Schop de burger een geweten
Ame
De bonte kleuren van beulen en heidenen
BOEKENLEGGER
De traditi
De onthullingen van de
broer van Gary Gilmore
Kenzaburo Oë principieel I
Cela wint Spaanse prijs
DE STEM
Het hart
vol
rode lijm
'De buitenvrouw'nieuwe roman van Joost Zwagerman
BOEKEN
Wilde fantasieën over de wereld
PESTEM
Roman van
Door Y.Né
Vijftig gedichten, vijfendertig
kleurige gouaches en zestien
inkttekeningen. De uitgave hier
van onder de titel Van de mal-
tentige losbol is een prachtige
hommage aan Lucebert. De ech
te afzender van dit kado is de
maltentige losbol zelf. Deze
nieuwe bundel zou verschijnen
ter gelegenheid van Luceberts
zeventigste verjaardag in sep
tember, maar hij overleed op 10
mei dit jaar. Daarmee ging een
meester en voor velen een vader
in de poëzie heen. Deze Keizer
der vijftigers oefende grote in
vloed uit op de Nederlandse
dichtkunst. In hart en nieren
was hij taaltovenaar. In zijn poë
zie schitteren de woorden met
onverwachte kanten en uiter
sten. En zuinig met woorden was
hij niet.
De titel alleen al toont hoe Luce
bert met de taal als materiaal
pmgaat: 'maltentig' betekent 'al
te nauwgezet', 'overdreven zin
delijk',. waarmee die 'losbol' in
tegenspraak lijkt. Maar 'wie al te
nauwgezet oplet wordt nooit ge
red', staat elders. Dit soort te
genstellingen vindt men voort
durend in zijn werk. Hij koos
nooit voor maar één kant van de
zaak. Ook gebruikte hij het hele
betekenisveld rondom een
woord. In 'maltentig' spreken
woorden mee als 'mal' in de zin
van 'dwaas' en het woord 'ten
ten', dat 'een wond peilen' bete
kent.
Ergens staat: 'als ik geen dichter
was zou ik/ uit honderden
woordwonden bloeden'. In 1950
schreef hij: 'het vlees is woord
geworden'. Hij wil de wonden in
het vlees via het woord peilen,
reinigen en stelpen. Een 'tent'
geldt als tijdelijke verblijfplaats.
Het Franse werkwoord 'tenter'
betekent zowel 'beproeven' als
'aanlokken' en 'in verleiding
brengen'. Onafgebroken lokte hij
de woorden uit hun tent en liet
hij zich verleiden door him klan
ken en ritme. Op muzikale wijze
vormde hij de betekenissen tot
een gedicht. En het gedicht is de
plaats waar hij het leven be
proefde. Hij bleef in deze zin tot
het laatst 'experimenteel'.
Lucebert moest van mooidoene
rij niets hebben. De 'dialoog met
de demoon uit de vuilniszak' was
erg belangrijk. Morpheus
('vormer'), de Griekse droomgod,
is bij hem 'de prullenbak van de
droom torsende vuilnisman van
het verleden'. Hij veroordeelt de
mooi zingende zanger(es) voor
een publiek dat niet wil weten
wat er gaande is in de wereld en
juist daarom mede verantwoor
delijk is voor wandaden die
plaatsvinden. Hij noemt die 'de
delinquent der innocentie'. Met
het uitzingen van dergelijke val
se onschuld wordt volgens hem
een misdaad begaan. Dan is
schoonheid een 'valstrik'.
Lucebert is wat je noemt een
geëngageerd dichter. Hij voelde
zich betrokken bij hetgeen de
mensen op aarde doen en hij had
daar een heel pessimistische kijk
op. Zijn ondergangsvisie en he
keling zijn van alle tijden. Maar
zijn poëzie ademt enorme le
venskracht en levenszin. Zijn
beeldenreeksen zijn vol en dyna
misch. Lucebert is vaak zijn 'ba
rokke' woordenvloed verweten.
