Het mysterie van de tijdloze kosmos
Ethel Portnoy voelt zich overal thuis
t
BOEKENLEGGER
KINDERBOEKEN
Ida De Ridder en het
geheim van 'Kaas'
Boekenprogramma op tv
Onrust rond spelling blijft
Angst en troost in tekeningen
DESTEM
BOEKEN
D3
Angstaanjagende
thriller van
Austin Wright
'Het Boek Rinnering': levendige roman van Dirk Vellenga
?AG 28 OKTOBER 1994 D2
.'Hi
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
VRIJDAG 28 OKTOBER 1994
Door Johan Diepstraten
'Lees het, op eigen risico en bij
voorkeur bij daglicht,' luidt de
aanprijzing op de achterflap van
Het schreeuwen van de nacht
van Austin Wright. Omslagtek
sten zijn vaak onzinnig, maar in
dit geval is er geen woord over
dreven: de roman is één van de
meest huiveringwekkende thril
lers van de afgelopen jaren.
Het is onbegrijpelijk dat twaalf
uitgevers het manuscript van de
zeventigjarige criticus en litera
tuurwetenschapper Wright wei
gerden. Alsnog werd Het
schreeuwen van de nacht een
sensatie nadat een kleine uitge
ver in Dallas het boek in een
bescheiden oplage op de markt
bracht. De liefhebber van het
genre weet al na 25 pagina's dat
hij een zeer originele thriller in
handen heeft: een vrouw, Susan
Morrow, ontvangt van haar ex-
man het manuscript van een nog
ongepubliceerde roman met het
verzoek commentaar te geven.
Het is een merkwaardig verzoek,
omdat de man al twintig jaar
niets van zich heeft laten horen
en kennelijk op iets uit is. Een
wraakneming of een poging haar
opnieuw voor zich te winnen?
Het manuscript maakt ongeveer
90 procent van Het schreeuwen
van de nacht uit. Wright specu
leert op angsten waarvan ieder
een zich wel een voorstelling kan
maken. Een gelukkig gezin -
Tony Hastings, zijn vrouw en
dochter - is in de auto op weg
naar een vakantiehuisje. Midden
in de nacht belandt het in de
berm omdat drie ongure types
wegpiraatje aan het spelen zijn.
De vrouw en dochter worden
gedwongen uit te stappen en met
twee van de nachtelijke indrin
gers naar de politie te rijden om
aangifte te doen van het 'onge
val'. Hastings zelf volgt hen met
de derde wegpiraat naast zich op
de voorbank.
Het is het begin van een halluci
nerende tocht die op een drama
uitloopt. Tony Hastings, de on
schuldige professor in mathema
tica, weet als enige aan het
moorddadige trio te ontsnappen.
De ellende begint pas goed als
hij daarna voortdurend oog in
oog komt te staan met mogelijke
daders die de overijverige re
chercheur Bobby Andes voor
hem opspoort. Als eenmaal blijkt
dat de wettelijke mogelijkheden
te beperkt zijn om de echte da
ders te veroordelen, zijn er altijd
nog andere varianten denkbaar
om gerechtigheid te laten ge
schieden.
Deze angstaanjagende belevenis
sen van Tony Hastings vormen
de roman-in-de-roman. Na ieder
hoofdstuk van het manuscript
geeft de vrouw commentaar op
wat ze zojuist heeft gelezen.
Maar behalve deze terzijdes
krijgt de lezer ook beschrijvin
gen van haar vorige huwelijk en
hoe het haar sinds de scheiding
is vergaan. Het manuscript
maakt zo'n indruk op haar dat
ze zich realiseert wat er in haar
leven fout is gegaan: 'De gehei
me angst die ze ergens in haar
hoofd blijft ontwijken: dat is
haar eigen probleem.'
Dat probleem heeft te maken
met haar tweede huwelijk. In
feite staat ze net zo alleen als
Tony Hastings en moet - net als
hij - keuzes maken. Uit Het
schreeuwen van de nacht blijkt
in hoeverre wraak- en haatge
voelens een mens kunnen beïn
vloeden.
Austin Wright: 'Het schreeuwen
van de nacht'. Uitg. Arbeiderspers,
prijs 39,90.
