Een dwarse zoektocht naar God
De ontembare fantasie van John Irving
boekenlegger
kinderboeken
theater
speelfilm
I
Y. Né over poëzie
Zoetermeer: de stem
van een nieuwe
schrijversgeneratie
Kinderen van Haïti
'Antigone vt
in Hulst en S
Theater in V
Veldheer wo
DE STEM
BOEKEN
Twee dichteressen
tegen de haast
'Ave Verum Corpus' vreemde debuutroman van Désanne van Brederode
Nieuwe roman 'Een zoon van het circus' staat als een huis
mm
deSTEM
Shakespeare al
Fascinerend
niemandsland
VRIJDAG 23 SEPTEMBER 1994
Y. Né
foto chris van houts
Toen De Stem eerder dit jaar
lezers opriep hun favoriete ge
dichten op te sturen, was de
respons onverwacht groot.
Poëzie lezen bleek voor velen
een geliefde bezigheid en lezen
óver poëzie ook. Daarom heb
ben we besloten op deze pagi
na ook deze literatuurliefheb
bers te bedienen.
Vandaag is voor de eerste
maal onder het kopje 'Poëzie'
een bijdrage te lezen van de
hand van Y. Né, dichteres en
beeldend kunstenares in Bre
da. Eén keer in de veertien
dagen schrijft zij voortaan
over nieuw verschenen dicht
bundels.
Yvon Né is geboren in Goes en
volgde de kunstacademie St.
Joost in Breda. Van haar ver
schenen onder meer de bun
dels Het oor de bij en Dun
land (met eigen tekeningen).
Het Hollands Maandblad pu
bliceerde verschillende van
haar gedichten.
Door Y. Né
Een langzaam gedicht schrijven,
zoals je een langzaam muziek
stuk componeert, of een gedicht
schrijven over iets dat zich traag
beweegt, is dat een remedie te
gen de haast en de onopmerk
zaamheid? In haar bundel De
sprong van een slak doet Lidy
van Marissing 'oefeningen in een
traag en uitvergrotend kijken',
Maria van Daalen schrijft Het
Hotel in een 'trage, ongehaaste
taal tegen het vergeten'. Twee
dichteressen. Twee bundels voor
lezers die graag leesplezier en
inspanning verenigen.
Lidy van Marissing is vooral
bekend als auteur van experi
menteel proza, vaak in de vorm
van fragmentarisch onderzoek,
waarin ze de lezer betrekt. Het
leven is immers evenmin één
verhaallijn met één gebruiksaan
wijzing. Ook in haar nieuwste
poëzie valt ze de onverschillige
burger aan: 'het zien en niets
weten/ (dit hier) zien en niets
ervan weten/ willen.(dat daar)'.
Haar romans staan tussen proza
en poëzie in. Dit is haar tweede
gedichtenbundel. Poëzie was
volgens haar immers elitair en
onmaatschappelijke mooimake
rij. Nu ziet zij deze vorm als.
mogelijkheid bij uitstek om 'sub
tiele gebeurtenissen die ons
doorgaans ontgaan zijn even te
zien, zolang het gedicht duurt'.
Traag bewegen doet beter zien,
dus moet je mee op rug van de
slak. In grote bewogenheid glijdt
die van het ene blad op het
andere, zo traag dat het een
eeuwigheid lijkt. Het is als 'een
gestolde sprong'. Ziedaar de ti
tel. De serie Turbulentie leest
daarentegen snel, het is als zap
pen bij tv: opsommingen van
wat gelijktijdig gebeurt. In elk
gedicht gelijke woorden in ande
re patronen, hier wordt gekeken
door een kaleidoscopisch oog.
Zelfs als de wereld tot één kamer
inkrimpt, wordt het leven niet
als eenheid ervaren. Binnenska
mers een hoofd vol beelden.
In Woonplaats lijkt een camera
opgesteld boven een stadswijk,
die af en toe een beeld opneemt.
De film toont die wijk dan als
een organisme, dat zichzelf
beurtelings openhaalt en dicht
maakt. Het bewustzijn kan al die
veranderingen niet bevatten en
duizelt ontheemd: steeds wordt
ergens anders een stoep opge
broken voor buizen en draden.