Nederland is niet verwend op dit
gebied. Maar hij toont zich,
vooral in zijn latere bundels, een
nauwgezet woordcomponist. Het
irrationele element dat zijn werk
typeert, krijgt op heel bewuste
manier vorm. Daarbij wordt hu
mor nergens geschuwd. 'Noch
zelfrelativering: 'het leven en de
mond van deze zanger is maar
mompelgat'.
De gouaches zijn schitterend af
gedrukt. Hij ging zinnelijk en
direct met zijn materiaal om.
Dat komt hier goed tot zijn
recht. Zijn grimmig vrolijke
mens - en dierfiguren stralen
van het blad. Een zeer aan te
bevelen boekwerk voor wie van
grote poëzie houdt.
Van Anja de Feijter's proef
schrift over het historisch de
buut van Lucebert verscheen een
mooie handelseditie. Zij gaat in
op dichter's verwerking van
Joodse mystiek en Hölderlin.
Heel interessant.
meëster
het mag niet te veel zijn
niet rommelen daarboven
prakkezeren in grijs ijs mag
ik heb ook het hart vol rode lijm
gegeten tegen het ontploffen van
details
van te veel spektakel
wankel je allicht
topzwaar bereik ik de top
elke lik prijkt als lokaas op het
totaalbeeld
de calculaties van de zelfreflectie
hebben een ieder bedrogen een
ieder verveeld
ik zie neer op eeuwen meester
schap alleen
Lucebert: 'Van de maltentige los
bol'. Uitg. De Bezige Bij, prijs
149,50
Anja de Feijter: 'apocrief/de anal
fabetische naam'. Uitg. De Bezige
Bij, prijs 79,50
Lucebert foto Jet mast
In januari 1977 werd Gary Gil
more door het vuurpeloton in
Draper in de staat Utah geëxe
cuteerd. Hij had twee zinloze
moorden op zijn geweten en
moest zelf een verzoek indienen
om het doodvonnis uitgevoerd te
krijgen. Norman Mailer schreef
over hem het beklemmende boek
Het lied van de beul (The Execu
tioner's Song). Het was geba
seerd' op gesprekken met Gary
Gilmore, diens moeder en diens
broer Frank.
Een andere broer, Mikal, werd
ook benaderd door Larry Schil
ler, die optrad als producer van
Mailers project. Maar Mikal wei
gerde mee te werken, maakte
ruzie met Schiller, waarschijn
lijk met in zijn achterhoofd de
gedachte dat hij zijn eigen ver
haal ook ooit eens te gelde kon
maken. Hij ontwikkelde zich als
publicist en ging werken voor
het blad Rolling Stone.
Mikal Gilmore moest toegeven
dat hij van het boek van Norman
Mailer over zijn broer diep onder
de indruk raakte. Hij kreeg spijt
dat hij niet had meegewerkt aan
Het lied van de beul. Hij kwam
jaren later weer in contact met
Larry Schiller, die hem aanbod
de bandopnames te lenen met de
'gesprekken die waren gevoerd
met Gary Gilmore in de cel en
met moeder Bessie Gilmore, die
inmiddels was overleden.
Uiteindelijk is het boek van Mi
kal Gilmore er gekomen, het
heet Een schot in het hart en
probeert door te dringen in het
duistere verleden van de familie
Gilmore in Utah. Het is een
triest verhaal over leegheid en
ellende. Moeder Bessie werd in
haar jeugd zwaar mishandeld,
vader Frank was een zwervende
zwendelaar zonder enig verant
woordelijkheidsgevoel en op de
achtergrond speelt de grote
macht die het Boek van Mormon
had in de staat Utah met voor
spellingen vol bloed en vernieti
ging-
Bessie en Frank trokken met him
kleine kinderen vechtend en
scheldend door Amerika. Gary
Gilmore leerde heel jong hoe hij
zich in zijn eentje moest redden
en hij deed dat op criminele
wijze. Mikal is zelf veel jonger
en de geheimen van de familie
waren hem ook grotendeels on
bekend. Een schot in het hart is
een goed geschreven boek, dat
de sfeer van wanhoop tastbaar
maakt, maar minder onthullend
is dan men uit de publiciteits
campagne zou kunnen opmaken.