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
Willem Elsschot
Door Dirk Vellenga
„De vele anekdoten uit zijn le
ven die tot vervelens toe worden
herkauwd in vraaggesprekken
met vrienden en sommigen van
zijn kinderen, bevestigen slechts
karaktertrekken die bekend zijn
uit zijn werk: realisme, zelfspot,
sarcasme, liefde voor zijn moe
der, zijn kinderen en kleinkinde
ren, eerbied voor zijn vrouw",
schrijft Ida De Ridder, de nu
76-jarige dochter van Alfons De
Ridder, alias Willem Elsschot.
Aan de boeken en verhalen over
de auteur en zakenman Elsschot
weet Ida geen opzienbarende
dingen, maar toch aardige de
tails en een interessante theorie
toe te voegen. Johan Anthierens
noemt haar in zijn voorwoord,
met respect, 'de rechtlijnigheid
in persoon'. „Zoals anderen al
lergisch zijn voor katten of stuif
meel, zo verdraagt deze me
vrouw geen onrechtvaardig
heid", schrijft hij.
„Omdat ik gekrenkt was door de
laster die de laatste jaren werd
verspreid over mijn vader, en ik
machteloos stond, besloot ik ein
delijk tot het schrijven van dit
boekje, steunend op mijn vroege
re aantekeningen", meldt de als
zeer zwijgzaam bekend staande
Ida in het begin van Willem
Elsschot, mijn vader.
Een van de aardigste onthullin
gen is dat zij pas als lyceum-stu
dente ontdekte dat Willem Els
schot het pseudoniem van haar
vader was. Zij en haar broer Jan
waren de jongsten van zes kin
deren en ze trokken samen op in
een huis zonder luxe. Nieuwe'
kleren waren ze nooit. „Wij kre
gen eenvoudig speelgoed: een
autoped met een recht stuur en
houten wielen, terwijl de kinde
ren uit de buurt er een hadden
van glimmend metaal met echte
luchtbanden als van een fiets."
FOTOARCHIEF DESTEM
Ida De Ridder heeft twee ver
schillende beelden van Elsschot,
dat van de bezorgde vader die
zijn zieke kind verwent en dat
van 'een stuurse, zwijgzame man
die zijn avonden alleen door
brengt, beneden in zijn mooie
interieur, terwijl moeder boven,
ook alleen, haar werk doet. Dit
is de strenge vader, wiens aan
wezigheid verkillend werkt op
zijn huisgenoten. Een vreemde
haast, tot wie wij het woord niet
durven richten.'
Ida noemt haar moeder despo
tisch en vader verstrooid. Moe
der bestuurde met harde hand
het gezin. Ze voorzag haar man
dagelijks van een schone, witte
witdoek, legde schone sokken bij
zijn pantoffels en waarschuwde
hem als het bad was volgelopen.
Toen Elsschot in de jaren dertig
vanwege café-bezoek steevast te
laat kwam voor het avondeten,
trok moeder zich boos terug 'op
haar naaikamer'. Vader ver
dween ook. „Hij vertoefde in zijn
eigen wereld." De verwijdering
deed de kinderen veel pijn.
Ida De Ridder ziet Kaas (1933)
als een sleutelroman, ook al
werd het boek in slechts twee
weken op papier gezet. Ze
schrijft dat Elsschot zijn eigen
ontgoocheling beschreef. In wer
kelijkheid gaat het boek niet
over onverkoopbare Edammers,
maar om exemplaren van Lij
men, het boek dat in het begin
zo slecht verkocht werd.
Na de oorlog groeiden Elsschot
en zijn vrouw weer naar elkaar
toe. Toen de schrijver op 31 mei
1960 in een winkelstraat ineen
zakte en stierf, was zij erbij.
Toen was hij ondertussen voor
Ida, temidden van zijn kleinkin
deren, al weer de guitige man
van vroeger geworden.
Ida De Ridder: 'Willem Elsschot,
mijn vader'. Uitg. Nijgh Van
Ditmar, prijs 27,50
Door Johan Diepstraten
Beroemd zijn ze natuurlijk niet
echt geworden, de Hollandse
pioniers die in de zeventiende
eeuw op de bonnefooi naar het
westen vertrokken en zich ves
tigden in Nieuw Amsterdam
(New York) en Breukelen
(Brooklyn). Maar nazaten van
hen werden wereldvermaard:
complete families als de Fon
da's, de Roosevelts, de Vander-
bilts en voor wie de geschiede
nis niet goed kent, ook anchor
man Walter Cronkite, gouver
neur Peter Stuyvesant, schrij
vers John Updike en Herman
Melville en de achtste president
van de Verenigde Staten, Mar
tin van Buren, hebben Holland
se voorouders.
