Weekend
V°
ro's
I0NALE
IR m/v
\NTIES
Bel: 073-125225
Fax: 073-157283
E12
Nederland mag zich graag opwerpen als kampioen
van de tolerantie. Heeft ons land niet onderdak
geboden aan Hugenoten, Belgen, Hongaren en
andere nooddruftigen die huis en haard moesten
ontvluchten? En zijn we niet uitermate
multi-cultureel met onze Surinamers, Antillianen,
Turken en Marokkanen? Zeker. Maar onze tolerantie
blijkt wel op en neer te gaan met het economisch
welbevinden. Daarom stuurden we in de jaren dertig
joden terug naar Duitsland en roepen we nu dat ons
land te vol is om nog langer Afrikanen en
Oosteuropeanen op te nemen. Alle reden dus om in
dit bevrijdingsjaar de mythe van onze tolerantie
eens tegen het licht te houden.
Om vluchtelingen
te weren worden in
de politiek
dezelfde
argumenten
gebruikt als voor
de oorlog
Volgens de laatste
peiling vindt de
helft van de
Nederlanders dat
er genoeg
vreemdelingen zijn
994
X 6|
Reizen en Rekreatie is een
Ijezamenlijke rubriek van L
PNU Dagbladengroep 6
l^dvertentiereserverinaen-
|el. 073-125225, fax073.,s,,„
postbus 449, 5201 AK Den gS
10 dgn skiën Polenrr
chië incl. lift, les»
grillavond, extra 'dlnerV'
vertr., ontbijt bii aanv b
in Ned. v.a. V375 nnkon*
EURO 90: 077-548884^
ALLEEN op vakantie? in
onder 'Wintersport' I!
Cirkel Holland Vakanties
Adventure arrangü^
ARDENNEN/Eifel/ümb'
Een week/weekend 0f l
woon een dag aktie, sent
tie, avontuur, romantiek
leven in de mooiste neh
den. Sport: ATB, klim,!
survival, tennis, paardrJJ
kanoen etc. Voor groen?
bedrijven, clubs.
der overnachting/vervoe,
SE&T Sports, Events er
Tourism. Tel. O46-7480ni
fax 755444. Mauritsln 37
Postb.485 - 6160AL_Qei..n
REIZEN EN REKREATIE
van de VNU Dagbladen
Inlichtingen over
adverteren?
CAMPERVERHUUR 2-4-&,
Sunrise Campers Maasbm
Tel. 04933-9650.
Te huur 5-pers. CAMPER'
compl.inger. Gerrit Beela
Verhuur. Tel. 08859-5?3qb'
CAMPERVERHUÜRTn
Mulders-Gendt. Tel. 08812
4225 b.g.g. 085-213666
T.h. CAMPERS v:a. 600,-
p.w. Camperverh.Discover»
ANWB erkend,04162-1654
VNU Dagbladengroep']
073-125225 of.
fax 073-
157283.
verkt, verhandelt en
fn. Interjute koopt de
la, Bangladesh en
|f ze in Hulst en verkoopt
aid, flexibiliteit en service
bid. De onderneming
vakatures.
bevormd door een zestal
j de relatiebeheerders
landig in een
jit orders af en begeleidt
I verkoper werkt u in
Izoekt regelmatig de
len- en buitenland. Uw
In aankopers of traders,
meigen klantenkring
:andig werken.
ielingszaken
Franse, Engelse en
torn Hulst of de
nd hiervoor te
in de expansie timmert,
nijn zal de internationale
tardenpakket past bij de
O N E E L S
SBUREAU
1-4
h
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
De mythe van de tolerantie
Door Frans van Mourik
Het lijkt een maat
schappelijk dogma:
zodra de economische
omstandigheden ver
slechteren, gaat de
boekhouder die diep
in ons verscholen zit, verlies en
winst berekenen van de immigra
tie. Dat is niet typisch Nederlands,
dat gebeurt in alle Westerse lan
den.
Massale immigratie immers ver
plaatst de problematiek van de
ontwikkelingslanden naar de eigen
straat. De portemonnee trekken om
de honger te stillen in Afrika is niet
hetzelfde als ervaren hoe de Afri
kaanse buurvrouw haar potje
kookt. En is heel wat anders dan
mooie plaatjes kijken op de Novib-
kalender of op jeep-safari gaan in
de Derde Wereld.