Mikal Gilmore: 'Een schot in het
hart'. Uitg. Forum-Boekerij, prijs
45
Door Dirk Vellenga
„Ook kleuren hebben een ge
schiedenis. In elk opzicht zijn
ze onderhevig aan variërende
opvattingen. Zelfs de voorkeu
ren voor een kleur kunnen per
streek, tijdperk en stand sterk
verschillen. Blijkens recente
enquêtes heeft meer dan de
helft van de westerse bevolking
een sterke neiging to blauw. Op
verre afstand komt daarna
groen (circa twintig procent),
gevolgd door wit en rood waar
voor ongeveer tien procent
kiest. Geel behoort tot de minst
gewaardeerde kleuren, naast
bruin en vale tinten."
Dat schrijft Herman Pleij,
hoogleraar historische Neder
landse letterkunde aan de Uni
versiteit van Amsterdam in zijn
boekje Kleuren van de
Middeleeuwen. Hij ziet kleu-
ren-kunde als een prachtig, on
ontgonnen gebied en stelt dat
men in de middeleeuwen beze
ten raakte van kleur. Kleur was
een teken van macht en status.
Het was eeii duur om kleur aan
te maken, vooral scharlaken en
karmozijn waren zeer kostbaar.
Dat waren dan ook de kleuren
die rijke vrouwen kozen voor
hun kleren als ze flaneerden
door de nauwe straten van de
stad en naar de mis gingen. Het
gewone volk hulde zich in grij
ze, ongekleurde textiel en werd
niet voor niets het grauw ge
noemd.
Langzamerhand groeide echter
het idee dat bontheid de schep
ping vertroebelde. De geeste
lijkheid ergerde zich aan de
verfdoos van de duivel. Aan het
eind van de middeleeuwen kre
gen de aristocraten een voor
keur voor blauw en zwart, die
afstand en nederigheid uit
straalden. Felle kleuren hoor-
Herman Pleij
den bij het aards vertier. Nog
steeds is onze avondkleding
zwart.
Alle kleuren hadden een bete
kenis, ook de combinaties. De
combinatie van groen '-en geel
duidt er op dat men geen con
trole heeft over de zinnen.
Groen-geel hoort bij zotten en
hofnarren. Als geel wordt ver
mengd met rood ontstaat oran
je-rossig. „Mensen met (oran-
je)rood haar deugen niet",
schrijft Pleij. „Het voornaamste
model is de rossige Judas, de
aartsverrader die het meest on
voorstelbare verraad beging in
ruil voor geld. In dat laatste
opzicht fungeert hij ook als het
prototype van de woekerende
joden, die collectief worden af
geschilderd als roodharigen.
„Je zou je een ongeluk schrik
ken als je een authentieke mid
deleeuwse kerk binnen kon
wandelen", zegt Pleij. „Alles
beschilderd en versierd met al
les wat glinstert en overal felle
kleuren. Dat de bewaard geble
ven kerken uit dit tijdvak te
genwoordig bruin en wit zijn,
komt doordat er al in de mid
deleeuwen zelf een sterke te
genbeweging op gang kwam.
Kleur werd gaandeweg syno
niem met vergankelijkheid, met
een verleidelijke, maar nuttelo
ze toevoeging aan de schepping
en daarmee werd gerekend tot
het domein van de satan."
Geestelijken begonnen donkere
kleding te dragen en de lekene-
wereld volgde. „Felle contras
ten in kledij verleenden een;
ongunstig karakter aan de dra
gers ervan. Tegenover Jezus,'
Johannes de Doper en andere
heiligen in hun monotone ge
waden staan beulen en heide
nen in veelkleurige pakken, ge
streept of in dambordmotieven,
de ene pijp geel en de andere
foto do visser
rood. Dergelijke bontheid geeft
de uiterste disharmonie aan
waarmee de duivel de aarde tot
zijn speelterrein weet te maken.
De frivole indruk die gekleurde
kleding tegenwoordig op ons
maakt, grijpt terug op deze ge
dachte uit de middeleeuwen."