En wie kent niet de klank van
'het suisgas'? Hier ligt ineens een
nieuw wegdek over het oude
heen, daar is een hele nieuwe
straat aangelegd. Je herkent de
weg naar huis niet meer. Beelden
van de stad gaan 'licht zwiepend
door je heen'.
Een mens is 'iemand van ergens
gekomen/ niemand naar nergens
gegaan/ daartussen gebeurt het'.
Van Marissing schrijft, drijft
ruimte in het eng begrensde hier
en nu. Deze poëzie bevat sterke
beelden. Over tijd die onophou
delijk rechtdoor snelt, over leven
dat daarin slingerend voortgaat,
vertraagd, als een slak 'langs
zout en as' met haar slakkehuis
op de rug. Alleen hierin is ruimte
voor waarneming en reflectie.
Hier 'ontstaat toch langzaam een
geheime plek'.
Maria van Daalen zorgde voor
de eerste vrije opening van de
Boekenweek ('het gaat om de
waardigheid van de taal en niet
om de verkoopcijfers') en maakt
deel uit van de gloednieuwe re
dactie van literair tijdschrift De
Revisor, waarin geweten en zin
tuiglijkheid leiddraad heten te
zijn.
Het Hotel bevat zeer lichamelij
ke poëzie. Erotiek. 'Binnen deze
tastzin ben ik levend', schrijft
Van Daalen. Maar het gaat ook
over de taal zelf. Echo's uit de
traditie zijn ingeweven: Leopold,
Nijhoff, Kouwenaar. Ze zegt
haar Nederlands heel hecht te
willen maken: eigen taal en visie,
grammatica en traditie als een
'ecosysteem'. Van Daalen schrijft
over aarde, zaad, zee, zand, vlees
en bloed. Het zijn geen metafo
ren, zegt ze, omdat 'de aarde
mijn eigen betekenis is'. We zijn
stof en keren terug tot de stof.
Door de hele bundel heen zijn
beelden te vinden van liefde,
vruchtbaarheid en verval. En de
taal is 'het vocht' dat ze 'moet
uitspreken voordat het wegsij-
pelt in de aarde'. Lichamen zijn
hier nauwelijks begrensde reali
teiten, want alles stroomt. Het
ene beeld gaat over in het ande
re, 'de gedachte is een vloedlijn,
die heen en weer spoelt'. Ze lijkt
in het voetspoor te willen treden
van Aphrodite, Aurora en Maria
tegelijk, waarbij ze brokstukken
mythologie en religie in zich wil
opnemen. Ze zoekt totaliteit, on
geacht of deze wit is of zwart.
De bundel roept de atmosfeer op
van een Italiaanse
Renaissance-schildering in taal.
Klassiek, maniëristisch, wars
van ironie, gewaagd (gevaar
voor cliché!) en vol. Hier spreekt
verlangen naar transcendentie in
een aards en tijdelijk taalland
schap, op ernstige toon, in lang
zaam tempo. Intrigerend. Maar
mis ik daarin niet, zo af en toe,
een kleine staccato, lichtheid,
contrast?
Lidy van Marissing: 'De sprong
van een slak'. Uitg. Van Gennep,
prijs 24,50
Maria van Daalen: 'Het Hotel'. Uitg.
Querido, prijs 27,50
Door Johan Diepstraten
Het begint steeds meer mode te
worden dat romanschrijvers de
lezer rechtstreeks aanspreken
op zijn gedrag. Atte Jongstra
heeft er een handje van om op
die manier zijn teksten wat
draaglijker te maken, Jan Tet-
teroo gaat net een stapje verder
met zijn vragen of de lezer wel
lekker ruikt, regelmatig zijn
tanden poetst en of hij wel een
prettige adem heeft voor ande
ren. Het zijn overbodige toe
voegingen, maar ze zijn on
schuldig vermakelijk.
Ook debutante Désanne van
Brederode heeft dit middel ont
dekt. 'Jij hebt dit boek ter hand
genomen. Nieuwsgierig? Ge
woon uit verveling? Op advies
van wie?' luiden de openings
vragen van haar roman Ave
Verum Corpus. Gegroet Waar
lijk Lichaam. In de tweede ali
nea geeft ze aan wat ze met de
lezer wil: 'Lees mij met je zin
tuigen. Wat er tussen ons ge
beuren zal, is echt alleen van
ons. Wat wij maken gaat die
per. Wat je doet en wat ik met
jou doe valt buiten elke orde.'