Het bijzondere van Het Boek
Rinnering van Dirk Vellenga is
dat voor het eerst belangrijke
gebeurtenissen uit deze levens
in één roman zijn samenge
bracht. In de Proloog - zomer
1939 in de zaal van Beekman
Arms in Rhinebeck, New York
- komen leden van de Holland
Society bijeen (de filmacteur
Henry Fonda, de president van
de Verenigde Staten Franklin
Delano Roosevelt) en daarmee
creëert Vellenga één grote fa
milie. Iedereen heeft met ieder
een te maken vanwege de voor
ouders.
Meesterproef
Dat Het Boek Rinnering een
vertelling is die de aandacht
blijft vasthouden, ligt min of
meer voor de hand. De levens
van enkele nazaten zijn al zo
spectaculair dat er een aantal
biografieën over is verschenen
en Vellenga heeft natuurlijk ge
kozen voor de meest tot de
verbeelding sprekende verwik
kelingen. Op het moment dat
hij aan de eerste pagina begon,
had hij prachtig materiaal ver
zameld over de opkomst en on
dergang van verschillende be
roemdheden. Maar ook al zou
den die passages een essentieel
bestanddeel van het boek vor
men, voor een echte roman is
meer nodig. Met de feiten was
het wel in orde, de grootste
opgave was het om een overtui
gende compositie te bedenken
en om fictiev.e personages te
introduceren die het verhaal
zouden sturen. Gezegd moet
worden dat Dirk Vellenga op
een bijzondere manier deze
meesterproef heeft afgelegd.
Misschien, zo denkt de lezer
aan het'einde van ruim vier
honderd dichtbedrukte pagi
na's, gaat Het Boek Rinnering
maar voor een gedeelte over de
Fonda's, Vanderbilts en Roose
velts. Natuurlijk waren hun ge
schiedenissen de aanleiding om
de roman te schrijven. Vellenga
weet, op basis van genealogisch
onderzoek, wat er zich in de
voorafgaande eeuwen heeft af
gespeeld, en hij moest vervol
gens die mensen een gezicht
geven en een stem. Dat is al een
prestatie op zich. Maar wat al
die families bindt, is het ver
haal van de familie Rinnering
die nooit heeft bestaan. Met
deze verzonnen familie geeft
Vellenga een ziel aan de roman
die je in geen enkele biografie
of in geen enkele stamboom
kunt aantreffen. De geschiede
nis van de Hollandse voorou
ders is niet een aaneenschake
ling van opmerkelijke gebeur
tenissen geworden, maar een
Dirk Vellenga
poging om vorm te geven aan
'het mysterie van de tijdloze
kosmos'.
Jakob
De dragende hoofdpersoon van
Het Boek Rinnering is een on
opvallende jongen met springe
rig rood haar, Jabik, die op een
kalme junidag in 1642 met De
Houttuijn de zee kiest. 'Jabik
moet naar dat wilde land ach
ter de horizon. Daar is zijn
redding, daar ligt zijn laatste
kans'. Op leven en dood had hij
gevochten met een schim. In
het gevecht herkent de lezer de
strijd die Jacob voerde met de
engel. 'Jakob, Jabbok en Jabik.
De namen liggen vlak naast
elkaar,' bedenkt Jabik. 'Hij
heeft God gezien van aange
zicht tot aangezicht. De onbe
kende man was zijn vader,
maar dat was maar een van de
vele gezichten.'
Wat Jabik nalaat, is een ge
schrift met daarop Rinnering.
'Je kunt zien dat aan het begin
en het einde letters zijn wegge
vallen. Ik durf te beweren dat
er Herinneringen heeft ge
staan,' constateert iemand die
het boekwerkje vindt. Lang
zaam maar zeker wordt duide
lijk dat Jabik een ziener was en
dat het Boek Rinnering de ant
woorden bevat op de vragen
van alle generaties. Door de
eeuwen heen blijkt het ge
schrift van Jabik een betove
rend boek te zijn, dat de bezit
ters - de familie Rinnering -
een gevoel van macht geeft,
maar ook beangstigt. Het boek
waarschuwt tegen de kolder
van de dag en vraagt absolute
trouw aan het verleden. De we
reld heeft voor de Rinnerings
een vreemde diepte gekregen.