De middeleeuwen hebben zich
zelf ontkleurd en de kerk en de
religie van de middeleeuwen
zijn in verbleekte vorm tot ons
gekomen. In het kleurenpalet
heeft Herman Pleij een origi
neel middel gevonden om sfeer
en karakter van een tijdperk
weer te geven. De kleuren
pracht van de vroege middel
eeuwen is nooit meer terugge
komen. Wat zijn de modekleu
ren van dit moment in de visie
van Pleij? Zwart, wit en grijs,;
de tinten van de nieuwe be
schaafdheid.
Herman Pleij: Kleuren van dp
middeleeuwen. Uitg. Aramith,
prijs /J 0
wil, moet bewegen, en wie be
weegt, die tart het lot. Wees
roerloos: hoe meer je met je
hoofd alle kanten opkijkt, hoe
groter de kans bestaat dat je je
nek verrekt.'
Iedereen zou over Joost Zwa
german zijn gevallen als hij
inderdaad had gekozen voor
een hoofdpersoon die zijn nek
uitsteekt en de burger een ge
weten schopt. Theo Altena is
met zijn 'toestand van hogere
roerloosheid' in feite geen haar
beter dan zijn schoonvader die
op de buitenlanders afgeeft. Al
leen omdat Iris afkomstig is
van Paramaribo, valt Altena
het alledaagse racisme wat
meer op. Dat leidt weliswaar
tot enig inzicht bij hem, maar
niet tot een ander gedrag. Zijn
vrouw Sylvia had het hem al
aan het begin van de roman
verweten: 'Wat geeft jou het
recht om plotseling de moraal
ridder uit te hangen?'
Spannend
De buitenvrouw is een roman
waarmee Joost Zwagerman
hoog inzet. Net als in Vals licht
slaagt hij erin om zijn hoofd
personen scherp te tekenen en
een verhaal te vertellen dat van
het begin tot het einde boeit.
De onmogelijke liefde tussen
Theo en Iris is vakkundig en
met veel overtuiging neergezet.
Door de compositie van de ro
man - bijna identiek aan Vals
licht, met veel flash-backs en
beschrijvingen van korte, maar
hevige gebeurtenissen - is De
buitenvrouw zelfs spannend te
noemen.
Minder sterk is de couleur loca
le: het is alleen aan Jan Siebe-
link voorbehouden om de on
derwijswereld van binnenuit te
beschrijven. Het zal ongetwij
feld waar zijn dat menig scho
lier lamlendig in de bank
hangt, maar dat er sprake zou
zijn van collectieve minachting
voor het hele docentenkorps
zoals Zwagerman het doet
voorkomen, is overtrokken.
Dezelfde overdrijving is in de
passages over het alledaagse
racisme te vinden: zou iemand
zich werkelijk storen aan een
donkere kandidaat in Telebin-
go? Hoe onwerkelijk is het ver
weer van de schoonvader: 'Dan
zie ik ineens zo'n bruine joeke-
loeres door het beeld schuiven
en dan denk ik: hee, zou die
weten van de watersnoodramp
van '53. Ik bedoel: weet zo'n
jongen wel genoeg van de va
derlandse geschiedenis om mee
te doen? Nou, blijkbaar wel,
anders stond ie er niet. Da's
even wennen, en verdqr niks.
Einde probleem.' Nee, denkt de
lezer, zulke schoonvaders be
staan alleen in de fantasie van
de schrijver.
Joost Zwagerman: 'De buiten
vrouw'. Uitg. De Arbeiderspers,
prijs 29,90.
VRIJDAG 21 OKTOBER 1994 D2
I
looor onze redacteur Hans F
tfet Boek Rinnering van
geslachten Nederlander
Roosevelt, Vanderbilt e
jaar van ploeterende slo
de Amerikaanse Droom.
jn een historische romanf
meer dan 400 bladzijden kir
deze Nederlandse AmerilS
gestalte. Auteur Dirk Velt
redacteur van Dagblad De I
heeft jaren van studie en rl
achter de rug om dit boil
kunnen schrijven. I
Vellenga (46) schreef eerdl
'succesvolle biografie van
nel Parker, de ontdekker eri
nager van Elvis Presley. P
heet eigenlijk Dries van H
die werd geboren in Breda
'sinds de jaren '20 als Ameri
ionder de Amerikanen leeft.
