Weekend
ID
1WAKIJE
EGYPTE
TANNIE
SKANDINAVlï
DENEMAR
5?NU DOEN
SL0VENIE
m
'TURKIJE*
AFRIKA
MEXICO
THAILAND
DE STEM
E11
Bouyssou Claude, 23 jaar,
Bial Maurice, 19 jaar,
Durieux Ives, 22 jaar,
Lajoinie Patrick, 19 jaar,
Lajoinie Robert, 20 jaar,
Lajoinie Simon, 22 jaar,
Lajoinie Roland, 26 jaar,
Lecombe Alain, 20 jaar,
Lecombe Jean-Jacques 20 jaar,
Lenoble Pierre, 18 jaar,
Lenoble Raymond, 21 jaar,
Rougier Claude, 20 jaar,
Vernet Georges, 19 jaar,
Verdier Gilles, 32 jaar,
Vignal Lucien, 20 jaar en
Wallon Pierre, 24 jaar.
Nederland telt net
zo veel wetten,
formulieren en
instanties als er
slachtoffers zijn
M'
In ons omringende
landen gaan ze
heel anders met
oorlogsveteranen
en -slachtoffers om
1994
63
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van rt«
pNU Dagbladengroep
kdvertentiereserverinaen-
lel. 073-125225, fax 073 57,
Postbus 449, 5201 AK Den Bosctl
wenen, Budapest
PRAAG: afwisselende
dgse rondreis v.a. f ,i02'
Nog vertrek mogelijk V
22/9 20/10. Gratis^
gids? Bel Speciale ReiS
Centrale 050-120100 /S
uur p. dag) of 020-62021,1
anvr/sgr 'i
ÊN
'Iter
|4
Ê5
60
68
Els
lel.
LP-
Et
(re
en
cl.
en
l.a.
pis
ht-
|se
(en
-I
tie-
Jr.a.
png
l.a.
|m-
Voordelig verblijf in pra,„
Tsjechië Slowakije hotek'
pensions en vak. woninnP„
CZECH Travel 077-fi?^vf"'
8 dgse busreis naaTp^
en Z.Bohemen v.a f
p.p. CZECH TRAVEL Toi'
077-522005. el'
T sjechië/Polen Driid^
dgn. bus, hotel met bin
nenzwembad, tennisbaan
halfpension, diverse exn,/
sies ƒ595,-. PRAAG 8 dn
bus,hotel LO 350,- Vliw,
retour 395,-. Mevo ReiS,
Holten 05725-1547 SGR
Najaarsspecials PRAAG~"
5/7 dgn. v.a. 259,-. Vertr'
28 sept, en 14, 15, 19 2,
en 26 okt. Garant' Reizen
(SGR) 080-605800.
Avontuurlijke rondreis
Egypte 15-22 dgn va
1495,- incl. vliegreis, ho
tels, vervoer etc. Div. ver
trekdata. Folder? DJOSER
071-126400 lid SGR.
NIJLCRUISE kompleet
15 dgn cruise strand incl
vlucht af Brussel, excursies
en transfers 1494,-. Rode
Zee 8 dgn v.a. 699
SEAC 010-4716777 (SGRl'
17-dgse rondreis Egypte
1995,-. Speciale kerstreis
vertr. 23/12. DELTA Reizen'
071-146649 (SGR).
DT-
■eu-
1/RS
Igse
Tien,
1 ro-
B49!
ZWEDEN part.vak.huizen
t.h. Linnea Reizen. 00-46.
36.27042 fax:27088 Nederl.
sprekend, dagel. tot 2100u.
Ideaal voor uw herfstvak,
Comf. vak.huizen, luxe hui
zen met privé zwembad en
sauna, ruime app. m.zwem-
bad en sauna. Spec, sport-
vissersarr. 046-525002
022-08988876 Natuurlijk
DENEMARKEN
bdkoop naar dit prachtige eiland
■ur. Div. spec. aanb. v.a. 940,-.
(TRAVEL (SGR); 085-640834.
|ids?
Den
uur
6121
SUPERSTUNT! Herfstva
kantie: 8 dgn Istrië slechts
399,-. Vertr. 16/10. Winne-
muller reizen, kwaliteit en
niet duur! (SGR/ANVR)
08880-52245
ador
lieg-
etc.
der?
