soneel
EN?
Week nd
meest
lires
lpt u
weg.
pESTEM
E4
Sinds een aantal jaren bestaat
de Registratiekamer. Een
formele waakhond, die op
moet letten of geen misbruik
wordt gemaakt van
persoonsbestanden en
-gegevens. Vorige maand
presenteerde de
privacy-waakhond zijn
jaarverslag. En sloeg alarm. In
toenemende mate worden onze
privé-gegevens opgeslagen in
steeds meer bestanden, zeg
maar elektronische
kaartenbakken. Maar intussen
zijn privacy en
zelfbeschikking niet meer zo
vanzelfsprekend.
Registratiekamer
en onderzoekers
slaan alarm over
'gebruik'
persoonsgegevens
Nu de techniek
'Big Brother'
mogelijk maakt,
maakt niemand
zich nog druk
1994
X 59
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van de
I vnu Dagbladengroep
Advertentiereserverinaen-
tel. 073-125225, fax 073-1570.,
Postbus 449, 5201 AK Den Bo^j,
Iv.a.
699,
559,
rch-
559,
p99,
«99,
p59,
rsje-
vp,
bij
pmst
I Bel
6gr
WINTERSPORTARR
Karinthie (0) 9 dgs avont/
en sportieve wintervakan,'»
in Berg im Drautal bij lien,
Spittal(Goldeck)en NassfeJ
Sneeuwzekere pistes von!
alpineski met event.les o„,
hotel: een 4 fam.hotel/iu»!
kamers in een schitterend»
omgeving voor langlaufer,
en wandelaars aan de voet
van de Emberger Alm.in h»
hotel o.a. zwemb., sauna
sol. en kegelbn. Vertr dat
9 dec./6 jan./ 17febr pri
p.p. 890,- 1/2 P |ux br
Groepskort. tot 5% SEir
Sports, Events en Tourism
tel:046-748008 fax:755444
Mauritsln 37, Postbus 4fls
6160 AL Geleen.
ski condition"!^
van uithoudingsvermogen
kracht+lenigheid. Winterse'
klaar met gipsgarantie
040-538257/04937-93344°
Skiën in Polen? SNEEUW
ZEKER EN GOEDKOOP
Voor skimogelijkh. m.eiaen
auto (v.a./ 229,-) p0|Ska
Travel (SGR): 085-640834
Snow Sun Ski-f^T^
taxfree Andorra. 10 dan
hotel HP inol. bus va
ƒ449,- p.p.; 10 dgn. app
incl. bus v.a. 269,- p.p.;
week app. m. eigen venroer
v.a. 79,- p.p. Toesl. Roya|
Class 50,-. Gratis folder
bij uw ANVR of V&D Reis-
buro of bel SNOEYINK
BUS+AUTOREIZEN 05413-
53200 (ANVR/SGR)
NAUTILUS Skialpine 9 dgs
Heiligenblüt. Sneeuwzeker
3000 m. incl. 6 dg. skipas
luxe bus, fijn clubhotel, hp'
Eigen skischool, geen
hoogseizoen toeslag, ook
kinderjeugdkampen v.a.
600,-. Info: 04183-2887
Oostenrijk Prima Formule
vanaf 399,-voor brochure:
MacPHEARSON Travei
08894-50503/080-452437
SRC biedt een gevarieerd
en SCHERP GEPRIJSD ski
aanbod. Oostenrijk v.a.
199,-.Tsjechië v.a. 199,-
Frankrijk incl. skipas v.a.
289,-. Zwitserland incl.
skipas v.a./ 569,-! Ook zeer
voordelige skireizen voor
gezinnen met kinderen!
Gratis reisgids! Bel Specia
le Reizen Centrale 050-
120100 (24 uur/dag) of 020
6202121 anvr/sg r.
Reizen en Rekreatie van de
VNU Dagbladen bereiken
ruim TWEE MILJOEN men
sen!
t(4)
MERGENS.
ZATERDAG 15 OKTOBER 1994
Privacy-onderzoekers drs. Elsa Houtepen en drs. André Mosshammer Eham Consultancy. „We
kunnen niet ontkennen dat de aandacht voor privacy wat minder geworden is. Fraude- en
criminaliteitsbestrijding zijn nu dé onderwerpen.foto peter mastenbroek
Door Rinze Brandsma
De veronachtzaamde privacy
Een kankerspecialist ver
koopt het adressenbe
stand van zijn patiënten
aan een pruikenfabri
kant. Een grof schan
daal. Kan niet, volkomen
in strijd met de privacy, iedereen
zou steigeren.