'Het is of Jabik meekijkt van
achter de horizon.'
Film
Pas aan het einde van Het Boek
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
Rinnering blijkt met hoeveel
vernuft Dirk Vellenga het pro
cédé van de vooruitverwijzin
gen heeft verwerkt. Het schrik
beeld van de walvis die in 1647
de Nederlandse kolonie verras
te, heeft zich vastgezet in de
gedachten van de Hollandse fa
milie Gansevoort, van wie Her
man Melville Moby Dick) een
afstammeling is. Henry Fonda
speelt een pionier in de film
Drums along the Mohawk en
heeft plotseling het krankzinni
ge idee dat hij de scene waarin
hij wordt achtervolgd door In
dianen al eerder heeft meege
maakt. ('U hebt uw eigen verle
den gespeeld, zonder dat u het
wist') Het zijn maar enkele
voorbeelden van de lotgevallen
die in de zeventiende eeuw al
zijn voorspeld in het boek van
Jabik en daarvan wemelt het in
Het Boek Rinnering.
Zoals het wel vaker gaat met
profetische boeken, ze kunnen
ook verkeerd geïnterpreteerd
worden. Het is een vondst van
Vellenga om de geschiedenis
van de Roosevelts te vertellen
vanuit een bepaalde generatie
Rinnering - David - die het
boek foutief begrijpt. De voor
spelling luidt dat 'de zittende
koning' vier ambtstermijnen
zal volmaken en de:journalist
David vertrouwt zo op Jabiks
geschrift dat hij op,5 november
1912 op zijn voorpagina aan
kondigt dat Theodore Roosevelt
de verkiezingen gaat winnen.
Die blunder wordt de onder
gang van David die op dat
moment niet weet dat er een
andere Roosevelt zal opstaan,
Franklin Delano, die de voor
spelling wel waarmaakt.
Portefeuille
Ook de wonderbaarlijke ge
schiedenis van Cornelius Van-
derbilt - die een portefeuille
heeft op de plaats waar norma
le mensen een hart hebben -
vertelt Vellenga vanuit het per
spectief van de Rinnerings. Het
zijn de journalisten Walter en
Frederick Rinnering die de
New Netherlands Gazette ex
ploiteren en zo in aanraking
komen met de man die miljoe
nen verdiende aan schepen en
spoorlijnen.
Juist de voortdurende afwisse
ling van het perspectief houdt
de roman levendig. Bovendien
heeft de lezer de indruk dat hij
na zoveel pagina's een aardig
inzicht heeft in de geschiedenis
van Nieuw Nederland, van de
pioniers en de succesvolle car
rièremakers, 'Tegenslag van
eenvoudige mensen inspireert
geschiedenisschrijvers niet, hun
zweet en tranen verdwijnen in
het stof der jaren,' beweert de
verteller aan het begin, maar
Het Boek Rinnering is het be
wijs van het tegendeel. Hoe
sprankelend de pagina's over
de beroemde nazaten ook zijn,
niet minder fraai zijn de passa
ges over de onbekende pioniers.
Cirkel
Een aparte plaats neemt de
verteller in. Af en toe wordt de
lezer toegesproken vanuit de
20e eeuw, pas in het laatste
hoofdstuk maakt hij zich be
kend: Joris van Dale. Dan
blijkt dat hij de zoon is van de
laatste Rinnering - Jack - die in
de tweede wereldoorlog is ge
sneuveld. De verteller is een
man die een wanhopige zoek
tocht onderneemt naar zijn va
der. Van zijn oom Thad Rinne
ring krijgt hij het geschrift van
Jabik toegespeeld en daarmee
is de cirkel rond. Joris vertrekt,
net als Jabik vier eeuwen eer
der, naar het Beloofde Land en
verzeilt op de plaats waar Ja
bik stierf: Woodstock. 'Daar
was het inzicht. Ik keek om me
heen en zag harmonie. Alles
stond op de juiste plaats, alles
klopte. Het open land, de ge
lukkige kinderen, de broeder
schap, de vrede.'
Stuurloos
Uiteindelijk blijkt dit magis
trale verbroederingsfeest - de
festivalgangers dachten werke
lijk zelfs de regen te kunnen
stoppen - een luchtspiegeling.