Onze goed ingerichte verzorgings
staat heeft slechts een kleine be
roepsbevolking. Werklozen, of lie
ver niet-werkenden, zijn er in over
vloed. We hebben ze verstopt in
allerlei soorten uitkeringen. Con
currenten uit den vreemde zijn om
die reden niet welkom op de ba-
nenmarkt. Met name niet als het
slecht gaat met de economie.
Volgens emeritus hoogleraar Von
der Dunk waren het met name
economische overwegingen die in
de jaren dertig bij achtereenvol
gende kabinetten een rol speelden
om joden te weren die massaal
Duitsland ontvluchtten. De histori
cus houdt er niet van om te scher
men met begrippen als antisemitis
me of racisme. Niet ten onrechte,
want door die als etiketten overal
klakkeloos op te plakken hol je de
waarde van de begrippen alleen
maar uit.
Vanaf 1933, het jaar dat Hitier aan
de macht kwam, groeide de stroom
Duitse joden en politieke dissiden
ten die bij Oldenzaal en Zevenaar
de grens over wilden. Al na een
jaar nam het tweede kabinet Colijn
de eerste beperkende maatregelen.
Joodse immigranten mochten bij
voorbeeld geen werk meer uitvoe
ren dat ook door vaderlandse
werklozen kon worden uitgevoerd.
En aan werklozen had ons land
onder Colijn in de crisisjaren geen
gebrek.
Het vierde kabinet Colijn dat in
1937 aantrad, voerde een nog har
der beleid. In mei 1938 gaf minister
Goseling van Justitie opdracht alle
vluchtelingen als ongewenst
vreemdeling terug te sturen. Reden:
na de Anschluss van Oostenrijk
groeide het aantal vluchtelingen
explosief en dat vond het kabinet
ongewenst.
Nederland wilde uitsluitend door-
gangsland zijn en schoof daarom
graag in het Franse Evian aan tafel
met andere landen om op initiatief
van de Amerikaanse president
Roosevelt te confereren over het
vluchtelingenprobleem.
Het Witte Huis wilde eigenlijk dat
de koloniale mogendheden hun
overzeese gebiedsdelen open zou
den stellen voor de joodse vluchte
lingen. Maar daar bleek geen enkel
land iets voor te voelen.
De deelnemers bleken het eigenlijk
maar over één ding hartgrondig
eens: alle grenzen dicht voor de
vreemdelingen. Engeland bleek
zelfs zijn belofte vergeten te zijn
dat joden zich in Palestina zouden
mogen vestigen om daar een 'natio
naal tehuis' op te bouwen. Dat lag
niet zo lekker bij de Arabische
inwoners' van Palestina, dat de
Britten namens de Volkenbond be
heerden. Dus maar niet.
In Den Haag werd na de Duitse
Kristallnacht van 9 op 10 novem
ber 1938 in het parlement opnieuw
gedebatteerd over het toelatingsbe
leid. Ditmaal niet alleen door so
cialisten en liberalen, maar door de
'geachte afgevaardigden' van de
NSB. Hun leider Mussert stelde
voor om de joodse vluchtelingen
naar Frans, Brits en Nederlands
Guyana (Suriname) te sturen, een
plan dat door alle partijen werd
afgekraakt.
Merkwaardig genoeg werd dat plan
in een totaal ander milieu serieus
uitgewerkt. Op 19 november 1938
richtte de joodse zakenman Daniël
Wolf in Den Haag de Jewish Colo
nization Society op, ook wel Jew
Col genoemd. Jew Col werkte plan
nen uit voor een massale emigratie
van joden naar Suriname en stuur
de in 1939 een commissie naar
Paramaribo om de zaak voor te
bereiden.
Dit reddingsplan voor tienduizen
den joden liep uit op een jammer
lijke mislukking. In de eerste
plaats, omdat de Amerikanen grote
bedenkingen hadden tegen de man
achter Jew Col. Wolf werd ervan
verdacht in wapens te handelen, zo
meldde de in de VS wonende lob
byist voor de Nederlandse regering,
Hendrik van Loon.