Ander voorbeeld. Iemand worstelt
met rugproblemen. Van huisarts
naar fysiotherapeut en yogaclub.
De eerste twee zijn gebonden aan
het medisch beroepsgeheim. Maar
wat als de yogaclub, om een punt
gave lesruimte in te kunnen rich
ten, besluit de kaartenbak met
adressen te gelde te maken? En als
de yoga-ende ruglijder vervolgens
bestookt wordt met folders over
speciale stoelen, rugsparende bed
den en magnetiserende massage
kussentjes die een eind aan alle
lijden maken? Kwestie van privacy,
toch?
Denkbeeldig zijn de voorbeelden
niet. Of neem de 'smartcard' die
onschuldig zorgpas heet. Een plas
tic kaartje, met in een computer-
chipje medische gegevens. Behalve
de gegevens voor de ziektekosten
verzekering kan er je hele ziel en
zaligheid in vastgelegd worden.
Medicijngebruik, operaties, dok
tersbezoek, aandoeningen, afwij
kingen. Handig voor verzekeraar
en de medische stand.
Nog een stap verder. Ze stoppen er
je sofi-nummer in. Gegevens over
je fiscale leven, je huursubsidie,
uitkeringen. Je banksaldo, contac
ten met justitie, hypotheek, lenin
gen. Geen probleem, geheugen
ruimte te over. Je hele doopceel in
digitale bits op zak. Ho, roept daar
iemand, privacy. Want wie gaat dat
aan, wie mag die gegevens inzien,
wie mag wat weten?
Het woord stond laatst weer
eens in een krantekop: pri
vacy. Terug van lang weg
geweest.
Het lijkt een klank uit de jaren
zeventig en tachtig. Met de volks
telling van 1971 die brede weer
stand losmaakte, begon bewust
wording en verzet. Onze meningen,
gezondheid, al onze gegevens wer
den in computerbestanden opgesla
gen. Aantasting van de persoonlij
ke levenssfeer, zo heette het. Waar
om moest de 'controlestaat' dat
allemaal van ons weten en bewa
ren? Leefden we soms in een poli
tiestaat? Werd Orwells profetie van
'Big Brother is watching you' dan
toch waar?
Maar Orwells spookjaar 1984 ligt
al weer tien jaar achter ons. Voor
een alomtegenwoordige loerende
Grote Broer zeggen we nu niet
meer bang te zijn. Omdat Grote
Broer voor ons zorgt, wil hij ook
kunnen controleren of wij zijn bij
stand terecht ontvangen hebben.
Wij vinden dat nu kennelijk te
recht. Deskundigen kijken terug en
spreken tegenwoordig honend over
een 'etnische overkill' in vroeger
jaren, waarin alles en iedereen op
de kreet 'privacy' aansloeg en pro
testeerde.
Alsof privacy, de bescherming van
persoonlijke vrijheid en levens
sfeer, nu zo geweldig goed gewaar
borgd is. Alsof de voortschrijdende
techniek niet langzaam maar zeker
onze levenssfeer aantast. En, bij
voorbeeld, de opmars van bewa-
kings-videocamera's aan de open
bare weg en in winkelcentra nog
bij te houden is.
Sinds een aantal jaren bestaat de
Registratiekamer. Een formele
waakhond, die op moet letten of
geen misbruik wordt gemaakt van
persoonsbestanden en -gegevens.
De nieuwe Wet Persoonsregistratie
(WPR) uit 1990 legde de grondslag
voor die Registratiekamer.
Vorige maand presenteerde de pri
vacy-waakhond zijn jaarverslag.
En sloeg alarm. In toenemende ma
te worden onze privé-gegevens op
geslagen in steeds meer bestanden,
zeg maar elektronische kaarten
bakken. Maar intussen zijn privacy
en zelfbeschikking niet meer zo
vanzelfsprekend. En niet zo goed
beschermd als de bedoeling was in
de jaren zeventig en tachtig, toen
wij ons veel meer opwonden over
privacy. Met name politie en medi
ci gaan minder zorgvuldig om met
particuliere gegevens, constateerde
de Registratiekamer. Het aantal
klachten nam vooral sterk toe op
het gebied van de gezondheidszorg.
Privacy is voor sommige denkers
en beleidsmakers niet meer het
hoogste goed. Criminologen roffe-
Jen de laatste jaren graag op de
trommel van fraude- en misdaad
bestrijding. Privacy, roepen zij
dan, mag nooit dekmantel zijn voor
onaanvaardbare, kwalijke praktij
ken.