En aan het einde van het eerste
hoofdstuk is dit laatste duide
lijk: aan de mannen vraagt zij
of ze wel eens masturberen
('Wat vindt je vrouw daarvan?
Weet zij het? Als ze het veroor
deelt, ga dan in godsnaam bij
haar weg.') en aan de vrouwen
of ze wel eens met een zakspie-
geltje naar zichzelf hebben ge
keken ('Tussen je benen, bedoel
ik. Wanneer ben je van plan
volwassen te worden?').
Een romanschrijver die zo
opent, kan de reacties voorspel
len. Désanne van Brederode
suggereert de meest voor de
hand liggende al zelf: je hebt
het recht om me voortijdig in
de hoek te smijten. Het verbond
dat zij met de lezer wil sluiten
is op deze manier inderdaad
'buiten elke orde': de roman
lijkt op een draaiboek voor een
therapeutisch zelfonderzoek
dat in de jaren zeventig in
zwang was. Maar wie zich in
het begin niet af laat schrikken
door het onhandige gest'oet-
haspel en met Van Brederode
'meegaat' in haar literaire 'ont
dekkingsreis', zal aan het einde
toch waardering opbrengen
voor haar pogingen een harts
tochtelijke roman te schrijven.
Want talent heeft ze, ook al
valt er veel op het debuut aan
te merken.
Orgasme
Ave Verum Corpus handelt
over de filosofiestudente Lucia
die verlangt naar 'het andere
lichaam dat het hare zal ver-
Désanne van Brederode
volmaken'. In haar relatie met
de studievrienden Thomas, Bob
en Erik vindt ze niet waar ze
echt naar op zoek is: 'Mijn
orgasme is geen eindpunt, geen
kleine dood. Nee, mijn orgasme
is de geboorte van een vreselijk
verlangen naar werkelijke seks.
Werkelijke seks, die nooit lijkt
te komen.' Ook de relatie met
haar professor Oudegeest - hij
geeft Licht dat haar kan troos
ten - brengt Lucia niet de ver
lossing waarnaar zij streeft.
Lucia zoekt het hogerop. Vallen
er nog stiltes in discussies met
medestudenten als de naam Je
zus in het geding is - 'Het
begrip kreeg handen en voeten,
nog geen ogen, no.g geen adem'
-, halverwege de roman start
daadwerkelijk het onderzoek
naar de Heiland. 'Durf jij ie
mand te kennen die zich reli
gieus noemt? Durft je van ie
mand te houden die op haar
beurt weer van Jezus houdt?',
klinkt het naar goed voorbeeld
van de Evangelische Omroep,
voordat Lucia zich helemaal
foto reinier gerritsen
gaat overgeven. Maar in plaats
van een platonische verhouding
streeft Lucia iets na wat bij de
EO als blasfemie wordt gezien.
In Ave Verum Corpus gaat het
om de fysieke eenwording met
het ware lichaam van Christus.
Madonna
Daarmee sluit Désanne van
Brederode aan in de rij van
Reve, Salinger, Miller, Warhol,
Madonna en Prince die zoveel
opschudding veroorzaakten
vanwege hun controversieel re
ligieuze besef. In de clips van
Madonna blijkt volgens Joost
Zwagerman in de essaybundel
Collega's van God dat zij niet
eerder zal rusten voordat Jezus
voor haar is gevallen. 'Ze zal
Hem zedig kussen en het stof,
bloed en zweet van Zijn gezicht
vegen. Zijn lijdend lichaam zal
bij haar in goede handen zijn.'
De superstar Prince streeft er
naar Jezus' gelijke te worden,
'opdat hij de miljoenen incar
naties van Maria in sexuele
verering kan naderen.'
Het zijn de cd's van Prince die
het stille, bedeesde meisje Lu
cia in haar verduisterde kamer
doen kronkelen op de grond,
maar Prince kent alleen het
ritme van dijen die zich openen
en samenknijpen. Hij kent niet
het ritme van het hart. De
zoektocht van Lucia naar de
werkelijke seks komt via een
relatie met de lesbische Betty -
keihard, wreed en onmenselijk
- uit op een bestiale vereniging
met een bok.