„Dat fascineert mij. Mense,
hun leven opgeven en eldei
lemaal opnieuw beginnen, I
een nieuwe identiteit",
Dirk Vellenga, zelf 21 jaar
den van Friesland naar Brl
geëmigreerd. „Zo'n nieuwe I
titeit aannemen deed Drie: I
Kuijk, alias Colonel Parketl
zo'n onderwerp wilde ik v.
,gaan. Er zijn in het verled
veel Nederlanders naar Am
gegaan. Dat ging in golft
gingen in verschillende eei
Ik heb gekozen voor de pio
de eerste Nederlanders die
in Amerika vestigden. Ga:
weg kreeg mijn verhaal vor
■koos' ik "voor de romanvorm'
Het boek getuigt, zeker v\
begin, van een
documentatie.
Franklin Delano Rooseve
fotoarchief de
Door Johan Diepstraten
'Kijk nou toch eens. Zitten ze
ook al in Telebingo, de zwar
ten.' Op het moment dat zijn
schoonvader dit zegt, krijgt de
hoofdpersoon in de roman De
buitenvrouw van Joost Zwager-
man een rood waas voor ogen.
'Zwarten op de tv. Alles in dit
land gaat wel naar de verdom
menis, he?' zegt hij ijzig en
vervolgt met: 'Marokkanen die
een auto winnen, een tweede
generatie-Turk in de Showbiz-
zkwis. Aan een huis en een
uitkering hebben ze niet ge
noeg. Pikken ze ook nog eens
onze mooie prijzen op tv in.'
Nadat Joost Zwagerman al een
dwarsdoorsnede gaf van de we
reld van de de seks en drugs in
Gimmick, van de hoerenwereld
in Vals licht, heeft hij nu in De
buitenvrouw gekozen voor het
opkomend alledaagse racisme.
'Tot op heden ben ik in de
recent verschenen Nederlandse
romans niets, geen flintertje
multiraciale samenleving te
gengekomen. Eigenlijk is dat
taboe voorbehouden aan chro
niqueurs, columnisten en tv-
commentatoren,' beweert Zwa
german in het septembernum
mer van Bzzlletin dat aan zijn
werk is gewijd.
Geen flintertje multiraciale sa
menleving? Wie de huidige Ne
derlandse literatuur volgt, weet
dat het tegendeel waar is. Het
is juist mode om de openlijke
vreemdelingenhaat te beschrij
ven. Leon de Winter en Chris
van der Heijden publiceerden
zelfs een pampflet als waar
schuwing tegen de opkomst van
extreem-rechts en de kleurrijke
migrantenliteratuur vol Neder
lands onbegrip - zowel vanuit
Oost als West - heeft zich al
haast tot een apart genre ont
wikkeld.
Moralistisch
De boeken van Ellen Ombre,
Hermine Landvreugd zijn er
van doortrokken en ook aanko
mende talenten (Joris Moens)
grossieren in types met beden
kelijke opvattingen. Het mora
listische is sinds enkele jaren
weer helemaal terug in de Ne
derlandse literatuur, ook al
doet Joost Zwagerman het
voorkomen dat hij de eerste is
die zich bezighoudt met de be
kende vooroordelen in een mul
tiraciale samenleving.
Zijn hoofdpersoon, de leraar
Nederlands Theo Altena, is wel
de eerste die op het punt staat
om consequenties te trekken uit
de lakse houding van de 'ge
middelde' Nederlander. 'Waar
waren de zogenaamd geënga
geerde kunstenaars en intellec
tuelen,' vraagt Altena zich aan
het einde van De buitenvrouw
vertwijfeld af. .'Nu het wérke
lijk nodig was om de burger
een geweten te schoppen, legde
Joost Zwagerman
de culturele voorhoede zich toe
op slappe camp en postmoder
ne ironie.' Ondanks deze flits
van inzicht, besluit Altena dat
hij zich zal conformeren aan
het onvermijdelijke: hij is niet
geschikt voor actief engage
ment.