Zo wil de Rotterdams/Leuvense
hoogleraar strafrecht C.Fijnaut een
betere balans tussen beschermen
en effectiviteit: „Het kan niet zo
zijn dat de privacywetgeving de
uitwisseling van informatie blok
keert, terwijl ondertussen kleine en
grote schurken ongestoord dwars
door Europa reizen." Ook andere
'crime-fighters' hebben meer be
grip voor de jacht op drughandela
ren dan voor 'de privacy van de
crimineel'.
Dat soort discussies irriteert de
weinigen, die zich in ons land nog
steeds wèl druk maken om privacy.
„Ik was laatst op een congres over
gezondheidszorg. Daar werd dood
leuk de stelling gebruikt 'privacy is
niet belangrijk, gezondheid is be
langrijk'. Alsof het niet het een én
het ander is. Waarom zou dat niet
kunnen samengaan?," vraagt drs.
Elsa Houtepen zich af.
„Er ontstaat een sfeer dat mensen
die voor privacy zijn, vast iets te
verbergen hebben. Die zullen wel
gefraudeerd hebben of zo. Een het-
zerige benadering," merkt drs.
André Mosshammer.
Samen drijven zij in Almere het
adviesbureau Eham Consultancy.
Ze werkten jaren voor de fameuze
Stichting Waakzaamheid Per
soonsregistraties die na bijna twin
tig jaar in mei falliet ging. Een
teken aan de wand? Omdat onze
samenleving zich niet meer zo druk
maakt om de bescherming van de
privacy? Minder gezond wantrou
wen heeft?
„We kunnen niet ontkennen dat de
aandacht voor privacy wat minder
geworden is. Fraude- en criminali
teitsbestrijding zijn nu dé onder
werpen. De balans met aan de ene
kant privacy slaat nu meer naar de
andere kant door. Er heerst onver
schilligheid en gelatenheid, zo van.
het zal wel ergens goed voor zijn,"
menen Mosshammer en Houtepen.
Klaagt de burger in ons land niet
meer over aantasting van zijn pri
vacy? „Toch wel. Als je geen hypo
theek of lening krijgt door verkeer
de gegevens in de bestanden. Of
door de legitimatieplicht: toen ie
dereen ineens een kopie van rijbe
wijs of pas bij zijn werkgever
moest inleveren. Toen was het even
'héé, waarom is dat?'. Maar in de
algemene discussie over illegalen
werd de invoering van de legitima
tieplicht gepikt." Er werd niet te
gen te hoop gelopen, zoals destijds
bij de volkstelling.
Toch zijn hinderlijke vormen van
aantasting van je persoonlijke le
venssfeer wel degelijk aan de orde
van de dag. Neem de adressenbe
standen, die bijvoorbeeld de PTT
vrijelijk mag verkwanselen voor
commerciële doeleinden. Per doel
groep worden adressen, telefoon
nummers en postcodes, ingedeeld
naar welstandsklasse, verkocht aan
het bedrijfsleven. De 'direct mail'
en het telefonisch marketen die
daar het gevolg van zijn, worden
vaak ervaren als irritant, maar ge
laten aanvaard.
Privacy krijgt nog wel tamelijk
veel aandacht in de gezondheids
zorg. Die is daar nog lang niet
overal goed geregeld.
Begin deze maand verscheen een
rapport over de privacy-aspecten
van de zorgpas. Zorgverzekeraars
hebben plannen, zo'n chipkaart op
grote schaal in te voeren.
Mosshammer en Houtepen van bu
reau Eham verrichtten het onder
zoek in opdracht van het ministerie
van volksgezondheid en welzijn.
Zij concludeerden dat de privacy
bij de zorgpas onvoldoende gega
randeerd is. „Terwijl dat heel
dichtbij komt wat je voor jezelf
wilt houden: de lichamelijke aspec
ten van privacy, jezelf écht al dan
niet moeten blootgeven.
Op een zorgpas kunnen verzeke-
ringsgegevens staan. Er kunnen
ook medicatiegegevens bij. Of, voor
eerste hulp, SOS-gegevens. Maar
op een chipkaart past ook een
compleet medisch dossier. De
vraag is dan wie welke gegevens
mag inzien. En wie verantwoorde
lijk is voor de gegevens, wie die
gegevens mag invoeren, wie let op
.fouten.
