de stem
Hoe een jack in nog geen
eeuw tijd een niet
meer weg te denken
plaats veroverde
x 5
Arbeiders
id™n w?opsterrtn ™tden.fz*chzelf int Bescherming
Jeugdcultuur
Brando
Autonomen
iIB m ill llll WlfW
zwart
leren
Het ge
voel komt
pas echt na
het dichtrit-
sen. Zip. Tot
ongeveer halver
wege. De handen
in de zak. De kraag
omhoog. Dan kruipt
het naar binnen. Een
gevoel van kracht,
macht, avontuur, eigen
zinnigheid.
Iets dierlijks, wild en on
tembaar: een roofdier.
Het leren jack.
Zwart.
Door Hans Jacobs
Bruin is te lief. Zwart is het ware. het enige.
Gemarineerd in je eigen lichaamsgeur, met
krassen en littekens als landkaart van je per
soonlijke verleden.
Niet zomaar een kledingstuk, maar een jas die
tot aan de kraag toe vol zit met geschiedenis.
Ben leren mythe, een ikoon.
Geen kledingstuk heeft zoveel geschiedenis
gemaakt als het leren jack; geen kledingstuk
heeft zoveel symboliek in de binnenzak zit
ten, geen jas heeft een dergelijk stempel op de
hedendaagse geschiedenis kunnen drukken.
Het leren jack als constante factor in de ideo-
ogische strijd tegen de saaie kleinburgerlijk
heid.
Ooit werd het jack aangetrokken omdat het
oe beste bescherming was tegen weer en
wind, resistent was tegen olie. Het werd uit-
eindelijk het symbool van de revolutie, van de
eeuwige opstand van de jeugd.
Ook nu blijft de symbolische kracht van het
zwarte leren jack onaangetast en wordt het
'ot de laatste stiknaad door de reclame uitge
molken.
Piloten, motorrijders, kunstenaars, revolutio-
nairen, militairen, nozems, rockers, hells an-
Sols, punkers, krakers, autonomen, hoeren,
filmsti
Voor
het eerst
wordt begin
deze eeuw de snel
heid van een paard ver
veelvoudigd en al snel blijkt dat
leer als een tweede huid de ideale be
scherming biedt tegen wind, kou en op
spattende olie.
Omdat vliegen bijna volledig in handen van
de adel is, wordt het 'een neo-artistocratische
vorm van sterven' genoemd en al snel worden
piloten en automobilisten vereerd als volks
helden en halfgoden in leren jacks.
Met name de oorlogsvliegers uit de Eerste
Wereldoorlog dragen aan het fenomeen bij
met voorop ritmeester Manfred Freiherr von
Rlchthofen, de Rode Baron, die in zijn drie
dekker 81 vliegtuigen naar beneden schiet.
De mythe is geboren en rijp om de 20e eeuw te
beheersen.
Na de adel ontdekt in het volgende hoofdstuk
De revolutionaire rol van het leren jack wordt
in de film 'Oktober' uit 1927 van Sergej Ei-
senstein, waarin Lenin als commissaris van
de wereldrevolutie in leren jack wordt opge
voerd, bevestigd. Het beeld wordt de bi
oscoopbezoekers in het geheugen gegrift.
Brecht hult zich later in een leren jack en de
linksintellectuele kunstenaars volgen hem.
'Brecht viel alleen daarom al op omdat hij on
geschoren was en zich nadrukkelijk proleta
risch kleedde,' zo schrijft een tijdgenoot. Het
leren jack als de achtste hoofdzonde.
Van de aristocratische heldenjas uit de Eerste
Wereldoorlog tot revolutie-uniform.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog duikt de
lange zwarte leren jas op als schrikbeeld van
het kwade, als uniform van de nazi's. Leer
krijgt de kwalijke geur van macht, van
dwangbuis van de vrijheid. Een gevoel van
onbehagen dat volgens Nicola Lepp nog
steeds opgeroepen wordt als je bijvoorbeeld 's
avonds ergens een man in leren jack met een
aangelijnde Duitse herdershond tegenkomt.
„Drie mannen in een leren jack tegenkomen is
bedreigender dan drie mannen in regenjas."
De lerenjas wordt na de oorlog tot de kleer
kast veroordeeld. De bevrijdende bommen uit
weer
interes
sant en be
gint het kleding
stuk het volgende
hoofdstuk in de boeiende,
geladen geschiedenis.