GR.
De toerismerubriek Reizen
en Rekreatie biedt u tal van
vakantiemogelijkheden!
BUL
hele
htl.
ijzen
22
Elvis
Elvis
3asa
043-
ertr.
nbul.
29,-.
99,-.
99,-,
risfer
lleen
Tel
7.
irkije
nü
LTA
R).
eek
u
tie-
LAAGSTE-PRIJS VI tr
Hotel v.a. 540,-, IVO. Verl.
week v.a. 85,-. Camp.vl.
(ook Dalaman) v.a. 425,-
SGR - SUNDAY TRAVEL
04Q-907.900
Campingvluchten: Istanbul
Izmir-Antalya v.a. 348,-
Alleen Aktas Travel. Tel.
04920-47174/040-436167-
Aktief op reis door de in
dringende wereld van
schilderachtige medina s,
machtige bergketens en
een eindeloze woestijn
Eeuwenoude handnijver
heid afgewisseld met de
romantiek van het noma
denbestaan. Nu voor een
heel bijzondere najaarspn|S
v.a. 998,- incl. KLM retour
nederlandse reisleiding, aI»
vervoer 81 overnachtingen m
middenklasse hotels/h®r'
bergen. Bel CHARACTER
voor de folder: 030-292474
AMFIBIE TREKS: 5 wkn
wildparken donker. AfnK»
ƒ2150,-. 5 wkn Malawi-
Zimbabwe 1695,-. 5 wjr
Zimbabwe-Namibië 16sa_
16 wkn dwars door AfnK»
3495,-. Tel 015-623683.
Aktieve rondreis Me*'c,
Guatemala 27 dgn 3590.
incl. vliegreis, hotels, ve
voer etc. Div. vertrekdat.
Folder? Djoser 071-12640"
lid SGR.
AANBIEDING THAILAND
Superrondreis met stran.
17 dg.Ned.reisl.HP f 219
Vertr. op 21/10,4/11,18/1
Kerst 14/12 3 wkn 2790,
20 OCT.DIA/INFO-AVONU
Weerter Travel Centre
04950-37115 Anvr/Sqr
Tel.
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1994
Door Camiel Hamans
De oorlog in Nederland is niet zozeer
een strijd van helden geweest, als wel
een vervolging van slachtoffers. Je ziet
het aan de monumenten. In Breda staat
'De Vlucht' voor diegenen die in mei
1940 voor de oprukkende Duitse troe
pen uit naar België geëvacueerd zijn.
FOTO COR WEEN
Een letterdoos vol afkortingen
De namen staan' op de
achterkant van het
monument voor de ge
vallenen op het plein
tje in het Franse
Dordognedorpje. Het
zijn de omgekomen zonen en echt
genoten uit de Frans-Duitse oorlog
van 1870. Aan de voorzijde nog
zo'n lijst, maar dan dubbel.zo lang.
De gesneuvelden uit de Grande
Guerre, de Eerste Wereldoorlog.
Wederom Lajoinies, Lecombes en
Rougiers. Vijf zonen Lajoinie zijn
gedood op de slachtvelden van de
Somme en bij Verdun, drie Lecom
bes en vier Rougiers. De familie
Vernet heeft twee slachtoffers te
herdenken, de Bouyssous en Vig-
nals elk een.
De zijkanten van het monument
herinneren aan de gevallenen uit
de Tweede Wereldoorlog. De lijst is
korter, maar weer veel dezelfde
namen. Opnieuw Bial, Lajoinie,
Lecomble, Lenoble en Verdier.
Tussen de gebeeldhouwde guirlan
des, bajonetpunten en helmen pla
quettes voor de andere recente
Franse oorlogen, in Indochina,
Afrika en Algerije. Ook daar weer
een enkele Lajoinie en een Wallon.
In het vervallen dorpskerkje staan
dezelfde namen op de muur. Een
verbleekte en gerafelde Franse vlag
houdt de wacht. Ernaast de gegra
veerde dankbetuigingen van een
moeder en grootmoeder Lajoinie.