Godslastering
In haar 'queeste naar God'
overtreft Désanne van Bredero
de haar voorgangers die be
schuldigd werden van godslas
tering of obsceniteit. Ave Ver
um Corpus bevat passages die
in sadomasochisme en bestiali
teit bij nadere beschouwing Re-
ve's Nader tot U tot een gekuist
kinderboek maken. 'Jij in het
bijzonder krijgt Lucia's perver
se dromen op een presenteer
blaadje aangereikt- als dat
geen blijk van intimiteit is,'
laat Désanne van Brederode
weten. 'Telkens als ik mij her
lees pel ik weer een rok van de
ui die dit boek is. Dichter,
dichter bij de dichtgedrukte
kern die geen kern is, merk ik
meer en meer hoe penetrant ik
ruik - mijn ogen tranen ervan.'
Geloven is een beerput open
trekken, had Désanne van Bre
derode al enkele keren laten
weten.
Ave Verum Corpus is een
vreemd debuut. Niemand hoeft
te twijfelen aan de gedreven
heid van de schrijfster om het
'waarlijk lichaam' te ontdek
ken: de roman is geschreven
met een passie die niet vaak
voorkomt. Maar het kost veel
inlevingsvermogen om serieus
te blijven als Désanne van Bre
derode de lezer toespreekt met:
'Jij herkent in mijn verhaal
jouw eigen onmacht om volle
dig lief te hebben, zonder reser
ve. Jij herkent in mijn verhaal
jouw lichaam dat zich delen
wil, maar eerst gebroken moet
worden.' Dit is het geklets van
de sensitivity training.
Het probleem van de roman is
dat Van Brederode geen maat
weet te houden. Haar pogingen
om de lezer bij haar queeste te
betrekken, werken eerder ave
rechts. Zoals het een bezoeking
is om een hele avond bij de
Evangelische Omroep door te
brengen, zois het ook een op
gave om deze dwarse zoektocht
naar God te blijven volgen.
Désanne van Brederode: 'Ave
Verum Corpus. Gegroet Waarlijk
Lichaam'. Uitg. Querido, prijs
35,-.
Door Henk van Weert
John Irving is de meester van
het bizarre. In zijn boeken
loopt geen gewoon mens rond.
De wereld volgens Garp, de
roman die hem beroemd en rijk
maakte, was een staalkaart van
het groteske. Wie herinnert
zich niet de merkwaardige per
sonages uit die gewelddadige
komedie: de a-seksuele ver
pleegster Jenny Fields, de wor
stelaar-schrijver T.S. Garp, de
fanatieke feministes die hun
tong uitrukten, de transsek-
suele sportheld Roberta?
Pil na pil volgde, maar Garp
bleef Irving's meesterwerk.
Langzaam werd het wat stiller
rond de Amerikaanse schrijver.
Nu is John Irving terug, op
nieuw njet een kloek boek
- ruim zevenhonderd bladzij
den-, waarin weer een lange
optocht van merkwaardige per
sonages voorbij trekt.
Een zoon van het circus kwam
vorige week in Nederlandse
vertaling uit, slechts luttele we
ken nadat het Amerikaanse ori
gineel in de winkels lag. Het is
een roman die zich afspeelt in
India, maar niet óver India
gaat, zoals Irving nadrukkelijk
in een voorwoord verklaart.
Dokter Farrokh Daroewalla, de
spin in het web van living's
nieuwste, is ook niet het proto
type van een Indiër.
Met die verklaring zet Irving
bij voorbaat de rem op inter
pretaties van zijn boek, die in
de richting gaan van een grote,
allesverklarende literaire dui
ding van dat enorme land, dat
de westerse wereld nog zo
vreemd is. Het is maar litera
tuur, het zijn maar personages,
het is maar een verhaal, fluis
tert de verteller.
Bontheid
Maar wat een verhaal. Allerlei
hoofd- en bijfiguren buitelen in
Dickensiaanse bontheid in vol
le vaart door het boek. Een arts
met wortels in India, maar gro
tendeels levend in Canada, die
John Irving foto anthos
heimelijk scenario's schrijft
voor politiefilms; een circusd
werg die taxi's bestuurt en las
tige klanten met racketstelen
neerknuppelt; een blonde vamp
die in een keurige club haar
borsten ontbloot; een arrogante
filmster die de aangenomen
zoon van de dokter is; zijn
tweelingbroer als dolgedraaide
Amerikaanse missionaris; een
hippie-meisje dat in een dildo
Duitse Marken naar India
smokkelt, ga zo maar door.