In de tweede plaats werd het plan
afgeschoten omdat politici toen
over de dezelfde voortreffelijke ei
genschappen, bleken te beschikken
als nu. Ze waren krenterig, bureau
cratisch en vooral wollig en on
doorzichtig. De stroperigheid van
de Haagse politiek heet dat nu.
Ook toen deed de politieke kleur er
niet toe. Van Colijn tot en met
Drees slaagden kabinetten erin om
geen standpunt in te nemen tot het
plan in de jaren vijftig definitief
strandde.
Het was na de Tweede We
reldoorlog overgenomen
door de Amerikaanse Free-
land League for Jewish
Territorial Colonization. Maar ook
deze organisatie liep stuk op de
ambtenarij en politieke vooroorde
len. Suriname zou een zionistische
haard van onrust worden, zo heette
het in de politieke wandelgangen
en meer van dat fraais. Terwijl de
Freeland League nota bene een
afsplitsing was van de zionistische
beweging.
Schrijnend is echter vooral de wij
ze waarop binnenskamers werd ge
sproken over het joodse probleem.
Colijn vond het plan economisch
niet uitvoerbaar en noemde het
daarom 'ijdel gedaas'.
In een brief aan de eerder genoem
de Van Loon maakte Colijn het nog
bonter. Hij schreef: „Als wij kans
hadden gezien een gedeelte van
deze mensen naar Nederlands
Gyuana te spuien, zouden wij het
zeker hebben gedaan want hier bij
ons thuis hebben wij meer last dan
plezier van deze joodse vluchtelin
gen." Ruwe, onparlementaire taal
in een tijd waarin het begrip 'wel
voeglijk' nog betekenis had.
Als je de politieke lijn doortrekt
naar deze tijd, dan moet je consta
teren dat de aanpak van nu heel
veel overeenkomsten vertoont met
die in de jaren dertig. Alsof de
geschiedenis zich herhaalt. Op
nieuw gaan we op een ruwe manier
om met de belangen van mensen
die in nood verkeren. Geen racisme
of antisemitisme, ook al lijken de
uitingen er verdacht veel op.
1
FOTO ANP
Alsof de geschiedenis zich herhaalt. Opnieuw gaan we op een ruwe manier om met de belangen van
mensen die in nood verkeren.
Er is sprake van een aanzienlijke
verharding in de houding van poli
tici en burgers ten opzichte van de
vreemdelingen.
De toon is weer gezet door de
politici, Bolkestein voorop. De
WD-leider nam een voorschotje op
zich wijzigende opvattingen door
strengere maatregelen richting
vreemdelingen te bepleiten. De
plichten van de vreemdeling moes
ten aanzienlijk worden uitgebreid
en de rechten werden daarvan af
hankelijk gemaakt.
De liberale voorman stond aanvan
kelijk alleen in zijn opvattingen,
maar kreeg opmerkelijk snel bijval.
Onder meer van PvdA-zijde. Par
tijvoorzitter Rottenberg en staats
secretaris Kosto veroorloofden zich
standpunten waarvoor tien jaar ge
leden PvdA-congressen hun hoofd
geëist zouden hebben. Maar nu
reageerde er niemand en de conclu
sie ligt voor de hand: wat tot nu
gedacht of stiekem (Colijn) ge
schreven werd mocht ineens hard
op worden gezegd.
Een open discussie voeren, zo werd
de vertoning genoemd. Met de eco
nomie diep in het dal was de tijd er
kennelijk weer rijp voor.
Parallel met dat politieke geblaas
loopt de verslechterende beeldvor
ming bij het publiek.
Vreemdelingen, vluchtelingen, bui
tenlanders, ze deueen niet. zo hpet
het op straat. Ze stelen, ze werken
illegaal, ze gebruiken drugs, ze sla
pen in de maisvelden, ze proberen
illegaal ons land binnen te komen.
En ga zo maar door. Bovendien
zouden hele volksstammen vreem
delingen de voortdurende en geld
verslindende aandacht nodig heb
ben van bestuurders, hulpverleners
en ambtenaren.
Logisch, want als vreemdelingen
problemen, veroorzaken, wordt dat
breed uitgemeten in de media.