De Amerikaanse cultuur heeft
niet kunnen voorkomen dat de
hele wereld op dit moment ont
heemd is. 'We gaan allemaal
stuurloos naar het grote jaar
2000.' realiseert de laatste Rin
nering zich. 'Overal zie je
vluchtelingen, emigranten. Vol
keren raken los van hun grond
en spoelen duizenden kilome
ters weg. Het is vooral de een
zaamheid, dat gevoel van ont
worteling, van verweesdheid,
de angst van een kind in een
onmetelijke ruimte zonder ver
trouwde plekken.'
Dat is de echte boodschap van
Het Boek Rinnering. Het is een
historische roman die inzicht
geeft in een Hollands verleden
dat niet echt bekend is gewor
den, maar meer nog is het een
roman over individuen op zoek
naar de mysteries van het be
staan. Die raadsels heeft Dirk
Vellenga uiterst knap verbeeld.
Dirk Vellenga: 'Het Boek Rinne
ring'. Uitgeverij Conserve, prijs
49,90
Dirk Vellenga signeert zijn boek
morgen tussen 15 en 17 uur bij
boekhandel Van Reijen, Nieuwe
Ginnekenstraat 9 in Breda.
Door Marjan Mes
Speuren naar de werkelijkheid,
achter mythes en vreemde ge
bruiken; daarin ligt het vertel
talent van Ethel Portnoy, de in
Nederland wonende Ameri
kaanse schrijfster. Als cultureel
antropologe heeft zij een scherp
oog voor de betekenissen achter
ogenschijnlijk oppervlakkige
verschijnselen in uiteenlopende
culturen. Met humor en ver
beeldingskracht heeft ze ge
schreven over o.a. Amerika en
Rusland, want Portnoy is ook
een echte schrijfster van reis
verhalen.
Zij voelt zich overal thuis, zoals
de titel van een nieuw bundel
tje reisverhalen luidt, want:
'ver weg van huis en overal
toch thuis... maakt elke levens
minnaar heel de wereld tot fa
milie'. Dit motto van haar
boekje heeft ze ontleend aan de
dichter Baudelaire. De verha
len verschenen eerder in een
andere vorm in Avenue en Hol
land Herald.
Portnoy's literaire bagage ging
mee op reis. In het openings
verhaal volgt zij het spoor op
Sardinië van de Engelse schrij
ver van o.a. het verketterde
Lady Chatterley's Lover, D.H.
Lawrence. 'De terughoudende
Sardiniërs ('stoer en manne
lijk') belichaamden alles wat
hij bewonderde, want Lawren
ce was eigenlijk niet zozeer
bezig- met seksproblemen als-
Ethel Portnoy
wel met seksuele identiteit, met
wat mannelijkheid betekent in
het algemeen en die van hem
zelf in het bijzonder.'
Op een herfstbladerenroute in
de oostelijke Amerikaanse sta-
FOTO ANP
ten, waar Portnoy het genoegen
van de Indian Summer smaakt,
bezoekt ze niet alleen indianen
maar ook de huizen van de
dichteres Emily Dickinson en
de jeugdschrijfster Louise Al-
cott. In Een verhaal van twee
rivieren beschrijft ze de villa's
langs de Italiaanse Brenta en
de Nederlandse Vecht omdat
die gemeen hebben dat ze door
rijke kooplieden gebouwd wer
den als zomerhuis om de onge-l
zonde, vochtige zomerhitte van
hun stad (Venetie en Amster
dam) te ontvluchten.
Ze reist naar Baltimore, Bre-
tagne en De Hebriden waar ze
respectievelijk op zoek gaat
naar het huisje waar Edgar
Allan Poe verliefd werd op zijn
tienernichtje, prehistorische
graven en de fraaie tweed van
de vele eilandschapen. In
Tramlandia beschrijft Portnoy
een dagje met de tram door
Amsterdam waardoor je zin
krijgt om haar spoor te volgen.
Toch stelt dit boekje enigszins
teleur na eerdere reisverhalen
als Vluchten en Rook over Rus
land omdat daarin Portnoy's
identificatie met het onderwerp
veel persoonlijker en verrassen
der was. Het blijven op de
eerste plaats tijdschriftreporta
ges. Na de teleurstelling vorig
jaar van haar romandebuut, Al
tijd zomer, blijf je verlangen
naar de Ethel Portnoy van Het
ontwaken van de zee, de korte
verhalen waarin haar fantasie
een zodanig hoge vlucht nam
dat zij tot de literatuur gere
kend mochten worden.