Dokter Farrokh Daroewalla is
losgeraakt van zijn oorsprong.
Hij is in India als Parsi gebo
ren, maar heeft het land verla
ten voor een succesvolle car
rière in Canada. Daar blijft hij
een gediscrimineerde buiten
staander. Regelmatig keert hij
terug naar Bombay.
Farrokh jaagt met zijn scena
rio's voor politiefilms allerlei
bevolkingsgroepen in India de
gordijnen in. De held in die
films is de macho inspecteur
Dhar, een rol van Farrokh's
geadopteerde zoon John D. Hij
is meer gehaat dan geliefd.
Naar aanleiding van een van
zijn films worden er seriemoor-
den gepleegd op hoertjes in de
bordelen van Bombay."
Bij wijze van signatuur kerft de
moordenaar tekeningen van
een olifantje in de lijken. Hij
vermoordt ook een man, die lid
is van de exclusieve club waar
de dokter en zijn zoon verke
ren. Uit een briefje in de mond
van het slachtoffer wordt dui
delijk dat de fanatieke moorde
naar het uiteindelijk op Dhar,
alias John D., gemunt heeft.
De werkwijze van de moorde
naar zet Farrokh Daroewalla
aan het denken. Twintig jaar
eerder heeft hij de lichamen
van twee vermoorde hippies
onderzocht. In zijn onderzoek
stuitte hij op dezelfde olifant
signatuur. De hippie-moorde
naar moet dezelfde zijn als de
m/v die nu in de bordelen huis
houdt, concludeert de dokter.
Met de echte politieman Patel
en diens vrouw Nancy probeert
de arts-scenarist de dader in de
val te lokken. De film-inspec
teur Dhar speelt daarin een
hoofdrol.
Het verhaal van de moorden is
het kernverhaal in Een zoon
van het circus. Hoewel het de
■trekken van een thriller heeft,
is het zeker geen whodunnit
zoals we -die van detective
schrijvers gewend zijn. Irving
maakt geen omtrekkende be
wegingen om de identiteit van
de dader te verbergen. Hij ge
bruikt het verhaal van de
moorden slechts als kapstok,
waaraan hij zijn veelkleurige
personages met al hun bizarre
eigen verhalen kan ophangen.
John D., dokter Farrokh en de
missionaris Martin Mills zijn de
figuren in een ingewikkeld fa
milieverhaal, waarin een twee
ling bij de geboorte wordt ge
scheiden. John wordt filmster
met India als basis, Martin
groeit in Amerika op tot fana
tiek priester-student. Farrokh
wil de verspreide zonen hereni
gen.
Zo zijn er meer verhalen-in-
het-verhaal in Een zoon van
het circus. De geschiedenis van
een dwergenechtpaar uit het
circus bijvoorbeeld, de trage
dies van de hele en half omge
bouwde mannen in de rosse
buurt van Bombay, de minia
tuur-ellende van de straatkin
deren, 'de naar Somerset Maug
ham geurende verhalen die zich
afspelen in de exclusieve club,
waar Farrokh zijn dagen slijt.
Een zoon van het circus is geen
boek over India, John Irving zei
het al. Het boek gaat veel ver
der dan zo'n geografische be
perking zou toestaan. Een zoon
van het circus is een boek over
de moderne tijden, waarin de
wereld een gigantische kermis
geworden is en de mensen op
drift geraakt zijn. Over de ker
mis lopen mensen uit alle
windstreken door elkaar heen,
ieder met hun eigen besognes,
ten prooi aan ontheemding en
een gebrek aan houvast.
Dokter Farrokh Daroewalla is
de verpersoonlijking van die
knagende en gek makende ge
voelens. Hij is nergens echt
thuis. In Canada is hij een rare
Indiër die gepest wordt, in
Bombay is hij een verwesterde
christen. Farrokh is de man van
de toekomst waaraan we al
begonnen zijn, de personificatie
van al die vluchtelingen, emi
granten en hun kinderen, die
hun biotoop verlaten hebben.
