DE STEM
'Manipulatie geeft
mij een
kick'
>5
NATIONAL!
SLIJTERS,
WEEK 1991
John Irving vindt zijn
boeken minder bizar
dan het echte leven
Duistere plekken
zijn interessant'
IK:
IHAKER
ENIETEN IS.I
ER 1994
Grote Gids
t drank. Ook deze Menu-special
enemen.
LEZIERIGE AANBIEDINGEN...
lij de slijter voor u V 3
lini-krant van de
ibu, Legner, Dram-
enneker, De Kuy-
Jagermeister, Hooghoudt,
itz, Olifant, Rapid Ice, Bavaria
lantines en de Nationale Slijters
met diverse leuke aanbie
den, speciaal voor deze week.
de moeite waard!
KLAP OP DE VUURPIJL:
EEN CRUISE DOOR HET CARI-
GEBIED. Zeetours Cruises
mini-krant
u ook een
tg met als hoofdprijs een
geheel verzorgde cruise voor
Caiibisch gebied op de Wester-
e prijs wordt u aangeboden
t de Holland Amerika Lijn en
tweede prijs geven we ook nog
weg ter waarde van f 100,- elk.
het werkelijk feest bij de slijter,
nee!
ind America line
HOUND
i or iictiiutf (NTERN4nON4L
VRIJDAG 21 OKTOBER 1994 DEEL D
Door Henk van Weert
Zijn driejarig zoontje
sjouwt met schaakstuk
ken door de hotelkamer.
Irvings jonge Canadese
stouw probeert vruchte
loos het kind de princi
pes van het schaakspel
bij te brengen. Irving is
I resoluter. Hij stopt de
jongen een lappenpop
petje in de hand. „Probeer het zo
maar eens", schatert hij, „gewoon
over het bord bewegen".
John Irving is in Amsterdam om Een zoon van
het circus van commentaar te voorzien. Irving
:s klein, maar imposant. Zijn grijzende haren
wapperen op een granieten hoofd, dat rust op
een gespierd lijf, waaraan de ex-worstelaar te
herkennen is. Zijn bruine
ogen kijken je voortdurend
doordringend aan.
Opvallend aan het nieuwe
hoek is dat het zich in India
afspeelt, een verse omgeving
voor Irvings Vertelkunst.
De Amerikaanse schrijver John Irving werd in 1978
beroemd met De wereld volgens Garp. Daarna volg
den nog ettelijke vuistdikke romans. Van zijn nieuw
boek Een zoon van het circus zijn in ons land in en
kele weken tijd al
35.000 exemplaren verkocht. Het boek speelt zich
af in India. In de romans van Irving keren
dikwijls dezelfde elementen terug: geweld, lust,
(trans)seksualiteit en, in de marge, Wenen, waar Ir
ving als student gewoond heeft. Een onderhoud met
een gevierd man. Over India, over zijn
personages, lust en de Verenigde Staten.
„Duistere plekken zijn interessant".
vaste thuisbasis. Heeft u hem zo bedoeld?
„Ja. In de volgende eeuw zullen er veel men
sen zoals Dr. Daroewalla rondlopen. Niet
eens ontheemden. Ik denk juist aan goed op
geleide mensen, die zich uitstekend in de
maatschappij kunnen bewegen. In de 21e
eeuw worden zulke mensen in de ene plaats
geboren, volgen ze opleidingen in een ander
V heeft voor het boek re
search gedaan in India. Bent
e onder de indruk geraakt
«au de complexiteit van het
..Onder de indruk? Overdon
derd, zul je bedoelen. Ik ben
er met een boodschappen
lijstje naar toe gereisd. Ik wil
de in heel korte tijd allerlei
dingen zien. Van de rosse
buurt van Bombay naar het
circus, van het politieburëau naar het kinder
ziekenhuis. Snel die sfeer opsnuiven, heen en
weer geslingerd worden tussen de uitersten
van India, net zoals ik de missionaris in het
hoek, Martin Mills, dat laat meemaken, kort
nadat hij aankomt in India."
