DE STEM Rijkemanshuis mooi, wreed en enerverend De dingen volgens Man Ray »IEKAST LAND Contracten rukken op bij 'huil-tv' rijsuitreiking Op Jackvan dek detwingo elle Collection'. RDER VERFIJND. >R deTwingo HLIPS-PRIJZENr ;n: Freudiaans stuk O'Neill bij Zuidelijk Toneel Doorbraak IN BEELD VJ/ Overzicht Vorm Rayografie Producent wil aichzelf beschermen Rasti Rostelli vertoont zijn kunsten op de tv Choreografieprijs voor Arnold Goores Duitse filmster Haas overleden 1994 Er zijn niet veel rockbands die echt swingen. De meeste spelen als klokken." David Byrne ggH I Gids m—ii erse Renault-rij- ïntator Jack van g°. Kijk van 22 ober 's avonds om 20.30 uur telijke prijsuitreikingen. Twingo's is nu uitgebreid met ren en bekledingen. Daarnaast Twingo laten uitrusten met het eet: elektrisch bedienbare buiten- -amen vóór en centrale deurver- iet afstandsbediening. De nieuwe uitgerust met het 'Systeem elen zonder te koppelen. tor f 23.940,-**. 'oor f22.340,-**. 3,-**. Afgebeelde i accessoire. oor in de auto. Kortom: alle reden m vandaag nog de Renault-dealer p te zoeken. Want wie weet... ■eft gekocht. Dat wil zeggen: het transactiebedrag belasting worden ingehouden. De voorwaarden van 'nen aan de publiciteit rondom deze actie. cl kosten rijklaar maken. VULT-DEALFR RENAULT \ULrüCALCK« EEN EIGEN MANIER io Champion fokmuu i -tjrïl 71. 17751. 24. i I 1e krant. UITSLUITEND VOOR PARTICULIEREN Bij 3 ongèwijzigde plaatsingen binnen 7 dagen in De Stem is de 3° plaatsing GRATIS, 1 x gratis in de Zeeuws-Vlaamse Koerier. Prijs incl. BTW voor plaatsing op zaterdag egorie A Categorie B Categorie C 9.41 12.58 f 14.45 12.55 16.77 f 19.27 1569 20 96 f 24.09 18 83 25 15 ƒ28 91 21.97 29.34 33.73 25.11 33.53 38 .55 28.25 37.72 f 43.37 31.39 41 91 48.19 Brieven onder nummer ƒ12.95 Tel. nr af te schrijven Eindhoven - Stads schouwburg. Première •Rijkemanshuis' van Eu gene O'Neill door Het Zuidelijk Toneel. Regie: Ivo van Hove. Met o.a. Chris Nietveld, Katelijne Damen en Warre Borg mans. Gezien op 16-9. Op 21-9 in Tilburg, 4-10 Middelburg, 12-10 Ber gen op Zoom (De Maagd), 13-10 Roosen daal (De Kring), 14 en 15 oktober Rotterdam, 1-5 november Antwerpen (Bourla-schouwburg) 19-11 Eindhoven. Door Marjan Mes Drieënhalf uur lang duurt het wrede gevecht tussen man, vrouw en moeder in Rijkemanshuis van Eugene O'Neill. Maar dankzij het formidabele spel van Warre Borgmans, Chris Nietveld en Katelijne Damen vergeet men de tijd. Het Zuidelijk Toneel laste bovendien twee pauzes in, waarin het pu bliek weer even op adem kan komen. In de regie van Ivo van Hove is dit nooit eerder in ons land gespeelde familiedrama een ge stileerde en bijna 'kale' voor stelling geworden. De felle hartstochten in de fatale drie hoek, waarin twee vrouwen strijden om het bezit van een man, krijgt nochtans enerveren de trekken door bewonderens waardig compleet spel, In hun pijnlijke confrontaties, waar over de noodlottige doem van het verleden hangt, krijgen de drie hoofdpersonages mytholo gische proporties. Met hun verbluffend gescha keerde spel, waarin stem en beweging het realisme overstij gen, voeren de drie acteurs de toeschouwer binnen in een freu diaanse hel. Dankzij de humor Een fatale driehoeksverhouding in 'Rijkemanshuis' van het Zuidelijk Toneel, met p.l.n.r. Katelijne Damen, Warre Borgmans en Chris Nietveld. foto deen van meer en de gestileerde emoties van de regie ontsnapt het publiek ech ter aan een onverdraaglijke identificatie en de pathos van O'Neills drama. Autobiografisch Rijkemanshuis (More stately mansions), uit een nooit voltooi