Hij is de zoon van het circus,
waarin de wereld veranderd is.
In die wereld heerst de gesple
tenheid. Bij Irving weerspiegelt
zich dat in de mensen. In Een
zoon van het circus hebben veel
personages een dubbele identi
teit: een A- en een B-bestaan.
Dokter, maar ook heimelijk
scenarioschrijver; man maar
ook stiekem travestiet; vrou
wenheld maar ook homo; dege
lijke mevrouw maar ook trans-
seksueel en moordenaar; cir
cusartiest maar ook vechtd-
werg.
Een zoon van het circus is een
roman als een huis. Het gebouw
bestaat uit een paar grote, hel
verlichte balzalen, het kent
kleine en grote kamers, maar
ook nauwe doorgangen en mys
terieuze, donkere spelonken.
Het fundament blijft stevig.
Daar staat de ambachtelijke
virtuositeit van de grote vertel
ler John Irving borg voor.
John Irving: 'Een zoon van het
circus' (vertaling Sjaak Comman
deur). Uitg. Anthos, prijs 49,90
(paperback), 59,90 (gebonden).
Door Johan Diepstraten
Nijgh Van Ditmar is hard op
weg om de uitgeverij te worden
van de nieuwe schrijversgenera
tie, zoals dat ooit De Bezige Bij
en De Arbeiderspers zijn ge
weest. Met zo'n groot aantal suc
cesvolle debutanten ligt het ook
voor de hand dat juist Nijgh
Van Ditmar het initiatief heeft
genomen voor een nieuw literair
tijdschrift. Ook al is de kritische
functie van de tijdschriften voor
een groot deel overgenomen door
de dag- en weekbladen, en on
danks de financiële risico's is het
eerste nummer toch een feit. De
titel is weinig commercieel, maar
de nieuwe generatie heeft een
stem gekregen: Zoetermeer.
'De redacteuren van Zoetermeer
hebben het lef gehad een titel te
kiezen die de bestaande en inge
sleten associaties ter discussie
stelt,' mag de burgemeester van
de 'saaie slaapstad' in de inlei
ding beweren. In het 'Redactio
neel' geven Rob van Erkelens,
Ronald Giphart en Joris Moens
hun uitgangspunten: 'Zoeter
meer heeft geen programma, be
ginselverklaring, manifest, in
houdelijke statuten of andere bij
voorbaat beperkende regels (en
dit geeft al problemen genoeg)'.
En over de stad: 'Zoetermeer is
representatief voor maatschap
pelijke en culturele ontwikkelin
gen in Nederland'.
Als de redactie over twee jaar
haar eerste nummer nog eens
bekijkt, zal zij zeggen: gelukkig
is de saaie vormgeving veran
derd, het idee om oude verhalen
onder het stof vandaan te halen
(Aletrino) was een misvatting, de
ingezonden brievenrubriek heb
ben we goddank laten vallen en
werk van buitenlandse auteurs
komt er ook niet meer in.
En met enige trots zal zij vast
stellen: de kracht van Zoeter
meer ligt in de verhalen en de
poëzie van de nieuwe generatie.
De redactionele formule is daar-
mee beperkter geworden,
de inhoud aanzienlijk beter
kijk eens wat ons is gelukt:
generatie van De Nieuwe (ju
van Forum, van Barbarberei
Revisor is er een club onts
die de literatuur van de
negentig heeft bepaald:
Grunberg, Hermine Landvreï
Daphne Meijer, Megghel D«
wina, Herman Franke,
van Dam, Theodoor Hok
Wanda Reisel, Maria Sta
Jan Tetteroo, Ronald
Erik Vlaminck, Dirk van 'wë
den, Eva Bentis, Joris
Pamela van Munster, Cees ij
Hoore, Edwin Oosti
Désanne van Brederode,
Verhuyck en Michiel Hanratk
Alles wat bij de gevestigde 1
raire tijdschriften niet kan.
mogelijk bij Zoetermeer.
tijdschrift dus tegen de 'on
bromberen' die het nu voor
zeggen hebben. Een ding is
dit moment duidelijk: met
komst van Zoetermeer kan
lezer zich weer behoorlijk er:
ren en bij vlagen hartelijk
chen. De Nederlandse literatim
heeft er een recalcitrante pub
bijgekregen. Maar wel een in
ligente en dat is hoopgevend.