.Dat heb ik geweten. India snijdt je de adem
af. Het is alsof je op een weg rijdt en links en
rechts ingehaald wordt. En opeens blijken er
ook lui midden op straat te rijden. Kris kras'
door elkaar, de Landrover wint van een au
tootje, van de kameel en de ezel, maar verliest
iet van de vrachtwagen. Dat is mijn beeld
van India geworden. Ik heb over India niet
veel hoeven verzinnen. Irving-tricks heb je
daar niet nodig. Al
leen maar opschrijven
wat je ziet, meer niet.
Van wat ik schrijf
over het circus bij
voorbeeld is niets ver
zonnen. Vechtende
downs, olifanten die
cricket spelen: ge
woon uit de realiteit
geplukt."
Zoals altijd heeft John
irving veel werk ge
maakt van zijn be
langrijkste personage,
Ur. Daroewalla. Deze
arts woont en werkt in
Canada, bezoekt gere
geld zijn geboorteland
India en komt in Bom
bay in aanraking met
een transseksuele se
riemoordenaar,
«Dr. Daroewalla is tot
leven gekomen in Ca
nada. Ik liep door
joronto en toen zag ik
bem: een man die me
een buitenlander leek.
donkere huid, een
zaam wandelend op
bet trottoir, terwijl
bet sneeuwde. Toen
™am de gedachte bij
b® boven: hij is de
verpersoonlijking van
bet gevoel ergens
weemd te zijn. Het is
een gevoel dat in zo'n
njan blijft doorzeuren,
dat beeld hield me
bezig. Daar moest ik
iets mee doen".
Dr Daroewalla lijkt
me de personificatie
l'"n de man van de
wekomst, waarvan we
oen heleboel voorte
enen zien. Ontheem
den, mensen zonder
Long Island, maar alleen omdat
Long Island een aardige omge
ving voor de kinderen was. Nu
woon ik ergens achteraf in Ver
mont. En soms in Toronto, omdat
mijn vrouw Canadese is. En over
al voel ik me nieuwkomer. De
meeste schrijvers, kunstenaars en
intellectuelen hebben zo'n gevoel,
denk ik. De gebondenheid aan een
geboorteplaats is aan het verdwij
nen en zal steeds meer op de ach
tergrond raken."
„Dat gevoel heb ik in Dr. Daroewalla willen
leggen. Omdat hij in een roman moest passen,
heb ik hem sterk overdreven. Ik heb hem een
gekleurde huid gegeven om dat gevoel te ver
sterken. Bovendien heb ik hem zo in de tijd en
op lokaties geplaatst, dat hij zich nergens
thuis kan voelen. Hij verlaat India net voor de
onafhankelijkheid, hij studeert in Wenen ter
wijl Oostenrijk bezet is door de geallieerden.
Hij trouwt een Europese en gaat
naar Canada en dan weer naar In
dia. Hij heeft nooit een echt land
van zichzelf. Hij is in India net
zo'n vreemdeling als ik toen ik in
India research deed."
De personages in romans van
John Irving zijn niet alledaags. Ir
ving is een fantasievol architect
van romanfiguren, die naar het
bizarre neigen. In Een zoon van
het circus stappen zulke figuren
ook rond: een transseksuele
moordenaar, een blonde vamp die
in het openbaar haar borsten ont
bloot, een vechtende circusdwerg,
travestieten, een zure mannen-
haatster.
land of continent en eindigen ze in een vol
strekt andere omgeving, op hun vierde of vijf
de stek. Daar hoort een bepaald gevoel bij.
Dislocatie. Ik ben zelf een goed voorbeeld. Ik
ben geboren in New Hampshire, maar als ik
daar weer eens ben, heb ik niet het gevoel dat
ik thuis kom.