Zelf heeft ze er ook een. Een bruine, maar
dragen doet ze het jack met. Nicola Lepp. Een
31-jarige Duitse antropologe. Geruime tijd
dook ze in het wezen van het leren jack, ging
op reis door de geschiedenis van het kleding
stuk, ontdekte de geheime krachten die in het
jack verborgen zitten en vond genoeg materi
aal om een wetenschappelijke verhandeling
over het kledingfenomeen te schrijven: 'Le
dermythen. Materialien zu einer Ikonograp-
hie der schwartzen Lederjacke'. De kleurrijke
geschiedenis van het zwarte leren jack, een
psycho-historische spiegel van de drager.
Nicola Lepp knipt de geschiedenis van de jas
in vier hoofdstukken. Elk hoofdstuk draagt
bij aan de mythevorming, vult een deel van
het patroon van het jack in.
lü Van Uet. prpn iar»lr 7.pitc vnftitrorc mpt 0
i cu villucll 111
huid van het leren jack. Zelfs vijftigers met
Snjze slapen op glimmende motoren ritsen de
Ws dicht: zeg maar tegen het avontuur dat ik
aan kom.
Lokroep
jj® zijn dierlijkheid, als tweede huid, heeft leer
s geen ander materiaal de lokroep van het
jutenthieke in zich, van het oorspronkelijke,
e hedendaagse jacht op dat oorspronkelijke
aakt het zwarte leren jack ook in deze tijd
De spannende reis begint begin deze eeuw er
gens hoog in de open lucht. De wind giert om
het hoofd, olie spritst uit nog primitieve mo
toren. De eerste stappen van de luchtvaart en
de opkomst van de auto. De trein is het trans
portmiddel voor de grote massa; het vliegtuig
en de auto hebben het individualisme aan
boord met de adel en de top van de rijke bur
gerij aan de stuurknuppel. Het gewone volk
vergaapt zich langs de weg aan de koene rid
ders in hun vliegende en scheurende kisten.
van de geschiedenis ook het gewone volk de
aantrekkelijke kanten van het leren jack. Als
bescherming tegen wind, kou en vuiligheid
duikt het kledingstuk op om de schouders van
havenarbeiders en vrachtwagenchauffeurs.
In de jaren dertig trekken ook linkse intellec
tuelen en kunstenaars de jas aan als een soli
dariteitsverklaring met het proletariaat en de
oplaaiende klassenstrijd.
Het leren jack krijgt met name in het Duits
land van de jaren twintig en dertig een poli
tieke lading en ook de geur van het proleta
riaat, die er tot aan de dag van vandaag om
heen hangt. De jas wordt in het westen ook
geïdentificeerd met de Russische revolutie.
geallieerde vliegtuigen worden losgelaten
door mannen in bruine en RAF-blauwe jacks.
Zwart delft het onderspit.
Pas ver na de oorlog raast het zwarte leren
jack hoofdstuk drie van de leren geschiedenis
binnen: de jeugdcultuur.
In de jaren vijftig krijgt het leren jack het be
langrijkste stempel opgedrukt, dat tot ver in
de jaren tachtig zal doorzinderen: het jack als
het kledingstuk van de eerste collectieve
jeugdopstand in de geschiedenis.
De jaren vijftig: de tijd dat iedereen er het
zelfde uitziet, hetzelfde doet, dezelfde auto
rijdt, dezelfde ideëen heeft en dezelfde mo
raal op het worteldoek boven de kolenkachel
heeft hangen: het collectieve geluksparfum.
Elke afwijking is strafbaar.
In deze nette fatsoensetalage wordt het leren
jack het symbool van een eigen identiteit, de
jas van de 'Rebel without a cause', de film uit
1955 met James Dean. De massa ziet het jack
als het uniform van het kwaad, als de kleding
van de beatniks, de nozems. „Gekoppeld aan
een onmiskenbaar seksueel geladen lichaam
staal ziet 'men' het jack als uiting van een
nieuw jong irrationalisme," zegt Nicola Lepp:
als een symbolisch harnas tegen de gevestigde
orde.
Sex, drugs and rock'n roll zijn de nieuwe hei
lige drie-eenheid. Hells Angels, nieuwe op
windende muziek, ruig dansen, 'zinloze' relle
tjes, zitten in het zadel van de nieuwe fetisj,
de motor. Allemaal elementen die hemels
breed af staan van de gangbare brave fat
soensnormen, van het ultieme streven naar de
zo lang ontbeerde welvaart.