Zij prijst de Heilige Maagd voor
een wonderbaarlijke redding,
waarschijnlijk niet die van een van
haar 13 zoons, kleinzoons of neven.
Die zijn gevallen voor het vader
land in een van de eervolle oorlo
gen die Frankrijk in de laatste 125
jaar gevoerd heeft.
De burgemeester, een volgende ge
neratie Lajoinie, herdenkt ze. Op
14 juli van elk jaar staat hij bij het
monument. Een sjerp in Franse
driekleur over de welvarende buik.
Hij spreekt gloedvolle woorden,
roemt de heldendaden van de grote
zonen van het dorp, legt bloemen
en eindigt met een 'vive la France,
vive la patrie'. Vrijwel de totale
bevolking van het dorpje, zo'n
driehonderd man en vrouw, staat
in het beste pak om hem heen. De
anciens combattants, de oud strij
ders, op een ereplaats. In een rol
stoel helemaal vooraan de laatste
veteraan uit de Eerste Wereldoor
log, ook een Lajoinie. Vader van
twee gesneuvelde zonen en een om
gekomen kleinzoon uit latere oor
logen. Hij is 97. Op zijn linkerborst
drie medailles. De linkermouw
hangt er als een lam vleugeltje bij.
In de Grande Guerre heeft de oude
Gaston naast twee broers, een neef
en een achterneef een arm verloren.
Hij is er betrekkelijk goed vanaf
gekomen. Hij mag al jaren vooraan
staan, en nu zitten, bij elke herden
king. In de Parijse metro heeft hij
recht op een gereserveerde plaats,
hij is vrijgesteld van wegenbelas
ting en van kijk- en luistergeld en
elke medaille is goed voor een klein
eregeldje. Zijn gedeeltelijke invali
diteit heeft hem een pensioentje
bezorgd.
De oude boer vertelt graag over
vroeger. Niet over de modder, het
gifgas en de weggemaaide kamera
den, noch over zijn niet terugge
keerde familieleden. Hij spreekt
met vuur over de jaren daarna.
Niet over hoe moeilijk het was om
met zijn handicap te zaaien, te
melken en te oogsten. Dat hebben
zijn moeder, vrouw en dochters
grotendeels gedaan. Zijn verhalen
gaan over de acties om de oorlogs
pensioenen op peil te krijgen.
Frankrijk had een kleine anderhalf
miljoen soldaten verloren, drie mil
joen jongens waren gewond ge
raakt. Voor alle nabestaanden en
invaliden waren pensioenen nodig.
Dat kon het trotse Frankrijk van
de crisistijd zich nauwelijks per
mitteren. Dus waren de bedragen
laag. Te laag vonden de anciens
combattants. Zij hadden toch de
overwinning thuis gebracht. Er
was een ereschuld aan hen te vol
doen. Voor de jongens die met
vergiftige longen de loopgraven
uitgekomen waren, bestonden er
sanatoria aan de kust. Maar had
den zij het niet even moeilijk? De
pensioenen moesten omhoog.
Gaston had er tot in Parijs voor
gedemonstreerd en met succes. In
de volgende wereldoorlog had
Frankrijk in een maand tijd een
verlies van honderdduizend solda
ten geleden. En ook de résistance,
het verzet, had talloze slachtoffers
te betreuren. De nabestaanden en
gewonden daarvan en ook die paar
die er nog waren van '14-T8 profi
teerden nu van waaarvoor hij en
zijn mede-oudstrijders gevochten
hadden. Het was nu niet langer
alleen een eer een ancien combat
tant of een mutilé de guerre, een
oorlogsinvalide, te zijn. Frankrijk
losste nu zijn schuld grootmoedig
in.
Dat was nog eens wat anders dan
wat de Britten deden. Gaston wist
het van zijn buurvrouw. Een
Schotse officiersweduwe die jaren
een vakantiewoning naast zijn
boerderij had bewoond. Op de vin
d'honneur die na de bijeenkomst
bij het dorpsmonument in de vroe
gere school, nu de lokale salie des
fêtes, geschonken werd zocht hij
publiek voor zijn verhalen. Zijn
dorpsgenoten kenden die al en ver
meden daarom zijn gezelschap.