Halfzacht
Van deze leraar Nederlands
valt ook weinig te verwachten.
Hij is een toegeeflijk, halfzacht
en gemakkelijk te belazeren
docent aan het Westfries Colle
ge in Hoorn. Zes jaar voor de
klas hebben van hém een uiter
mate cynisch figuur gemaakt
en iedereen in die wereld weet
dat vroegtijdig cynisme de ba-,
sis is voor een mislukte onder-
wijscarrière. Zo ver komt het in
De buitenvrouw net niet, al
scheelt het weinig.
Het is voor Altena een complete
verrassing als hij van zijn con
rector te horen krijgt dat de
hele school op de hoogte is van
zijn geheime relatie met de Su
rinaamse gymlerares Iris Pom
pier. De leraar Nederlands
wordt door Zwagerman uiter
mate suffig afgeschilderd,'im
mers de karikaturen van HA-
VO-3 op het schoolbord van
hem en Iris met de ballontekst
'Blackie is the best' zijn over
duidelijk. Niet voor Altena
kennelijk, die het grootste ge
deelte van de roman als een
dwaze verliefde door de school-
gangen loopt.
Dood
Een reden voor de amoureuze
escapades tijdens een verloren
foto bert nienhuis
tussenuur op dinsdagmiddag
heeft Altena niet. Althans, naar
'burgerlijke' maatstaven geme
ten: hij is gelukkig getrouwd
met Sylvia. 'Hij had Sylvia en
dat was genoeg,' bedenkt Alte
na, hij wil met haar zo het
bejaardentehuis in.' Er is één
probleem: Sylvia is voor hem
de aankondiging van de dood.
Omdat zij voor hem de dood
verbeeldt, zoekt hij het avon
tuur buiten de deur. 'Met Iris
was het anders. Dat was op
nieuw ontdekte baldadigheid,
hij was op dinsdagmiddag weer
voor even achttien jaar en niet
geklonken aan de dood door
liefde maar 'door geilheid, ge
voed door kille berekening en
manipuleerbare fanatasiebeel-
den.'
De angst om 'ontdekt' te wor
den, is niet de belangrijkste
zorg van Theo Altena. Wat hem
wel op zijn zenuwen werkt, is
dat hij geen enkel reëel schuld
gevoel heeft ten opzichte van
Sylvia. Hij voelt zich schuldig,
juist omdat hij zich niet schul
dig voelt. 'Het was een para-,
doxaal dubbelbeeld van
schuldbesef, ingegeveh door
een soort scheelkijkend, loen
send geweten.'
Roerloos
Waar Altena zich louter om
lijkt te bekommeren, is het
temmen van zijn doodsdrift. De
'verzoening met de echte dood'
kan alleen plaatsvinden als hij
'zo dood mogelijk leeft'. Wees
roerloos, houdt hij zichzelf
voor, probeer zo min mogelijk
te laten gebeuren. 'Wie vooruit
Door Marjan Mes
Door het nieuwste boek van Jea-
nette Winterson raast een trein
'die het licht in een lange gouden
draad voorttrekt'. Een trein die
door tijd en ruimte reist en per
sonages met de namen Handel,
Picasso en Sappho meevoert.
De eerste is geen componist
maar een arts-priester zonder
roeping. De tweede een vrouwe
lijke kunstschilder die van haar
vader niet mocht lezen en schil
deren en door haar broer is ver
kracht. De derde is de mytische
dichteres wier naam beroemder
is dan haar werk. Een vrouw die
hield van mannen en vrouwen en
die hier door de tijd heen la
veert. Dan is er ook nog Zwaan
Mallemok, een 18e eeuwse hoer
die een verhouding heeft met een
geleerde, Ruggiero.
Kunst Leugens draagt de on
dertitel Compositie voor drie
stemmen en een lichtekooi. Tijd,
ruimte, licht, kunst, het boek en
het woord vormen de thema's in
Wintersons overambitieuze po
ging om een alomvattend beeld
te schetsen van de mensheid en
de verloederde moderne samen
leving waarin het geloof in God
verloren is gegaan. Voor de
schrijfster is 'het kunstwerk
geen deel en al evenmin een
kopie van de bstaande wereld,
maar een wereld op zichzelf,
onafhankelijk, volledig, zelfstan
dig.'