Ethel Portnoy: 'Overal thuis'.
Uitg. Meulenhoff, prijs 24.90.
Van Mulisch tot Saris en van een
literaire reisreportage tot een
encyclopedie over teddyberen.
Dat is het brede spectrum van
het tv-programma 'Ik heb al een
boek'. Aad van den Heuvel en
Martin Ros presenteren het pro
gramma 31 weken achtereen
voor de KRO-televisie. De eerste
aflevering is op 2 november
(19.30 uur).
'Ik heb al een boek' wil stimule
ren tot het bezoek aan boekwin
kel en bibliotheek. „Het is een
programma voor iedereen die
leest," zegt Van den Heuvel. „Op
ieder interessegebied verschijnen
er boeken. Ga eens kijken! Dat
wil ik zeggen. Loop eens het
avontuur van de boekwinkel en
de bibliotheek binnen." Er ver
schijnen in Nederland per jaar
16.000 titels.
Van den Heuvel en Ros voeren
gesprekken met schrijvers, bren
gen een tip-vijf en nemen een
zogeheten bekende Nederlander
mee naar de boekwinkel.
De kogel is door de kerk: Neder
land en Vlaanderen krijgen vol
gend jaar één officiële spelling.
Na jaren praten en ruziën is er
eindelijk een akkoord dat een
einde moet maken aan lastige
spellingskwesties rond bij voor
beeld hondehok/hondenhok, ac-
tie/aktie of naapen/na-apen.
Spellingvernieuwers zijn teleur
gesteld over de minieme veran
deringen.
De zjoernalist rijt paart. Dat is
pas spellingvernieuwing, vindt
W. van Oosten van de vereniging
Aksie voor Spellingsanering.
Volgens hem is de Nederlandse
spelling 'nodeloos ingewikkeld'.
Ook na de jongste herziening
waaraan het Nederlandse parle
ment en de Vlaamse raad overi
gens nog hun goedkeuring moe
ten geven.
Wat betreft het Comité van Mi
nisters van de Nederlandse
Taalunie verandert er niet zo
heel veel met de Nederlandse
taal. De ergste inconsequenties
in de spelling worden opgelost
en er komt een einde aan de tot
nu toe gehanteerde voorkeur
spelling waarbij woorden op
twee verschillende manieren ge
schreven mochten worden
(cabaret maar ook kabaret).
Voortaan is er maar één alge
meen aanvaarde spelling. Eerder
dit jaar was al besloten om al te
ingrijpende veranderingen als
ginekoloog, sjirurg en sjampo
niet door te voeren.
Voorzitter B. Slooten van de ver
eniging voor Wetenschappelijke
Spelling (voorstander van forse
ingrepen in de spelling) spreekt
eveneens van een 'gemiste kans
voor het Nederlands'.
„Een paar jaar geleden zijn alle
verkeersborden in Nederland
vervangen door nieuwe, moder
nere borden. Daar hoor je nie
mand over maar oh wee als er
over spellingsvernieuwing wordt
gesproken. Met spelling kom je
aan de mensen zelf, dat mag je
blijkbaar niet veranderen", al
dus Slooten. „Mensen denken
dat spelling hetzelfde is als taal
maar dat is niet zo. Of ik nu
schrijf 'het is gebeurd' of 'het is
gebeurt', in beide gevallen weet
je toch wat er bedoeld wordt?"
Illustratie uit 'Kikker is bang' van Max Velthuijs
Door Muriel Bol
Knoop van Sara Fanelli is een
opvallend prentenboek. Op de
pikzwarte kaft zit een knalrode
knoop, als je die draait, verschij
nen in de vier gaatjes de hoofd
personen uit dit verhaal: de eige
naar van de knoop, de boer, het
meisje, een biggetje.
Het verhaal is eenvoudig. Een
knoop wringt zich los van zijn
jas, hij wil iets van de wereld
zien. Hij wordt hoepel, wiel van
een boerenkar, een etensbord,
een windvaan, maar het grootste
avontuur beleeft hij als het huis
je van de droevige dakloze slak.
In die hoedanigheid trekt hij de
wereld rond om tenslotte terug
gevonden te worden door zijn
oorspronkelijke eigenaar, en zo
is ook het verhaal mooi rond.