de 19e eeuwse familiedramacy clus, is misschien wel het meest autobiografische stuk van de 20e eeuwse Amerikaanse No belprijswinnaar. Al diens stuk ken gaan in wezen over zijn eigen familiedrama, waarin een aan morfine verslaafde moeder wiens liefde hij nooit kon vero veren ook de relatie tot zijn vrouw bepaalde. Ook moeder Deborah in Rijke manshuis is een vreemde vrouw. Schatrijk, verwend en voortdu rend wegvluchtend in een fan tasiewereld, waarin zoon Simon haar niet kan bereiken. De jon ge Katelijne Damen speelt haar fenomenaal, als een zonderling oud mens dat tot waanzin neigt. Jaloezie op schoondochter Sa rah, afkomstig uit een aan lager wal geraakte Ierse familie, drijft haar tot stoken in het huwelijk van haar zoon. In Simon schuilt een dichter, weet zijn moeder, maar de lief hebbende maar tevens hebzuch tige Sarah weet dat hij pas echt gelukkig is als hij zijn zakenin- stinct kan bevredigen. Hij krijgt daartoe de kans wanneer de vader is overleden. Die heeft zijn bedrijf met speculeren aan de rand van de afgrond ge bracht. Simon neemt dit bedrijf op in zijn eigen firma en gaat op aandringen van zijn vrouw met zijn gezin op het ouderlijk land goed wonen. De twee vijandige vrouwen hebben dan al uit ver langen naar macht en bezit vre de gesloten: op die manier den ken ze ook Simon te bezitten. Meedogenloos Simon groeit uit tot een meedo genloze zakenman, vervreemd van zijn familie. Zijn samen spannende vrouw en moeder stelt hij daarvoor verantwoor delijk. Om zijn vrouw opnieuw voor zich alleen te hebben, geeft hij haar een baan in zijn bedrijf en maakt haar tot zijn maitresse waardoor de' hartstocht weer even oplaait. Van Hove laat dat zien in een welhaast acroba tisch naaktscène die behalve van seksueel plezier ook van felle tweestrijd getuigt. Na deze verzoening laait de strijd weer op, wederzijdse verwijten bar sten los, er wordt gepaaid, ge veinsd en tweedracht gezaaid. Simon wordt verscheurd door tegenstrijdige gevoelens en weet niet te kiezen tussen echtgenote en moeder, wier wankele ver bond hem alleen nog eenzamer heeft gemaakt. Uiteindelijk wordt hij weer een hulpeloos kind dat zich wanhopig aan zijn moeder vastklampt. Wanneer die hem ruw van zich afstoot, zoekt hij geborgenheid in de armen van zijn vrouw, Sarah wil die moederrol graag vervul len. De slotscène is een theatra le, bijna letterlijk uitbeelding van het Oedipus-complex. Si mons motoriek is weer die van een peuter geworden die het liefst in de baarmoeder terug zou kruipen. Zijn echtgenote is Moeder geworden. Analyse Dat is misschien ook wel mijn bezwaar tegen het stuk, dat hoe overweldigend en knap ook, wel heel erg freudiaans is. De perso nages weten hun innerlijke strijd zelf zo virtuoos te analy seren en te verwoorden dat hun fatale driehoeksverhouding niet echt ontroeren kan. Toch is het een schitterende, meeslepende voorstelling, niet op de laatste plaats door het prachtige spel van Warre Borgmans als de ver scheurde en verwarde Simon en Chris Nietveld als de gespleten, Sarah. Als een wraakgodin en dan weer als een liefhebbend vrouwtjesdier spant de katach tige Nietveld haar netten, in plat Vlaams vervallend wanneer de emoties erg hoog oplopen en haar geringe afkomst haar par ten speelt. Er zijn ook een paar mooie kleine bijrollen, van Henk van Ulsen als dubieuze advocaat en aanbidder van de moeder, van Bart Siegers als Simons stijve, moralistische broer en van Joop Doderer als een bejaarde, ver nederde bankier. Jan Verswey- veld bedacht een sober decor, met slechts een paar symboli sche objecten