DE STEM
Uit de directeurskamer
en de fabriekskelder
s
Textielmuseum
Tilburg rehabiliteert
een hele tak van kunst
ttte^
PTIEK
^fitters
rs
rsen
teurs
onturen
econ BVBA, op
erken in Neder-
antooruren:
10-4137388
Je huis
in de krant
brengt mensen
over de vloer.
ENNO CYSnl;.:
IENNO CYSOLW
UITSLAG LOTERIJ
t.g.v. W.V. ROOSENDAAL:
Mountainbike lot nr. 5037
Overige prijzen:
2101, 16276, 14606,
21000, 2250, 15116,
15993, 16809, 11876,
5010, 11887, 945,
946. 4249, 15547,
635, 15935, 16277,
18702, 4111, 4001
10000, 15750, 5126,
4501, 3904, 2521,
14886, 15650.
Voor afhalen door u gewonnen^
prijzen tel. 01650 - 60649
Lw huis op dit formaat in
de krant kost meestal
minder dan een maan
hypotheekrente en
verkoopt sneller, want-
En dc makelaar weet va"
wanten en kranten-
Grote Gids
poor onze redacteur
Hans Rooseboom
ln het Nederlands Textielmu
seum hangen tientallen Bra
bantse en Zeeuwse industrie
baronnen te kijk. Streng en
trots blikken ze,ons aan. Het
zjjn geslaagde mannen, ver
eeuwigd vaak door schilders
van naam: Jan Sluyters, Carel
Willink, Sierk Schreuder.
De conterieitsels van de 19e- en
2l)e-eeuwse regenten van het
grootkapitaal worden afgewis
seld door geschilderde impressies
van de bedrijven waar dat kapi
taal werd verdiend: fabrieken,
havens, kantoren.
We zien hier het bedrijfsleven in
beeld. Gebouwen, mensen en
produkten, zoals gezien en vorm
gegeven door beeldend kunste
naars, bekende en onbekende. Al
deze kunstwerken, bij elkaar een
stuk of honderd, zijn tevoor
schijn gekomen uit de boezem
van de bedrijven zelf. Daar heb
ben ze vaak tientallen jaren een
sluimerend bestaan geleid.
Ter gelegenheid van het jubileum
van de Brabants-Zeeuwse Werk
geversvereniging (75 jaar) is deze
tentoonstelling in het Tilburgse
Textielmuseum georganiseerd.
Een toepasselijke omgeving,
want het museum is gevestigd in
een oude textielfabriek, en be
heert een aantal goed werkende
historische weef- en spinmachi
nes.
De tentoonstelling 'Kunst van
zaken' is pionierswerk. Het in
vullen van een witte vlek in de
kunstgeschiedenis, een speur
tocht naar onbekende kunst.
Kunst die over het algemeen ge
negeerd wordt. De officiële
kunstgeschiedenis kijkt deze 'be-
drijfskunst' met de nek aan. In
musea zul je dit werk niet vinden.
Het onderwerp wordt als te pro
zaïsch beschouwd, of als minder
waardig.
Straf
Vanuit de Middeleeuwen dateert
de opvatting dat werk dat met de
handen wordt verricht de straf is
die de mens kreeg opgelegd van
wege de zondeval. Zware licha
melijke arbeid heeft dus een ne
gatief imago, nog altijd. Eeuwen
lang was het onderwerp niet ge
schikt in de beeldende kunst, en
dat blijft lang doorwerken.
Slechts in de bedrijven is de
kunst te vinden, of bij de direc
teur thuis, of bij employées die
het werk bij hun afscheid cadeau
kregen. „Bij fusies belandden de
objecten in het gunstigste geval
in het bedrijfsarchief. Maar
meestal belanden ze op de zolder
of in de kelder, hoe waardevol ze
misschien ook zijn. Er zal heel
veel verloren zijn gegaan", zegt
drs. Mayke Groffen, samensteller
van de tentoonstelling.
Vragenlijst
Ter voorbereiding van de ten
toonstelling is er een vragenlijst
uitgegaan naar de 2000 leden van
de Brabants-Zeeuwse Werkge-
versverening. Wat hebt u voor
kunst in uw bedrijf? Mayke Grof
fen: „Veertig procent van de be
drijven reageerde daarop. Er
kwamen 600 kunstwerken uit de
ous. Die hebben we allemaal
geïnventariseerd. Dat was niet
allemaal even eenvoudig. Soms
was de maker niet eens bekend,
vaak de datum niet, of de reden
van de opdracht. Dat moesten we
allemaal achterhalen".