In mijn leven heb ik in wel twintig verschil
lende plaatsen gewoond. En nergens heb ik
me echt deel van de lokale gemeenschap ge
voeld. Ik woonde in Wenen, maar daar was ik
slechts student, geen Wener. Ik ging naar
New York, maar alleen maar omdat New
York me een geschikte stad leek om mijn
echtscheiding te verwerken. Ik woonde in
Wat vindt u ervan dat lezers uw
boeken dikwijls als bizar ervaren.
Heeft u uw personages zo bedoeld?
Nadenkend, voorzichtig formulerend: „Ik heb
er geen bezwaar tegen als men bepaalde figu
ren als bizar typeert. Zo'n Rahoel in dit boek,
de transseksuele moordenaar, is natuurlijk
bizar, abnormaal. Maar anderen zijn dat juist
niet. Dr. Daroewalla is als belangrijkste per
sonage absoluut niet ongewoon. Hij is een ge
wone man, iemand die iedereen zich kan
voorstellen. De figuren die mijn boeken dra
gen zijn nooit bizar. Ook de tweeling in dit
boek, inspecteur Dhar en Martin Mills, is niet
uitzonderlijk. Het feit dat ze al heel jong van
elkaar gescheiden zijn en de omstandigheden
waarin ze leven maken ze
wei buitengewoon. Mijn
boeken bizar noemen is in
wezen zeggen dat ze niet
realistisch zijn. Dat be
strijd ik. Ik geloof niet dat
er in mijn boeken iets
voorkomt dat zo bizar is
als bepaalde figuren of
gebeurtenissen in het ech
te leven."
„Wat je ook hoort is: die
boeken van Irving zijn zo
gewelddadig. Daar heb ik
het zelfde commentaar
op. Zijn mijn boeken ge
welddadiger dan de he
dendaagse maatschappij?
Nee toch? Wie zegt dat er
veel geweld in voorkomt
heeft gelijk, dat kan ik
moeilijk bestrijden. Maar
te veel? Geloof ik niets
Kraai
Zijn boeken zijn bouw
werken. Irving is typisch
een auteur die voldoet aan
het romanprincipe van
W.F. Hermans, dat voor
schrijft dat er in een boek
geen mus dood van het
dak mag vallen, zonder
dat dit een reden heeft. In
Een zoon van het circus is
een kraai-variant op Her
mans' stelregel te vinden.
Aan het begin van het
boek laat Irving een kraai
op een plafondventilator
landen. Honderden blad
zijden later blijkt pas wat
die kraai daar deed.
Uw romans zijn lang en
het aantal verwikkelin
gen, verhaallijnen en per
sonages is groot. Is het een
krachttoer om het verhaal
John Irving: „Als ik een skiër was, zou ik de diepste afdelingen en de moeilijkste stukken zoeken.
FOTO'S KLAAS KOPPE
in de hand te houden, terwijl u het aan het
schrijven bent?
„Ja, dat is zo. Schrijven is hard werken. Maar
dat is tegelijk een van de redenen waarom ik
nog schrijf. Als ik een skiër was, zou ik de
diepste afdalingen en de moeilijkste stukken
opzoeken. Als schrijver heb ik ook zo'n hou
ding gekozen. Problemen opzoeken, daar gaat
het om. Een verhaallijn oppikken en afkap
pen, dan een ander verhaaltje beginnen en
stilleggen, een personage binnen loodsen en
hem weer afvoeren. En zo doorschrijven, tot
dat alles samenkomt, 200, 300 of 500 bladzij
den verder.
Al schrijvende moet ik in de gaten houden
wat ik de lezer al verteld heb en wat ik nog
voor hem verzwegen heb. Wie hij wel kent en
wie niet, wanneer iemand terugkomt in het
verhaal en wanneer hij weg gaat. Schrijven is
één grote manipulatie van de lezer. Dat geeft
mij een kick. En dat is ook de kick die een le
zer in mijn boeken vindt, hoop ik. Als hij ten
minste geduldig is. Ik ken genoeg schrijvers
en lezers die gruwen van mijn manier van
schrijven. Prima, ik pas me niet aan".