en een veld vol ouderwetse, zwarte naaimachi nes. In die kale ruimte krijgen de taal en het psychologisch gevecht alle aandacht. De mentale houding en dus het hele, zo diverse oeuvre van Man Hay ademt een weerstand tegen Het begrip kunst. Althans zoals dat werd gebruikt in de oude betekenis, met een nadruk op het elitaire en exclusieve. Man Ray (1890-1976), een Ame rikaan van geboorte met een Franse carrière, verzette zich in de geest van zijn tijd tegen een kunst die de wereld oplaadt met heilig verklaarde mysteries en hogere kunstzinnige bedoelin- gen. Kunst voor zover je daar van moest spreken. Dat waren de dingen om je heen. En dat bedoelde hij veel letterlijker daan wij dat tegenwoordig weer geneigd zijn op te vatten. Wat wij kunst willen noemen, dat was voor hem net zo goed pro vocatie en toeval. Man Ray ontmoette in 1915 in New York voor het eerst Marcel Duchamp die met zijn pleidooi voor het banale en het concrete net meest onaanzienlijke tot kunst maakte door het gewoon in een museum te zetten. Een Pisbak op een sokkel, een fiets wiel op een krukje: als wij zo nodig kunst willen, dan is dat dus kunst. Die volslagen andere houding tegenover Het Ding en zodoen de tegenover de kunst is de doorbraak geworden in de twintigste eeuw naar de moder ne kunst. En Man Ray heeft ach met zijn werk volop in dat discours gemengd dat eerst en vooral door de dadaïsten werd gevoerd. jjnn Ray heeft tussen 1921 en in Parijs gewoond. Uitge tekend en natuurlijk ook mede floor zijn toedoen, de periode flut Parijs de navel van de artis tieke wereld was. Een groot aanta' kunstenaars, sommige van ver afkomstig, wier geniali- nog moest blijken, had zich Parijs gevestigd. Beeldhou- ers- fotografen, schilders, onponisten, schrijvers, filoso- theoretici en briljante aoten zaten daar dicht op j aar, bestreden en beïnvloed den elkaar. 'e periode is de scharnier in de s schiedenis van de moderne unst, zonder welke de kunst riÜün?6 eigen niet Soed STar zou ziin- Wie waren p ,Pe dadaïstische roergan- 81 Tristan Tzara, Constantin Door Frits de Coninck Brancusi, Jean Arp, Kurt Sch- witters, Picasso, Georges Bra- que, André Breton die de sur realistische beweging zou vere nigen én zou splijten, Erik Sa- tie, Francis Picabia, Paul Eluard, Igor Strawinsky, James Joyce en het spiritele centrum van al deze figuren: de Ameri kaanse Gertrude Stein. Al deze grootheden streden op hun eigen gebied om de geest van de moderne tijd en verschil den onderling zeer van mening over wat dat dan precies in hield. De dadaïsten die de anti kunst tot kunst verhieven en de surrealisten zaten elkaar met theorieën, pamfletten en kom- plotten het felst op de huid. En rekenden allebei Man Ray tot hun kamp. Man Ray, de foto graaf, zat als een spin in het artistieke web van Parijs in de jaren 1920-1940. Enkele honderden van zijn fo to's, rayografieën waren het ei genlijk, hangen nu op het be langrijke overzicht dat Ronny van de Velde in zijn galerie in Antwerpen presenteert. Een museale presentatie in een par ticuliere galerie! De rayografie- en zijn te zien samen met vijftig olieverfschilderijen, collages en tekeningen, dadaïstische objec ten en relikwieën. Het is een schitterende voltooiing van een drieluik dat Van de Velde in 1991 begon met Marcel Duchamp en in 1993 vervolgde met Francis Picabia. De kunst van de avant-garde uit het begin van de eeuw die onverminderd actueel is geble ven en het modernisme van een relatieve, aan tijd gebonden term tot een op zich zelf staand begrip heeft gemaakt met een redelijk vaste betekenis. Waar