De privacy-onderzoekers van
'Eham' signaleren dat daarover on
voldoende duidelijkheid en regels
zijn. „Het zijn leuke ontwikkelin
gen waarbij steeds meer technisch
mogelijk is, maar denk eerst na wat
je ermee wilt. Moet een sollicitant
bij de medische keuring zijn zorg
pas met medisch dossier overhan
digen? Tot welke leeftijd mogen
ouders de gegevens van hun kinde
ren inzien?"
Privacy-behoeders Houtepen en.
Mosshammer bespeuren de trend
dat steeds meer van onze gegevens
geregistreerd worden. Wij zijn met
z'n allen een eind op weg naar de
controlestaat waar we in de jaren
zeventig zo bang voor waren. „Wij
genereren gegevens die eerder
nooit bijgehouden werden. Steeds
meer van wat wij doen, wordt
ergens geregistreerd. Via elektroni
sche toegangssystemen kan precies
bekend zijn hoe laat iemand komt,
parkeert, weggaat. Met de opkomst
van de lease-auto met benzinepasje
kunnen iemands gangen in kaart
worden gebracht: plaats en mo
ment van tanken, kilometerstan
den. Waar je eerst anoniem was,
sta je nu geregistreerd."
De zorg voor overmatige registratie
Steeds meer van wat wij doen,
wordt ergens geregistreerd. Via
elektronische toegangssystemen
kan precies bekend zijn hoe laat
iemand komt, parkeert, weggaat.
foto do visser
en misbruik van gegevens is het
grootst op medisch gebied. Als het
gewoon wordt dat via DNA-tests
de strikt persoonlijke 'vingeraf
druk' van je erfelijk materiaal
wordt vastgelegd, zal dat zeker ook
gebruikt worden. „En wie of wat
spoor je daar dan mee op? Een
verkrachter, akkoord, zal de maat
schappij zeggen. Maar moet je eer
inbreker of tasjesrover ook op dit
manier kunnen opsporen, bijvoor
beeld via een aangetroffen losst
haar?"
Op privacy-gebied komen excesser.
voor. Steeds vaker lees je ovei
werkgevers, die hun eigen werkne
mers laten volgen, bijvoorbeeld bi;
het vermoeden dat iemand niel
ziek is, maar bijklust. Over een
beveiligingsbedrijf, dat een concur
rent in wil huren om het eigen
personeel te controleren. Iemands
prestatie valt via de computer im
mers gemakkelijk te 'meten'; hoe
lang iemand met een klant bezig is
maar hoe klantvriendelijk iemand
te werk gaat, dat staat niet in de
registratie. André Mosshammer:
„Er is een ontwikkeling dat de kille
cijfers geanalyseerd worden. Ach
tergronden en resultaten wegen
minder mee.
Is de angst voor de ene chip
kaart op zak waarop je hele
doopceel digitaal staat reëel?
Technisch zou het geen pro
bleem zijn. Persoonlijke en medi
sche gegevens, toegang tot gebou
wen, betalen, telefoneren: elke
combinatie is mogelijk. Toch zal
dat maatschappelijk teveel weer
stand oproepen. Elektronisch spa
ren bij je tankstation of super
markt naast je complete medische
dossier, dat willen we niet. „Het
publiek zal niet geloven dat de
privé-gegevens afgeschermd wor
den. Mensen zullen het idee hebben
dat als ze met hun smartcard naar
de bank gaan om geld te lenen, ze
daar meteen even kunnen kijken
welke ziektes je de laatste tijd hebt
gehad."
„En denk aan de bonus/malus-re
geling bij WAO. Werkgevers zullen
zoveel mogelijk willen inschatten
hoeveel kans iemand maakt om in
de WAO terecht te komen. Moge
lijk riskante hobbies, sporten, kans
op een hartaanval, alsnog een aids-
test bij een 'homofiel uiterlijk'
Nee, die voorbeelden verzinnen we
niet zelf. Allemaal inbreuken op je
privacy."
Want welke garanties krijg je? Als
alles op die chipkaart staat vastge
legd, lukt het je dan wel altijd je
privacy te beschermen? Verstrek
ken van medische gegevens bij sol
liciteren of aanvragen van een hy
potheek: „Een huisarts kan nu ver
wijzen naar zijn medisch beroeps
geheim. Als alles op een chipkaart
staat, hoe vrij ben je dan om te
zeggen dat werkgever, verzekeraar
of bank daar niets mee te maken
hebben? Er staan nog teveel van
die vragen open. Als men besluit
een zorg-chipkaart in te voeren
moeten eerst sluitende afspraken
over dat alles gemaakt worden."