Aleen de kleindochter die zijn wa
gentje duwde, liet hem niet in de
steek. Twee buitenlanders werden
willig slachtoffer. Noordelingen die
zich permanent in de streek geves
tigd hadden en daarom niemand
van de dorpsgenoten voor het
hoofd durfden stoten, een gepen
sioneerde Engelse zendingsarts en
een Nederlandse autodealer in rus
te met een gerespecteerd verzets
verleden.
Gaston gaf hoog op van hoe
veel beter de Fransen hun
zaakjes voor elkaar hadden.
Britten hadden de best ver
zorgde oorlogskerkhoven, waar ook
ter wereld, maar de nabestaanden
lieten ze in de kou staan. De arts
pruttelde tegen. In Westminster
Abbey lag toch het grote boek met
alle namen van gevallenen. Elke
dag werd het op een andere pagina
opengelegd. Op 11 november, wa
penstilstandsdag, kreeg elk Brits
soldatengraf, hoe afgelegen en
moeilijk bereikbaar ook, een klap
roos. Hij had hetzelf gezien in
Noord-Afrika en Polen, zelfs onder
de communisten. Gaston lachte hol
om de tegenwerpingen. Werden de
kosten van het onderhoud en die
papieren papavers niet bestreden
uit liefdadigheid: bazaars, fancy
fairs en garden partiesDe wedu
wen werden met een fooi afge
scheept.
De hoffelijke zendingsarts, dr.
Binks, gaf toe dat het lang zo
geweest was. Oorlog en de slacht
offers daarvan leefden wel degelijk
onder het Britse volk, vandaar al
die liefdadigheid. 'Voor koningin
en vaderland' sprak de bevolking
aan en zodoende werd er nooit een
tevergeefs beroep op het meegevoel
gedaan. Maar de situatie was ver
anderd. Nu waren pensioenen ook
redelijk, al was het een zaak van de
laatste jaren. Gaston keek ver-
baasd op. Zijn vroegere buurvrouw
had hem altijd verteld over de fooi
die zij ontving. Haar man, gesneu
veld in de woestijnoorlog tegen
Rommel, was luitenant geweest. Zij
en haar zoon hadden, tot de erfe
nissen van de familie afkwamen,
het moeten doen met een goede
honderdvijftig pond per jaar. In die
tijd was een pond natuurlijk veel
meer waard geweest dan nu, maar
ook in de jaren vijftig was het niet
mogelijk geweest daar van rond te
komen. Madame Andersson had er
altijd een baantje bij gehad. En dat
voor een weduwe van een officier.
Haar zoon had dan wel militaire
beurzen gekregen voor het lycéee
en wat daarna kwam, maar toen
had ze haar enige jongen, het laat
ste wat ze nog had, naar speciale
scholen ver van huis moeten stu-
Nu was het anders, zei dr. Binks.
Na de Falklands waren de wedu
wen en de gewonden in opstand
gekomen. Voor een paar kale, win
derige rotsen, de nationale trots en
een kudde schapen hadden de sol
daten hun leven veil gehad. Het
zou een schande zijn als de oor
logsinvaliden weer afgescheept
werden met een baantje als dat van
suppoost of een functie op een
workshop, een sociale werkplaats,
ook al stonden die onder het patro
naat van de koningin-moeder. Zeer
tegen haar zin had Mrs. Thatcher
de pensioenen toen moeten optrek
ken. Die van de vorige oorlogen
eveneens.
Het mocht zijn dat het nu beter
was in Engeland, protesteerde
Gaston - op zijn leeftijd kon hij
niet meer alle veranderingen bij
houden -, maar er viel toch niet te
ontkennen dat de Britten een koud
en gevoelloos volk zijn. Dr. Binks
trok verbaasd een wenkbrauw op.
Is het dan niet waar, gaf de oude
boer een triomfantelijk voorbeeld,
dat bij de herdenking op 11 novem
ber de weduwes geen krans mogen
leggen? De zendingsarts gaf het
beschaamd toe. Jarenlang moesten
de nabestaanden dat twee dagen
eerder doen. Wapenstilstandsdag
was officieel, iets voor de autoritei
ten. Daar paste geen persoonlijke
dramatiek bij.