bij voorbeeld de in de jaren '70 van de vorige eeuw als modern beschouwde impressionisten werden ingehaald door latere opvattingen, is de kunst van Duchamp en Man Ray altijd modern gebleven. En is dat ook nu nog. Man Ray nam met zijn foto's een belangrijk aandeel in het stammengevecht tussen dadaïs ten en surrealisten. Zonder daadwerkelijk en officieel van een van deze twee stromingen lid te zijn. Hij fotografeerde alle belangrijke, kunstenaars uit de Parijse scène. Maar niet in de funktie van hoffotograaf wie het alleen maar om geslaagde kiekjes te doen is. Het bijzonde re van die foto's is dat hij de persoon in kwestie eigenlijk als een beeld, als een object vast legt. Een foto van Man Ray is geen psychologisch portret dat een karakter zichtbaar wil maken. Houding, belichting, benade ring maken de gefotografeerde tot een object en weken hem of haar los v.an de situatie. Dat levert een prent op die veel meer aandacht vraagt voor vorm en fysieke gestalte dan voor het gemoed of de ziel. Zo beeldde hij zijn geliefde, prosti- tuée Kiki, af met de klankgaten van een viool in haar rug. De mens als manipuleerbaar ob ject. De hoofdrolspeler op die foto's lijkt tijdloos en atmo sfeerloos; alsof hij voor altijd en vanzelfsprekend op zichzelf be staat, als een ding. Het is die bijzondere houding tegenover het object die Man Ray zo belangrijk maakt, samen met Marcel Duchamp natuur lijk. Mensen zijn in handen van Man Ray als ready-mades. Voor Duchamp en Man Ray lag dat wat men.kunst wilde noemen gewoon op straat. Kant en klaar. Een ding, hoe onaanzienlijk ook, is een object met een eigen vorm en betekenis, ontdaan van alles wat onze cultuur erom heen heeft gesponnen. Een ding heeft een eigen stoffelijkheid en een eigen presentie. Die zie je vooral als je het isoleert van zijn gebruiksomgeving en het bij voorbeeld in een museum zet. Om te provoceren, wellicht, maar ook om iets te tonen wat wij niet zonder meer bereid zijn te zien. En pleine 'occulation' de Venus (1930). Man Ray vond bij toeval de 'rayografie' uit. Hij zette zo maar een voorwerp op lichtge voelig papier in zijn donkere kamer en toen hij er met andere bedoeling licht op liet vallen zag hij tot zijn verrassing dat het voorwerp afgebeeld stond op het papier. Dat was dus een foto zonder afdruk, een rayo grafie kortom. Een uniek exem plaar. Van die rayogralieën zijn er een aantal te zien bij Van de Velde. Maar van uniciteit moest Man Ray niet zoveel hebben, want dat was nu juist zo'n traditione le waarde in de westerse kunst die iets tot Kunst maakt. De rebellie daartegen van de zijde van de dadaïsten (voorman Tristan Tzara propageerde de anti-kunst), was ook de rebellie van Man Ray. Daarom fotogra feerde hij zijn unieke rayogra fieën zodat het unieke werd opgeheven. Reproduceerbaar heid maakte een ding tot een Een beeld van de overzichtstentoonstelling in Galerie Ronny van de Velde. foto cor h age man kerde en fijngewreven resten in een bokaal, samen met de in houd van zijn asbak. De bokaal sloot hij zorgvuldig en stuurde die aan haar toe. Verbaasd en sprakeloos was hij toen hij maanden later, tijdens een be zoek aan het museum in New York, zijn bokaal keurig in een vitrine zag staan, gepresenteerd als een ready-made van Man Ray. Zijn poging tot belediging was door de kunstgeschiedenis tot kunst gemaakt. Op de tentoonstelling is ook het beroemde en absurde strijkijzer te zien met spijkers gemonteerd op het strijkvlak. Tristan Tzara stelde voor een echte Rem brandt als strijkplank te ge bruiken, dat zou pas echt een daad van