied verschijnen er boeken. Ga eens kijken! Dat wil ik zeggen. Loop eens het avontuur van de boekwinkel en de bibliotheek binnen." Er ver schijnen in Nederland per jaar 16.000 titels. Van den Heuvel en Ros voeren gesprekken met schrijvers, bren gen een tip-vijf en nemen een zogeheten bekende Nederlander mee naar de boekwinkel. De kogel is door de kerk: Neder land en Vlaanderen krijgen vol gend jaar één officiële spelling. Na jaren praten en ruziën is er eindelijk een akkoord dat een einde moet maken aan lastige spellingskwesties rond bij voor beeld hondehok/hondenhok, ac- tie/aktie of naapen/na-apen. Spellingvernieuwers zijn teleur gesteld over de minieme veran deringen. De zjoernalist rijt paart. Dat is pas spellingvernieuwing, vindt W. van Oosten van de vereniging Aksie voor Spellingsanering. Volgens hem is de Nederlandse spelling 'nodeloos ingewikkeld'. Ook na de jongste herziening waaraan het Nederlandse parle ment en de Vlaamse raad overi gens nog hun goedkeuring moe ten geven. Wat betreft het Comité van Mi nisters van de Nederlandse Taalunie verandert er niet zo heel veel met de Nederlandse taal. De ergste inconsequenties in de spelling worden opgelost en er komt een einde aan de tot nu toe gehanteerde voorkeur spelling waarbij woorden op twee verschillende manieren ge schreven mochten worden (cabaret maar ook kabaret). Voortaan is er maar één alge meen aanvaarde spelling. Eerder dit jaar was al besloten om al te ingrijpende veranderingen als ginekoloog, sjirurg en sjampo niet door te voeren. Voorzitter B. Slooten van de ver eniging voor Wetenschappelijke Spelling (voorstander van forse ingrepen in de spelling) spreekt eveneens van een 'gemiste kans voor het Nederlands'. „Een paar jaar geleden zijn alle verkeersborden in Nederland vervangen door nieuwe, moder nere borden. Daar hoor je nie mand over maar oh wee als er over spellingsvernieuwing wordt gesproken. Met spelling kom je aan de mensen zelf, dat mag je blijkbaar niet veranderen", al dus Slooten. „Mensen denken dat spelling hetzelfde is als taal maar dat is niet zo. Of ik nu schrijf 'het is gebeurd' of 'het is gebeurt', in beide gevallen weet je toch wat er bedoeld wordt?" Illustratie uit 'Kikker is bang' van Max Velthuijs Door Muriel Bol Knoop van Sara Fanelli is een opvallend prentenboek. Op de pikzwarte kaft zit een knalrode knoop, als je die draait, verschij nen in de vier gaatjes de hoofd personen uit dit verhaal: de eige naar van de knoop, de boer, het meisje, een biggetje. Het verhaal is eenvoudig. Een knoop wringt zich los van zijn jas, hij wil iets van de wereld zien. Hij wordt hoepel, wiel van een boerenkar, een etensbord, een windvaan, maar het grootste avontuur beleeft hij als het huis je van de droevige dakloze slak. In die hoedanigheid trekt hij de wereld rond om tenslotte terug gevonden te worden door zijn oorspronkelijke eigenaar, en zo is ook het verhaal mooi rond. De illustraties bestaan uit colla ges, en in tegenstelling tot de meeste collages, zijn die van Fa nelli heel luchtig. Ze zijn ge plaatst tegen een éénkleurige achtergrond en omgeven door her en der gestrooide bloempjes, sterren, kronen, veertjes of zo maar wat letters. Ze dienen vooral om de illustratie in even wicht te houden. Daarbij ge bruikt Fanelli af en toe wat (kleur-)potlood, alleen waar een storm woedt is de hele bladzij vol potloodgekras. De kleuren variëren van ton sur ton tot sterke contrasten. De illustraties hebben een raadsel achtig karakter, cijfers staan soms in spiegelbeeld, letters vor men soms een tekst dwars over de illustratie heen. Van de drie biggetjes in het verhaal wordt in het begin uitdrukkelijk gezegd dat het niet die drie biggetjes zijn, maar hun huisjes, van gras, hout en steen, halen die bewe ring onderuit. Dat laatste is het sterke van deze illustraties, niets is zo voor de hand liggend als het lijkt, en daardoor blijf je kijken in dit eigenzinnige pren tenboek. Anna Höglund uit Zweden kreeg dit jaar een Zilveren Penseel voor het ontroerende Kun je flui ten, JohannaOok zij heeft een zeer persoonlijke manier van il lustreren. Ze schildert expres sief, brutaal, maar verzacht de voorstellingen door naïeve hou dingen van mensen en dieren. Zij maakte de illustraties bij Het jongetje en de leeuw, een verhaal van Ulf Nilsson dat ergens in Afrika speelt. Het jongetje, met zo'n mooi rond Hoglund-koppie, wordt altijd gepest. Dan trekt hij zich terug in de struiken. Op een dag sluit hij daar vriendschap met een muisje, en later met andere diertjes en vreemde we zentjes. Alleen het jongetje kan hen zien, anderen niet. Een der gelijke fantasie is een bekend troostthema in kinderboeken. De wezentjes leren het jongetje dapper te worden: je moet niet weglopen, maar juist erop af! Als de andere dorpsbewoners wegrennen voor een woedende leeuw, gaat het jongetje naar de leeuw, geeft hem eten, klopt hem zachtjes. Een verhaal waarin niet de mo raal overheerst, maar de sfeer van het alleenzijn, van het bos en de beschuttende fantasie. Die sfeer geeft Höglund mooi weer, donkere en vage achtergronden als het jongetje alleen is, zand geel als hij met de anderen te maken heeft. De leeuwesnuit lijkt op die van een muis, onhan digheid of zit daar een diepere betekenis achter? Ook Max Velthuijs maakte een boekje over bang zijn, Kikker is bang. Kikker kan maar niet sla pen, het kraakt in de kast, het ritselt over de vloer..., er zit vast iets onder zijn bed! Wegwezen, denkt Kikker, en hij rent door het enge bos vol spiedende ogen naar het huis van Eend. Die lacht hem uit: 'Spoken bestaan niet'. Ze drinken een kop thee en kruipen lekker tegen elkaar aan in het warme bed. Dan hoort ook Eend allerlei geluiden, ze rennen naar Varkentje die op zijn beurt de angsthazen uitlacht, later hoort ook hij vreemde geluiden. De volgende dag wordt Haas bang, de huizen van Kikker en Eend zijn leeg en de deuren staan wijd open! Misschien weet Varkentje er meer van. Daar vindt Haas de drie vrienden die moeten lachen omdat Haas bang was Die verdedigt zich: „Weet je, iedereen is weieens bang, dat is heel gewoon," Velthuijs schil dert warme huisjes waar de theepot altijd klaar staat. Dat je in zo'n vertrouwde omgeving toch bang kunt zijn, geeft kinde ren een gevoel van herkenning en van opluchting. S. Fanelli: 'Knoop'. Uitg. Queido, prijs 27,50. J. Nilsson en A. Höglund: 'Het jongetje en de leeuw'. Uitg. Que- rido, prijs 22,90. M. Velthuijs: 'Kikker is bang'. Uitg. Leopold, prijs 22,50. Alle boeken vanaf 4 jaar. y

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 15