Dat het met verreweg de meeste
vreemdelingen in ons land redelijk
tot goed gaat, krijgt veel minder
aandacht. Daarom lijkt de situatie
met de dag onheilspellender te
worden.
Het lijkt een reactie op de houding
die we vroeger aannamen. Lange
tijd werden immigranten be
schouwd als een bedreigde dier
soort die het verdiende om doodge
knuffeld te worden. Nu zijn ze
zogenaamd gelijkwaardige burgers
met rechten en vooral plichten. Als
ze Nederlands spreken en voldoen
de presteren mogen ze blijven en
krijgen ze een baan.
Integreren in de maatschappij is
daarbij het toverwoord.
Bolkestein, met in zijn kielzog an
dere politici, heeft al heel vaak
geroepen dat integratie bittere
noodzaak is. Zo vaak, dat het lijkt
alsof er van integratie geen sprake
is. Er zijn genoeg voorbeelden van
het tegendeel.
Bijvoorbeeld dat uit onderzoek
blijkt dat het schoolniveau van in
Nederland geboren Surinaamse
kinderen nauwelijks afwijkt van
dat van hun autochtone klasgeno
ten.
En dat de eerste asielzoekers, de
Hongaren in 1956, nooit een pro
bleem zijn geweest of geworden. Ze
zijn of Nederlander geworden of,
net zoals nog steeds vele andere
migranten, teruggegaan naar hun
eigen land.
De ervaring leert namenlijk dat
zodra in het land van herkomst
politiek en economisch weer orde
op zaken is gesteld, veel mensen
weer teruggaan. Dat gebeurde met
de gastarbeiders uit Spanje en Ita
lië in de jaren zeventig en tachtig,
dat gebeurde met de Chilenen en
Argentijnen die medio jaren zeven
tig naar Nederland vluchtten.
h
b
„De autochtone samenleving verwacht vanuit zijn eigen gevoel van
superioriteit dat vreemdelingen nederig blijven en zich volledig
aanpassen,aldus de antropoloog Wasif Shadid.
FOTO FOTOPERSBURO DIJKSTRA
rolgens de laatste peiling van
het Sociaal Cultureel Plan
bureau vindt de helft van de
Nederlanders dat er genoeg
vreemdelingen in ons land zijn. Dat
was in 1982 en in 1992 nog 46
procent. En volgens dat Planbu
reau zal het oordeel van Nederlan
der over vreemdelingen alleen
maar slechter worden en zal de
tolerantie verder afnemen. De
vraag is waarom?
Prof. Groenendijk, rechtssocioloog
aan de universiteit in Nijmegen,
ziet ook parallellen met de jaren
dertig.
„Maar het gaat om meer dan alleen
economische omstandigheden,"
zegt Groenendijk. „Er wordt wel
gezegd dat het ongewenste vreem
delingen zijn, omdat ze maatschap-
'l
pij geld zouden kosten, maar dat
verhaal is niet volledig. Je hebt
altijd maar één reden nodig om
mensen te diskwalificeren." Hij
wijst erop dat de immigratie sinds
1990 van een hoog niveau is en dat
de samenstelling van de migran-
tengroep veranderd is. Er komen
nu meer Afrikanen, Oosteuropea
nen en Aziaten ons land binnen.
Groenendijk heeft forse kritiek op
de politici. „Die hebben in paniek
maatregelen genomen toen de
stroom vluchtelingen groeide.
Daardoor leek het alsof het een
groot en onbeheersbaar probleem
aan het worden was. Dat heeft
meegewerkt aan de negatieve
beeldvorming. Bij de man in de
straat levert dat angst op. Zelfs als
het gaat om kleine groepen. Alsof
die bedreigend zouden kunnen
zijn."
Hij zegt dat er met de door Bol
kestein gestarte discussie in feite
een eind kwam aan een soort 'he
ren-afspraak' uit 1981. Toen Jan
maat met zijn ultra-rechtse Cen
trumpartij de Tweede Kamer bin
nenstapte spraken de grote partijen
af dat 'de vreemdeling' geen item
zou zijn om stemmen te winnen.