Het Woord en schilderijen, boe
ken en kunstwerken blijven
waar mensen tot stof vervallen.
'De Kunst wint het van de Tijd'.
Geen reden overigens voor deze
Engelse auteur om veel fiducie te
hebben in de cultuur want de
ongrijpbare wereld die zij, in
onsamenhangende delen be
schrijft, is een dodenakker en
een knekelveld. Passie, het the
ma dat zij eerder zo virtuoos en
overtuigend bespeelde in haar
schitterende roman Passie (The
Passion) leidt in deze nieuwe
roman, die geen echte roman is,
tot soms virtuoze maar vaker
onzinnige metaforen.
'Zo gaat onze seks: Zij neemt een
woord, gespt het om, penetreert
me met kracht. Is het woord in
me, dan word ik het. Het woord
vult mijn buik, mijn buik doet
het woord zwellen. Nieuwe bete
kenissen bloeien op tussen mijn
dijen.'.
Net al is Passie ontmoeten de
personages, die feitelijk niets
met elkaar te maken hebben
elkaar in een magisch-realis-
tische werveling van grens--ei
tijdoverschrijdende gebeurtenis
sen. Picasso krijgt een verhou
ding met Handel, de katholieke
arts, liefhebber van muziek,
maagd, denker en dwaas en met
Sappho: 'Het woord keert in lief
de terug', wat dat ook betekenen
moge.
Moderne ethische en medische
'dilemma's worden afgezet tegen
hun historische wortels in een
bizar sprookje met essayistische
elementen waarop de lezer maar
moeilijk greep kan krijgen. De
briljante Winterson heeft hier
haar eigen artistieke en intellec
tuele grenzen zodanig overschre
den dat Kunst Leugens een
mislukt boek is worden. Sommi
ge fragmenten zijn weliswaar
fascinerend maar verhezen door
gebrek aan samenhang hun be
tekenis.
Na haar geestige debuut Om-
ges are not the only fruit, Pessie
en Sexing the cherry (Kersen
kruisen) is de Engelse schrijfster
een van de belangrijkste vat
onze tijd, jammer genoeg steeds
minder overtuigend in haar pn
"gingen om haar enorme fantasie
te paren a,an haar kolossale in
tellectuele bagage. In haar voor
laatste roman, Op het lichtst'
geschreven, was die ontwikke
ling al ingezet.
Jeanette Winterson: 'Kunst'
Leugens. Uitg. Contact, prijs
29.90.
De kunst van het glas
drijft op een lange tradit:
onderbroken en naar eig<
des, die niet altijd paral
pen met de stijlperiodes
kunstgeschiedenis. Een
verandering die heeft pk
vonden is de scheiding
bruiksglas en vrije, deco
ontwerpen. En in die vr
vatting, waarin het glas l
is van de nuttige funkt
vloeistof bijeen te houde
de glaskunst autonome
geworden. Een vorm var
sculptuur die zich deels
werpt aan de normen
beeldende kunst en de<
bonden blijft aan de j
wetten van het fabricage
Want zo vrij kan glaskui
tuurlijk nooit zijn: die mc
en kwetsbare techniek v
blazen blijft een zichtbr
spelen.
Wie -over eigentijdse gla
in Nederland spreekt, he
over Willem Heesen.
Heesen (1925) volgde een
ding aan de Glasschool ii
dam, Waar hij naast gei
glas ook unica ontwierp,
de oprichter van glasstui
Oude Horn in Acquoy, wa
De Spaanse Nobelprijswinnaar
van 1989, Camilo José Cela,
heeft de belangrijkste literatuur
prijs van Spanje gewonnen. Cela
ontving voor zijn roman La cruz
de San Andres de Planeta-ro-
manprijs. Aan de prijs is een
bedrag van 675.000 gulden ver
bonden. In Het kruis van San
Andres beschrijft Cela de levens
geschiedenis van een vrouw,
haar familie, buren en vrienden.