In bedrijven wordt de aankoop of
verkoop van kunstwerken nau
welijks gearchiveerd, zo blijkt uit
dit onderzoek. Nergens liggen de
gegegevens vast. Van een portret
aan de wand weet men niet meer
dan 'iemand die vroeger direc
teur was'. Of men heeft geen
'auw idee wat er op een schilde
rij is afgebeeld.
Portretten
Van die 600 werken zijn er 100
voor de tentoonstelling geselec-
*Jan Sluyters: Dr. A.F. Phi
lips. Olieverf (1934)
'Mia Trompenaars: Rondko-
(1986) Eindhoven
teerd. Allereerst zijn daar de por
tretten. Uit directeurskamers en
kapitale woonhuizen zijn tiental
len portretten tevoorschijn geko
men. Waaronder van de hand van
beroemde schilders als Willink en
Sluijters. „Alle Nederlandse por
tretschilders van naam zijn ver
tegenwoordigd. Je mist er eigen
lijk geen een", aldus Maya Grof
fen.
„Die portretten dateren vooral
uit het begin van de periode die
wij hebben gekozen (de laatste
honderd jaar). Indertijd was de
ondernemer het bedrijf. Die werd
dus afgebeeld. In een latere pe
riode doet de persoon van de di
recteur er minder toe. Het bedrijf
wordt een organisatie waaraan
de directeur leiding geeft. De na
druk kwam vervolgens te liggen
op de gebouwen, vooral toen ze
onder architectuur werden ge
bouwd. Het bedrijfspand werd de
trots van de onderneming, en dat
moest afgebeeld worden. Weer
later zie je vooral afbeeldingen
van de arbeid, van de arbeider en
van de werkplek. En tenslotte, in
deze tijd, draait het om afbeel
dingen van het produkt".
Geschiedenis
Die volgorde van thema's is dus
tegelijkertijd een geïllustreerd
stuk sociale geschiedenis.
De tentoonstelling in Tilburg is
zo ingericht dat er een evenwich
tig aanbod is ontstaan, een breed
beeld. De selectie van de kunst
werken heeft plaatsgevonden aan
de hand van een aantal criteria:
De werken moesten gerekend
kunnen worden tot de vier the
ma's: portret, afbeelding van be
drijven, uitbeelding van arbeid
en weergave van produkten.
Gelijkelijke spreiding over de
periode 1894-1994.
Alle sectoren moesten vertegen
woordigd zijn, dus handel, indus
trie en dienstverlening.
Geografische spreiding over
Zeeland en Brabant
Zo veel mogelijk technieken
(tekenen, schilderen, grafisch, fo
to's, sculptuur, textiel, keramiek,
VRIJDAG 14 OKTOBER 1994 DEEL D
Nico M. Peeters: Interieur van de Amercentrale Geertruidenberg, Eenheid 9. Olieverf (1993)
glas-in-lood).
Tenslotte het onvermijdelijke
maar betekenisloze toverwoord
kwaliteit.
Licht
Overigens is de grootte van een
bedrijf niet bepalend voor de
hoeveelheid of de kwaliteit van
de kunst die er aanwezig is. „Dat
hangt van de directeur in kwestie
af", aldus Groffen. „Bij Philips
bijvoorbeeld zit iemand die
kunstwerken verzamelt die alle
maal om 'licht' draaien. Je kunt
stellen: als er op directieniveau
geen belangstelling is, vind je in
het bedrijf geen kunst. Opvallend
veel kunstwerken bleken te
schuilen binnen de gebouwen van
de electriciteitsmaatschappijen
EPZ (Zeeland) en PNEM (Bra
bant)".
Heel veel 'bedrijfskunst', vooral
toegepaste kunst, is helaas niet
op de tentoonstelling te zien. Dat
is om praktische redenen onmo
gelijk: die kunst zit namelijk aan
de gebouwen vast. Het gaat om
muurschilderingen, mozaïeken,
tegeltableaus en gebrandschil
derde ramen. Meestal betreft dat
een geïdealiseerde uitbeelding
van de prachtige bedrijfstak
waar de gezegende arbeiders hun
werkend leven mogen doorbren
gen.
Kantoortuin
Er is nog een ander soort kunst
uit bedrijven die voor de tentoon
stelling is gepasseerd. Vanaf de
jaren '60 namelijk beginnen be
drijven kunst aan te schaffen die
niets met het bedrijf zelf heeft te
maken. Gewoon kunst om de
kunst. Dat hangt samen met het
verschrompelen van de werk
vloer ten faveure van kantoor
tuin, entree, ontvangsthal en ver
gaderzaal. De trend van het Ne
derlandse bedrijfsleven is: van
produktie naar dienstverlening.