u£T THEATER van Ivonne Lêx
mi) speelt als seizoensopener
In 30 september in Den Dullaert
in Hulst, het toneelstuk 'Anti-
I "one' van Jean Anouilh in de
ILie van Ivonne Lex. Enkele
dagen eerder, op 27 september,
is het ook te zien in de schouw
burg in St. Niklaas,
j 'Antigone' was de dochter van
het Thebaanse koningspaar Oe
dipus en Iokaste. Zij was de zus
van Ismene, Eteokles en Polynei-
kes Antigone volgde haar vader
i oedipus in ballingschap toen de-
j ze er achter kwam dat hij met
zijn eigen moeder getrouwd was.
1 jjh stak zichzelf de ogen uit.
Kreon (Frans Maas) neemt de
Door Muriel Boll
Haïti stond de afgelopen week in
het middelpunt van de belang
stelling. Op de televisie zag je
beelden van armoedige levens in
een verpauperde omgeving. Wie
meer wil weten over het leven
daar, moet beslist Een beetje
zout van Frances Temple lezen,
dat enkele dagen geleden bij
Querido verscheen.
Temple heeft haar jeugd in Vir
ginia (VS) doorgebracht en later
o.a. enige tijd in de Dominicaan
se Republiek gewoond dat met
Haïti op één eiland ligt. De
schrijfster las over de brand-
bomaanval in 1991 op het op
vangtehuis voor jongens, Lafan-
mi Selavi in Haïti. Ze had ook
een aantal toespraken gehoord
van Jean-Bertrand Aristide en
foto's gezien van kinderen en
tieners die aan het werk waren
of demonstreerden. „Ik vroeg me
af hoe het zou zijn om een van
hen te zijn, geroepen om mee te
werken aan de grote veranderin
gen die nodig zijn in een land.
dat probeert een nieuwe start te
maken, met als reusachtige te
genstanders het politiek terroris
me en onze wereldeconomie."
Een beetje zout bevat de verha
len van Djo een jongen van ze
ventien, en van Jeremie, een
meisje van vijftien. Die twee
ontmoeten elkaar in het hospi
taal van Titid, zoals de Haïtia-
nen Aristide noemen. Djo ligt
daar, zwaar toegetakeld door de
Tonton Macoute, zijn leven
hangt aan een zijden draadje.
Dat draadje is Jeremie, die op
verzoek van Titid, Djo's verhaal
opneemt. Titid weet hoe hij ver
halen moet gebruiken om dingen
te laten gebeuren, om te zorgen
dat er iets in de wereld veran
dert. Het is ook een manier om
Djo bij bewustzijn te houden.
Djo heeft al heel jong moeten
meeehelpen de kost te verdienen
voor het gezin. Schoenenpoetsen
in een land waar voornamelijk
sandalen en gympjes gedragen
worden, brengt minder op dan
boodschappen doen voor dieven
bendes. Via die bendes komt Djo
in het opvanghuis van Titid. Hij
helpt mee de jongens daar te
leren lezen. Zelf is hij ook nit'.|
naar school gegaan maai
zusje heeft hem een paar letten
geleerd. De boeken die voor t
onderwijs gebruikt worden, ht-|
ten 'een beetje zout'. Zout is h
enige waarmee zombies uit tel
lijdzame slavenbestaan vertel
worden, hun ogen gaan erdoor
open.
Op een dag wordt Djo gekidnapt!
en verkocht aan een Domini- r
caanse landeigenaar. Hij moet!
rietsuiker kappen, zoals tallozeI
andere slaven. Pas na drie jaal
kan Djo ontsnappen en vindt hij J
Titid terug. Hij helpt de pries
in de verkiezingscampagne, i
valt de Macoute het tehuis i
en vermoorden Djo's bi
vriend, zelf raakt hij zwaar ge-I
wond. Djo is het symbool voor|
een aardse, praktische
van het leven.