Lust en seksualiteit zijn ingre
diënten in uw boeken. U ge
bruikt ze alsof u wil zeggen dat
lust de drijfveer voor alles is,
dat lust de wereld laat draaien.
„Ik weet niet of dat zo is. Of lust
de drijvende factor achter alles
is? Het lijdt geen twijfel dat lust
en seks dingen laten gebeuren.
Voor een verhalenverteller is
lust een krachtig middel om
verhalen een wending te geven.
Er zijn meer van zulke midde
len: de dood van een naaste fa
milielid, een ongeluk, geweld. Dat zijn alle
maal voorvallen, die ook in de werkelijkheid
iemands leven totaal kunnen veranderen, of
althans het gewone levensgangetje kunnen
onderbreken.
Een romanschrijver kan daarmee uit de voe
ten. Ook met het tegendeel overigens: gebrek
aan lust. Jenny Fields in De wereld volgens
Garp en personages in enkele andere boeken
besluiten op een gegeven moment dat ze aan
seks geen behoefte meer hebben. Lust, of be
ter de controle over lustgevoelens, blijft zo
stof bieden voor verhalen."
Extreem
Meer dan eens voert John Irving transseksue-
len ten tonele. Garp bevat de transseksuele
footballspeler Roberta Muldoon, in Een zoon
van het circus draven van geslacht verander
de mensen op.
„Transseksualiteit is een extreem iets", zegt
de schrijver, „en dus interessant voor fictie.
Je kunt met extremiteiten twee kanten op. Of
een extremiteit staat voor heroïek of voor het
slechtste van het slechtste. Onder de mensen
die we het meest bewonderen zijn genoeg ex
treme figuren te vinden. Gandhi was geliefd,
omdat hij een extremist van het goede soort
was, Hitier verguisd omdat hij het slechte
vertegenwoordigde.
Een van de meest extreme dingen die je in het
leven kunt doen is van geslacht veranderen.
Dat kan ook goed of slecht uitpakken. Ik ken
slechts enkele transsexuelen, maar ik weet
dat het zo is. Enkelen van hen zijn de moedig
ste en succesvolste mensen die ik ken. Andere
zijn volslagen fucked up. Volkomen crazy.
Tja, van geslacht veranderen is een verschrik
kelijke gok."
Irving beschrijft uitbundig de bordelen van
Bombay. In beeld komt ook de criminele
Hauptbahnhofbuurt van Frankfurt, die be
kend staat als het gevaarlijkste stukje Duits
land. Irving lijkt gefascineerd door zulke
Twilight Zones in grote steden.
„Natuurlijk. Zulke duistere plekken zijn zon
der meer interessant, omdat daar de dingen
nou eenmaal gebeuren. Daar haal ik stof voor
mijn boeken. Ik ken die buurt van Frankfurt
uit eigen ervaring. Het bijzondere daarvan is
dat je dat gebied als argeloos bezoeker bijna
niet kunt mislopen. Als je niet oplet wandel je
rechtstreeks vanuit het Hauptbahnhof dat
buurtje in. Juist dat gegeven gebruik ik in het
boek. Nancy loopt rechtstreeks vanuit Ameri
ka, vanaf het vliegveld en vanuit de trein, in
de handen van de drugsdealer Dieter. De eni
ge stad waar dat logischerwijs kon was
Frankfurt.
Amsterdam misschien ook, want als je vanuit
het Centraal Station linksaf slaat loop je ook
zó de Wallen op. Ik ben,op de Wallen geweest,
natuurlijk, want ik ben altijd en overal
nieuwsgierig. De Wallen vond ik niet gevaar
lijk. Dat is een toeristische omgeving, niet
zo'n angstaanjagend buurtje zoals in Frank
furt."
Clinton
John Irving is een van de weinige Amerikaan
se sterren die zich identificeert met de Demo
craten en daar voor uitkomt.
Hij heeft zich groen en geel
geërgerd aan 12 jaar Republi
keins bewind ('nietsnutterij')
onder Bush en Reagan. In de
bundel De Redding van Piggy
Sneed is het verhaal Mijn di
ner in het Witte Huis opgeno
men waarin hij verslag doet
van een groot diner met Rea
gan.