Dat betekent in de praktijk: veel
ruimten die representatief aange
kleed moeten worden. Ieder be
drijf hangt en staat tegenwoordig
vol met kunst en 'kunst'. Maar
dat soort kunst, daar gaat het dus
niet om op deze tentoonstelling in
Tilburg.
Uit het geëxposeerde aanbod een
ongestructureerde greep, waaruit
mag blijken dat de tentoonstel
ling zowel kunsthistorisch als so
ciaal-economisch zeer leerzaam
is.
De Dongecentrale in Geertrui
denberg (André Verhorst, 1922).
Symbolistisch drieluik, waarin
links de duisternis verbeeld is en
rechts het licht. Daartussenin de
elektriciteitscentrale. Stond in
depot bij de PNEM in Den Bosch
en moest helemaal schoonge
maakt worden.
Portretten van Jan Verlinden
(van Wijn Verlinden, Rosmalen,
Sierk Schreuder 1935), Anton
Jurgens (stamvader van Unilever,
Oss 1882), Arie Smit (oprichter
van De Schelde, Vlissingen 1900),
Willem Grasso (oprichter Machi
nefabriek Den Bosch, 1908, brons
van August Falise), F.H.M. Smits
(oprichter Oranjeboombrouwerij
(Frans de Wilde 1881), Mr. Dr.
B.J.M. van Spaendonck (oprich-
Winnifred Limburg: 'Werk
lust' (1989)
FOTO'S NEDERLANDS TEXTIELMUSEUM
ter, Jan Sluijters 1949), dubbel
portret van de heren Klep van de
Etna te Breda (Carel Willink
1955), Charles Stulemeijer (Enka,
Machinefabriek Breda, George
Rueter 1955), textielbaron Henri
Swinkels in Helmond (Peer van
den Molengraft 1956).
Van de schilder Jan Hubertus
zijn een paar schilderijen te zien
van de Amer- en de Dongecentra
le in Geertruidenberg, alsmede
een gezicht op de stad (jaren '50).
Een tekening van de werf De
Schelde, midden in Vlissingen.
Tijdens de oorlog heeft daar vijf
jaar de Willem Ruys ingestaan.
Vanuit alle straten en hoeken van
Vlissingen zag je de Willem Ruys.
De potloodtekening van Frans
Maas dateert uit 1955 en toont de
Willem Ruys opnieuw in het dok,
nu voor onderhoud. De Willem
Ruys vaart nog steeds over de we
reldzeeën, herdoopt in ,Achille
Lauro.
Zeer realistische olieverfschilde
rijen door Nico M. Peeters van
een containerschip van rederij
Vroon te Breskens, varend op de
Westerschelde (1989), en van de
zelfde hand het interieur van de
Amercentrale in Geertruidenberg
(1993).
Een zeer groot doek voorstellen
de Hoechst in de Sloehaven bij
Vlissingen (Horst W. Kleber,
1968)
Een anachronistisch drieluik uit
1992 voorstellende het werk van
de nonnen in een ziekengasthuis.
Uit het Elisabethgasthuis in Til
burg.
De haven van Vlissingen in 1896
(Willem Schütz).
De verfmaalderij van Teolin in
Breda (Herman Heijenbrock
1930).
Het lossen van suikerbieten aan
de Markkade te Breda (Dio Ro
vers 1952).
Het project Kunst van zaken,
tentoonstelling plus catalogus, is
gesponsord door Delta Nutsbe
drijven, Koninklijke Schelde
Groep, Bavaria, Interpolis, Van
Lanschot, Van Melle, Moret
Ernst Young, Philip Morris,
PNEM, Van Spaendonck en het
Anjerfonds.
'Kunst van zaken: het bedrijfsle
ven in de beeldende kunst'. Ten
toonstelling in het Nederlands
Textielmuseum, Goirkestraat, Til
burg. Geop. dinsdag t/m vrijdag
10-17, zaterdag, zondag en 2e
kerstdag 12-17, 24/25/31 dec. en 1
jan. gesloten, (t/m 15 januari
1994).
De catalogus met fullcolor afbeel
dingen kost 49,50. Op zondag
16 oktober geeft kunsthistorica
Mayke Groffen, samensteller van
de tentoonstelling en auteur van
de catalogus, een lezing in het
Textielmuseum.
Aanvang 14.00 uur.