Oorlog, heroïek en traditie leven
meer in Groot-Brittannië dan privé
tragiek en de daarvoor van staats
wege geregelde zorg. Dr. Binks
moest het Beamen. Toen de Victory,
het geconserveerde schip waarop
Nelson bij Trafalgar dodelijk ge
troffen werd, een paar jaar geleden
in de modder van Portsmouth
dreigde weg te zakken, werd er
binnen de kortste keren voldoende
geld opgehaald voor een immense
restauratie. Er was zelfs genoeg om
de kanonnen door plastic replica's
te vervangen, zodat het gewicht
van schip en toebehoren essentieel
verminderd kon worden.
Met zoiets hoef je in Nederland
niet aan te komen, mengde de rijzi
ge autoverkoper zich in het debat.
De 0-21, de Nederlandse onder
zeeër die bij Gibraltar een Duitse
U-boot tot zinken bracht, werd na
de oorlog niet tot museumschip,
maar voor een habbekrats aan een
sloper verkocht. In Nederland gaat
het niet om heldedaden. militaire
trots en traditie. Slachtoffers zijn
geen idolen, maar voorwerp van
sociale zorg. De naam oud-strijder
is geen eretitel, het is een verdacht
woord. Iemand met suspecte me
ningen, rechts en een liefhebber
van orde, tucht en krijgsgeweld.
De oorlog wordt herdacht, jaar in,
jaar uit. De gevallenen tenminste,
voor de bevrijding heeft men eigen
lijk maar een keer in de vijf jaar
een vrije dag over. De oorlog leeft
wel, maar dan als een vraag van
goed en fout, aan welke kant stond
je indertijd. Die van de bezetter of
die van het verzet. En o wee, als er
iets verdachts aan je is, dan kun je
het verder wel vergeten.
En bij zo'n herdenking spreekt men
nauwelijks over grote krijgsver
richtingen, het gaat over de slacht
offers. Van elke categorie mag een
vertegenwoordiging een krans leg
gen bij de Nationale Herdenking
op de Dam in Amsterdam, leger,
luchtmacht, marine, koopvaardij,
verzet, Nederlands zowel als In
disch, burgerslachtoffers, joodse
vervolgden, zigeuners, homosek
suelen en wie nog meer tot een
speciale groep behoort. De oorlog
is niet zozeer een strijd van helden
geweest, als wel een vervolging van
slachtoffers. Je ziet het aan de
monumenten. Er zijn er duizenden.
Maar een paar tonen krijgshaftig
en standvastig verzet. De Dokwek
ker in Amsterdam bijvoorbeeld,
maar in Breda staat een even te-
kend monument 'De Vlucht' voor
diegenen die in mei 1940 voor de
oprukkende Duitse troepen uit
naar België geëvacueerd zijn.
edailles voor betoonde
moed en trouw zijn nau
welijks uitgereikt. Behal-
ve aan militairen dan,
maar daar past het in het normale
decoratiepatroon. Wie zich in het
verzet geweerd had, kon een paar
jaar geleden zelf een herdenkings-
kruisje aanvragen. Gaston reageert
verbijsterd, moest je echt zelf om je
ereteken vragen? Zeker, is de reac
tie. Dat is Nederland. Velen hebben
het daarom geweigerd, maar nog
meer hebben het wel aangevraagd.
Pensioenen moet je ook zelf aan
vragen. Militaire slachtoffers en
nabestaanden niet, want daar
hoorde het, voorzover het ging om
het leger in Europa, tot de normale
administratieve procedures. Maar
verzetsslachtoffers, joodse vervolg
den, gedeporteerden, Indische ver
zetsmensen, burgers die in de knel
zijn geraakt, die moeten zich alle
maal zelf melden voor een uitke
ring.
Dr. Binks en Gaston zijn verbaasd.
Zoveel groepen en hebben die alle
maal recht op een pensioen? Het is
begonnen met het verzet, vertelt de
autohandelaar. Hij weet nog hoe
het ging. In 1944 kwamen de lei
ders van verschillende verzetsgroe
peringen bij elkaar en vroegen zich
af wat er gedaan moest worden
voor de nabestaanden van hun om
gekomen vrienden en eventueel
voor die mensen uit het verzet die
als invalide uit de kampen en ge
vangenissen terug zouden keren.