Bent u inmiddels uitgenodigd
door Bill Clinton of Al Gore of
bent u intussen zo teleurge
steld in twee jaar Clinton dat
u daar geen behoefte aan
heeft?
„Twee keer ben ik uitgenodigd
en twee keer was ik helaas
verhinderd. Beide keren wa
ren het grote banketten, geen
dinertjes voor twee, jammer
genoeg. Ik zou Clinton graag
ontmoeten. Ik heb op hem ge
stemd en ik doe dat de volgen
de keer weer. Ook ik had ge
hoopt dat hij meer van de
grond zou krijgen dan gereali
seerd is. Maar vergeet niet, dat
het momenteel puinruimen is
voor Clinton. Twaalf jaar
nietsnutterij werk je niet zo
maar even weg. Clinton moet
zich liberaler opstellen dan hij
momenteel doet, denk ik.
Maar in Amerika heerst tegen
woordig een slecht klimaat
voor vrijzinnige denkers. Ik
denk dat de mensen te weinig
geduld hebben met Clinton.
Hij moet absoluut doorgaan.
De klok terugdraaien kan niet
meer. Nog eens zoveel jaren Republikeinse
wanvertoningen kan het land niet verdra
gen."^
In het zelfde verhaal voorspelde u dat eens
Amerika een 'volslagen ongeschikte kandi
daat als Ross Perot' tot president zal kiezen.
Zijn de kansen daarop gestegen, de afgelopen
jaren?
Zachtjes, bijna mijmerend: „O yeah. Ik ben
bang van wel. De geschiedenis heeft aange
toond dat dit zeker mogelijk is. Na Reagan,
die tweederangs acteur en beroerde gouver
neur, is alles mogelijk. Ook figuren als Perot."
Het zou een boek van u kunnen zijn: De ver
kiezing van Ross Perot?
Bijtend: „Ik geloof niet dat politici interes
sant genoeg zijn als personage voor een ro
man. Te oppervlakkig. Allemaal".
Het pleit niet voor de Amerikanen dat ze mo
gelijk zo iemand in de mooiste stoel van het
land helpen...
„Lach jij maar niet te snel!
Alsof de rest van de wereld in
zulke goede handen is. Toeval
lig ben ik zo kritisch op mijn
eigen land, omdat ik dat het
beste ken. Die vervlakking in
Amerika is ook bedreigend
voor jullie, Europeanen, ver-
geet dat niet. Conservatieve
Amerikanen schermden vroe
ger met'de wapens, nu trekken
ze hun zakrekenmachines.
Rechts Amerika voelt er niets
meer voor om nog langer geld
te besteden aan militaire in
terventies overal in de wereld om lokale con
flicten te bezweren. Weet je wat er momenteel
in die kringen gezegd wordt? 'Laat ze elkaar
maar afmaken, daar in Bosnië'. Als ik Euro
peaan was, zou ik me daar zorgen over ma
ken. Want Europa, de Nato en de VN hebben
bewezen dat ze die conflicten zonder Amerika
niet aankunnen."
Over Europa gesproken: komt John Irving
nog wel eens in Wenen, zijn oude liefde die hij
in zijn boeken in de kantlijn bezingt? Ai, de
liefde blijkt over. „Toenhet nieuws over
Waldheims oorlogsverleden bekend werd,
was ik er voor het laatst. Ik heb gemerkt hoe
dat zijn populariteit daar alleen maar ver
groot heeft. Daar ben ik van geschrokken. Het
probleem van Wenen is dat het een heel pro
vinciaal stadje is, met alle vooroordelen van
dien. Bürgerlich. Dat is de reden waarom een
ultra-rechtse man als Jörg Haider kansen
krijgt. Ik kom er niet meer. Niet dat ik een po
litieke daad willen stellen, hoor. Ik heb ge
woon niets meer in Wenen te zoeken..."