De media van die tijd versterken het donkere
beeld. In de veilige huiskamers wordt met
angst en afschuw gelezen over de chaos die
achter blijft na een concert met die schreeu
werige, duivelse muziek. Het signalement van
de slechte jongeling hangt naast het zigeuner
meisje aan de wand: spijkerbroek, laarzen,
zonnebril en natuurlijk het leren jack: met
rits en kort tot op de taille. Een naam hebben
ze ook: nozems. Hun voertuig: de motor,
waarmee ze vol gas aan de teugels van de vol
wassenen en de alles overheersende braafheid
kunnen ontsnappen.
De rol van de films en de muziek uit de Vere
nigde Staten versterken het beeld nog eens
extra. Nicola Lepp: „De film The Wild Ones
(1954) met een bloedjonge Marlon Brando
heeft een hoofdrol gespeeld in de legende van
het leren jack." In de film terroriseren twee
rivaliserende motorbendes een stadje in het
Midden Westen van Amerika. Ze nemen de
stad compleet over. Voor de ogen van de bra
ve burgers spelen zich de meest wilde tafere
len af. De motorbende, aangevoerd door Mar-
lon Brando, gekleed in zwarte leren jacks,
spijkerbroeken en leren laarzen, raast over
het witte doek. Het zijn 'the bad guys' en het
imago van het leren jack krijgt er een stevige
kras bij."
In Europa wordt het duistere beeld van het
jack nog versterkt, omdat leren jassen nog al
tijd het symbool van de macht en de bedrei
ging van het Nationaal Socialisme vertegen
woordigden. In het begin van de jaren vijftig
naaien bovendien Amerikaanse motorrijders
runetekens en hakenkruizen op hun leren
jacks. Symbolen, die volgens Nicola Lepp tot
nu toe een deel van de complexe heraldiek
van de leren jacks van de rockers en punkers
zijn gebleven.
In de jaren zestig neemt het leren jack meer
en meer een vaste plaats in de oprukkende
rockcultuur.
Het jack als het symbolische harnas tegen de
gevestigde orde. De manier waarop het jack
gedragen werd, zegt al genoeg. Nicola Lepp.
„Nooit dicht, ook op de motor niet, maar min
of meer open, waardoor het gevoel van snel
heid en het contact met de buitenwereld
enorm intensief is. Het zoeken naar grenzen,
zowel mentaal - zoals bij de revolutionairen -
als lichamelijk (denk aan de vliegers van het
eerste uur) worden ook in in deze periode met
het leren jack in verband gebracht." -
Een jas maakt geschiedenis. Als kledingstuk
in het begin gedragen door de avontuur-elite,
in de jaren twintig als de jas van de arbeiders,
via de rol in het militarisme en het Nationaal
Socialisme van de Tweede Wereldoorlog tot
het symbolische harnas van nozems en roc
kers ziet Nicola Lepp de sterke verankering
van de leren jas in de ideologiën van de twin
tigste eeuw.
Een constante rol. Ook de links-radicalen van
de jaren zeventig en tachtig trekken het leren
jack aan. Nicola Lepp: „Voor de autonomen
had het leren jack een dubbel doel: het was
bestand tegen de klappen van de politieknup-
pels en het maakte door de uniformiteit de
identificatie een stuk moeilijker."
In de mode speelt het echte leren jack tot mid
den in de jaren tachtig geen rol van betekenis.
Als de jacks zwart zijn, zijn ze van nappa.
Meestal hangen alleen bruine jacks in de win
kels. De mode moet van de 'harde' zwarte le
ren jacks weinig hebben. Pas midden jaren
tachtig trekt de omzet aan.
De behoefte aan vrijetijdskleding neemt toe,
en in dat plaatje past ook weer het multifunc
tionele jack.
Bovendien is de eigen geladen geschiedenis
van het zwarte jack de basis voor de nieuwe
behoefte zich te onderscheiden, vooral voor
de zoekende generatie die tussen jeugd en
mid-life crisis is ingepropt. De reclame voelt
die behoefte haarfijn aan en melkt het leren
jack, waarvan de zakken in de loop van de ge-
schiedens volgepropt zijn met mythen, tot op
de laatste stiknaad uit.
De mythe is mode geworden met prijskaartjes
tot over de duizend gulden. Het jack als ikoon
hangt in de galerie. Het designjack als status
symbool, waarmee je als vijftiger met goede
baan rustig vanaf je motor het grand café bin
nen kunt stappen, waarmee je je zelfs in de
voormalige tempel van het burgerdom, de
opera, kunt laten zien.
Maar ergens in een of andere donkere subcul
tuur wordt met de kraag omhoog geschreven
aan het volgende hoofdstuk.