Een collega-hoogleraar, de antro
poloog Wasif Shadid die college
geeft in Leiden en Tilburg, noemt
de houding van de politici eerder
'opportunistisch'.
Volgens hem zijn de politici niet
zozeer 'anti-vreemdeling', maar
willen ze vooral aan hun achterban
laten zien dat 'ze over hun belan
gen waken.'
Shadid: „Daarom riep Kosto dat
het land overstroomd wordt met
vreemdelingen en daarom begon
Brinkman over de kinderbijslag. Ze
proberen eigenlijk hun eigen, fa
lende beleid te camoufleren. Ze
constateren dat de werkloosheid
bij sommige groepen allochtonen
oploopt tot 65 procent en roepen
vervolgens dat die niet geïnte
greerd zijn en dat ze de Nederland
se taal niet willen leren. En ze
verzwijgen dat er lange wachtlijs
ten zijn van buitenlanders die de
taal wel willen leren. 'Blaming the
victim' noemen ze dat. Je legt ijle
schuld van van wat er mis gaat bij
het slachtoffer zelf."
Volgens Shadid is de afweerhou
ding gemakkelijk te verklaren. Tot
in de jaren zeventig ging Neder
land uit van het (waan)idee dat ons
land geen immigratieland zou zijn.
Inmiddels zijn we er echter wel
achter dat een heleboel migranten
hier definitief blijven. Volgens
Shadid hebben we grote moeite om
eraan te wennen dat we een 'multi-
etnische samenleving' zijn gewor
den en dat daarin ook 'zwarte
Nederlanders' rondlopen.
De harde houding tegenover de
vreemdelingen noemt Shadid om
die reden dan ook veeleer een 'psy
chologische afweer.'
Shadid: „Hoe langer de minderhe
den hier wonen, des te groter wordt
hun weerbaarheid en mondigheid.
En dus ook hun zichtbaarheid. Ze
gaan voor hun eigen voorzieningen
zorgen zoals de islamitische school
en de moskee. Dat wordt door ons
niet gezien als een verrijking van
de bestaande cultuur, maar zoge
naamd als een bedreiging. Maar
dat is natuurlijk een drogreden.
Wat er onder zit is dat de autochto
ne samenleving vanuit zijn eigen
gevoel van superioriteit verwacht
dat vreemdelingen nederig blijven
én zich volledig,aanpassen."
Hij formuleert het nog harder: „Als
vreemdeling mag je er wel zijn,
maar je moet er wel voor zorgen
dat je onderaan de maatschappelij
ke ladder blijft staan. Geen eman
cipatie, want dan ben je een in
dringer. Als vreemdeling behoor je
je weg te cijferen, zowel in cultu
reel als sociaal opzicht. Dat lijkt
een beetje op de slavernij in Ameri
ka."
Waarbij ook hij beklemtoont dat
'Nederland geen racistische samen
leving is.'
Geen racisme of antisemitisme dus
als basis voor de harde, soms zelfs
onmenselijke houding tegenover
vreemdelingen. Maar wat dan wel?
Misschien wel een chronisch ge
brek aan innerlijke beschaving
ontstaan door een chronisch gebrek
aan historisch besef.
Prof. Von der Dunk heeft nog re
cent de staf gebroken over degenen
die het verleden verwaarlozen. Tij
dens een lezing in mei van dit jaar
waarschuwde de historicus: dat
'wie de toegang tot het verleden als
nutteloos dichtmetselt, daarmee
een onvervangbare bron van gees
telijke zuurstof afknijpt.'
De boodschap is duidelijk: Lessen
leren uit het verleden, daar gaat
het om. Met name in een tijd dat
'geschiedenis' het stiefkind van het
vakkenpakket in het onderwijs is
geworden. Toekomstige generaties
zullen hun kennis over de Tweede
Wereldoorlog ontlenen aan series
als De Bezetting of De Holocaust ol
aan films als Sophie's Choice of.
meer recent, Schindler's List.
Uit onderzoek is al gebleken dat
filmmakers en filmhistorici bezig
zijn voor een soort 'collectief ge
heugen' te zorgen. Dat is een zorge
lijke ontwikkeling, waarvan je het,
om in de beeldspraak van Von der
Dunk te blijven, spaans benauwd
krijgt-