anti-kunst zijn ge weest. gewoon object en ontdeed het in zijn ogen van die bijzondere status die ons verhindert een ding als iets op zichzelf te be schouwen. De techniek van de rayografie toont een ding door de speciale belichting als louter vorm. Wat een hekel hij aan de grote kunstcanon had, blijkt uit een brief die hij schreef als ant woord op de vraag van iemand wat hij nou als zijn meest kunstzinnige foto beschouwde. Man Ray steekt volkomen de draak met de vraag en met de vraagsteller natuurlijk. Op zo'n vraag kun je niet in ernst ant woorden. Dat deed hij ook niet toen een studente kunstgeschiedenis hem een aantal vragen toezond die haar materiaal moesten opleve ren voor haar eindscriptie. Man Ray gruwde. Hij verbrande haar brief en deponeerde de gebla- Galerie Ronny Van de Velde, IJzerenpoortkaai 3, Antwerpen, tot 18 december. DINSDAG 20 SEPTEMBER 1994 OÊEL D Van onze verslaggeefster Wie zijn verhaal kwijt Wil in Lief etl Leed of een partner zoekt in de koppelshow van Robert tea Brink, moet eerst een contract tekenen. Halverwege afhaken of anderszins de boel in het honderd sturen, is er niet meer bij. Dergelijke overeen komsten raken met de opmars van *huil-tv' in zwang. maar ik ben er niet principieel tegen," sWt eindredacteur Pa trick v® Mil. „Mensen haken zeiden af. Dat komt doordat zij Vaa tevoren de afweging maken ofn wel of niet mee te doen. VolgeSe José Kager is het nog nooit voorgekomen dat een kan didaat voor de uitzending van Spoortooe afhaakt. „De redactie maakt goede afspraken aft werkt erg zorgvuldig." Dat John de Mol Produkties con tracten afsluit met kandidaten in haar tv-programraa's, geeft woordvoerder Martin Anders toe. Aanleiding is de destijds spraakmakende affaire met de Middelburgse rijschoolhouder Maarten de Bruin. Deze ver scheen met zijn drie 'minnares sen' in Lief en Leed en verklaar de plotsklaps midden in de uit zending dat zijn verhaal verzon nen was. Kandidaten in onder meer Het spijt me, Lief en Leed en All you need is love moeien sinds bet optreden van De Bruin een con tract ondertekenen. Daarin staat dat zij de extra produktiekosten voor hun rekening nemen wan neer zij niet volle&g medewer ken aan het programma. Dezelf de maatregel geldt wanneer kan didaten informatie achterhouden of onjuiste dan wel onvolledige informatie verstrekken waar door opnamen onbruikbaar wor den. Bescherming Martin Anders: „Wij proberen een serieus produkt te maken. Die streek had het einde kunnen betekenen van Lief en Leed. Als hét programma daardoor van de buis had moeten verdwijnen, hadden vijftien medewerkers op straat gestaan. Ben contract moet ons beschermen tegen mensen die ons willen belaze ren." Veronica neemt rader meer he* programma All you need to love af van John de Mol Produkties. Woordvoerder Hans vaa der Veen vindt het voortijdig afha ken van een kandidaat de ver antwoordelijkheid van de produ cent. Een goede screening van tevoTen moet volgens hum uit wijzen of iemand geschikt is voor deelname aan een produk- tie. Het gebruik va» contracten vindt hij 'nergens op slaan'. Programma's als Rondom Tien (NCRV) en Spoorloos (KRO) sluiten geen contracten af me* deelnemers. „Een contract schept wantrouwen, terwijl Rondom Tien juist vanuit een vertrouwensrelatie werkt. Ik zoa niet weten waarom wij contrac ten zouden moeten afcluiten, Van onze rtv-redactte Rasti Rostelli gunt dl vanavond een blik in de onver klaarbare wereld van hypnose, magie ea telepathie. Veronica brengt een vijftig minuten du rend sfcowprogramma rond deze artiest. Rasti Rostelli is de