De illustraties bestaan uit colla
ges, en in tegenstelling tot de
meeste collages, zijn die van Fa
nelli heel luchtig. Ze zijn ge
plaatst tegen een éénkleurige
achtergrond en omgeven door
her en der gestrooide bloempjes,
sterren, kronen, veertjes of zo
maar wat letters. Ze dienen
vooral om de illustratie in even
wicht te houden. Daarbij ge
bruikt Fanelli af en toe wat
(kleur-)potlood, alleen waar een
storm woedt is de hele bladzij
vol potloodgekras.
De kleuren variëren van ton sur
ton tot sterke contrasten. De
illustraties hebben een raadsel
achtig karakter, cijfers staan
soms in spiegelbeeld, letters vor
men soms een tekst dwars over
de illustratie heen. Van de drie
biggetjes in het verhaal wordt in
het begin uitdrukkelijk gezegd
dat het niet die drie biggetjes
zijn, maar hun huisjes, van gras,
hout en steen, halen die bewe
ring onderuit. Dat laatste is het
sterke van deze illustraties, niets
is zo voor de hand liggend als
het lijkt, en daardoor blijf je
kijken in dit eigenzinnige pren
tenboek.
Anna Höglund uit Zweden kreeg
dit jaar een Zilveren Penseel
voor het ontroerende Kun je flui
ten, JohannaOok zij heeft een
zeer persoonlijke manier van il
lustreren. Ze schildert expres
sief, brutaal, maar verzacht de
voorstellingen door naïeve hou
dingen van mensen en dieren. Zij
maakte de illustraties bij Het
jongetje en de leeuw, een verhaal
van Ulf Nilsson dat ergens in
Afrika speelt. Het jongetje, met
zo'n mooi rond Hoglund-koppie,
wordt altijd gepest. Dan trekt hij
zich terug in de struiken. Op een
dag sluit hij daar vriendschap
met een muisje, en later met
andere diertjes en vreemde we
zentjes. Alleen het jongetje kan
hen zien, anderen niet. Een der
gelijke fantasie is een bekend
troostthema in kinderboeken.
De wezentjes leren het jongetje
dapper te worden: je moet niet
weglopen, maar juist erop af!
Als de andere dorpsbewoners
wegrennen voor een woedende
leeuw, gaat het jongetje naar de
leeuw, geeft hem eten, klopt hem
zachtjes.
Een verhaal waarin niet de mo
raal overheerst, maar de sfeer
van het alleenzijn, van het bos
en de beschuttende fantasie. Die
sfeer geeft Höglund mooi weer,
donkere en vage achtergronden
als het jongetje alleen is, zand
geel als hij met de anderen te
maken heeft. De leeuwesnuit
lijkt op die van een muis, onhan
digheid of zit daar een diepere
betekenis achter?
Ook Max Velthuijs maakte een
boekje over bang zijn, Kikker is
bang. Kikker kan maar niet sla
pen, het kraakt in de kast, het
ritselt over de vloer..., er zit vast
iets onder zijn bed! Wegwezen,
denkt Kikker, en hij rent door
het enge bos vol spiedende ogen
naar het huis van Eend. Die
lacht hem uit: 'Spoken bestaan
niet'. Ze drinken een kop thee en
kruipen lekker tegen elkaar aan
in het warme bed. Dan hoort ook
Eend allerlei geluiden, ze rennen
naar Varkentje die op zijn beurt
de angsthazen uitlacht, later
hoort ook hij vreemde geluiden.
De volgende dag wordt Haas
bang, de huizen van Kikker en
Eend zijn leeg en de deuren
staan wijd open! Misschien weet
Varkentje er meer van. Daar
vindt Haas de drie vrienden die
moeten lachen omdat Haas bang
was Die verdedigt zich: „Weet
je, iedereen is weieens bang, dat
is heel gewoon," Velthuijs schil
dert warme huisjes waar de
theepot altijd klaar staat. Dat je
in zo'n vertrouwde omgeving
toch bang kunt zijn, geeft kinde
ren een gevoel van herkenning
en van opluchting.
S. Fanelli: 'Knoop'. Uitg. Queido,
prijs 27,50.
J. Nilsson en A. Höglund: 'Het
jongetje en de leeuw'. Uitg. Que-
rido, prijs 22,90.
M. Velthuijs: 'Kikker is bang'.
Uitg. Leopold, prijs 22,50.
Alle boeken vanaf 4 jaar.
y