Het ging vooral om de eerste groep
dachten ze, de anderen zouden met
eerbwijzen overladen een goede
positie krijgen.
jHet pakte anders uit. Er kwam een
fonds voor verzetspensioenen dat
aanvankelijk met liefdadigheid ge
vuld werd, in 1947 nam de staat
het over. Hoe verder men van de
oorlog af kwam te staan, hoe meer
mensen last bleken te hebben van
wat er in de oorlog gebeurd was.
Vaak waren ze daardoor niet meer
in staat hun eigen brood te verdie
nen. Soms vanwege lichamelijke
gebreken die zich langzamerhand
manifesteerden, maar even vaak
vanwege psychische kwetsuren.
Gaston begrijpt het niet. Psychi
sche problemen? Nachtmerries bij
voorbeeld, verduidelijkt de Neder
lander. Hij heeft er zelf last van. In
je herinnering komen de beelden
van toen, van de dreiging, van de
kampen boven. Ja, daar heeft
Gaston ook weet van, in zijn door
waakte uren is hij vaak terug op de
slachtvelden geweest, maar dat
maakt het je toch niet onmogelijk
gewoon je brood te verdienen?
Nederlanders denken daar anders
over, legt de noordelijke verzets
held nog een keer geduldig uit. En
daardoor zijn er ook zoveel van die
verschillende categorieën. Aanvra
gers uit al die groepen hebben allen
wat anders meegemaakt en om te
kunnen achterhalen of het allemaal
ernstig genoeg is voor een pensioen
zijn er allerlei verschillende insti
tuties om de gevallen te onderzoe
ken. En in de loop der tijd is er
ontdekt dat de ene na de andere
groep last kan hebben van wat er
in de oorlog gebeurd is. Verzetslui,
Indische verzetslieden, zeelieden-
oorlogsslachtoffers, vervolgings
slachtoffers, burger—oorlogslacht
offers en algemene oorlogsongeval
lenslachtoffers. Ze hebben ieder
een eigen wet, een letterdoos aan
afkortingen: Wbp, WIV, Wbpzo,
Wuv, Wubo en AOR. Elk met eigen
onderzoeksinstellingen, uitkerings
raden en betaalafdelingen. De re
gelingen zijn niet tegelijk ingesteld.
Steeds kwam er weer een nieuwe
groep bij. Het is tientallen jaren
doorgegaan. De Indische slachtof
fers hebben het langst op hun recht
moeten wachten. Indisch verzet en
zeker de vervolgingen die de bur
gerij daar ondergaan heeft, is in
Nederland altijd als tweederangs
gezien. Verweg in de kolonie en de
Japanners deden niet aan massa
vernietiging zoals de Duitsers. De
mogelijkheden voor Indische ver
volgden zijn daardoor ook kariger
dan voor de andere.
De oude Gaston moet lachen. Hij
begrijpt er niets van. Oorlog is
vechten en daar kun je dood of
gewond bij raken, zoals zovele La
joinies overkomen is. Als je er niet
meer bent, moet je familie een net
pensioen krijgen en als je zoveel
lichaamsdelen in de strijd verloren
hebt, dat je niet meer op een be
hoorlijke manier je brood kunt ver
dienen, heb je ook recht op geld.
Maar verder moet het gaan om de
eer. Een inscriptie op het dorpsmo
nument voor wie er niet meer is en
een plaats op de eerste rij voor wie
het na kan vertellen. Medailles op
de borst, een vermelding in het
grootboek van het vaderland en
een begrafenis door de kameraden.
Die Hollanders zijn net boekhou
ders, het lijken wel Duitsers. Voor
alles een bureau, ambtenaren en
een wet. Weet een Nederlandse
oorlogsinvalide nog wel bij welk
loket hij moet zijn? Als er eèn
volgende oorlog komt, heeft de toe
komstige bezetter van Nederland
de volle vijf jaar nodig om uit te
zoeken welke soorten slachtoffers
er door de vorige gemaakt zijn.
Tevreden bekijkt hij het effect van
zijn woorden en neemt een laatste
slok van zijn vin d'honneur.