artiesten naam van de Arubaan Rcfflald van den Berg. Hij trekt al jaren volle zalen met zijn opzienba rende acts, waarbij met hypnose mensen onder meer van stress en roken afgeholpen zouden wor den. Mederland 2, 22.10 aar Amsterdam (anp) - Aftiold Goores (1952) krijgt voor zijn produktie P.I.M.P. de choreo- grafie/produktieprijB 1994. Godras is de enige danser in P.I.M.P., dat staat voor Private Items Made Public. Vörig jaar weigerde Jiri Kyilén, artistiek leider van het Nederlands Dans Theater de onderscheiding. Hij is tegen het systeem van nomina ties. Barbara Leach, ex-danseres, nu voorzitter van de FNV Kunsten bond, zal Goores de prijs woens dag in Theater Het Vrijthof in Maastricht overhandigen. I I—I. .1.11 ll. l - Zaal 16 - 14.30,17, 20 en Love, chaet steal. 17 - 14.30, 20 u. Wyatt 18 - 14.3®, 17 ia. De Arissto- katten. 89 en 22.30 u Speed. Kaal 19 - 14.30, 17, 20 eü 22.30 u. Tfoe Flintstones. »- SSa&HO - 14.30, 17, 20 en 22.30 a.' diasjprs Zaai 21 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Escape trom Absolom Z&ai 22 - 14.30,17, 20 en 22.30 u. Blank check. ■eeKT New York (ap) - Dolly Haas, een Duitse filmster die op het Amerikaanse toneel en doek triomfen vierde en de cartoonist Al Hirschfeld huwde, is vrijdag op 84-jarige leeftijd gestor ven. Ze overleed aan kanker. Haas werd geboren in Hamburg ec logde zich reeds ais tien® iroê op het cabaret en de - uslcal. Zij werd een ster in de Duitse Cinema, waar zij in 19?° ^aar debuut maakte in 'Een Zomer van Geluk". Na de opkomst van bet nazisme verliet Haas Duitsland en verhuisde naar Londen, waar zij acteerde ia de geluidsfilmversie van Griffiths 'Broken Blossom'. De film werd geregisseerd door i Brahm, die haar eerste echtgenoot werd. FILMS GOES - Grand Theater 20 u. Beverly Hills Cop 3. HULST - De Koning van Engeland 20 u. Clear and present 20 u. Wolf. 20 u. Speed. 20 u. I love trouble. 20 u. The cliënt. VLISSINGEN - Alhambra 1 20 u. Clear and present danger. - Alhambra 2 20 u. I love trouble. - Alhambra 3 20 u. Speed. - Alhambra 4 20 u. Four weddings and a Ömeral. ANTWERPEN - Metropolis Zaal 1 - 14.30, 17 The next karate kid. 20 en 22.30 What's eating OH* bert Grape. Zaal 2 - 14.30, 17, 20 eti 22.30 u. R ar1 Ir Kont Zaal 3 - 14.30, 17, 20 en 21.30 u Renaissance man. Zaal 4 - 14.30, 17, 20 cd 22.38 u. Four weddings and a funeral. Zaal 5 - 145», 17, 20 en 23.S8 ut Speed. Zaal 6 - 14.30, 17, ZO en 12.30 a. The client. Zaai 7 - 14 36, 17, 20 en 22.30 a. Beverlv Hills Cop 3. Zaai 8 - 14.30, 17, 20 eft 32.t0 u. The crow Zaal 0 - 14.30, 17, 20 en 22.30 u. Blink Zaal 10 - 14.30, 20 u Schindler's list. Zaal 11 - 14.30 u. rtiumbelkta. 17 en 20.30 u. Wyatt Earp. Zaal 12 - 14.30, 17, 20 en 22J6 ft. The Pelican brief. Zaal 13 - 14.30, 17, 20 W 9ha- dowlands 22.30 u. Intersection. Zaal 14 - 14.30, 17,20 en 22.36 a. Maverick. Zaal 15 - 14.30, 17, 20 <B 22.30 a. The getaway. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. BenAis- sance man. 14.30 en 20 u. Wyatt Earp. 14.30 en 22.30 u. Badfebeat. 14.36,17, 20 en 22.30 u. Chasers 14.30, 17, 20 en 23.30 u. The client. 14.30,17, 20 en 22.30 u. Speed. 2230 u. Gilbert Grape 1430^17, 20 en 22.80 n.,Beverly 17, 20tt3foverlck. 20 en 22.30 u. The crow. 14.30, 17, 20 u. The ïltotstanes. 26 en 22.30 u The getaway. 14.30, 17, 20 en 22.30 u. 4 Wed dings a funeral. - 14.30 en 17 u. The Axistdeals. 20 ft. Schindler's List. KNOKKE - Reyerty Screens 20«.Sfoeed. - - 20 b. Ine «dient. 20 ft. Wyatt Earp. 20*. Chasers 'it if'

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1994 | | pagina 19