Jeremie daarentegen denkt dat!
ze haar land het beste helpt door!
het geloof en onderwijs, maar!
eigenlijk is het een vlucht uit de!
werkelijkheid. Daar komt
achter als bij de verkiezingen!
van 1987 minstens 17 menswl
worden vermoord in het stemlo-l
kaal waar zij ook is. Braaf doen!
wat de koude .buurman in tel
noorden, Amerika, wil, levert al-I
leen een papieren democratie op
De echte democratie moet je ver-I,
overen met gevaar voor
leven. Eigenlijk zijn beide soor-|
ten van aanpak nodig, sugge-r
reert Temple, net als de katho-1
lieke kerk pas geloof waardij
wordt voor de Haïtianen
eigen oorspronkelijke
daarnaast blijft bestaan.
Jeremie's bezoeken aan Djo tel
ginnen met korte stukjes waarin I
Djo's toestand ter sprake kont
Die alinea's doen wat gekunsteWI
aan en voegen eigenlijk weul]j|
toe aan het verhaal dat op r"
van begin tot eind boeit.
beetje zout is een waardewl
boek over jongeren die de im^I
en de fantasie hebben in opsta»
te komen tegen onderdrukte® I
Het geeft je ook een verhelde I
rend en kleurrijk beeld van Har- F
ti-
F.Ft. Temple: 'Een beetje, zout
Uitg. Querido, prijs 27.50, va
13 jaar.
%k
Zoë In het Panhuis en Frans M
IN HET Raamtheater in Antwer
pen wordt tot 16 oktober op
woensdag tot zondag en op zon
dag (15.00 uur) de Schommel
van Edna Mazya gespeeld. In het
stuk, dat gebaseerd is op ware
feiten, zoekt Cindy het gezel
schap van vier buurjongens. De
jongeren dagen elkaar uit. Het
meisje doet stoer en danst met
overgave, ze laat zich blinddoe
ken en zegt geen angst te heb
ben. Aan fiet einde van de avond
zal ze misbruikt en bang zijn en
emotioneel gewond voor het le
ven.
In 't Klein Raamtheater speelt
Nora Tilley de rol van Amanda
in het spel 'Amanda en de
widowmaker' van Walter van
den Broeck. Amanda is Spaans
sprekend en getrouwd met een
Belg die werkt voor een reisbu
reau. Het huwelijk is geen succes
en na 25 jaar bereidt Amanda
zich voor op de jaarlijkse recep
tie op de ambassade. Die dag
trekt het hoertje Carmen bij hen
BIJNA 400 jaar na de creatie
van Shakespeare's 'Romeo and
Juliet', beleeft dit beroemde lief
desdrama een opvallende weder
geboorte. Rob van Houten, Teo
Joling en Mark Kingsford zetten
het stuk volgende week in de
schouwburg in Middelburg als
mime-comedy op de planken.
Hun versie speelt zich letterlijk
af achter de schermen. Terwijl
CINEMA Middelburg heeft deze
week drie speelfilms op het pro
gramma staan: 'Temptation of a
monk' (23, 24 en 25 september
om 20.00 uur), 'La Ardilla Roja'
(23 en 24 september om 22.30; 26
27 september om 20.00 uur)
en 'Lifetimes' (29 en 30 septem-'
her om 20.00 uur).
'Temptation of a monk' is een
film uit Honk Kong over de
veldheer Shi. Hij laat zich over
vallen om zich bij de moord op
de kroonprins afzijdig te hou
den. Zijn moeder kan deze
schande niet dragen en dwingt
hem voortaan als monnik dooi
plE CEMENT Garden' is hel
verhaal van vier kinderen. Nie
'hng na de dood van hun vader
sterft ook hun moeder. Uit angs'
van elkaar gescheiden te wor
den, besluiten ze haar dood ge
heim te houden en haar in eei
tonkist in de kelder te begra
ven. Aanvankelijk redden ze he
vnj goed, maar de bevreemden'
de sfeer geeft het gevoel dat
situatie lelijk zou kunnen
sporen.
Het verhaal is gesitueerd in ee:
ascmerend niemandsland, da
Perfect de dromerige eenzaam
heid en verwarring van de pu
erteit oproept. De film is vol
gende week te zien in filmhui
orgy Bess. De regie is va
Andrew Birkin, de hoofdrolle
worden gespeeld door Andrei
"obertson, Charlotte Gain
bourg en Sinead Casack.
vangO2e0n00au9ur28 September' aa
ont
De omslag van 'Een beetje zout'.