De schrijver Angeles Caso ein
digde op de tweede plaats met
zijn roman El peso de las
Sombras. Hij vertelt het bewo
gen leven van een vrouw op haar
zoektocht naar liefde, gedurende
het einde van de vorige eeuw tol
na de tweede wereldoorlog.
Zo'n 330 romans, veelal geschre
ven onder pseudoniem, kwamei
in aanmerking voor de 43-ste
Planeta-prijs. Eerdere prijswin
naars waren onder meer Jorge
Semprum, voormalig minister
van cultuur en de Peruaans/
Spaanse schrijver Mario Vargas
Llosa. Semprun ontving vorige
week nog de Vredesprijs van de
Duitse boekhandel.
De Japanse schrijver Kenzaburo
Oë kreeg vorige week de Nobel
prijs literatuur toegekend. Een
paar dagen later wees hij de
hoogste culturele onderscheiding
in zijn eigen land af. Aanvaar
ding daarvan zou indruisen te
gen zijn principes, zo verklaarde
hij tegenover de pers.
„Ik ben een aanhanger van de
pro-democratische beweging van
na de oorlog door welke wij nu
in vrijheid kunnen leven zonder
staatsinmenging", zo motiveerde
de links georienteerde auteur
zijn beslissing.
De weigering van Oë heeft velen
geschokt, al merken literatuur
critici op dat dit typisch iets
voor Oë is. Met zijn politiek
getinte werk heeft hij vaak tegen
de schenen van de gevestigde
orde geschopt.
Oë werd in 1935 in een afgelegen
dorpje geboren. Tijdens de oor
log verloor hij zijn vader en
grootmoeder. Zijn fascinatie met
de oorlog en de gevolgen daar
van voor zijn eigen generatie
hebben een duidelijk stempel ge
drukt op zijn werk, evenals de
geboorte van zijn geestelijk ge
handicapte zoon in 1963.
De boeken van Oë vliegen mo
menteel in Japan de winkel uit
en een heruitgave van zijn ver
zameld werk is in voorbereiding.
De 59-jarige auteur heeft aange
kondigd dat hij na voltooiing
van een driedelige romancyclus
over zijn eigen leven, met schrij
ven wil stoppen. In een interview
vorige week zei Oë dat hij. zich
wilde voorbereiden op de dood.
Ook heeft hij door het succes van
zijn zoon Hikari als componist
niet meer zo'n behoefte om te
schrijven.
De toekenning van de Nobelprijs
aan Oë is voor de Japanse media
aanleiding geweest om zijn werk
nader te bes.chouwen en het te
vergelijken met dat van de ande-
HWIffflrürffffeN
re Japanse Nobelprijswinnaar I
uit 1968, Yasunari Kawabata'
Terwijl diens werk uitgesproken
'Japans' van karakter is, te.
schrijft Oë meer 'universele the'
ma's, die culturele, historische
en taalkundige grenzen over-1
schrijden', aldus een criticus. 1
In Hirosjima Notities uit 1955
doet Oë verslag van zijn bezoek
aan de door een atoombom ver
nietigde stad, waarin hij ook de
wanhoop over zijn zoon be- I
schrijft. Drie jaar later wint hii I
de Shinchosa literatuurprijs me' I
zijn boek Een persoonlijke kwts- I
tie, waarin hij de strijd van een I
vader beschrijft die een geeste- I
lijk gehandicapte zoon opvoedt I
Dergelijke thema's zijn hoogst I
ongebruikelijk in Japan, waar I
een groot deel van de literatuur I
in het teken staat van de rituele R
zelfmoord.
Terwijl Kawabata in lijn met de i
Japanse literaire traditie oorlog
en geweld romantiseert, verte-1
genwoordigen de boeken van 0ë
een breuk met die traditie. De
bekroning van Oë's werk met de
Nobelprijs wordt als een 'goed
teken' gezien door alternatieve
schrijvers, 'bijvoorbeeld auteurs
uit etnische minderheden.
Kenzaburo Oë foto afp
I
